Βικιπαίδεια

Ελένη Πασχαλίδου – Ζογγολοπούλου

Η Ελένη Πασχαλίδου – Ζογγολοπούλου (Κωνσταντινούπολη 1909 – Αθήνα 1991) ήταν Ελληνίδα ζωγράφος της γενιάς του ’30 και σύζυγος του γλύπτη Γιώργου Ζογγολόπουλου. Στα έργα της κινήθηκε μεταξύ εξπρεσιονισμού, φωβισμού, αφαίρεσης και κυβισμού.[2]

Ελένη Πασχαλίδου Ζογγολοπούλου
Η Πασχαλίδου - Ζογγολοπούλου τη δεκαετία του '30.
Γέννηση26  Οκτωβρίου 1909[1]
Μόδι Κωνσταντινούπολης[1]
Θάνατος16  Φεβρουαρίου 1991[1]
Αθήνα[1]
ΚατοικίαΚωνσταντινούπολη[1]
Βάρνα[1]
Θεσσαλονίκη[1]
Αθήνα (από 1925)[1]
ΕθνικότηταΈλληνες[1]
Χώρα πολιτογράφησηςΕλλάδα
ΣπουδέςΖάππειο Παρθεναγωγείο Κωνσταντινουπόλεως[1], Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών[1] και Ακαδημία Καλών Τεχνών της Φλωρεντίας (1953)[1]
Ιδιότηταζωγράφος[1]
ΣύζυγοςΓιώργος Ζογγολόπουλος (1936–1991)[1]
ΑδέλφιαΑλεξάνδρα Πασχαλίδου-Μωρέτη
Λίλη Πασχαλίδου-Θεοδωρίδου
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Βιογραφία Επεξεργασία

Οικογένεια & νεανικά χρόνια Επεξεργασία

 
Η Πασχαλίδου-Ζογγολοπούλου στο ατελιέ της

Η Ελένη Πασχαλίδου – Ζογγολοπούλου γεννήθηκε το 1909 στο Μόδι της συνοικίας Καντίκιοϊ (Χαλκηδόνα) στην ασιατική πλευρά της Κωνσταντινούπολης. Ήταν κόρη του επιχειρηματία Κωνσταντίνου Πασχαλίδη και της Δέσποινας Παππά, κατασκευάστριας κούκλας. Είχε τρεις μικρότερες αδελφές, τις Δανάη Πασχαλίδου–Νικολαΐδη, Λίλη Πασχαλίδου–Θεοδωρίδου και Αλεξάνδρα Πασχαλίδου-Μωρέτη. Συγγενείς της ήταν οι ζωγράφοι Ελένη Παγκάλου και Ανδρέας Βουρλούμης και ο γλύπτης Γιάννης Παππάς.[3]

Φοίτησε αρχικά στο Ζάππειο Παρθεναγωγείο Κωνσταντινουπόλεως, το περιβάλλον του οποίου, μαζί με την ενθάρρυνση της μητέρας της που ζωγράφιζε και εκείνη ερασιτεχνικά, της έδωσε το ερέθισμα για να ασχοληθεί επαγγελματικά με τη ζωγραφική. Γνώριζε τρεις ξένες γλώσσες: γαλλικά, ιταλικά και αγγλικά.

Το 1922 εγκατέλειψε οικογενειακά την Κωνσταντινούπολη και το 1925 εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Αθήνα με ενδιάμεσους σταθμούς τη Βάρνα της Βουλγαρίας και τη Θεσσαλονίκη.[3]

Πρώιμη καλλιτεχνική περίοδος Επεξεργασία

Το 1928 γράφτηκε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας και φοίτησε στο εργαστήρι του Κωνσταντίνου Παρθένη.[2] Το 1933 ολοκλήρωσε τις σπουδές της στην Αθήνα και τον ίδιο χρόνο γνώρισε τον γλύπτη Γιώργο Ζογγολόπουλο. Παντρεύτηκαν το 1936 και έζησαν μαζί μέχρι το θάνατο της Ζογγολοπούλου το 1991 χωρίς να αποκτήσουν παιδιά.[4][5]

Το 1933 συμμετείχε με συμφοιτητές της σε έκθεση σπουδαστών της ΑΣΚΤ[6] και τον Φεβρουάριο του 1936 έλαβε μέρος σε ομαδική έκθεση στη γκαλερί «Στρατηγοπούλου» μαζί με άλλους έξι πρωτοεμφανιζόμενους καλλιτέχνες και σύμφωνα με τον Διονύσιο Κόκκινο έδειχνε ικανότητα στη σύλληψη της μάζας.[7] Το 1937 παρουσίασε έργα της σε ομαδικές εκθέσεις των «Ελευθέρων Καλλιτεχνών»[8] και της «Ομάδας Τέχνη» στη ΔΕΘ[9] και έπειτα ταξίδεψε με τον σύζυγο της στο Παρίσι: εκεί η Ζογγολοπούλου συμμετείχε στη Διεθνή Έκθεση του Παρισιού και έλαβε το αργυρό μετάλλιο.[10] Στην ίδια έκθεση το ενδιαφέρον της θα προσελκύσει το έργο του Ελ Γκρέκο, ενώ η επαφή της στον ίδιο χώρο με το έργο του Πάμπλο Πικάσο θα αποτελέσει σημαντική καλλιτεχνική εμπειρία που θα την οδηγήσει αργότερα στη δημιουργική αφαίρεση.[3]

Το 1939 συμμετείχε στη Διεθνή Έκθεση της Νέας Υόρκης όπου διακοσμητικός της πίνακας θα διακριθεί και θα λάβει τιμητικό δίπλωμα για τη συμμετοχή της στο Ελληνικό Περίπτερο. Το 1949 προσχώρησε στην καλλιτεχνική «Ομάδα Στάθμη»[11] και βρέθηκε ξανά στο Παρίσι όπου σπουδάζει στη φημισμένη Σχολή του Αντρέ Λοτ[2] (André Lhote), ενός από τους πρωτοπόρους της σύγχρονης τέχνης και εκπροσώπους του κυβισμού. Το 1951 πραγματοποίησε την παρθενική της ατομική έκθεση στην αθηναϊκή γκαλερί Ρόμβος[12] και το 1953 συνέχισε τις σπουδές της (νωπογραφία) στην Academia di Belle Arti στη Φλωρεντία[2] ως υπότροφος του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών.  

Περίοδος της καλλιτεχνικής ωριμότητας & τελευταία χρόνια Επεξεργασία

Από το 1953 και έπειτα, οι εμπειρίες από τα ταξίδια που θα πραγματοποιήσει σε Η.Π.Α., Ισπανία, Ιταλία, Αγγλία και Γαλλία θα επιδράσουν στη ζωγραφική της και η ίδια θα επικεντρωθεί στην αφαίρεση και στην ανεικονική έκφραση. Το 1977 θα αποκτήσει με το σύζυγό της, Γιώργο Ζογγολόπουλο, ένα διαμέρισμα - ατελιέ στο Παρίσι, με σκοπό να βρίσκονται στο κέντρο των καλλιτεχνικών τάσεων για να ενημερώνονται άμεσα για τις εξελίξεις στις τέχνες τους. Στο ατελιέ της στο Παρίσι η Ελένη διαμένει τους μισούς μήνες του χρόνου και εκεί θα δημιουργήσει τα έργα της έως και το 1987.[3]

 
Με τον σύζυγό της, Γεώργιο Ζογγολόπουλο (1987).

Συμμετείχε σε όλες τις Πανελλήνιες Εκθέσεις που πραγματοποιήθηκαν μέχρι το 1965 (αναφορές για τις συμμετοχές της γίνονται ενδεικτικά από τον Λέοντα Κουκούλα στην έκθεση του 1940[13], τον Δημήτριο Ευαγγελίδη το 1948[14] κ.ά.) και παρουσίασε τα έργα της σε πολλές ατομικές και ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό έως το 1986. Ήταν μέλος του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος (ΕΕΤΕ) και από το 1956 της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Πολιτισμού (Société Européenne de Culture) με έδρα τη Βενετία, ενώ υπήρξε δασκάλα αρκετών νεώτερων καλλιτεχνών όπως ο Κώστας Πανιάρας.[15]

Σημαντικά εφαρμοσμένα έργα της στην Ελλάδα είναι οι τοιχογραφικές συνθέσεις που πραγματοποίησε για το σιδηροδρομικό σταθμό της Κορίνθου το 1954 και για το νέο κτίριο της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών στο Γουδή το 1961.[2] Δημιούργησε επίσης μεγάλο διακοσμητικό πίνακα για την αεροπορική εταιρεία LAI με έδρα τη Βενεζουέλα.

Έργα της βρίσκονται σε ιδιωτικές και δημόσιες συλλογές της Ελλάδας (Δημοτική Πινακοθήκη Αθηνών, Υπουργείο Παιδείας, Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, Μουσείο Σύγχρονης Ελληνικής Τέχνης Ι.Βορρέ, Μουσείο Μπενάκη κλπ) και του εξωτερικού (ΗΠΑ, Ισραήλ κοκ). Μέρος του έργου και του αρχείου της Ελένης Πασχαλίδου – Ζογγολοπούλου βρίσκεται στο Ίδρυμα Γεωργίου Ζογγολόπουλου.[3]

Πέθανε στην Αθήνα στις 16 Φεβρουαρίου 1991.

Ατομικές εκθέσεις Επεξεργασία

1951:Γκαλερί «Ρόμβος»,[12] Αθήνα.

1955:Αίθουσα «Ιλισσός»,[16] Αθήνα.

1962:Αίθουσα Μακεδονικής Καλλιτεχνικής Εταιρείας «Τέχνη»,[17] Θεσσαλονίκη.

1962:Αθηναϊκό Τεχνολογικό Ινστιτούτο.[18]

1964:Γκαλερί «Il Canale»,[19] Βενετία.

1966:Γκαλερί «Motte»,[20][21] Παρίσι.

1969:Αίθουσα Κ.Τ.Ε. (Κέντρο Τεχν. Εφαρμογών),[20][22] Αθήνα.

1976:Γκαλερί Χάριτος 43, Αθήνα.[23]

1977:Γκαλερί «Motte», Γενεύη.

1981:Γκαλερί «Νέες Μορφές», Αθήνα.

1987:Αίθουσα τέχνης «Επίπεδα».

Ομαδικές εκθέσεις Επεξεργασία

1937: Γκαλερί «Στρατηγοπούλου»,[7] Αθήνα.

1937: ΣΤ’ Έκθεση «Ομάς Τέχνη»,[9] Καλλιτεχνικό Περίπτερο ΔΕΘ, Θεσσαλονίκη.

1940:Αίθουσα Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών, Αθήνα

1946:Στοκχόλμη.[21]

1947:Λονδίνο.[21]

1955:Biennale Καΐρου.[21]

1955:Διεθνής Έκθεση Αλεξάνδρειας, Αίγυπτος.

1958:Γαλλικό Ινστιτούτο, Αθήνα.[23]

1958:Ομαδική έκθεση σε περιοδεία στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής.

1959:Γκαλερί Creuse, Παρίσι.[23]

1960:Γκαλερί «Νέες Μορφές»,[24] Αθήνα.

1962:Μουσείο Bezalel, Ιερουσαλήμ.[24]

1962:Γκαλερί «Ζυγός», Αθήνα.

1963:«Οίκος Φιλίας»,[25] Εθνικό Μουσείο Μόσχας.

1964:Αμβέρσα.[21]

1964:Τύνιδα.[21]

1965: Γκαλερί «Νέες Μορφές»,[26] Αθήνα.

1966:Ελληνοαμερικανική Ένωση,[27] Αθήνα.

1966: Γκαλερί «Αστόρ», έκθεση «Δεκέμβριος 66»,[28] Αθήνα.

1968:Αίθουσα Τέχνης Αθηνών Χίλτον,[20] Αθήνα.

1974:Salon des Réalités Nouvelles, Παρίσι.[23]

1975:Γκαλερί «Numera», Βενετία.

1977:Γκαλερί Fiamma Vico, Βενετία.

1980:Biennale Καΐρου.

1981:ΣΥΣΤ, Αθήνα.

1982:Comparaisons, Grand Palais, Παρίσι.

1982:Audiovisuel, Παρίσι.

1982:Αίθουσα Τέχνης «Επίπεδα»,[29] Αθήνα.

1982:Mantes la Jolie, Παρίσι.

1984:Comparaisons, Grand Palais, Παρίσι.

1985:Audiovisuel, Παρίσι.

1985:Mantes la Jolie, Παρίσι.

1986:Comparaisons, Grand Palais, Παρίσι.

1986:Salon de Mai, Grand Palais, Παρίσι.

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 www.zongolopoulos.gr/el/oi-kallitehnes/eleni-zoggolopoulou/biografiko/. Ανακτήθηκε στις 17  Οκτωβρίου 2021.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Λυδάκης, Στέλιος (1976). Οι Έλληνες Ζωγράφοι: Λεξικό των ελλήνων ζωγράφων και χαρακτών. 4. Αθήνα: Μέλισσα. σελ. 123. 
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 «Η Ελένη Πασχαλίδου – Ζογγολοπούλου (Κωνσταντινούπολη 1909 – Αθήνα 1991)». zongolopoulos.gr. Ίδρυμα Γεωργίου Ζογγολόπουλου. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Ιουνίου 2020. Ανακτήθηκε στις 18 Μαρτίου 2017. 
  4. ↑ «Ο Γιώργος Ζογγολόπουλος (Αθήνα, 1903 - Αθήνα, 2004)» (PDF). zongolopoulos.gr. Ίδρυμα Γεωργίου Ζογγολόπουλου. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 8 Μαΐου 2018. Ανακτήθηκε στις 18 Μαρτίου 2017. 
  5. ↑ Λυμπεροπούλου, Κατερίνα (27 Νοεμβρίου 2010). ««Η Ελένη ήταν η ισορροπία του Γιώργου Ζογγολόπουλου»». tovima.gr. Το Βήμα Online. Ανακτήθηκε στις 18 Μαρτίου 2017. 
  6. ↑ Κόκκινος, Διονύσιος (1933-08-01). «Έκθεσις νέων στο «Στούντιο»». Νέα Εστία (159): 841. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2016-04-10. https://web.archive.org/web/20160410073019/http://www.ekebi.gr/magazines/flipbook/showissue.asp?file=56892&code=6883. Ανακτήθηκε στις 2017-04-21. 
  7. ↑ 7,0 7,1 Κόκκινος, Διονύσιος (1936-02-15). «Η έκθεσις επτά νέων στην αίθουσα Στρατηγοπούλου». Νέα Εστία (220): 306. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2016-04-10. https://web.archive.org/web/20160410073446/http://www.ekebi.gr/magazines/flipbook/showissue.asp?file=60410&code=8578. Ανακτήθηκε στις 2017-04-21. 
  8. ↑ Κόκκινος, Διονύσιος (1937-02-16). «Έκθεσις «Ελευθέρων Καλλιτεχνών»». Νέα Εστία (244): 303. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2016-04-10. https://web.archive.org/web/20160410131804/http://www.ekebi.gr/magazines/flipbook/showissue.asp?file=62057&code=7783. Ανακτήθηκε στις 2017-04-21. 
  9. ↑ 9,0 9,1 Perpinioti-Agazir Katherina, Le “Groupe Techni”, διδακτορική διατριβή, Παρίσι 2002.
  10. ↑ Άγνωστος (1960). Exhibition of: Kontopoulos, Marthas, Micheli, Davou, Pangalou, Sarafianos, Zogolopoulou, Houtopoulou, Lameras, Tombros (PDF). Athens: Nees Morfes Gallery. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 22 Απριλίου 2017. Ανακτήθηκε στις 12 Απριλίου 2017. 
  11. ↑ Λαμπράκη - Πλάκα, Μαρίνα, επιμ. (1999). Εθνική Πινακοθήκη – 100 Χρόνια. Τέσσερις Αιώνες Ελληνικής Ζωγραφικής. Από τις Συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης και του Ιδρύματος Ευριπίδη Κουτλίδη. Αθήνα: ΕΠΜΑΣ. σελ. 165. ISBN 960 - 7791 - 02 - 9. 
  12. ↑ 12,0 12,1 Πετρίτση, Λουκία (1951-05-26). «Δύο γυναίκες ζωγράφοι». Εμπρός: 2. http://efimeris.nlg.gr/ns/pdfwin_ftr.asp?c=108&pageid=-1&id=59383&s=0&STEMTYPE=0&STEM_WORD_PHONETIC_IDS=ARiASXASLASLASXASTASXASYASXASlASTASXASd&CropPDF=0. Ανακτήθηκε στις 2017-03-22. 
  13. ↑ Κουκούλας, Λεων (1940-04-16). «Η Γ' Πανελλήνιος Έκθεσις». Νέα Εστία (320): 521. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2011-07-26. https://web.archive.org/web/20110726103335/http://www.ekebi.gr/magazines/flipbook/showissue.asp?file=67290&code=1513. Ανακτήθηκε στις 2017-04-21. 
  14. ↑ Ευαγγελίδης, Δημήτριος (1948-12-01). «Η Πανελλήνια καλλιτεχνική έκθεση». Νέα Εστία (514): 1509. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2016-04-10. https://web.archive.org/web/20160410124657/http://www.ekebi.gr/magazines/flipbook/showissue.asp?file=76418&code=3684. Ανακτήθηκε στις 2017-04-21. 
  15. ↑ «Πανιάρας Κώστας (1934 Κιάτο Κορινθίας - 2014 Αθήνα)». nationalgallery.gr. Εθνική Πινακοθήκη. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Απριλίου 2016. Ανακτήθηκε στις 12 Απριλίου 2017. 
  16. ↑ Σπητέρης, Τώνης Π. (1955-05-20). «Νέες εκθέσεις: Ελ. Ζογγολοπούλου και Γκράχαμ». Ελευθερία: 2. http://efimeris.nlg.gr/ns/pdfwin_ftr.asp?c=64&pageid=15384&id=-1&s=0&STEMTYPE=0&STEM_WORD_PHONETIC_IDS=ARiASXASLASLASXASTASXASYASXASlASTASXASd&CropPDF=0. Ανακτήθηκε στις 2017-03-18. 
  17. ↑ Άγνωστος (1962-05-17). «Η έκθεση Ζογγολοπούλου στην Θεσσαλονίκη έχει μεγάλη επιτυχία». Ελευθερία: 2. http://efimeris.nlg.gr/ns/pdfwin_ftr.asp?c=64&pageid=28249&id=-1&s=0&STEMTYPE=0&STEM_WORD_PHONETIC_IDS=ARiASXASLASLASXASTASXASYASXASlASTASXASd&CropPDF=0. Ανακτήθηκε στις 2017-03-18. 
  18. ↑ Λ., Μ. (1962-03-08). «Εγκαινιάσθηκε η έκθεσις Ζογγολοπούλου». Ελευθερία: 2. http://efimeris.nlg.gr/ns/pdfwin_ftr.asp?c=64&pageid=27756&id=-1&s=0&STEMTYPE=0&STEM_WORD_PHONETIC_IDS=ARiASXASLASLASXASTASXASYASXASlASTASXASd&CropPDF=0. Ανακτήθηκε στις 2017-03-18. 
  19. ↑ Σπητέρης, Τώνης (1964-06-11). «Πέντε Έλληνες ζωγράφοι και γλύπτες μετέχουν στη Μπιεννάλε της Βενετίας». Ελευθερία: 2. http://efimeris.nlg.gr/ns/pdfwin_ftr.asp?c=64&pageid=34687&id=-1&s=0&STEMTYPE=0&STEM_WORD_PHONETIC_IDS=ARiASXASLASLASXASTASXASYASXASlASTASXASd&CropPDF=0. Ανακτήθηκε στις 2017-03-23. 
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 Άγνωστος (1969-05-02). «Άνοιξε η έκθεση Ε. Ζογγολοπούλου». Νέα. http://www.nationalgallery.gr/library/el/el_1969204_00006_0001.html. Ανακτήθηκε στις 2017-04-12. [νεκρός σύνδεσμος]
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 21,3 21,4 21,5 Άγνωστος (1966). Elena Zong (PDF). Paris: Galerie Motte. σελ. 5. [νεκρός σύνδεσμος]
  22. ↑ Άγνωστος (1969-04-30). «Από σήμερα η έκθεσις της Ελ. Ζογγολοπούλου». Ελεύθερος Κόσμος. http://www.nationalgallery.gr/library/el/el_19691117_00008_0001.html. Ανακτήθηκε στις 2017-04-12. [νεκρός σύνδεσμος]
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 23,3 Άγνωστος (1976). Ελένη Ζογγολοπούλου (PDF). Αθήνα: Αίθουσα Τέχνης Χάριτος 43. σελ. 6. [νεκρός σύνδεσμος]
  24. ↑ 24,0 24,1 K., M. (1960-10-07). «Τρεις γλύπται και οκτώ ζωγράφοι». TO BHMA. http://www.nationalgallery.gr/library/el/el_19602101_00005_0001.html. Ανακτήθηκε στις 2017-03-18. [νεκρός σύνδεσμος]
  25. ↑ Άγνωστος (22/3/1963). «Η κίνησις των εικαστικών τεχνών: το καλλιτεχνικόν ρεπορτάζ της εβδομάδος». Έθνος. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2017-04-09. https://web.archive.org/web/20170409162959/http://www.nationalgallery.gr/library/el/el_1963_1_26_02_01.html. Ανακτήθηκε στις 2017-04-12. 
  26. ↑ Άγνωστος (Απρίλιος-Μάιος 1965). «Το χρονικό των Εκθέσεων». Επιθεώρηση Τέχνης: 419. http://62.103.28.111/infopubl/5049.0124/files/assets/basic-html/page-139.html#. Ανακτήθηκε στις 2017-04-21. [νεκρός σύνδεσμος]
  27. ↑ Άγνωστος (1966-09-27). «Καλλιτεχνικές εκθέσεις στις αθηναϊκές γκαλερί». Ελευθερία: 2. http://efimeris.nlg.gr/ns/pdfwin_ftr.asp?c=64&pageid=42411&id=-1&s=0&STEMTYPE=0&STEM_WORD_PHONETIC_IDS=ASOASXASLASLASXASTASXASYASXASlASTASXASd&CropPDF=0. Ανακτήθηκε στις 2017-04-12. 
  28. ↑ Άγνωστος (1966-12-07). «Καλλιτεχνικές εκθέσεις στις αθηναϊκές γκαλερί». Ελευθερία: 2. http://efimeris.nlg.gr/ns/pdfwin_ftr.asp?c=64&pageid=42968&id=-1&s=0&STEMTYPE=0&STEM_WORD_PHONETIC_IDS=ASOASXASLASLASXASTASXASYASXASlASTASXASd&CropPDF=0. Ανακτήθηκε στις 12 Απριλίου 2017. 
  29. ↑ Άγνωστος (1982-11-28). «Που θα πάμε». Ριζοσπάστης: 23. http://efimeris.nlg.gr/ns/pdfwin_ftr.asp?c=65&pageid=44621&id=-1&s=0&STEMTYPE=0&STEM_WORD_PHONETIC_IDS=ASOASXASLASLASXASTASXASYASXASlASTASXASd&CropPDF=0. Ανακτήθηκε στις 2017-04-12. 

Περαιτέρω ανάγνωση Επεξεργασία

  • Μ. Κοτζαμάνη, Ε. Ζογγολοπούλου, Αθήνα 1986.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι Επεξεργασία

Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Ελένη_Πασχαλίδου_–_Ζογγολοπούλου&oldid=10190277"