Εμφύλιος Πόλεμος της Ανγκόλας

Ο εμφύλιος πόλεμος της Ανγκόλας (πορτογαλικά: Guerra Civil Angolana‎) ήταν εμφύλιος πόλεμος στην Ανγκόλα, ο οποίος ξεκίνησε το 1975 και συνεχίστηκε, με διακοπές, μέχρι το 2002. Ο πόλεμος ξεκίνησε αμέσως μετά την ανεξαρτητοποίηση της Ανγκόλας από την Πορτογαλία τον Νοέμβριο του 1975. Ο πόλεμος ήταν αγώνας εξουσίας ανάμεσα σε δύο πρώην αντιαποικιακά αντάρτικα κινήματα, το κομμουνιστικό Λαϊκό Κίνημα για την Απελευθέρωση της Ανγκόλας (MPLA) και την αντικομμουνιστική Εθνική Ένωση για την Ολική Ανεξαρτησία της Ανγκόλας (UNITA). Ο πόλεμος χρησιμοποιήθηκε ως διαμεσολαβητικό πεδίο μάχης για τον Ψυχρό Πόλεμο από αντίπαλα κράτη όπως η Σοβιετική Ένωση, η Κούβα, η Νότια Αφρική και οι Ηνωμένες Πολιτείες.

Εμφύλιος Πόλεμος της Ανγκόλας
Μέρος του Ψυχρού Πολέμου (μέχρι το 1991) και του Πρώτου και Δεύτερου Πολέμου του Κονγκό
Θέση της Ανγκόλας (πράσινο), της Κούβας (κόκκινο) και της Νότιας Αφρικής (μπλε) στον χάρτη
Χρονολογία	11 Νοεμβρίου 1975 – 4 Απριλίου 2002
Τόπος	Ανγκόλα
Έκβαση	Νίκη του Λαϊκού Κινήματος για την Απελευθέρωση της Ανγκόλας Δημιουργία της Λαϊκής Δημοκρατίας της Ανγκόλας. Αποχώρηση όλων των ξένων δυνάμεων το 1989. Μετάβαση προς πολυκομματικό πολιτικό σύστημα το 1991/92. Διάλυση των ενόπλων δυνάμεων του FNLA. Συμμετοχώ της UNITA και του FNLA, ως πολιτικά κόμματα, στο νέο πολιτικό σύστημα, από το 1991/92 και εντεύθεν. Ο Τζόνας Σαβίμπι, ηγέτης της UNITA, σκοτώθηκε το 2002. Η UNITA εγκατέλειψε τον ένοπλο αγώνα και συμμετείχε στις εκλογές. Η αντίσταση της FLEC συνεχίστηκε.
Αντιμαχόμενοι
MPLA Κούβα (1975–1991) SWAPO (1975–1991) ANC (1975–1991) Executive Outcomes (1993–1995) FLNC (1975–2001) Ναμίμπια (2001–2002) UNITA FNLA(1975–1978) Νότια Αφρική (1975–1991) Ζαΐρ (1975) FLEC
Ηγετικά πρόσωπα
Αγκοστίνιο Νέτο † Ζοσέ Εντουάρντο ντος Σάντος Ίκο Καρέιρα Κούντι Παϊχάμα Ζοάο Λουρένσο Αντόνιο Φράνκα Λούσιο Λάρα Φιντέλ Κάστρο Αντόνιο Μπατλέ Αμπελάρντο Κολομέ Ιμπάρα Αρνάντο Οτσόα Ραούλ Αργκέγιο † Βασίλι Πετρόφ Βαλεντίν Βαρενίκοφ Αουρέλ Νικολέσεκου Σαμ Νουτζόμα Τζόνας Σαβίμπι † Τζερεμίας Τσιτούντα † Αντόνιο Ντέμπο  † Πάουλο Λουκάμπα Ντεμοστένες Τσιλινγκουτίλα Αλμπέρτο Βινάμα Καφουντάνγκα Τσινγκούντζι Αρλίντο Πένα Μπεν-Μπεν Χόλντεν Ρομπέρτο Ντάνιελ Τσιπέντα (1975) Λουίς Ράνκε Φράνκε Χενρίκε Ενζίτα Τιάγκο Ροντρίγκες Μίνγκας Μομπούτου Σέσε Σέκο (1975) Μπ. Γ. Φόρστερ (1975–1978) Πίτερ Βίλεμ Μπότα (1978–1989)
Δυνάμεις
Στρατεύματα του MPLA: 40.000 (1976) 70.000 (1987) 130,000 (2001) Κουβανικά στρατεύματα: 36.000 με 400 άρματα μάχης (1976) 35.000–37.000 (1982) 60.000 (1988) 337.033–380.000 συνολικά (υποστηριζόμενοι από 1.000 άρματα μάχης, 600 τεθωρακισμένα οχήματα και 1.600 μονάδες πυροβολικού) Σοβιετικά στρατεύματ: Συνολικά 11.000 (1975 έως 1991) Ρουμανικά στρατεύματα: 600 με 50 αεροσκάφη (1979 έως 1981) Μαχητές της UNITA: 65.000 (1990, υψηλότερο) Μαχητές του FNLA: 22.000 (1975) 4.000–7.000 (1976) Νοτιοαφρικανικά στρατεύματα: 7.000 (1975–1976) 6.000 (1987–1988)
Απολογισμός
Άγνωστο 2.016–5.000 νεκροί 10.000–15.000 νεκροί, τραυματίες ή αγνοούμενοι 56.000 λιποτάκτες 54 killed 1 νεκρός Άγνωστο Άγνωστο 2.365–2.500 dead (περιλαμβάνονται νεκροί από τον Μεθόριου Πολέμου της Νότιας Αφρικής) Άγνωστο
800.000 πολίτες σκοτώθηκαν και 4 εκατομμύρια εκτοπίστηκαν
Περίπου 70.000 Ανγκολανοί έμειναν ανάπηροι από χερσαίες νάρκες

Το MPLA και η UNITA είχαν διαφορετικές ρίζες στην κοινωνία της Ανγκόλας και αμοιβαία ασύμβατες ηγεσίες, παρά τον κοινό στόχο τους να τερματίσουν την αποικιοκρατία. Ένα τρίτο κίνημα, το Εθνικό Μέτωπο για την Απελευθέρωση της Ανγκόλας (FNLA), έχοντας πολεμήσει το MPLA με την UNITA κατά τη διάρκεια του πολέμου για την ανεξαρτησία, δεν έπαιξε σχεδόν κανένα ρόλο στον Εμφύλιο Πόλεμο. Επιπλέον, το Μέτωπο για την Απελευθέρωση του Θύλακα της Καμπίντα (FLEC), μια ένωση αυτονομιστικών μαχητικών ομάδων, αγωνίστηκε για την ανεξαρτησία της επαρχίας Καμπίντα από την Ανγκόλα. Με τη βοήθεια Κουβανών στρατιωτών και τη σοβιετική υποστήριξη, το MPLA κατάφερε να κερδίσει την αρχική φάση των συμβατικών μαχών, να εκδιώξει το FNLA από τη Λουάντα και να γίνει η de facto κυβέρνηση της Ανγκόλας. Το FNLA διαλύθηκε, αλλά η UNITA που υποστηριζόταν από τις ΗΠΑ και τη Νότια Αφρική συνέχισε τον άτακτο πόλεμο εναντίον της κυβέρνησης του MPLA από τη βάση της στα ανατολικά και νότια της χώρας.

Ο 27ετής πόλεμος μπορεί να χωριστεί σε τρεις περιόδους μεγάλων συγκρούσεων-από το 1975 έως το 1991, το 1992 έως το 1994 και από το 1998 έως το 2002-με εύθραυστες περιόδους ειρήνης. Μέχρι τη νίκη του MPLA το 2002, περισσότεροι από 800.000 άνθρωποι είχαν πεθάνει και πάνω από ένα εκατομμύριο είχαν εκτοπιστεί εσωτερικά. Ο πόλεμος κατέστρεψε την υποδομή της Ανγκόλας και έπληξε σοβαρά τη δημόσια διοίκηση, την οικονομία και τα θρησκευτικά ιδρύματα.

Ο εμφύλιος πόλεμος της Ανγκόλας ήταν αξιοσημείωτος λόγω του συνδυασμού της βίαιης εσωτερικής δυναμικής της Ανγκόλας και του εξαιρετικού βαθμού ξένης στρατιωτικής και πολιτικής εμπλοκής. Ο πόλεμος θεωρείται ευρέως μια διαμεσολαβητική σύγκρουση του Ψυχρού Πολέμου, καθώς η Σοβιετική Ένωση και οι Ηνωμένες Πολιτείες, με τους αντίστοιχους συμμάχους τους, παρείχαν βοήθεια στις αντίπαλες παρατάξεις. Η σύγκρουση συνδέθηκε στενά με τον Β΄ Πόλεμο του Κονγκό στη γειτονική Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και τον πόλεμο στα σύνορα της Νότιας Αφρικής. Οι νάρκες εξακολουθούν να βρίσκονται στην ύπαιθρο και συμβάλλουν στα συνεχιζόμενα θύματα αμάχων.

Περίγραμμα των κύριων μαχητών

Τα τρία επαναστατικά κινήματα της Ανγκόλας είχαν τις ρίζες τους στα αντιαποικιακά κινήματα της δεκαετίας του 1950. Το MPLA ήταν πρωτίστως ένα αστικό κίνημα στη Λουάντα και τη γύρω περιοχή. Αποτελούνταν σε μεγάλο βαθμό από μέλη της φυλής Αμπούντου. Αντίθετα, τα άλλα δύο μεγάλα αντιαποικιακά κινήματα, το FNLA και η UNITA, ήταν ομάδες με βάση την ύπαιθρο. Το FNLA αποτελούνταν σε μεγάλο βαθμό από μέλη της φυλής Μπακόνγκο από τη Βόρεια Ανγκόλα. Η UNITA, παρακλάδι του FNLA, απαρτιζόταν κυρίως από μέλη της φυλής Οβιμπούντου από τα κεντρικά υψίπεδα.

MPLA

Από τη δημιουργία του τη δεκαετία του 1950, η κύρια κοινωνική βάση του MPLA ήταν μεταξύ της φυλής των Αμπούντου και της πολυφυλετικής διανόησης πόλεων όπως η Λουάντα, η Μπενγκέλα και το Χουάμπο. Κατά τη διάρκεια της αντιαποικιακής μάχης του 1962–1974, το MPLA υποστηρίχθηκε από αρκετές αφρικανικές χώρες, καθώς και από τη Σοβιετική Ένωση. Η Κούβα έγινε ο ισχυρότερος σύμμαχος του MPLA, στέλνοντας σημαντικές ομάδες στρατιωτικών και υποστηρικτικών στην Ανγκόλα. Αυτή η υποστήριξη, όπως και αρκετές άλλες χώρες του Ανατολικού Μπλοκ, π.χ. Ανατολική Γερμανία, διατηρήθηκε κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου. Η Γιουγκοσλαβία παρείχε οικονομική στρατιωτική υποστήριξη στο MPLA, συμπεριλαμβανομένων 14 εκατομμυρίων δολαρίων το 1977, καθώς και γιουγκοσλαβικό προσωπικό ασφαλείας στη χώρα και διπλωματική εκπαίδευση για τους Ανγκολανούς στο Βελιγράδι. Ο Πρέσβης των Ηνωμένων Πολιτειών στη Γιουγκοσλαβία έγραψε για τη γιουγκοσλαβική σχέση με το MPLA και σημείωσε: «Ο Τίτο απολαμβάνει σαφώς τον ρόλο του ως πατριάρχη του απελευθερωτικού αγώνα των ανταρτών». Ο Αγκοστίνιο Νέτο, ηγέτης του MPLA κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, δήλωσε το 1977 ότι η γιουγκοσλαβική βοήθεια ήταν συνεχής και σταθερή και τη χαρακτήρισε εξαιρετική. Σύμφωνα με μια ειδική ανακοίνωση του Νοεμβρίου 1978, τα πορτογαλικά στρατεύματα ήταν μεταξύ των 20.000 στρατευμάτων του MPLA τα οποία συμμετείχαν σε μια μεγάλη επίθεση στην κεντρική και νότια Ανγκόλα.

FNLA

Το FNLA σχηματίστηκε παράλληλα με το MPLA, και αρχικά είχε στόχο την προάσπιση των συμφερόντων των Μπακόνγκο και την υποστήριξη της αποκατάστασης της ιστορικής αυτοκρατορίας του Κονγκό. Ωστόσο, γρήγορα εξελίχθηκε σε εθνικιστικό κίνημα, το οποίο υποστηρίχθηκε στον αγώνα του κατά της Πορτογαλίας από την κυβέρνηση του Μομπούτου Σέσε Σέκο στο Ζαΐρ. Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, το FNLA υποστηρίχθηκε επίσης από τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας, αλλά όταν ιδρύθηκε η UNITA στα μέσα της δεκαετίας του 1960, η Κίνα έστρεψε την υποστήριξή της σε αυτό το νέο κίνημα, επειδή το FNLA είχε δείξει ελάχιστη πραγματική δραστηριότητα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες αρνήθηκαν να δώσουν την υποστήριξη τους στο FNLA κατά τη διάρκεια του πολέμου του κινήματος εναντίον της Πορτογαλίας, η οποία ήταν σύμμαχος των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ. Ωστόσο, το FNLA έλαβε αμερικανική βοήθεια κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου.

UNITA

Η κύρια κοινωνική βάση της UNITA ήταν οι Οβιμπούντου της κεντρικής Ανγκόλας, οι οποίοι αποτελούσαν περίπου το ένα τρίτο του πληθυσμού της χώρας, αλλά η οργάνωση είχε επίσης ρίζες μεταξύ αρκετών λιγότερο πολυάριθμων φυλών της ανατολικής Ανγκόλας. Η UNITA ιδρύθηκε το 1966 από τον Τζόνας Σαβίμπι, ο οποίος μέχρι τότε ήταν εξέχων ηγέτης του FNLA. Κατά τη διάρκεια του αντιποικιακού πολέμου, η UNITA έλαβε μερική υποστήριξη από τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας. Με την έναρξη του εμφυλίου πολέμου, οι Ηνωμένες Πολιτείες αποφάσισαν να υποστηρίξουν την UNITA και αύξησαν σημαντικά τη βοήθειά τους σε αυτήν τις δεκαετίες που ακολούθησαν. Ωστόσο, την τελευταία περίοδο, ο κύριος σύμμαχος της UNITA ήταν το καθεστώς του απαρτχάιντ της Νότιας Αφρικής.

Ρίζες της σύγκρουσης

Η Ανγκόλα, όπως και οι περισσότερες αφρικανικές χώρες, δημιουργήθηκε ως έθνος μέσω αποικιοκρατικής επέμβασης. Στην περίπτωση της Ανγκόλας, η αποικιακή της δύναμη - η Πορτογαλία - ήταν παρούσα και ενεργή στην επικράτειά της, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, για πάνω από τέσσερις αιώνες.

Εθνοτικές διαιρέσεις

Χάρτης των σημαντικότερων εθνικών ομάδων της Ανγκόλας, π. 1970

Ο αρχικός πληθυσμός αυτής της περιοχής ήταν διασκορπισμένες ομάδες Χοϊσάν. Αυτές απορροφήθηκαν ή ωθήθηκαν προς τα νότια, όπου εξακολουθούν να υπάρχουν υπολειπόμενες ομάδες, μετά από μια μαζική εισροή ανθρώπων Μπαντού που ήρθαν από τον βορρά και την ανατολή.

Η εισροή των Μπαντού ξεκίνησε γύρω στο 500 π.Χ., και μερικοί συνέχισαν τις μεταναστεύσεις τους εντός του εδάφους μέχρι και τον 20ό αιώνα. Δημιούργησαν μια σειρά σημαντικών πολιτικών μονάδων, εκ των οποίων η σημαντικότερη ήταν η Αυτοκρατορία του Κονγκό, το κέντρο της οποίας βρισκόταν στα βορειοδυτικά της σημερινής Ανγκόλας και που εκτεινόταν βορειότερα στα δυτικά της σημερινής Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό (ΛΔΚ), νότια και δυτικά της σύγχρονης Δημοκρατίας του Κονγκό, ακόμη και το νοτιότερο τμήμα της Γκαμπόν.

Επίσης, ιστορικής σημασίας ήταν τα βασίλεια Εντόνγκο και Ματάμπα στα νότια της αυτοκρατορίας του Κονγκό, στην περιοχή των Αμπούντου. Επιπλέον, η αυτοκρατορία της Λούντα, στα νοτιοανατολικά της σημερινής ΛΔΚ, κατέλαβε ένα τμήμα της σημερινής βορειοανατολικής Ανγκόλας. Στα νότια της επικράτειας, και βόρεια της σημερινής Ναμίμπια, βρισκόταν το βασίλειο των Κουανιάμα, μαζί με μικρά βασίλεια στα κεντρικά υψίπεδα. Όλες αυτές οι πολιτικές μονάδες ήταν μια αντανάκλαση των εθνοτικών σχισμών που αναπτύχθηκαν αργά μεταξύ των πληθυσμών των Μπαντού και συνέβαλαν στην παγίωση αυτών των σχισμών και στην προώθηση της εμφάνισης νέων και ξεχωριστών κοινωνικών ταυτοτήτων.

Πορτογαλική αποικιοκρατία

Στα τέλη του 15ου αιώνα, Πορτογάλοι άποικοι ήρθαν σε επαφή με την αυτοκρατορία του Κονγκό, διατηρώντας μια συνεχή παρουσία στο έδαφός της και απολαμβάνοντας σημαντική πολιτιστική και θρησκευτική επιρροή στη συνέχεια. Το 1575, η Πορτογαλία δημιούργησε έναν οικισμό και φρούριο ο οποίος ονομάστηκε Άγιος Παύλος της Λουάντα στην ακτή νότια της αυτοκρατορίας του Κονγκό, σε μια περιοχή που κατοικούνταν από άτομα της φυλής Αμπούντου. Ένα άλλο φρούριο, η Μπενγκέλα, ιδρύθηκε στην ακτή νοτιότερα, σε μια περιοχή που κατοικούνταν από προγόνους της φυλής Οβιμπούντου.

Καμία από αυτές τις πορτογαλικές προσπάθειες εποικισμού δεν ξεκίνησε με σκοπό την εδαφική κατάκτηση. Είναι αλήθεια ότι και οι δύο σταδιακά κατέλαβαν και καλλιεργούσαν μια ευρεία περιοχή γύρω από τα αρχικά τους προγεφύρωμα (στην περίπτωση της Λουάντα, κυρίως κατά μήκος του κάτω ποταμού Κουάνζα). Ωστόσο, η κύρια λειτουργία τους ήταν το εμπόριο - συντριπτικά το εμπόριο σκλάβων. Οι σκλάβοι αγοραζόταν από Αφρικανούς μεσάζοντες και πωλούνταν σε πορτογαλικές αποικίες στη Βραζιλία και στην Καραϊβική. Επιπλέον, η Μπενγκέλα ανέπτυξε το εμπόριο ελεφαντόδοντου, κεριού και μελιού, τα οποία αγόραζε από καραβάνια Οβιμπούντου που έφεραν αυτά τα αγαθά από άτομα της φυλής Γκανγκέλα στο ανατολικό τμήμα της σημερινής Ανγκόλας.

Πορτογαλικές αποικίες στην Αφρική την εποχή του Πορτογαλικού Αποικιακού Πολέμου (1961–1974)

Παρ' όλα αυτά, η πορτογαλική παρουσία στην ακτή της Ανγκόλας παρέμεινε περιορισμένη για μεγάλο μέρος της αποικιακής περιόδου. Ο βαθμός της πραγματικής αποικιακής εγκατάστασης ήταν μικρός και, με λίγες εξαιρέσεις, οι Πορτογάλοι δεν αναμείχθηκαν με άλλα μέσα πέρα από τα εμπορικά στην κοινωνική και πολιτική δυναμική των αυτοχθόνων λαών. Δεν υπήρχε πραγματική οριοθέτηση εδάφους. Η Ανγκόλα, από κάθε άποψη, δεν υπήρχε ακόμη.

Τον 19ο αιώνα, οι Πορτογάλοι ξεκίνησαν ένα πιο σοβαρό πρόγραμμα προόδου στην ενδοχώρα. Ωστόσο, η πρόθεσή τους ήταν λιγότερο εδαφική κατοχή και περισσότερο η εγκαθίδρυση μιας de facto κυριαρχίας που τους επέτρεψε να δημιουργήσουν εμπορικά δίκτυα καθώς και μερικούς οικισμούς. Σε αυτό το πλαίσιο, κινήθηκαν επίσης νοτιότερα κατά μήκος της ακτής και ίδρυσαν το «τρίτο προγεφύρωμα» του Μοσάμεντες. Κατά τη διάρκεια αυτής της επέκτασης, ήρθαν σε σύγκρουση με αρκετές αφρικανικές πολιτικές μονάδες.

Η εδαφική κατοχή έγινε κεντρικό μέλημα για την Πορτογαλία τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα, κατά τη διάρκεια της «Διαμάχης για την Αφρική» από τις ευρωπαϊκές δυνάμεις, ειδικά μετά τη Διάσκεψη του Βερολίνου του 1884. Ορισμένες στρατιωτικές αποστολές οργανώθηκαν ως προϋποθέσεις για την απόκτηση εδάφους που αντιστοιχούσε κατά προσέγγιση με αυτό της σημερινής Ανγκόλας. Ωστόσο, μέχρι το 1906 μόνο περίπου το 6% αυτού του εδάφους καταλήφθηκε ουσιαστικά και οι στρατιωτικές εκστρατείες έπρεπε να συνεχιστούν. Στα μέσα της δεκαετίας του 1920, τα όρια της επικράτειας οριστικοποιήθηκαν και η τελευταία «πρωταρχική αντίσταση» καταργήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1940. Είναι συνεπώς λογικό να γίνεται αναφορά στην Ανγκόλα ως καθορισμένη εδαφική οντότητα από αυτό το σημείο και μετά.

Χτίσιμο οτης ανεξαρτησίας και αύξηση των εντάσεων

Στρατιώτες του πορτογαλικού στρατού που δρούσαν στη ζούγκλα της Ανγκόλας, στις αρχές της δεκαετίας του 1960

Το 1961, το FNLA και το MPLA, με έδρα τις γειτονικές χώρες, ξεκίνησαν μια ανταρτική εκστρατεία κατά της πορτογαλικής κυριαρχίας σε πολλά μέτωπα. Ο Πορτογαλικός Αποικιακός Πόλεμος, στον οποίο περιλαμβανόταν ο πόλεμος ανεξαρτησίας της Ανγκόλας, διήρκεσε μέχρι την ανατροπή του πορτογαλικού καθεστώτος το 1974 μέσω ενός αριστερού στρατιωτικού πραξικοπήματος στη Λισαβόνα. Όταν έγινε γνωστό το χρονοδιάγραμμα για την ανεξαρτησία, οι περισσότεροι από τους περίπου 500.000 εθνοτικούς Πορτογάλους Ανγκολανούς εγκατέλειψαν το έδαφος τις εβδομάδες πριν ή μετά από αυτήν την προθεσμία. Η Πορτογαλία άφησε πίσω της μια πρόσφατα ανεξάρτητη χώρα της οποίας ο πληθυσμός απαρτιζόταν κυρίως από Αμπούντου, Οβιμπούντου και Μπακόνγκο. Οι Πορτογάλοι που ζούσαν στην Ανγκόλα αποτελούσαν την πλειοψηφία των ειδικευμένων εργαζομένων στη δημόσια διοίκηση, τη γεωργία και τη βιομηχανία. Μόλις εγκατέλειψαν τη χώρα, η εθνική οικονομία άρχισε να βυθίζεται σε ύφεση.

Η κυβέρνηση της Νότιας Αφρικής συμμετείχε αρχικά σε μια προσπάθεια αντιμετώπισης της κινεζικής παρουσίας στην Ανγκόλα, η οποία φοβόταν ότι μπορεί να κλιμακώσει τη σύγκρουση σε τοπικό μέτωπο του Ψυχρού Πολέμου. Το 1975, ο πρωθυπουργός της Νότιας Αφρικής Τζον Φόρστερ ενέκρινε την επιχείρηση Σαβάνα, η οποία ξεκίνησε ως προσπάθεια προστασίας μηχανικών που κατασκευάζουν το φράγμα στο Καλέκε, αφότου ανέλαβαν απείθαρχοι στρατιώτες της UNITA. Το φράγμα, το οποίο χρηματοδοτήθηκε από τη Νότια Αφρική, θεωρήθηκε ότι βρίσκεται σε κίνδυνο. Η Νοτιοφρικανική Αμυντική Δύναμη (SADF) απέστειλε μια τεθωρακισμένη ομάδα εργασίας για να εξασφαλίσει το Καλέκε, και από αυτήν η επιχείρηση Σαβάνα κλιμακώθηκε, δεν υπήρχε επίσημη κυβέρνηση και έτσι δεν υπήρχαν σαφείς γραμμές εξουσίας. Οι Νοτιοαφρικανοί ήρθαν για να εμπλακούν με χιλιάδες στρατιώτες στην επέμβαση και τελικά συγκρούστηκαν με τις κουβανικές δυνάμεις που βοηθούσαν το MPLA.

Δεκαετία του 1970

Ανεξαρτησία

Μετά την Επανάσταση των Γαριφάλων στη Λισαβόνα και το τέλος του Αγώνα της Ανγκόλας για την Ανεξαρτησία, τα μέρη της σύγκρουσης υπέγραψαν τις Συμφωνίες του Αλβόρ στις 15 Ιανουαρίου 1975. Τον Ιούλιο του 1975, το MPLA ανάγκασε βίαια το FNLA να φύγει από τη Λουάντα και η UNITA αποχώρησε οικειοθελώς στο προπύργιο της στο νότο. Μέχρι τον Αύγουστο, το MPLA είχε τον έλεγχο 11 από τις 15 επαρχιακών πρωτευουσών, συμπεριλαμβανομένων της Καμπίντα και της Λουάντα. Η Νότια Αφρική παρενέβη στις 23 Οκτωβρίου, στέλνοντας μεταξύ 1.500 και 2.000 στρατευμάτων από τη Ναμίμπια στη νότια Ανγκόλα προκειμένου να υποστηρίξουν το FNLA και την UNITA. Το Ζαΐρ, σε μια προσπάθεια να εγκαταστήσει μια κυβέρνηση υπέρ της Κινσάσα και να ματαιώσει την προσπάθεια του MPLA για εξουσία, ανέπτυξε τεθωρακισμένα οχήματα, αλεξιπτωτιστές και τρία τάγματα πεζικού στην Ανγκόλα για την υποστήριξη του FNLA. Μέσα σε τρεις εβδομάδες, οι δυνάμεις της Νοτίου Αφρικής και της UNITA είχαν καταλάβει πέντε επαρχιακές πρωτεύουσες, συμπεριλαμβανομένων των Νόβο Ρεντόντο και Μπενγκέλα. Σε απάντηση στη νοτιοαφρικανική επέμβαση, η Κούβα έστειλε 18.000 στρατιώτες στο πλαίσιο μιας μεγάλης κλίμακας στρατιωτικής επέμβασης με το ψευδώνυμο Επιχείρηση Καρλότα για την υποστήριξη του MPLA. Η Κούβα είχε χορηγήσει αρχικά στο MPLA 230 στρατιωτικούς συμβούλους πριν από τη νοτιοαφρικανική επέμβαση. Επιπλέον, η Γιουγκοσλαβία έστειλε δύο πολεμικά πλοία του Γιουγκοσλαβικού Πολεμικού Ναυτικού στις ακτές της Λουάντα για να βοηθήσουν το MPLA και τις κουβανικές δυνάμεις. Η κουβανική και γιουγκοσλαβική επέμβαση αποδείχτηκε αποφασιστική για την απόκρουση της προέλασης της Νότιας Αφρικής-UNITA. Το FNLA καταστράφηκε επίσης στη μάχη του Κιφανγκόντο και αναγκάστηκε να υποχωρήσει προς το Ζαΐρ. Η ήττα του FNLA επέτρεψε στο MPLA να εδραιώσει την εξουσία του επί της πρωτεύουσας Λουάντα.

Ο Αγκοστίνιο Νέτο, ο ηγέτης του MPLA, κήρυξε την ανεξαρτησία της Πορτογαλικής Υπερπόντιας Επαρχίας της Ανγκόλας ως Λαϊκή Δημοκρατία της Ανγκόλας στις 11 Νοεμβρίου 1975. Η UNITA κήρυξε την ανεξαρτησία της Ανγκόλας ως Σοσιαλδημοκρατική Δημοκρατία της Αγκόλας με έδρα το Χουάμπο και το FNLA κήρυξε τη Λαϊκή Δημοκρατία της Ανγκόλας με έδρα το Αμπρίζ. Το FLEC, οπλισμένο και υποστηριζόμενο από τη γαλλική κυβέρνηση, κήρυξε την ανεξαρτησία της Δημοκρατίας της Καμπίντα από το Παρίσι. Το FNLA και η UNITA συμμάχησαν στις 23 Νοεμβρίου, ανακηρύσσοντας τη δική τους κυβέρνηση συνασπισμού, τη Δημοκρατική Λαϊκή Δημοκρατία της Ανγκόλας, με έδρα το Χουάμπο με προέδρους τους Χόλντεν Ρομπέρτο και Τζόνας Σαβίμπι καθώς και τους Ζοζέ Εντελέ και Τζόνι Πίνοκ Εντουάρντο ως Πρωθυπουργούς.

Στις αρχές Νοεμβρίου 1975, η κυβέρνηση της Νότιας Αφρικής προειδοποίησε τον Σαβίμπι και τον Ρομπέρτο ότι η Νοτιοφρικανική Αμυντική Δύναμη (SADF) σύντομα θα τερματίσει τις επιχειρήσεις της στην Ανγκόλα παρά την αποτυχία του συνασπισμού να καταλάβει τη Λουάντα και συνεπώς να εξασφαλίσει διεθνή αναγνώριση για την κυβέρνησή τους. Ο Σαβίμπι, απελπισμένος για να αποφύγει την απόσυρση της Νότιας Αφρικής, ζήτησε από τον στρατηγό Κονστάντ Βίλχοεν να του κανονίσει μια συνάντηση με τον πρωθυπουργό της Νότιας Αφρικής Τζον Βόρστερ, ο οποίος ήταν σύμμαχος του Σαβίμπι από τον Οκτώβριο του 1974. Τη νύχτα της 10ης Νοεμβρίου, μία ημέρα πριν από την επίσημη κήρυξη της ανεξαρτησίας, ο Σαβίμπι πέταξε κρυφά στην Πρετόρια για να συναντήσει τον Βόρστερ. Σε μια ανατροπή της πολιτικής, ο Βόρστερ όχι μόνο συμφώνησε να διατηρήσει τα στρατεύματά του στην Ανγκόλα μέχρι τον Νοέμβριο, αλλά επίσης υποσχέθηκε ότι θα αποσύρει τη Νοτιοαφρικανική Αμυντική Δύναμη μόνο μετά τη συνάντηση της Αφρικανικής Ένωσης στις 9 Δεκεμβρίου. Ενώ Κουβανοί αξιωματικοί ηγήθηκαν της αποστολής και παρείχαν το μεγαλύτερο μέρος της δύναμης των στρατευμάτων, 60 Σοβιετικοί αξιωματικοί στο Κονγκό προσχώρησαν στους Κουβανούς στις 12 Νοεμβρίου. Η σοβιετική ηγεσία απαγόρευσε ρητά τους Κουβανούς να παρέμβουν στον εμφύλιο πόλεμο της Ανγκόλας, εστιάζοντας την αποστολή στον περιορισμό της Νότιας Αφρικής. Οι Κουβανοί υπέστησαν σημαντικές ανατροπές, μεταξύ των οποίων μία στην Κατόφε, όπου οι δυνάμεις της Νότιας Αφρικής τους αιφνιδίασαν και προκάλεσαν πολλές απώλειες.

Το 1975 και το 1976 οι περισσότερες ξένες δυνάμεις, με εξαίρεση την Κούβα, αποχώρησαν. Τα τελευταία στοιχεία του πορτογαλικού στρατού αποσύρθηκαν το 1975 και ο στρατός της Νότιας Αφρικής αποχώρησε τον Φεβρουάριο του 1976. Η στρατιωτική δύναμη της Κούβας στην Ανγκόλα αυξήθηκε από 5.500 τον Δεκέμβριο του 1975 σε 11.000 τον Φεβρουάριο του 1976. Στην Καμπίντα, οι Κουβανοί ξεκίνησαν μια σειρά επιτυχημένων επιχειρήσεων κατά του αυτονομιστικού κινήματος FLEC.

Η Σουηδία παρείχε ανθρωπιστική βοήθεια τόσο στη Λαϊκή Οργάνωση Νοτιοδυτικής Αφρικής (SWAPO) όσο και στο MPLA στα μέσα της δεκαετίας του 1970, και έθεσε τακτικά το ζήτημα της UNITA στις πολιτικές συζητήσεις μεταξύ των δύο κινημάτων.

Τροπολογία Κλαρκ

Ο Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Τζέραλντ Φορντ ενέκρινε την κρυφή βοήθεια προς στην UNITA και το FNLA μέσω της επιχείρησης IA Feature στις 18 Ιουλίου 1975, παρά την έντονη αντίθεση των αξιωματούχων του Στέιτ Ντιπάρτμεντ και της Κεντρικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (CIA). Ο Φορντ είπε στον Γουίλιαμ Κόλμπι, τον Διευθυντή της Κεντρικής Υπηρεσίας Πληροφοριών, να σχεδιάσει την επιχείρηση, παρέχοντας ένα αρχικό ποσό των 6 εκατομμυρίων δολαρίων. Έδωσε επιπλέον 8 εκατομμύρια δολάρια στις 27 Ιουλίου και άλλα 25 εκατομμύρια δολάρια τον Αύγουστο.

Ο Γερουσιαστής Ντικ Κλαρκ

Δύο ημέρες πριν από την έγκριση του προγράμματος, ο Ναθάνιελ Ντέιβις, Αναπληρωτής Υπουργός Εξωτερικών, ανέφερε στον Χένρυ Κίσινγκερ, Υπουργό Εξωτερικών, ότι πιστεύει ότι η διατήρηση του απορρήτου της IA Feature θα ήταν αδύνατη. Ο Ντέιβις προέβλεψε σωστά ότι η Σοβιετική Ένωση θα απαντούσε αυξάνοντας την εμπλοκή στη σύγκρουση στην Ανγκόλα, οδηγώντας σε περισσότερη βία και αρνητική δημοσιότητα για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Όταν ο Φορντ ενέκρινε το πρόγραμμα, ο Ντέιβις παραιτήθηκε. Ο Τζον Στόκγουελ, επικεφαλής του σταθμού της CIA στην Ανγκόλα, επανέλαβε την κριτική του Ντέιβις λέγοντας ότι η επιτυχία απαιτούσε την επέκταση του προγράμματος, αλλά το μέγεθός της είχε ήδη ξεπεράσει αυτό που θα μπορούσε να διατηρηθεί απόρρητο. Ο αναπληρωτής του Ντέιβις, πρώην πρεσβευτής των ΗΠΑ στη Χιλή, Έντουαρντ Μούλκαχι, αντιτάχθηκε επίσης στην άμεση ανάμειξη. Ο Μούλκαχι παρουσίασε τρεις επιλογές για την πολιτική των ΗΠΑ απέναντι στην Ανγκόλα στις 13 Μαΐου 1975. Ο Μούλκαχι πίστευε ότι η διοίκηση του Φορντ θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει τη διπλωματία για να κάνει εκστρατεία κατά της ξένης βοήθειας στο κομμουνιστικό MPLA, να αρνηθεί να πάρει μέρος σε φατρίες ή να αυξήσει την υποστήριξη για το FNLA και την UNITA. Προειδοποίησε, ωστόσο, ότι η υποστήριξη προς την UNITA δεν έβρισκε σύμφωνο τον Μομπούτου Σέσε Σέκο, τον πρόεδρο του Ζαΐρ.

Ο Ντικ Κλαρκ, Δημοκρατικός γερουσιαστής από την Άιοβα, ανακάλυψε την επιχείρηση κατά τη διάρκεια αποστολής διερεύνησης γεγονότων στην Αφρική, αλλά ο Σέιμουρ Χερς, δημοσιογράφος των New York Times, αποκάλυψε την επιχείρηση IA Feature στο κοινό στις 13 Δεκεμβρίου 1975. Ο Κλαρκ πρότεινε μια τροπολογία στον νόμο για τον έλεγχο των εξαγωγών όπλων, απαγορεύοντας τη βοήθεια σε ιδιωτικές ομάδες που συμμετέχουν σε στρατιωτικές ή παραστρατιωτικές επιχειρήσεις στην Ανγκόλα. Η Γερουσία ψήφισε το νομοσχέδιο, ψηφίζοντας 54–22 στις 19 Δεκεμβρίου 1975 και η Βουλή των Αντιπροσώπων ψήφισε το νομοσχέδιο, ψηφίζοντας 323–99 στις 27 Ιανουαρίου 1976. Ο Φορντ υπέγραψε το νομοσχέδιο στις 9 Φεβρουαρίου 1976. Ακόμα και μετά την τροποποίηση της τροπολογίας Κλαρκ, ο τότε διευθυντής της Κεντρικής Υπηρεσίας Πληροφοριών, Τζορτζ Μπους, αρνήθηκε να παραδεχτεί ότι είχε σταματήσει κάθε βοήθεια των ΗΠΑ στην Ανγκόλα. Σύμφωνα με την αναλυτή εξωτερικών υποθέσεων Τζέιν Χάντερ, το Ισραήλ μπήκε ως διαμεσολαβητικός προμηθευτής όπλων για τη Νότια Αφρική μετά την έναρξη ισχύος της τροπολογίας Κλαρκ. Το Ισραήλ και η Νότια Αφρική δημιούργησαν μια μακροχρόνια στρατιωτική συμμαχία, στην οποία το Ισραήλ παρείχε όπλα και εκπαίδευση, καθώς και τη διεξαγωγή κοινών στρατιωτικών ασκήσεων.

Η αμερικανική κυβέρνηση έθεσε βέτο στην είσοδο της Ανγκόλας στα Ηνωμένα Έθνη στις 23 Ιουνίου 1976. Η Ζάμπια απαγόρευσε στην UNITA να πραγματοποιεί επιθέσεις από το έδαφός της στις 28 Δεκεμβρίου 1976 αφού η Ανγκόλα υπό την κυριαρχία του MPLA έγινε μέλος των Ηνωμένων Εθνών. Σύμφωνα με τον πρέσβη Γουίλιαμ Σκράντον, οι Ηνωμένες Πολιτείες απείχαν από την ψηφοφορία για το ζήτημα της Ανγκόλας να γίνει κράτος μέλος του ΟΗΕ «λόγω του σεβασμού των συναισθημάτων που εκφράζουν οι αφρικανοί φίλοι της [μας]».

Εισβολές στη Σάμπα

Επαρχία Σάμπα, Ζαΐρ

Περίπου 1.500 μέλη του Μετώπου για την Εθνική Απελευθέρωση του Κονγκό (FNLC) εισέβαλαν στην επαρχία Σάμπα (σημερινή επαρχία Κατάνγκα) στο Ζαΐρ από την ανατολική Ανγκόλα στις 7 Μαρτίου 1977. Το FNLC ήθελε να ανατρέψει τον Μομπούτου και η κυβέρνηση του MPLA, η οποία αντιμετώπιζε προβλήματα από την υποστήριξη του Μομπούτου στο FNLA και την UNITA, δεν προσπάθησε να σταματήσει την εισβολή. Το FNLC απέτυχε να καταλάβει το Κολουέζι, την οικονομική καρδιά του Ζαΐρ, αλλά κατέλαβε το Κασάτζι και το Μουτσάτσα. Ο στρατός του Ζαΐρ ηττήθηκε εύκολα και το FNLC συνέχισε να προελαύνει. Στις 2 Απριλίου, ο Μομπούτου έκανε έκκληση στον Γουίλιαμ Ετέκι του Καμερούν, Πρόεδρο του Οργανισμού Αφρικανικής Ενότητας, για βοήθεια. Οκτώ ημέρες αργότερα, η γαλλική κυβέρνηση ανταποκρίθηκε στην παράκληση του Μομπούτου και μετέφερε με αεροσκάφος 1.500 στρατιώτες από το Μαρόκο στην Κινσάσα. Αυτή η δύναμη συνεργάστηκε με τον στρατό του Ζαΐρ, το FNLA και τους Αιγύπτιους πιλότους που πετούσαν μαχητικά αεροσκάφη Mirage γαλλικής κατασκευής του Ζαΐρ για να νικήσουν το FNLC. Η δύναμη αντεπίθεσης έσπρωξε τον τελευταίο από τους μαχητές, μαζί με πολλούς πρόσφυγες, στην Ανγκόλα και τη Ζάμπια τον Απρίλιο του 1977.

Ο Μομπούτου κατηγόρησε το MPLA, την κουβανική και τη σοβιετική κυβέρνηση για συνένοχη στον πόλεμο. Ενώ ο Νέτο όντως υποστήριξε το FNLC, η υποστήριξη της κυβέρνησης του MPLA ήρθε ως απάντηση στη συνεχιζόμενη υποστήριξη του Μομπούτου προς το FNLA της Ανγκόλας. Η προεδρία Κάρτερ, η οποία δεν πείστηκε για την κουβανική εμπλοκή, απάντησε προσφέροντας μη στρατιωτική βοήθεια αξίας 15 εκατομμυρίων δολαρίων. Η αμερικανική δειλία κατά τη διάρκεια του πολέμου προκάλεσε μια αλλαγή στην εξωτερική πολιτική του Ζαΐρ προς μεγαλύτερη εμπλοκή με τη Γαλλία, η οποία έγινε ο μεγαλύτερος προμηθευτής όπλων του Ζαΐρ μετά την παρέμβαση. Ο Νέτο και ο Μομπούτο υπέγραψαν μεθοριακή συμφωνία στις 22 Ιουλίου 1977.

Ο Τζον Στόκγουελ, επικεφαλής του σταθμού της CIA στην Ανγκόλα, παραιτήθηκε μετά την εισβολή, εξηγώντας σε άρθρο της Washington Post με τίτλο «Γιατί φεύγω από τη CIA» τον Απρίλιο του 1977 ότι είχε προειδοποιήσει τον υπουργό Εξωτερικών Χένρυ Κίσινγκερ ότι η συνέχιση της αμερικανικής υποστήριξης προς τους αντικυβερνητικούς αντάρτες στην Ανγκόλα θα μπορούσε να προκαλέσει πόλεμο με το Ζαΐρ. Είπε επίσης ότι η κρυφή εμπλοκή των Σοβιετικών στην Ανγκόλα ήρθε μετά, και σε απάντηση, της αμερικανικής εμπλοκής.

Το FNLC εισέβαλε ξανά στη Σάμπα στις 11 Μαΐου 1978, καταλαμβάνοντας το Κολουέζι σε δύο ημέρες. Ενώ η προεδρία Κάρτερ είχε αποδεχτεί την επιμονή της Κούβας για τη μη ανάμειξή της στη Σάμπα, και ως εκ τούτου δεν στάθηκε στο πλευρό του Μομπούτου, η αμερικανική κυβέρνηση κατηγόρησε τώρα τον Κάστρο για συνενοχή. Αυτή τη φορά, όταν ο Μομπούτου έκανε έκκληση για ξένη βοήθεια, η αμερικανική κυβέρνηση συνεργάστηκε με τους Γάλλους και τους Βέλγους στρατιωτικούς για να αποκρούσει την εισβολή, την πρώτη στρατιωτική συνεργασία μεταξύ Γαλλίας και Ηνωμένων Πολιτειών μετά τον πόλεμο του Βιετνάμ. Η Γαλλική Λεγεώνα των Ξένων επανακατέλαβε το Κολουέζι μετά από μάχη επτά ημερών και μετέφερε αεροπορικώς 2.250 Ευρωπαίους πολίτες στο Βέλγιο, αλλά όχι πριν από το FNLC σφαγιάσει 80 Ευρωπαίους και 200 Αφρικανούς. Σε μια περίπτωση, το FNLC σκότωσε 34 Ευρωπαίους πολίτες που είχαν κρυφτεί σε ένα δωμάτιο. Το FNLC υποχώρησε στη Ζάμπια, υποσχόμενο να επιστρέψει στην Ανγκόλα. Ο στρατός του Ζαΐρ έπειτα έδιωξε βίαια πολίτες κατά μήκος των συνόρων της Σάμπα με την Αγκόλα. Ο Μομπούτου, θέλοντας να αποτρέψει κάθε πιθανότητα νέας εισβολής, διέταξε τα στρατεύματά του να ανοίξουν πυρ άμεσα.

Οι διαπραγματεύσεις με τη μεσολάβηση των ΗΠΑ μεταξύ του MPLA και των κυβερνήσεων του Ζαΐρ οδήγησαν σε ειρηνευτική συμφωνία το 1979 και τερματισμό της υποστήριξης των ανταρτών στις αντίστοιχες χώρες του άλλου. Το Ζαΐρ διέκοψε προσωρινά την υποστήριξη του FLEC, του FNLA και της UNITA και η Ανγκόλα απαγόρευσε περαιτέρω δραστηριότητα από το FNLC.

Νιτίστας

Στα τέλη της δεκαετίας του 1970, ο υπουργός Εσωτερικών Νίτο Άλβες είχε γίνει ισχυρό μέλος της κυβέρνησης του MPLA. Ο Άλβες είχε καταργήσει επιτυχώς την Ανατολική Εξέγερση του Ντάνιελ Τσιπέντα και την Επανάσταση κατά τη διάρκεια του πολέμου της ανεξαρτησίας της Ανγκόλας. Ο φραξιονισμός μέσα στο MPLA έγινε μια μεγάλη πρόκληση για την εξουσία του Νέτο στα τέλη του 1975 και ο Νέτο όρισε τον Άλβες υπεύθυνο να καταπολεμήσει για άλλη μια φορά τη διαφωνία. Ο Άλβες έκλεισε τις επιτροπές Καμπράλ και Χέντα, ενώ επέκτεινε την επιρροή του στο MPLA μέσω του ελέγχου του στις κρατικές εφημερίδες και στην κρατική τηλεόραση. Ο Άλβες επισκέφτηκε τη Σοβιετική Ένωση τον Οκτώβριο του 1976 και μπορεί να είχε λάβει τη σοβιετική υποστήριξη για πραξικόπημα κατά του Νέτο. Μέχρι να επιστρέψει, ο Νέτο είχε υποψιαστεί την αυξανόμενη ισχύ του Άλβες και προσπάθησε να εξουδετερώσει αυτόν και τους οπαδούς του, τους Νίτιστας. Ο Νέτο συγκάλεσε συνεδρίαση ολομέλειας της Κεντρικής Επιτροπής του MPLA. Ο Νέτο όρισε επίσημα το κόμμα ως μαρξιστικό-λενινιστικό, κατάργησε το υπουργείο Εσωτερικών (του οποίου ο Άλβες ήταν επικεφαλής) και ίδρυσε μια Επιτροπή Ερευνών. Ο Νέτο χρησιμοποίησε την επιτροπή για να στοχεύσει τους Νιτίστας και διέταξε την επιτροπή να εκδώσει μια έκθεση των ευρημάτων της τον Μάρτιο του 1977. Ο Άλβες και ο αρχηγός του επιτελείου Χοσέ Βαν-Ντουνέμ, ο πολιτικός του σύμμαχος, άρχισαν να σχεδιάζουν πραξικόπημα κατά του Νέτο.

Ο Αγκοστίνιο Νέτο, αρχηγός του MPLA και πρώτος πρόεδρος της Ανγκόλας, συναντά τον πρέσβη της Πολωνίας στη Λουάντα, 1978

Ο Άλβες και ο Βαν-Ντουνέμ σχεδίαζαν να συλλάβουν τον Νέτο στις 21 Μαΐου πριν φτάσει στη συνεδρίαση της Κεντρικής Επιτροπής και πριν η επιτροπή δημοσιεύσει την έκθεσή της για τις δραστηριότητες των Νίτιστας. Ωστόσο, το MPLA άλλαξε την τοποθεσία της συνάντησης λίγο πριν από την προγραμματισμένη έναρξή της, ακυρώνοντας τα σχέδια των συνωμοτών, αλλά ο Άλβες παραβρέθηκε στη συνάντηση και αντιμετώπισε την επιτροπή ούτως ή άλλως. Η επιτροπή δημοσίευσε την έκθεσή της, κατηγορώντας τον για φραξιονισμό. Ο Άλβες αντεπιτέθηκε, καταγγέλλοντας τον Νέτο ότι δεν ευθυγράμμισε την Ανγκόλα με τη Σοβιετική Ένωση. Μετά από δώδεκα ώρες συζήτησης, το κόμμα ψήφισε 26 υπέρ και 6 κατά της απομάκρυνσης των Άλβες και Βαν-Ντουνέμ από τις θέσεις τους.

Προς υποστήριξη του Άλβες και του πραξικοπήματος, η 8η Ταξιαρχία των Λαϊκών Ενόπλων Δυνάμεων για την Απελευθέρωση της Ανγκόλας (FAPLA) εισέβαλε στις φυλακές του Σάο Πάολο στις 27 Μαΐου, σκοτώνοντας τον φύλακα και απελευθερώνοντας περισσότερους από 150 Νίτιστας. Στη συνέχεια, η 8η ταξιαρχία ανέλαβε τον έλεγχο του ραδιοφωνικού σταθμού στη Λουάντα και ανακοίνωσε το πραξικόπημα, αποκαλώντας τον εαυτό της Επιτροπή Δράσης του MPLA. Η ταξιαρχία ζήτησε από τους πολίτες να δείξουν την υποστήριξή τους στο πραξικόπημα διαδηλώνοντας μπροστά στο προεδρικό μέγαρο. Οι Νιτίστας συνέλαβαν τους Μπούλα και Ντανζερό, στρατηγούς πιστούς στον Νέτο, αλλά ο Νέτο είχε μεταφέρει τη βάση των επιχειρήσεων του από το παλάτι στο Υπουργείο Άμυνας φοβούμενος μια τέτοια εξέγερση. Τα κουβανικά στρατεύματα που ήταν πιστά στον Νέτο κατέλαβαν το παλάτι και προχώρησαν προς τον ραδιοφωνικό σταθμό. Οι Κουβανοί πέτυχαν να καταλάβουν τον ραδιοφωνικό σταθμό και προχώρησαν στο στρατώνα της 8ης Ταξιαρχίας, ανακαταλαμβάνοντάς τον μέχρι τη 1:30 μετα μεσημβριας. Ενώ η κουβανική δύναμη κατέλαβε το παλάτι και τον ραδιοφωνικό σταθμό, οι Νιτιίστας απήγαγαν επτά ηγέτες εντός της κυβέρνησης και του στρατού, πυροβολώντας και σκοτώνοντας έξι.

Η κυβέρνηση του MPLA συνέλαβε δεκάδες χιλιάδες ύποπτους Νιτίστας από τον Μάιο έως τον Νοέμβριο και τους δίκασε σε μυστικά δικαστήρια υπό την επίβλεψη του υπουργού Άμυνας Ίκο Καρέιρα. Όσοι κρίθηκαν ένοχοι, μεταξύ των οποίων ο Βαν-Ντουνέμ, ο Ζάκομπο Καετάνο, επικεφαλής της 8ης Ταξιαρχίας και ο πολιτικός επίτροπος Εντουάρντο Εβαρίστσο, πυροβολήθηκαν και θάφτηκαν σε μυστικούς τάφους. Τουλάχιστον 2.000 οπαδοί (ή υποτιθέμενοι οπαδοί) του Νίτο Άλβες εκτιμήθηκε ότι σκοτώθηκαν από στρατεύματα από την Κούβα ή του MPLA στη συνέχεια, με ορισμένες εκτιμήσεις να κάνουν λόγο για 90.000 νεκρούς. Η Διεθνής Αμνηστία εκτιμά ότι 30.000 σκοτώθηκαν στην εκκαθάριση. Η απόπειρα πραξικοπήματος είχε διαρκή επίδραση στις εξωτερικές σχέσεις της Ανγκόλας. Ο Άλβες είχε αντιταχθεί στην εξωτερική πολιτική του Νέτο για μη συμμόρφωση, εξελικτικό σοσιαλισμό και πολυφυλετισμό, ευνοώντας ισχυρότερες σχέσεις με τη Σοβιετική Ένωση, στην οποία ο Άλβες ήθελε να παραχωρήσει στρατιωτικές βάσεις στην Ανγκόλα. Ενώ οι Κουβανοί στρατιώτες βοήθησαν ενεργά τον Νέτο να σταματήσει το πραξικόπημα, ο Άλβες και ο Νέτο πίστευαν ότι η Σοβιετική Ένωση αντιτάχθηκε στον Νέτο. Ο υπουργός Ενόπλων Δυνάμεων της Κούβας, Ραούλ Κάστρο έστειλε επιπλέον τέσσερις χιλιάδες στρατιώτες για να αποτρέψει περαιτέρω διχόνοια στις τάξεις του MPLA και συναντήθηκε με τον Νέτο τον Αύγουστο σε ένδειξη αλληλεγγύης. Αντίθετα, η δυσπιστία του Νέτο στη σοβιετική ηγεσία αυξήθηκε και οι σχέσεις με την ΕΣΣΔ επιδεινώθηκαν. Τον Δεκέμβριο, το MPLA πραγματοποίησε το πρώτο κομματικό συνέδριο και άλλαξε το όνομά του σε MPLA-Εργατικό Κόμμα (MPLA-PT). Η απόπειρα πραξικοπήματος της Νιτίστας είχε αντίκτυπο στα μέλη του MPLA. Το 1975, το MPLA είχε φτάσει τα 200.000 μέλη, αλλά μετά το πρώτο συνέδριο του κόμματος, ο αριθμός αυτός μειώθηκε σε 30.000.

Αντικατάσταση του Νέτο

Οι Σοβιετικοί προσπάθησαν να αυξήσουν την επιρροή τους, θέλοντας να δημιουργήσουν μόνιμες στρατιωτικές βάσεις στην Ανγκόλα αλλά παρά την συνεχιζόμενη πίεση, ειδικά από τον σοβιετικό επιτετραμμένο, Γκ. Α. Ζβέρεφ, ο Νέτο στάθηκε στο ύψος του και αρνήθηκε να επιτρέψει την κατασκευή μόνιμων στρατιωτικών βάσεων. Με τον Άλβες να μην αποτελεί πλέον πιθανότητα, η Σοβιετική Ένωση υποστήριξε τον πρωθυπουργό Λόπο ντο Νασίμεντο εναντίον του Νέτο για την ηγεσία του MPLA. Ο Νέτο κινήθηκε γρήγορα, κάνοντας την Κεντρική Επιτροπή του κόμματος να απομακρύνει τον Νασιμέντο από τις θέσεις του ως Πρωθυπουργού, Γραμματέα του Πολιτικού Γραφείου, Διευθυντή της Εθνικής Τηλεόρασης και Διευθυντή του Jornal de Angola. Αργότερα τον ίδιο μήνα, οι θέσεις του πρωθυπουργού και του αντιπροέδρου καταργήθηκαν.

Ο Νέτο διαφοροποίησε την εθνοτική σύνθεση του πολιτικού γραφείου του MPLA καθώς αντικατέστησε την σκληροπυρηνική παλαιά φρουρά με νέο αίμα, συμπεριλαμβανομένου του Ζοζέ Εντουάρντο ντος Σάντος. Όταν πέθανε στις 10 Σεπτεμβρίου 1979, η Κεντρική Επιτροπή του κόμματος ψήφισε ομόφωνα την εκλογή του Ντος Σάντος ως Προέδρου.

Δεκαετία του 1980

Νοτιοαφρικανοί αλεξιπτωτιστές περιπολώντας κοντά στην παραμεθόρια περιοχή, μέσα της δεκαετίας του 1980.

Υπό την ηγεσία του ντος Σάντος, τα στρατεύματα της Ανγκόλας πέρασαν τα σύνορα με τη Ναμίμπια για πρώτη φορά στις 31 Οκτωβρίου, πηγαίνοντας στο Καβάνγκο. Την επόμενη μέρα, ο ντος Σάντος υπέγραψε σύμφωνο μη επιθετικότητας με τη Ζάμπια και το Ζαΐρ. Στη δεκαετία του 1980, οι μάχες εξαπλώθηκαν έξω από τη νοτιοανατολική Ανγκόλα, όπου οι περισσότερες μάχες είχαν λάβει χώρα τη δεκαετία του 1970, καθώς ο Εθνικός Στρατός του Κονγκό (ANC) και η SWAPO αύξησαν τη δραστηριότητά τους. Η κυβέρνηση της Νότιας Αφρικής απάντησε στέλνοντας στρατεύματα πίσω στην Ανγκόλα, επεμβαίνοντας στον πόλεμο από το 1981 έως το 1987, ωθώντας τη Σοβιετική Ένωση να παραδώσει τεράστιες ποσότητες στρατιωτικής βοήθειας από το 1981 έως το 1986. Η ΕΣΣΔ έδωσε στο MPLA περισσότερα από 2 δισεκατομμύρια δολάρια σε ενισχύσεις το 1984. Το 1981, ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ για τις αφρικανικές υποθέσεις του νεοεκλεγέντος προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών, Ρόναλντ Ρήγκαν, Τσέστερ Κρόκερ ανέπτυξε μια πολιτική διασύνδεσης, συνδέοντας την ανεξαρτησία της Ναμίμπια με την κουβανική απόσυρση και ειρήνη στην Ανγκόλα.

Ξεκινώντας από το 1979, η Ρουμανία εκπαίδευσε αντάρτες της Ανγκόλας. Κάθε 3-4 μήνες, η Ρουμανία έστελνε δύο αεροσκάφη στην Ανγκόλα, με το καθένα να επιστρέφει με 166 νεοσύλλεκτους. Αυτοί επέστρεφαν στην Ανγκόλα αφού ολοκλήρωσαν την εκπαίδευσή τους. Εκτός από την εκπαίδευση των ανταρτών, η Ρουμανία εκπαίδευσε επίσης νεαρούς Αγκολανούς ως πιλότους. Το 1979, υπό τη διοίκηση του Ταγματάρχη Αουρέλ Νικουλέσκου, η Ρουμανία ίδρυσε αεροπορική ακαδημία στην Ανγκόλα. Υπήρχαν περίπου 100 Ρουμάνοι εκπαιδευτές σε αυτήν την ακαδημία, με περίπου 500 Ρουμάνους στρατιώτες να φυλάσσουν τη βάση, η οποία υποστήριζε 50 αεροσκάφη που χρησιμοποιήθηκαν για την εκπαίδευση πιλότων από την Ανγκόλα. Τα μοντέλα αεροσκαφών που χρησιμοποιήθηκαν ήταν: IAR 826, IAR 836, EL-29, MiG-15 και An-24. Η καθοριζόμενη ως «Εθνική Στρατιωτική Αεροπορική Σχολή Διοικητής Μπούλα», ιδρύθηκε στις 11 Φεβρουαρίου 1981 στο Νεγκάγκε. Η εγκατάσταση εκπαίδευσε πιλότους της αεροπορίας, τεχνικούς και αξιωματικούς του Γενικού Επιτελείου. Το ρουμανικό διδακτικό προσωπικό αντικαταστάθηκε σταδιακά από Ανγκολανούς.

Ο στρατός της Νότιας Αφρικής επιτέθηκε στους αντάρτες στην επαρχία Κουνένε στις 12 Μαΐου 1980. Το Υπουργείο Άμυνας της Ανγκόλας κατηγόρησε τη νοτιοαφρικανική κυβέρνηση ότι τραυμάτισε και σκότωσε πολίτες. Εννέα ημέρες αργότερα, ο στρατός επιτέθηκε ξανά, αυτή τη φορά στο Κουάντο-Κουμπάνγκο και το MPLA απείλησε να απαντήσει στρατιωτικά. Ο στρατός εξαπέλυσε μια πλήρους κλίμακας εισβολή στην Ανγκόλα μέσω του Κουνένε και του Κουάντο-Κουμπάνγκο στις 7 Ιουνίου, καταστρέφοντας το επιχειρησιακό αρχηγείο της SWAPO στις 13 Ιουνίου, σε αυτό που ο πρωθυπουργός Πίτερ Βίλεμ Μπότα χαρακτήρισε «σοκαριστική επίθεση». Η κυβέρνηση του MPLA συνέλαβε 120 Αγκολανούς που σχεδίαζαν να πυροδοτήσουν εκρηκτικά στη Λουάντα, στις 24 Ιουνίου, ματαιώνοντας ένα σχέδιο που φέρεται να ενορχηστρώθηκε από την κυβέρνηση της Νότιας Αφρικής. Τρεις ημέρες αργότερα, το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών συνήλθε μετά από εντολή του πρέσβη της Ανγκόλας στον ΟΗΕ, Ε. Ντε Φιγκερίντο, και καταδίκασε τις εισβολές της Νότιας Αφρικής στην Ανγκόλα. Ο πρόεδρος Μομπούτου του Ζαΐρ τάχθηκε επίσης στο πλευρό του MPLA. Η κυβέρνηση του MPLA κατέγραψε 529 περιπτώσεις στις οποίες ισχυρίζονται ότι οι δυνάμεις της Νοτίου Αφρικής παραβίασαν την εδαφική κυριαρχία της Ανγκόλας μεταξύ Ιανουαρίου και Ιουνίου 1980.

Η Κούβα αύξησε τις δυνάμεις της στην Ανγκόλα από 35.000 το 1982 σε 40.000 το 1985. Οι δυνάμεις της Νότιας Αφρικής προσπάθησαν να καταλάβουν το Λουμπάνγκο, πρωτεύουσα της επαρχίας Ουίλα, στην επιχείρηση Ασκάρι τον Δεκέμβριο του 1983.

Στις 2 Ιουνίου 1985, Αμερικανοί συντηρητικοί ακτιβιστές συγκάλεσαν τη Δημοκρατική Διεθνή, μια συμβολική συνάντηση των αντικομμουνιστών μαχητών, στα κεντρικά γραφεία της UNITA στην Τζάμπα. Αρχικά χρηματοδοτήθηκε από τον ιδρυτή της Rite Aid Λιούις Λέρμαν και οργανώθηκε από τους αντικομμουνιστές ακτιβιστές Τζακ Αμπράμοφ και Τζακ Γουίλερ, οι συμμετέχοντες ήταν οι Σαβίμπι, Αντόλφο Καλέρο, ηγέτης των Contras της Νικαράγουας, Πα Κάο Χερ, ηγέτης ανταρτών Χμονγκ από το Λάος, ο αντισυνταγματάρχης των ΗΠΑ Όλιβερ Νορθ, Νοτιοαφρικανικές δυνάμεις ασφαλείας, ο Αμπντουραχίμ Ουαρντάκ, ηγέτης των Αφγανών Μουτζαχεντίν, ο Τζακ Γουίλερ, Αμερικανός συντηρητικός υποστηρικτής και πολλοί άλλοι. Η διοίκηση του Ρήγκαν, αν και δεν ήταν πρόθυμη να υποστηρίξει δημόσια τη συνάντηση, εξέφρασε ιδιωτική έγκριση. Οι κυβερνήσεις του Ισραήλ και της Νότιας Αφρικής υποστήριξαν την ιδέα, αλλά και οι δύο αντίστοιχες χώρες κρίθηκαν ανεπιθύμητες για τη φιλοξενία του συνεδρίου.

Οι συμμετέχοντες εξέδωσαν ένα ανακοινωθέν στο οποίο αναφέρονταν:

Εμείς, οι ελεύθεροι λαοί που αγωνιζόμαστε για την εθνική μας ανεξαρτησία και τα ανθρώπινα δικαιώματα, συγκεντρωμένοι στην Τζάμπα, δηλώνουμε αλληλεγγύη σε όλα τα κινήματα ελευθερίας στον κόσμο και δηλώνουμε τη δέσμευσή μας να συνεργαστούμε για την απελευθέρωση των εθνών μας από τους Σοβιετικούς ιμπεριαλιστές.

Η Βουλή των Αντιπροσώπων των Ηνωμένων Πολιτειών ψήφισε με 236 ψήφους υπέρ έναντι 185 κατά για την κατάργηση της τροπολογίας του Κλαρκ στις 11 Ιουλίου 1985. Η κυβέρνηση του MPLA άρχισε να επιτίθεται στην UNITA αργότερα εκείνο το μήνα από τη Λουένα προς το Καζόμπο κατά μήκος του Σιδηροδρόμου της Μπενγκέλα σε μια στρατιωτική επιχείρηση με το όνομα Κονγκρέσο II, καταλαμβάνοντας το Καζόμπο στις 18 Σεπτεμβρίου. Η κυβέρνηση του MPLA προσπάθησε ανεπιτυχώς να καταλάβει την αποθήκη ανεφοδιασμού της UNITA στη Μαβίνγκα από το Μενόνγκουε. Ενώ η επίθεση απέτυχε, προέκυψαν πολύ διαφορετικές ερμηνείες της επίθεσης. Η UNITA ισχυρίστηκε ότι οι Σοβιετικοί αξιωματικοί που μιλούσαν πορτογαλικά ηγήθηκαν των στρατευμάτων των ενόπλων δυνάμεων της Ανγκόλας ενώ η κυβέρνηση είπε ότι η UNITA βασίστηκε σε αλεξιπτωτιστές της Νότιας Αφρικής για να νικήσει την επίθεση του MPLA. Η κυβέρνηση της Νότιας Αφρικής παραδέχτηκε ότι πολεμούσε στην περιοχή, αλλά είπε ότι τα στρατεύματά της πολεμούσαν τους μαχητές της SWAPO.

Ο πόλεμος εντείνεται

Μέχρι το 1986, η Ανγκόλα άρχισε να αναλαμβάνει έναν πιο κεντρικό ρόλο στον Ψυχρό Πόλεμο, με τη Σοβιετική Ένωση, την Κούβα και άλλα έθνη του Ανατολικού Μπλοκ να ενισχύουν την υποστήριξη τους στην κυβέρνηση του MPLA και τους Αμερικανούς συντηρητικούς να αρχίζουν να αυξάνουν την υποστήριξή τους στην UNITA του Σαβίμπι. Ο Σαβίμπι ανέπτυξε στενές σχέσεις με σημαντικούς Αμερικανούς συντηρητικούς, οι οποίοι τον θεώρησαν ως βασικό σύμμαχο στην προσπάθεια των ΗΠΑ να αντιταχθούν και να ανατρέψουν τις αντιδημοκρατικές κυβερνήσεις που υποστηριζόταν από τη Σοβιετική Ένωση σε όλο τον κόσμο. Η σύγκρουση κλιμακώθηκε γρήγορα, με την Ουάσινγκτον και τη Μόσχα να τη θεωρούν κρίσιμη στρατηγική σύγκρουση στον Ψυχρό Πόλεμο.

Μέγιστη έκταση των επιχειρήσεων της Νότιας Αφρικής και της UNITA στην Ανγκόλα και τη Ζάμπια

Η Σοβιετική Ένωση έδωσε επιπλέον 1 δισεκατομμύρια δολάρια βοήθεια προς την κυβέρνηση του MPLA και η Κούβα έστειλε επιπλέον 2.000 στρατιώτες στην δύναμη της Ανγκόλας για την προστασία των πλατφορμών πετρελαίου της Chevron. Ο Σαβίμπι είχε αποκαλέσει την παρουσία της Chevron στην Ανγκόλα, που ήδη προστατευόταν από κουβανικά στρατεύματα, «στόχο» της UNITA σε συνέντευξή του στο περιοδικό Foreign Policy στις 31 Ιανουαρίου.

Στην Ουάσινγκτον, ο Σαβίμπι συνέστησε στενές σχέσεις με συντηρητικούς με επιρροή, όπως ο Μάικλ Τζονς (αναλυτής εξωτερικής πολιτικής του The Heritage Foundation και βασικός υποστηρικτής του Σαβίμπι), ο Γκρόβερ Νόρκουιστ (Πρόεδρος των Αμερικανών για Φορολογική Μεταρρύθμιση και οικονομικός σύμβουλος του Σαβίμπι) και άλλοι, οι οποίοι έπαιξαν κρίσιμους ρόλους στην ενίσχυση της κλιμακούμενης μυστικής βοήθειας των ΗΠΑ στην UNITA και επισκέφτηκε τον Σαβίμπι στην έδρα του στην Τζάμπα, στην Ανγκόλα για να δώσει στον ηγέτη των ανταρτών της Ανγκόλας στρατιωτική, πολιτική και άλλη καθοδήγηση στον πόλεμό του κατά της κυβέρνησης του MPLA. Με την ενισχυμένη υποστήριξη των ΗΠΑ, ο πόλεμος κλιμακώθηκε γρήγορα, τόσο ως προς την ένταση της σύγκρουσης όσο και ως προς την αντίληψή του ως βασική σύγκρουση στον Ψυχρό Πόλεμο συνολικά.

Εκτός από την κλιμάκωση της στρατιωτικής υποστήριξής της για την UNITA, η κυβέρνηση Ρήγκαν και οι συντηρητικοί σύμμαχοί της εργάστηκαν επίσης για να επεκτείνουν την αναγνώριση του Σαβίμπι ως βασικού συμμάχου των ΗΠΑ σε έναν σημαντικό αγώνα του Ψυχρού Πολέμου. Τον Ιανουάριο του 1986, ο Ρήγκαν κάλεσε τον Σαβίμπι σε μια συνάντηση στον Λευκό Οίκο. Μετά τη συνάντηση, ο Ρήγκαν μίλησε για την UNITA που κέρδισε μια νίκη που «ηλεκτρίζει τον κόσμο». Δύο μήνες αργότερα, ο Ρήγκαν ανακοίνωσε την παράδοση πυραύλων εδάφους-αέρος Stinger ως μέρος της βοήθειας 25 εκατομμυρίων δολαρίων προς την UNITA από την αμερικανική κυβέρνηση. Ο Τζερεμίας Τσιτούντα, εκπρόσωπος της UNITA στις ΗΠΑ, έγινε Αντιπρόεδρος της UNITA τον Αύγουστο του 1986 στο έκτο συνέδριο του κόμματος. Ο Φιντέλ Κάστρο έκανε πρόταση στον Κρόκερ για την απόσυρση ξένων στρατευμάτων από την Ανγκόλα και τη Ναμίμπια ως προϋπόθεση για την αποχώρηση της Κούβας από την Ανγκόλα στις 10 Σεπτεμβρίου.

Οι δυνάμεις της UNITA επιτέθηκαν στην Καμαμπατέλα στην επαρχία Κουάνζα Νόρτε στις 8 Φεβρουαρίου 1986. Το πρακτορείο ειδήσεων της Ανγκόλας ισχυρίζεται ότι η UNITA σφαγίασε αμάχους στη Ντάμπα στην επαρχία Ουίγκε αργότερα εκείνο τον μήνα, στις 26 Φεβρουαρίου. Η κυβέρνηση της Νότιας Αφρικής συμφώνησε κατ' αρχήν με τους όρους του Κρόκερ στις 8 Μαρτίου. Ο Σαβίμπι πρότεινε ανακωχή σχετικά με τον σιδηρόδρομο της Μπενγκέλα στις 26 Μαρτίου, λέγοντας ότι τα τρένα του MPLA θα μπορούσαν να περάσουν όσο μια διεθνής ομάδα επιτήρησης τα παρακολουθούσε για να αποτρέψει τη χρήση τους για αντεπαναστατική δραστηριότητα. Η κυβέρνηση δεν απάντησε. Τον Απρίλιο του 1987, ο Φιντέλ Κάστρο έστειλε την Πεντηκοστή Ταξιαρχία της Κούβας στη νότια Ανγκόλα, αυξάνοντας τον αριθμό των κουβανικών στρατευμάτων από 12.000 σε 15.000. Το MPLA και οι αμερικανικές κυβερνήσεις άρχισαν τις διαπραγματεύσεις τον Ιούνιο του 1987.

Κουίτο Κουαναβάλε και Συμφωνίες της Νέας Υόρκης

Οι δυνάμεις της UNITA και της Νοτίου Αφρικής επιτέθηκαν στη βάση του MPLA στο Κουίτο Κουαναβάλε στην επαρχία Κουάντο Κουμπάνγκο από τις 13 Ιανουαρίου έως τις 23 Μαρτίου 1988, στη δεύτερη μεγαλύτερη μάχη στην ιστορία της Αφρικής, μετά τη μάχη του Ελ Αλαμέιν, μεγαλύτερη στην υποσαχάρια Αφρική από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η σημασία του Κουίτο Κουαναβάλε δεν προήλθε από το μέγεθος ή τον πλούτο του αλλά από τη θέση του. Οι αμυντικές δυνάμεις της Νότιας Αφρικής διατηρούσαν μονάδα επιτήρησης στην πόλη χρησιμοποιώντας νέα κομμάτια πυροβολικού G5. Και οι δύο πλευρές διεκδίκησαν τη νίκη στη μάχη του Κουίτο Κουαναβάλε που ακολούθησε.

Χάρτης των επαρχιών της Ανγκόλας, με υπογραμμισμένη την επαρχία Κουάντο Κουμπάνγκο

Μετά τα ασαφή αποτελέσματα της μάχης του Κουίτο Κουαναβάλε, ο Φιντέλ Κάστρο ισχυρίστηκε ότι το αυξημένο κόστος συνέχισης των αγώνων για τη Νότια Αφρική είχε θέσει την Κούβα στην πιο επιθετική θέση μάχης του πολέμου, υποστηρίζοντας ότι ετοιμαζόταν να φύγει από την Ανγκόλα με τους αντιπάλους του αμυνόμενους. Σύμφωνα με την Κούβα, το πολιτικό, οικονομικό και τεχνικό κόστος για τη Νότια Αφρική από τη διατήρηση της παρουσίας της στην Ανγκόλα αποδείχθηκε υπερβολικό. Αντίθετα, οι Νοτιοαφρικανοί πιστεύουν ότι έδειξαν την αποφασιστικότητά τους στις υπερδυνάμεις προετοιμάζοντας μια πυρηνική δοκιμή που τελικά ανάγκασε τους Κουβανούς να παραμείνουν.

Τα κουβανικά στρατεύματα φέρεται να χρησιμοποίησαν νευρικό αέριο κατά των στρατευμάτων της UNITA κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου. Ο Βέλγος τοξικολόγος εγκλημάτων Δρ. Ωμπέν Χέιντριξ, μελέτησε υποτιθέμενα στοιχεία, συμπεριλαμβανομένων δειγμάτων «κιβωτίων αναγνώρισης πολεμικού αερίου» που βρέθηκαν μετά τη μάχη στο Κουίτο Κουαναβάλε, υποστήριξε ότι «δεν υπάρχει πλέον αμφιβολία ότι οι Κουβανοί χρησιμοποιούσαν νευρικά αέρια εναντίον των στρατευμάτων του κ. Τζόνας Σαβίμπι».

Η κουβανική κυβέρνηση συμμετείχε στις διαπραγματεύσεις στις 28 Ιανουαρίου 1988 και τα τρία μέρη πραγματοποίησαν ένα γύρο διαπραγματεύσεων στις 9 Μαρτίου. Η κυβέρνηση της Νότιας Αφρικής συμμετείχε στις διαπραγματεύσεις στις 3 Μαΐου και τα εμπλακόμενα μέρη συναντήθηκαν τον Ιούνιο και τον Αύγουστο στη Νέα Υόρκη και τη Γενεύη. Όλα τα μέρη συμφώνησαν σε κατάπαυση του πυρός στις 8 Αυγούστου. Εκπρόσωποι των κυβερνήσεων της Ανγκόλας, της Κούβας και της Νότιας Αφρικής υπέγραψαν τις Συμφωνίες της Νέας Υόρκης, δίνοντας ανεξαρτησία στη Ναμίμπια και τερματίζοντας την άμεση εμπλοκή ξένων στρατευμάτων στον εμφύλιο πόλεμο, στη Νέα Υόρκη στις 22 Δεκεμβρίου 1988. Το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών εξέδωσε το ψήφισμα 626 αργότερα εκείνη την ημέρα, δημιουργώντας την Αποστολή Εξακρίβωσης της Ανγκόλας των Ηνωμένων Εθνών (UNAVEM), μια ειρηνευτική δύναμη. Τα στρατεύματα της UNAVEM άρχισαν να φτάνουν στην Ανγκόλα τον Ιανουάριο του 1989.

Κατάπαυση του πυρός

Καθώς ο εμφύλιος πόλεμος της Ανγκόλας άρχισε να λαμβάνει διπλωματικά στοιχεία, εκτός από το στρατιωτικό, δύο βασικοί σύμμαχοι του Σαβίμπι, ο Χάουαρντ Φίλιπς της Συντηρητικής Συνέλευσης και ο Μάικλ Τζονς του Heritage Foundation επισκέφθηκαν τον Σαβίμπι στην Ανγκόλα, όπου προσπάθησαν να τον πείσουν να μεταβεί στις Ηνωμένες Πολιτείες την άνοιξη του 1989 για να βοηθήσει τη Συντηρητική Συνέλευση, το Heritage Foundation και άλλους συντηρητικούς στην προετοιμασία της συνέχισης της βοήθειας των ΗΠΑ στην UNITA.

Ο Πρόεδρος Μομπούτου κάλεσε 18 Αφρικανούς ηγέτες, τον Σαβίμπι και τον ντος Σάντος στο ανάκτορό του στο Γκμπαντόλιτ τον Ιούνιο του 1989 για διαπραγματεύσεις. Ο Σαβίμπι και ο ντος Σάντος συναντήθηκαν για πρώτη φορά και συμφώνησαν με τη Διακήρυξη του Γκμπαντόλιτ, κατάπαυση του πυρός, στις 22 Ιουνίου, ανοίγοντας το δρόμο για μια μελλοντική ειρηνευτική συμφωνία. Ο πρόεδρος της Ζάμπια, Κένεθ Καούντα, ανέφερε λίγες ημέρες μετά τη δήλωση ότι ο Σαβίμπι συμφώνησε να εγκαταλείψει την Ανγκόλα και να φύγει στην εξορία, έναν ισχυρισμό που αμφισβήτησαν οι Μομπούτου, Σαβίμπι και η κυβέρνηση των ΗΠΑ. Ο ντος Σάντος συμφώνησε με την ερμηνεία των διαπραγματεύσεων από τον Καούντα, λέγοντας ότι ο Σαβίμπι συμφώνησε να εγκαταλείψει προσωρινά τη χώρα.

Στις 23 Αυγούστου, ο ντος Σάντος κατήγγειλε ότι οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ και της Νότιας Αφρικής συνέχισαν να χρηματοδοτούν την UNITA, προειδοποιώντας ότι μια τέτοια δραστηριότητα θέσει σε κίνδυνο την ήδη εύθραυστη κατάπαυση του πυρός. Την επόμενη μέρα ο Σαβίμπι ανακοίνωσε ότι η UNITA δεν θα τηρήσει πλέον την κατάπαυση του πυρός, επικαλούμενη την επιμονή του Καούντα να φύγει ο Σαβίμπι από τη χώρα και να διαλυθεί η UNITA. Η κυβέρνηση του MPLA απάντησε στη δήλωση του Σαβίμπι μεταφέροντας στρατεύματα από το Κουίτο Κουαναβάλε, υπό τον έλεγχο του MPLA, στο κατεχόμενο από την UNITA Μαβίνγκα. Η κατάπαυση του πυρός έσπασε με τον ντος Σάντος και την αμερικανική κυβέρνηση να κατηγορούν η μία την άλλη για την επανάληψη των ένοπλων συγκρούσεων.

Δεκαετία του 1990

Οι πολιτικές αλλαγές στο εξωτερικό και οι στρατιωτικές νίκες στο εσωτερικό επέτρεψαν στην κυβέρνηση να μεταβεί από ένα ονομαστικά κομμουνιστικό κράτος σε ένα ονομαστικά δημοκρατικό. Η δήλωση ανεξαρτησίας της Ναμίμπια, διεθνώς αναγνωρισμένη την 1η Απριλίου, εξάλειψε την απειλή για το MPLA από τη Νότια Αφρική, καθώς οι Νοτιοαφρικανικές Δυνάμεις Ασφαλείας αποχώρησαν από τη Ναμίμπια. Το MPLA κατάργησε το μονοκομματικό σύστημα τον Ιούνιο και απέρριψε τον μαρξισμό-λενινισμό στο τρίτο συνέδριό του τον Δεκέμβριο, αλλάζοντας επίσημα το όνομα του κόμματος από MPLA-PT σε MPLA. Η Εθνοσυνέλευση ψήφισε τον νόμο 12/91 τον Μάιο του 1991, που συμπίπτει με την απόσυρση των τελευταίων κουβανικών στρατευμάτων, ορίζοντας την Ανγκόλα ως «δημοκρατικό κράτος βασισμένο στο κράτος δικαίου» με πολυκομματικό σύστημα. Οι παρατηρητές αντιμετώπισαν τέτοιες αλλαγές με σκεπτικισμό. Ο Αμερικανός δημοσιογράφος Καρλ Μάιερ έγραψε: «Στη Νέα Ανγκόλα η ιδεολογία αντικαθίσταται από την ουσία, καθώς η ασφάλεια και η πώληση τεχνογνωσίας στον οπλισμό έχουν γίνει μια πολύ κερδοφόρα επιχείρηση. Με τον πλούτο της σε πετρέλαιο και διαμάντια, η Ανγκόλα είναι σαν ένα μεγάλο πρησμένο σφάγιο και τα όρνια γυρίζον από πάνω. Οι πρώην σύμμαχοι του Σαβίμπι αλλάζουν πλευρά, παρασυρμένοι από το άρωμα του σκληρού νομίσματος.» Ο Σαβίμπι, επίσης, φέρεται να απομάκρυνε μερικά από τα μέλη της UNITA τα οποία ενδεχομένως θεωρούσε ως απειλές για την ηγεσία του ή ως αμφισβήτηση της στρατηγικής του πορείας. Μεταξύ αυτών που σκοτώθηκαν στην εκκαθάριση ήταν ο Τίτο Τσινγκούντζι και η οικογένειά του το 1991. Ο Σαβίμπι αρνήθηκε τη συμμετοχή του στη δολοφονία του Τσινγκούντζι και κατηγόρησε τους αντιφρονούντες της UNITA.

Μπλακ, Μάναφορτ και Στόουν

Κτίριο στο Χουάμπο που δείχνει τις επιπτώσεις του πολέμου

Τα κυβερνητικά στρατεύματα τραυμάτισαν τον Σαβίμπι σε μάχες τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο του 1990, αλλά όχι αρκετά για να περιορίσουν την κινητικότητά του. Πήγε στην Ουάσινγκτον τον Δεκέμβριο και συναντήθηκε ξανά με τον Πρόεδρο Τζορτζ Μπους στο τέταρτο από τα πέντε ταξίδια που έκανε στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο Σαβίμπι πλήρωσε τους Μπλακ, Μάναφορτ, Στόουν και Κέλι, μια εταιρεία λόμπι με έδρα την Ουάσινγκτον, με 5 εκατομμύρια δολάρια για να πιέσουν την ομοσπονδιακή κυβέρνηση για βοήθεια, να παρουσιάσουν την UNITA ευνοϊκά στα δυτικά μέσα ενημέρωσης και να αποκτήσουν υποστήριξη μεταξύ πολιτικών στην Ουάσινγκτον. Ο Σαβίμπι ήταν πολύ επιτυχημένος σε αυτήν την προσπάθεια. Τα όπλα που θα κέρδιζε από τον Μπους βοήθησαν την UNITA να επιβιώσει ακόμη και μετά τη διακοπή της υποστήριξης των ΗΠΑ.

Οι γερουσιαστές Λάρι Σμιθ και Ντάντε Φάσελ, ανώτερο μέλος της εταιρείας, συνεργάστηκαν με το Κουβανοαμερικανικό Εθνικό Ίδρυμα, τον αντιπρόσωπο Κλοντ Πέπερ της Φλόριντα, το Free the Eagle του Νηλ Μπλερ και τη Συντηρητική Συνέλευση του Χάουαρντ Φίλιπς για να καταργήσουν την τροπολογία Κλαρκ το 1985. Από την κατάργηση της τροπολογίας το 1985 έως το 1992, η αμερικανική κυβέρνηση έδωσε στον Σαβίμπι 60 εκατομμύρια δολάρια ετησίως, συνολικά 420 εκατομμύρια δολάρια. Ένα μεγάλο ποσό της βοήθειας πήγε στα προσωπικά έξοδα του Σαβίμπι.

Συμφωνίες Μπισέσε

Ο Πρόεδρος ντος Σάντος συναντήθηκε με τον Σαβίμπι στη Λισαβόνα της Πορτογαλίας και υπέγραψε τις Συμφωνίες Μπισέσε, την πρώτη από τις τρεις μεγάλες ειρηνευτικές συμφωνίες, στις 31 Μαΐου 1991, με τη μεσολάβηση της πορτογαλικής κυβέρνησης. Οι συμφωνίες προέβλεπαν μια μετάβαση στην πολυκομματική δημοκρατία υπό την επίβλεψη της αποστολής UNAVEM II των Ηνωμένων Εθνών, με τις προεδρικές εκλογές να διεξάγονται εντός ενός έτους. Η συμφωνία επιχείρησε να αποστρατεύσει τους 152.000 ενεργούς μαχητές και να ενσωματώσει τα εναπομείναντα κυβερνητικά στρατεύματα και τους αντάρτες της UNITA στις ένοπλες δυνάμεις της Ανγκόλας (FAA) που αποτελούνταν από 50.000 άτομα. Οι FAA θα αποτελούνταν από έναν εθνικό στρατό με 40.000 στρατιώτες, ναυτικό με 6.000 ναύτες και αεροπορία με 4.000 αεροπόρους. Ενώ η UNITA σε μεγάλο βαθμό δεν αφοπλίστηκε, η FAA συμμορφώθηκε με τη συμφωνία και αποστρατεύτηκε, αφήνοντας την κυβέρνηση σε μειονεκτική θέση.

Η Ανγκόλα διεξήγαγε τον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών της το 1992 στις 29–30 Σεπτεμβρίου. Ο Ντος Σάντος έλαβε επίσημα το 49,57% των ψήφων και ο Σαβίμπι το 40,6%. Καθώς κανένας υποψήφιος δεν έλαβε το 50% ή περισσότερο των ψήφων, ο εκλογικός νόμος υπαγόρευε έναν δεύτερο γύρο ψηφοφορίας μεταξύ των δύο πρώτων υποψηφίων. Ο Σαβίμπι, μαζί με οκτώ κόμματα της αντιπολίτευσης και πολλούς άλλους εκλογικούς παρατηρητές, είπε ότι οι εκλογές δεν ήταν ούτε ελεύθερες ούτε δίκαιες. Επίσημος παρατηρητής έγραψε ότι υπήρχε μικρή εποπτεία του ΟΗΕ, ότι 500.000 ψηφοφόροι της UNITA στερήθηκαν το δικαίωμα ψήφου και ότι υπήρχαν 100 λαθραία εκλογικά τμήματα. Ο Σαβίμπι έστειλε τον Τζερεμίας Τσιτούντα, Αντιπρόεδρο της UNITA, στη Λουάντα για να διαπραγματευτεί τους όρους του δεύτερου γύρου. Η εκλογική διαδικασία διακόπηκε στις 31 Οκτωβρίου, όταν κυβερνητικά στρατεύματα στη Λουάντα επιτέθηκαν στην UNITA. Πολίτες, χρησιμοποιώντας όπλα που είχαν λάβει από την αστυνομία λίγες μέρες νωρίτερα, πραγματοποίησαν επιδρομές από σπίτι σε σπίτι με την Αστυνομία Ταχείας Επέμβασης, σκοτώνοντας και κρατώντας εκατοντάδες υποστηρικτές της UNITA. Η κυβέρνηση μετέφερε πολίτες με φορτηγά στο νεκροταφείο Καμάμα και στη χαράδρα του Μόρο ντα Λουζ, τους πυροβόλησε και τους έθαψε σε ομαδικούς τάφους. Οι δράστες επιτέθηκαν στη συνοδεία του Τσιτούντα στις 2 Νοεμβρίου, βγάζοντάς τον από το αυτοκίνητό του και πυροβολώντας αυτόν και δύο άλλους στα πρόσωπά τους. Το MPLA σφαγίασε πάνω από δέκα χιλιάδες ψηφοφόρους της UNITA και του FNLA σε όλη τη χώρα μέσα σε λίγες μέρες στο γεγονός που έγινε γνωστό ως Σφαγή των Αποκριών. Ο Σαβίμπι είπε ότι οι εκλογές δεν ήταν ούτε ελεύθερες ούτε δίκαιες και αρνήθηκε να συμμετάσχει στον δεύτερο γύρο. Στη συνέχεια προχώρησε στην επανέναρξη του ένοπλου αγώνα ενάντια στο MPLA.

Στη συνέχεια, σε μια σειρά από επιβλητικές νίκες, η UNITA ανέκτησε τον έλεγχο των Κασίτο, Χουάμπο, Εμπάνζα Κόνγκο, Νταλατάντο και Ουίγκε, πρωτεύουσες επαρχιών που δεν κατείχε από το 1976, και κινήθηκε εναντίον των Κουίτο, Λουένα και Μαλάνζε. Αν και οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ και της Νότιας Αφρικής είχαν σταματήσει να βοηθούν την UNITA, οι προμήθειες συνέχισαν να προέρχονται από τον Μομπούτο στο Ζαΐρ. Η UNITA προσπάθησε να αφαιρέσει τον έλεγχο της Καμπίντα από το MPLA τον Ιανουάριο του 1993. Ο Έντουαρντ Ντεζαρνέτ, Επικεφαλής του Γραφείου Διασύνδεσης των ΗΠΑ στην Ανγκόλα για την κυβέρνηση Κλίντον, προειδοποίησε τον Σαβίμπι ότι, εάν η UNITA εμπόδιζε ή σταματούσε την παραγωγή πετρελαίου της Καμπίντα, οι ΗΠΑ θα τερμάτιζαν την υποστήριξή τους προς την UNITA. Στις 9 Ιανουαρίου, η UNITA ξεκίνησε μια μάχη 55 ημερών πάνω από το Χουάμπο, τον «Πόλεμο των Πόλεων». Εκατοντάδες χιλιάδες τράπηκαν σε φυγή και 10.000 σκοτώθηκαν προτού η UNITA αποκτήσει τον έλεγχο στις 7 Μαρτίου. Η κυβέρνηση συμμετείχε σε μια εθνοκάθαρση των Μπακόνγκο και, σε μικρότερο βαθμό των Οβιμπούντου, σε πολλές πόλεις, κυρίως στη Λουάντα, στις 22 Ιανουαρίου στη σφαγή της Ματωμένης Παρασκευής. Η UNITA και οι κυβερνητικοί εκπρόσωποι συναντήθηκαν πέντε ημέρες αργότερα στην Αιθιοπία, αλλά οι διαπραγματεύσεις απέτυχαν να αποκαταστήσουν την ειρήνη. Το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών επέβαλε κυρώσεις στη UNITA μέσω του ψηφίσματος 864 στις 15 Σεπτεμβρίου 1993, απαγορεύοντας την πώληση όπλων ή καυσίμων στην UNITA.

Ίσως η πιο ξεκάθαρη αλλαγή στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ έλαβε χώρα όταν ο Πρόεδρος Μπιλ Κλίντον εξέδωσε το Εκτελεστικό Διάταγμα 12865 στις 23 Σεπτεμβρίου, χαρακτηρίζοντας την UNITA ως «συνεχή απειλή για τους στόχους εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ». Μέχρι τον Αύγουστο του 1993, η UNITA είχε αποκτήσει έλεγχο σε πάνω από το 70% της Ανγκόλας, αλλά οι στρατιωτικές επιτυχίες της κυβέρνησης το 1994 ανάγκασαν την UNITA να ζητήσει ειρήνη. Μέχρι τον Νοέμβριο του 1994, η κυβέρνηση είχε τον έλεγχο του 60% της χώρας. Ο Σαβίμπι χαρακτήρισε την κατάσταση ως τη «βαθότερη κρίση» της UNITA από τη δημιουργία της. Υπολογίζεται ότι ίσως 120.000 άνθρωποι σκοτώθηκαν τους πρώτους δεκαοκτώ μήνες μετά τις εκλογές του 1992, σχεδόν το ήμισυ του αριθμού των θυμάτων των προηγούμενων δεκαέξι ετών του πολέμου. Και οι δύο πλευρές της σύγκρουσης συνέχισαν να διαπράττουν εκτεταμένες και συστηματικές παραβιάσεις των κανόνων του πολέμου με την UNITA, κυρίως για αδιάκριτους βομβαρδισμούς πολιορκημένων πόλεων με αποτέλεσμα μεγάλο αριθμό νεκρών σε αμάχους. Οι κυβερνητικές δυνάμεις του MPLA χρησιμοποίησαν την εναέρια δύναμη αδιακρίτως με αποτέλεσμα επίσης μεγάλους θανάτους αμάχων. Το Πρωτόκολλο της Λουσάκα του 1994 επιβεβαίωσε τις Συμφωνίες του Μπισέσε.

Πρωτόκολλο της Λουσάκα

Ο Σαβίμπι, απρόθυμος να υπογράψει προσωπικά μια συμφωνία, έβαλε τον πρώην Γενικό Γραμματέα της UNITA, Εουτζένιο Μανουβακόλα, να εκπροσωπήσει την UNITA στη θέση του. Ο Μανουβακόλα και ο υπουργός Εξωτερικών της Ανγκόλας Βενάνσιο ντε Μόουρα υπέγραψαν το Πρωτόκολλο της Λουσάκα, στη Λουσάκα της Ζάμπια στις 31 Οκτωβρίου 1994, συμφωνώντας να ενσωματώσουν και να αφοπλίσουν τη UNITA. Και οι δύο πλευρές υπέγραψαν κατάπαυση του πυρός ως μέρος του πρωτοκόλλου στις 20 Νοεμβρίου. Με βάση τη συμφωνία, η κυβέρνηση και η UNITA θα έπαυαν το πυρ και θα αποστρατεύονταν. 5.500 μέλη της UNITA, συμπεριλαμβανομένων 180 μαχητών, θα εντασσόταν στην εθνική αστυνομία της Ανγκόλα, 1.200 μέλη της UNITA, συμπεριλαμβανομένων 40 μαχητών, θα εντασσόταν στην αστυνομική δύναμη ταχείας αντίδρασης και οι στρατηγοί της UNITA θα γινόταν αξιωματικοί στις Ένοπλες Δυνάμεις της Ανγκόλας. Ξένοι μισθοφόροι θα επέστρεφαν στις πατρίδες τους και όλα τα μέρη θα σταματούσαν να αποκτούν ξένα όπλα. Η συμφωνία έδωσε στους πολιτικούς της UNITA σπίτια και ένα αρχηγείο. Η κυβέρνηση συμφώνησε να διορίσει μέλη της UNITA ως επικεφαλής των Υπουργείων Ορυχείων, Εμπορίου, Υγείας και Τουρισμού, εκτός από επτά αναπληρωτές υπουργούς, πρεσβευτές, τις κυβερνήσεις των Ουίγκε, Λούντα Σουλ και Κουάντο Κουμπάνγκο, αναπληρωτές κυβερνήτες, δημοτικούς διοικητές, αναπληρωτές διαχειριστές, και κοινοτάρχες. Η κυβέρνηση θα απελευθέρωνε όλους τους κρατούμενους και θα έδινε αμνηστία σε όλους τους αγωνιστές που εμπλέκονται στον εμφύλιο πόλεμο. Ο Πρόεδρος της Ζιμπάμπουε Ρόμπερτ Μουγκάμπε και ο Νοτιοαφρικανός πρόεδρος Νέλσον Μαντέλα συναντήθηκαν στη Λουσάκα στις 15 Νοεμβρίου 1994 για να ενισχύσουν συμβολικά την υποστήριξη στο πρωτόκολλο. Ο Μουγκάμπε και ο Μαντέλα είπαν και οι δύο ότι θα ήταν πρόθυμοι να συναντηθούν με τον Σαβίμπι και ο Μαντέλα του ζήτησε να μεταβεί στη Νότια Αφρική, αλλά ο Σαβίμμπι δεν το πραγματοποίησε. Η συμφωνία δημιούργησε μια κοινή επιτροπή, αποτελούμενη από αξιωματούχους της κυβέρνησης της Ανγκόλας, της UNITA και του ΟΗΕ με τις κυβερνήσεις της Πορτογαλίας, των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ρωσίας να παρακολουθούν, για να επιβλέπουν την εφαρμογή της. Οι παραβιάσεις των διατάξεων του πρωτοκόλλου θα συζητούνταν και θα εξετάζονταν από την επιτροπή. Οι διατάξεις του πρωτοκόλλου, η ενσωμάτωση της UNITA στον στρατό, η κατάπαυση του πυρός και η κυβέρνηση συνασπισμού, ήταν παρόμοιες με εκείνες της Συμφωνίας Αλβόρ που έδωσε στην Ανγκόλα ανεξαρτησία από την Πορτογαλία το 1975. Πολλά από τα ίδια περιβαλλοντικά προβλήματα, η αμοιβαία δυσπιστία μεταξύ της UNITA και του MPLA, η χαλαρή διεθνής εποπτεία, η εισαγωγή ξένων όπλων και η υπερβολική έμφαση στη διατήρηση της ισορροπίας δυνάμεων, οδήγησαν στην κατάρρευση του πρωτοκόλλου.

Παρακολούθηση όπλων

Τον Ιανουάριο του 1995, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Κλίντον έστειλε τον Πολ Χέιρ, τον απεσταλμένο του στην Ανγκόλα, για να υποστηρίξει το Πρωτόκολλο της Λουσάκα και να επισημάνειε τη σημασία της κατάπαυσης του πυρός στην κυβέρνηση της Ανγκόλας και στην UNITA, που χρειάζονται εξωτερική βοήθεια. Τα Ηνωμένα Έθνη συμφώνησαν να στείλουν ειρηνευτική δύναμη στις 8 Φεβρουαρίου. Ο Σαβίμπι συναντήθηκε με τον Νοτιοαφρικανό Πρόεδρο Μαντέλα τον Μάιο. Λίγο αργότερα, στις 18 Ιουνίου, το MPLA πρόσφερε στον Σαβίμπι τη θέση του Αντιπροέδρου υπό τον ντος Σάντος με έναν άλλο Αντιπρόεδρο που επιλέχθηκε από το MPLA. Ο Σαβιμπί είπε στον Μαντέλα ότι ένιωθε έτοιμος να «υπηρετήσει με κάθε ιδιότητα που θα βοηθήσει το έθνος μου», αλλά δεν αποδέχθηκε την πρόταση μέχρι τις 12 Αυγούστου. Οι επιχειρήσεις και η ανάλυση του Υπουργείου Άμυνας των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κεντρικής Υπηρεσίας Πληροφοριών για την Ανγκόλα επεκτάθηκαν σε μια προσπάθεια να σταματήσουν οι αποστολές όπλων, παραβίαση του πρωτοκόλλου, με περιορισμένη επιτυχία. Η κυβέρνηση της Ανγκόλας αγόρασε έξι Mil Mi-17 από την Ουκρανία το 1995. Η κυβέρνηση αγόρασε επιθετικά αεροσκάφη L-39 από την Τσεχική Δημοκρατία το 1998 μαζί με πυρομαχικά και στολές από την αμυντική βιομηχανία της Ζιμπάμπουε και πυρομαχικά και όπλα από την Ουκρανία το 1998 και το 1999. Η παρακολούθηση των ΗΠΑ μειώθηκε σημαντικά το 1997 καθώς τα γεγονότα στο Ζαΐρ, το Κονγκό και στη συνέχεια τη Λιβερία απασχόλησαν περισσότερο την προσοχή της αμερικανικής κυβέρνησης. Η UNITA αγόρασε περισσότερους από 20 αυτοκινούμενους εκτοξευτές πυραύλων FROG-7 (TEL) και τρεις πυραύλους FOX 7 από την κυβέρνηση της Βόρειας Κορέας το 1999.

Ο ΟΗΕ παρέτεινε την εντολή του στις 8 Φεβρουαρίου 1996. Τον Μάρτιο, ο Σαβίμπι και ο ντος Σάντος συμφώνησαν επίσημα να σχηματίσουν κυβέρνηση συνασπισμού. Η κυβέρνηση απέλασε 2.000 Δυτικοαφρικανούς και Λιβανέζους Ανγκολάνους στην επιχείρηση Καρκίνος Δύο, τον Αύγουστο του 1996, με την αιτιολογία ότι οι επικίνδυνες μειονότητες ήταν υπεύθυνες για το αυξανόμενο ποσοστό εγκληματικότητας. Το 1996 η κυβέρνηση της Ανγκόλας αγόρασε στρατιωτικό εξοπλισμό από την Ινδία, δύο επιθετικά ελικόπτερα Mil Mi-24 και τρία Sukhoi Su-17 από το Καζακστάν τον Δεκέμβριο και ελικόπτερα από τη Σλοβακία τον Μάρτιο.

Η διεθνής κοινότητα βοήθησε να εγκατασταθεί μια Κυβέρνηση Ενότητας και Εθνικής Συμφιλίωσης τον Απρίλιο του 1997, αλλά η UNITA δεν επέτρεψε στην περιφερειακή κυβέρνηση του MPLA να εγκατασταθεί σε 60 πόλεις. Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ψήφισε στις 28 Αυγούστου 1997, την επιβολή κυρώσεων στην UNITA μέσω του Ψηφίσματος 1127, απαγορεύοντας στους ηγέτες της UNITA να ταξιδεύουν στο εξωτερικό, κλείνοντας τις πρεσβείες της UNITA στο εξωτερικό και καθιστώντας τις ελεγχόμενες από την UNITA περιοχές ως ζώνες απαγόρευσης πτήσεων. Το Συμβούλιο Ασφαλείας επέκτεινε τις κυρώσεις με το Ψήφισμα 1173 στις 12 Ιουνίου 1998, απαιτώντας κρατική πιστοποίηση για την αγορά διαμαντιών από την Ανγκόλα και δέσμευση τραπεζικών λογαριασμών της UNITA.

Κατά τη διάρκεια του Πρώτου Πολέμου του Κονγκό, η κυβέρνηση της Ανγκόλα εντάχθηκε στον συνασπισμό για την ανατροπή της κυβέρνησης του Μομπούτου λόγω της υποστήριξής του στην UNITA. Η κυβέρνηση του Μομπούτου έπεσε από τον συνασπισμό της αντιπολίτευσης στις 16 Μαΐου 1997. Η κυβέρνηση της Ανγκόλας επέλεξε να δράσει κυρίως μέσω των χωροφυλάκων της Κατανγκέζε οι οποίοι ονομάζονταν Tigres, που ήταν ομάδες πληρεξουσίων που σχηματίστηκαν από τους απογόνους των αστυνομικών μονάδων που είχαν εξοριστεί από το Ζαΐρ και έτσι αγωνίζονταν για την επιστροφή στην πατρίδα τους. Η Λουάντα ανέπτυξε επίσης τακτικά στρατεύματα. Στις αρχές Οκτωβρίου 1997, η Ανγκόλα εισέβαλε στη Δημοκρατία του Κονγκό κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου και βοήθησε τους αντάρτες του Σασού Νγκουέσεσο να ανατρέψουν την κυβέρνηση του Πασκάλ Λισουμπά. Η κυβέρνηση του Λισουμπά είχε επιτρέψει στην UNITA τη χρήση πόλεων στη Δημοκρατία του Κονγκό προκειμένου να παρακάμψει τις κυρώσεις. Μεταξύ 11 και 12 Οκτωβρίου 1997, μαχητικά αεροσκάφη της Πολεμικής Αεροπορίας της Ανγκόλας πραγματοποίησαν πληθώρα αεροπορικών επιδρομών σε κυβερνητικές θέσεις εντός της Μπραζαβίλ. Στις 16 Οκτωβρίου 1997 πολιτοφυλακές ανταρτών υποστηριζόμενες από τεθωρακισμένα και μια δύναμη 1.000 στρατιωτών της Ανγκόλας ενίσχυσαν τον έλεγχο της Μπραζαβίλ αναγκάζοντας τον Λισουμπά να απομακρυνθεί. Τα στρατεύματα της Ανγκόλας παρέμειναν στη χώρα πολεμώντας δυνάμεις πολιτοφυλακής πιστές στον Λισουμπά που συμμετείχαν σε ανταρτοπόλεμο εναντίον της νέας κυβέρνησης.

Ο ΟΗΕ ξόδεψε 1,6 δισεκατομμύρια δολάρια από το 1994 έως το 1998 για τη διατήρηση μιας ειρηνευτικής δύναμης. Ο στρατός της Ανγκόλας επιτέθηκε στις δυνάμεις της UNITA στα Κεντρικά Υψίπεδα στις 4 Δεκεμβρίου 1998, την ημέρα πριν από το τέταρτο συνέδριο του MPLA. Ο Ντος Σάντος είπε στους αντιπροσώπους την επόμενη μέρα ότι πίστευε ότι ο πόλεμος ήταν ο μόνος τρόπος για να επιτευχθεί τελικά ειρήνη, απέρριψε το Πρωτόκολλο της Λουσάκα και ζήτησε από την ειρηνευτική δύναμη MONUA να αποχωρήσει. Τον Φεβρουάριο του 1999, το Συμβούλιο Ασφαλείας απέσυρε το τελευταίο προσωπικό της MONUA. Στα τέλη του 1998, αρκετοί διοικητές της UNITA, δυσαρεστημένοι με την ηγεσία του Σαβίμπιι, σχημάτισαν τη νέα UNITA, μια αποσχισθείσα μαχητική ομάδα. Χιλιάδες άλλοι εγκατέλειψαν την UNITA το 1999 και το 2000.

Ο στρατός της Ανγκόλας εξαπέλυσε την Επιχείρηση Επαναφορά, μια μαζική επίθεση, τον Σεπτέμβριο του 1999, ανακαταλαμβάνοντας την Ενχαρέα, το Μούνγκο, το Αντούλο και το Μπαϊλούντο, την τοποθεσία του αρχηγείου του Σαβίμπι μόλις ένα χρόνο πριν. Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ενέκρινε το Ψήφισμα 1268 στις 15 Οκτωβρίου, δίνοντας εντολή στον Γενικό Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών Κόφι Ανάν να ενημερώνει το Συμβούλιο Ασφαλείας για την κατάσταση στην Ανγκόλα κάθε τρεις μήνες. Ο ντος Σάντος πρόσφερε αμνηστία στους μαχητές της UNITA στις 11 Νοεμβρίου. Μέχρι τον Δεκέμβριο, ο Αρχηγός του Επιτελείου Στρατηγός Ζοάο ντε Μάτος ανέφερε ότι οι Ένοπλες Δυνάμεις της Ανγκόλας είχαν καταστρέψει το 80% της μαχητικής πτέρυγας της UNITA και κατέλαβαν 15.000 τόνους στρατιωτικού εξοπλισμού. Μετά τη διάλυση της κυβέρνησης συνασπισμού, ο Σαβίμπι υποχώρησε στην ιστορική του βάση στο Μοξίκο και προετοιμάστηκε για μάχη. Προκειμένου να απομονώσει την UNITA, η κυβέρνηση ανάγκασε τους πολίτες σε επαρχιακές περιοχές που υπόκεινταν στην επιρροή της UNITA να μετεγκατασταθούν σε μεγάλες πόλεις. Η στρατηγική ήταν επιτυχής απομόνωση στην UNITA αλλά είχε δυσμενείς ανθρωπιστικές συνέπειες.

Εμπόριο διαμαντιών

Η ικανότητα της UNITA να εξορύσσει διαμάντια και να τα πουλά στο εξωτερικό παρείχε χρηματοδότηση για τη συνέχιση του πολέμου, ακόμη και όταν η υποστήριξη του κινήματος στον δυτικό κόσμο και στον τοπικό πληθυσμό εξαφανίστηκε. Η De Beers και η Endiama, ένα κρατικό μονοπώλιο εξόρυξης διαμαντιών, υπέγραψαν σύμβαση που επέτρεπε στη De Beers να χειρίζεται τις εξαγωγές διαμαντιών της Ανγκόλα το 1990. Σύμφωνα με την έκθεση Fowler των Ηνωμένων Εθνών, ο Τζο Ντε Ντέκερ, πρώην μέτοχος της De Beers, συνεργάστηκε με την κυβέρνηση του Ζαΐρ για την προμήθεια στρατιωτικού εξοπλισμού στην UNITA από το 1993 έως το 1997. Ο αδερφός του Ντε Ντέκερ, Ρόνι, φέρεται να πέταξε από τη Νότια Αφρική στην Ανγκόλα, κατευθύνοντας όπλα που προέρχονται από την Ανατολική Ευρώπη Σε αντάλλαγμα, η UNITA έδωσε στον Ρόνι μόδια με διαμάντια αξίας 6 εκατομμυρίων δολαρίων. Ο Ντε Ντέκερ έστειλε τα διαμάντια στο γραφείο αγορών της De Beers στην Αμβέρσα του Βελγίου. Η De Beers αναγνωρίζει ανοιχτά ότι ξόδεψε 500 εκατομμύρια δολάρια σε νόμιμα και παράνομα διαμάντια της Ανγκόλας μόνο το 1992. Τα Ηνωμένα Έθνη υπολογίζουν ότι η Ανγκόλα έλαβε από τρία έως τέσσερα δισεκατομμύρια δολάρια μέσω του εμπορίου διαμαντιών μεταξύ 1992 και 1998. Ο ΟΗΕ εκτιμά επίσης ότι από αυτό το ποσό, η UNITA έλαβε τουλάχιστον 3,72 δισεκατομμύρια δολάρια, ή το 93% του συνόλου των πωλήσεων διαμαντιών, παρά τις διεθνείς κυρώσεις.

Η Executive Outcomes (EO), μια ιδιωτική στρατιωτική εταιρεία, έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ανατροπή του ρεύματος για το MPLA, με έναν Αμερικανό εμπειρογνώμονα στον τομέα της άμυνας να αποκαλεί την EO «τα καλύτερα πενήντα ή εξήντα εκατομμύρια δολάρια που ξόδεψε ποτέ η κυβέρνηση της Ανγκόλας». Η Heritage Oil and Gas, και δήθεν η De Beers, προσέλαβε την EO για να προστατεύσει τις δραστηριότητές τους στην Ανγκόλα. Η Executive Outcomes εκπαίδευσε έως και 5.000 στρατιώτες και 30 πιλότους μάχης σε στρατόπεδα στη Λούντα Σουλ, στο Κάμπο Λέντο και στο Ντόντο.

Αυτονομισμός της Καμπίντα

Ανεπίσημη σημαία της Καμπίντα

Το έδαφος της Καμπίντα βρίσκεται βόρεια της Ανγκόλας και χωρίζεται από μια λωρίδα εδάφους μήκους 60 χλμ από τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Το πορτογαλικό Σύνταγμα του 1933 όρισε την Ανγκόλα και την Καμπίντα ως υπερπόντιες επαρχίες. Κατά τη διάρκεια των διοικητικών μεταρρυθμίσεων από τη δεκαετία του 1930 έως τη δεκαετία του 1950, η Ανγκόλα χωρίστηκε σε περιφέρειες και η Καμπίντα έγινε μία από τις περιφέρειες της Ανγκόλας. Το Μέτωπο για την Απελευθέρωση του Θύλακα της Καμπίντα (FLEC) δημιουργήθηκε το 1963 κατά τη διάρκεια του ευρύτερου πολέμου για την ανεξαρτησία από την Πορτογαλία. Σε αντίθεση με το όνομα της οργάνωσης, η Καμπίντα είναι ένας αποσπασμένο έδαφος, και όχι περίκλειστο. Το FLEC αργότερα χωρίστηκε στις Ένοπλες Δυνάμεις της Καμπίντα (FLEC-FAC) και FLEC-Renovada (FLEC-R). Αρκετές άλλες, μικρότερες φατρίες του FLEC αργότερα αποχώρησαν από αυτά τα κινήματα, αλλά το FLEC-R παρέμεινε το πιο σημαντικό λόγω του μεγέθους του και της τακτικής του. Τα μέλη του FLEC-R έκοψαν τα αυτιά και τη μύτη των κυβερνητικών αξιωματούχων και των υποστηρικτών τους, με παρόμοιο τρόπο με το Επαναστατικό Ενωμένο Μέτωπο της Σιέρα Λεόνε τη δεκαετία του 1990. Παρά το σχετικά μικρό μέγεθος της Καμπίντα, οι ξένες δυνάμεις και τα εθνικιστικά κινήματα ποθούσαν την περιοχή για τα τεράστια αποθέματα πετρελαίου της, το κύριο εξαγωγικό προϊόν της Ανγκόλας τότε και τώρα.

Ο Σαβίμπι συναντά τους βουλευτές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου το 1989

Στον πόλεμο για την ανεξαρτησία, η διαίρεση των αφομοιωμένων εναντίον των ιθαγενών συγκάλυψε τη διεθνική σύγκρουση μεταξύ των διαφόρων αυτόχθονων φυλών, μια διαίρεση που εμφανίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1970. Η Λαϊκή Ένωση της Ανγκόλας, ο προκάτοχος του FNLA, ήλεγχε μόνο το 15% της επικράτειας της Ανγκόλας κατά τη διάρκεια του πολέμου της ανεξαρτησίας, εξαιρουμένης της Καμπίντα που ελεγχόταν από το MPLA. Η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας υποστήριξε ανοιχτά την UNITA μετά την ανεξαρτησία της παρά την αμοιβαία υποστήριξη από τον αντίπαλό της τη Νότια Αφρική και τη φιλοδυτική κλίση της UNITA. Η υποστήριξη της ΛΔΚ στον Σαβίμπι ήρθε το 1965, ένα χρόνο μετά την αποχώρησή του από το FNLA. Η Κίνα θεώρησε τον Χόλντεν Ρομπέρτο και το FNLA ως το σκάφος της Δύσης και το MPLA ως πληρεξούσιο της Σοβιετικής Ένωσης. Με τη σινο-σοβιετική ρήξη, η Νότια Αφρική αποτέλεσε τους λιγότερο απεχθείς συμμάχους της ΛΔΚ.

Καθ' όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990, οι αντάρτες της Καμπίντα απήγαγαν και ζητούσαν λύτρα για ξένους εργάτες πετρελαίου για να χρηματοδοτήσουν με τη σειρά τους περαιτέρω επιθέσεις κατά της εθνικής κυβέρνησης. Οι μαχητές της FLEC σταμάτησαν λεωφορεία, αναγκάζοντας τους εργάτες της Chevron Oil να βγουν έξω και πυρπόλησαν τα λεωφορεία στις 27 Μαρτίου και στις 23 Απριλίου 1992. Μια μεγάλης κλίμακας μάχη έλαβε χώρα μεταξύ της FLEC και της αστυνομίας στο Μαλόνγκο στις 14 Μαΐου, κατά την οποία 25 βολίδες όλμου έπληξαν κατά λάθος ένα κοντινό συγκρότημα της Chevron. Η κυβέρνηση, φοβούμενη την απώλεια της κύριας πηγής εσόδων της, άρχισε να διαπραγματεύεται με εκπροσώπους του FLEC-R, των Ενόπλων Δυνάμεων της Καμπίντα (FLEC-FAC) και του Δημοκρατικού Μετώπου της Καμπίντα (FDC) το 1995. Η υποστήριξη και η δωροδοκία δεν κατάφεραν να κατευνάσουν την οργή των FLEC-R και FLEC-FAC και οι διαπραγματεύσεις τελείωσαν. Τον Φεβρουάριο του 1997, η FLEC-FAC απήγαγε δύο υπαλλήλους της εταιρείας ξυλείας Inwangsa SDN, σκοτώνοντας τον έναν και ελευθερώνοντας τον άλλον αφού έλαβε λύτρα 400.000 δολάρια. Η FLEC-FAC απήγαγε έντεκα άτομα τον Απρίλιο του 1998, εννέα Ανγκολανούς και δύο Πορτογάλους, οι οποίοι απελευθερώθηκαν έναντι λύτρων 500.000 δολαρίων. Η FLEC-R απήγαγε πέντε μηχανικούς της Byansol, δύο Γάλλους, δύο Πορτογάλους και έναν Αγκολανό, τον Μάρτιο του 1999. Ενώ οι μαχητές απελευθέρωσαν την Ανγκόλα, η κυβέρνηση περιέπλεξε την κατάσταση υποσχόμενη στην ηγεσία των ανταρτών 12,5 εκατομμύρια δολάρια για τους ομήρους. Όταν εμφανίστηκε ο Αντόνιο Μπέντο Μπέμπε, ο Πρόεδρος του FLEC-R, ο στρατός της Ανγκόλας συνέλαβε αυτόν και τους σωματοφύλακές του. Ο στρατός της Ανγκόλας απελευθέρωσε βίαια τους άλλους ομήρους στις 7 Ιουλίου. Μέχρι το τέλος του έτους η κυβέρνηση είχε συλλάβει την ηγεσία και των τριών ανταρτικών οργανώσεων.

Δεκαετία του 2000

Το παράνομο εμπόριο όπλων χαρακτήρισε πολλά από τα τελευταία χρόνια του Εμφυλίου Πολέμου της Ανγκόλας, καθώς κάθε πλευρά προσπάθησε να κερδίσει το πάνω χέρι αγοράζοντας όπλα από την Ανατολική Ευρώπη και τη Ρωσία. Το Ισραήλ συνέχισε τον ρόλο του ως αντιπρόσωπος όπλων για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Στις 21 Σεπτεμβρίου 2000, ένα ρωσικό φορτηγό παρέδωσε 500 τόνους ουκρανικών πυρομαχικών 7,62 mm στη Simportex, τμήμα της κυβέρνησης της Ανγκόλας, με τη βοήθεια ενός ναυτιλιακού πράκτορα στο Λονδίνο. Ο καπετάνιος του πλοίου δήλωσε το φορτίο του «εύθραυστο» για να ελαχιστοποιηθεί η επιθεώρηση. Την επόμενη μέρα, το MPLA άρχισε να επιτίθεται στην UNITA, κερδίζοντας νίκες σε πολλές μάχες από τις 22 έως τις 25 Σεπτεμβρίου. Η κυβέρνηση απέκτησε τον έλεγχο σε στρατιωτικές βάσεις και ορυχεία διαμαντιών στη Λούντα Νόρτε και στη Λούντα Σουλ, βλάπτοντας την ικανότητα του Σαβίμπι να πληρώνει τα στρατεύματά του.

Η Ανγκόλα συμφώνησε να ανταλλάξει πετρέλαιο με όπλα με τη Σλοβακία, αγοράζοντας έξι επιθετικά αεροσκάφη Sukhoi Su-17 στις 3 Απριλίου 2000. Η ισπανική κυβέρνηση στα Κανάρια Νησιά εμπόδισε ένα ουκρανικό φορτηγό πλοίο να παραδώσει 636 τόνους στρατιωτικού εξοπλισμού στην Ανγκόλα στις 24 Φεβρουαρίου 2001. Ο καπετάνιος του πλοίου είχε αναφέρει ανακριβώς το φορτίο του, ισχυριζόμενος ψευδώς ότι το πλοίο μετέφερε ανταλλακτικά αυτοκινήτων. Η κυβέρνηση της Ανγκόλας παραδέχτηκε ότι η Simportex είχε αγοράσει όπλα από τη Rosvooruzhenie, τη ρωσική κρατική εταιρεία όπλων, και αναγνώρισε ότι ο καπετάνιος μπορεί να παραβίασε την ισπανική νομοθεσία αναφέροντας εσφαλμένα το φορτίο του, μια κοινή πρακτική στο λαθρεμπόριο όπλων στην Ανγκόλα.

Η UNITA πραγματοποίησε αρκετές επιθέσεις εναντίον αμάχων τον Μάιο του 2001 ως επίδειξη δύναμης. Οι μαχητές της UNITA επιτέθηκαν στο Κασίτο στις 7 Μαΐου, σκοτώνοντας 100 άτομα και απήγαγαν 60 παιδιά και δύο ενήλικες. Στη συνέχεια, η UNITA επιτέθηκε στο Μπάια-ντο-Κούιο και ακολούθησε επίθεση στο Γκολούνγκο Άλτο, μια πόλη 200 χλμ. ανατολικά της Λουάντα, λίγες μέρες αργότερα. Οι μαχητές προέλασαν στο Γκολούνγκο Άλτο στις 2:00 μ.μ. στις 21 Μαΐου, παραμένοντας μέχρι τις 9:00 μ.μ. στις 22 Μαΐου, όταν ο στρατός της Ανγκόλας ανακατέλαβε την πόλη. Λεηλάτησαν τοπικές επιχειρήσεις, παίρνοντας τρόφιμα και αλκοολούχα ποτά πριν αρχίσουν να τραγουδούν μεθυσμένοι στους δρόμους. Περισσότεροι από 700 χωρικοί διένυσαν 6 χλμ. από το Γκολούνγκο Άλτο στο Νταλατάντο, την πρωτεύουσα της επαρχίας Κουάνζα Νόρτε, χωρίς τραυματισμό. Σύμφωνα με έναν αξιωματούχο στο Νταλατάντο, ο στρατός της Ανγκόλας απαγόρευσε την κάλυψη του περιστατικού από τα μέσα ενημέρωσης, επομένως οι λεπτομέρειες της επίθεσης είναι άγνωστες. Ο Τζόφρε Τζουστίνο, εκπρόσωπος της UNITA στην Πορτογαλία, δήλωσε ότι η UNITA επιτέθηκε στο Γκούνγκο Άλτο μόνο για να δείξει τη στρατιωτική κατωτερότητα της κυβέρνησης και την ανάγκη να κλείσει μια συμφωνία. Τέσσερις μέρες αργότερα η UNITA απελευθέρωσε τα παιδιά σε μια καθολική αποστολή στην Καμαμπατέλα, μια πόλη 200 χλμ. από όπου τους απήγαγε η UNITA. Η εθνική κυβέρνηση ανέφερε ότι η απαγωγή παραβίαζε την πολιτική της για τη μεταχείριση αμάχων. Σε επιστολή του προς τους επισκόπους της Ανγκόλας, ο Τζόνας Σαβίμπι ζήτησε από την Καθολική Εκκλησία να ενεργήσει ως διαπραγματευτής μεταξύ της UNITA και της κυβέρνησης στις συνομιλίες. Οι επιθέσεις είχαν τον αντίκτυπό τους στην οικονομία της Ανγκόλα. Στα τέλη Μαΐου 2001, η De Beers, η διεθνής εταιρεία εξόρυξης διαμαντιών, ανέστειλε τις δραστηριότητές της στην Αγνκόλα, με το σκεπτικό ότι οι διαπραγματεύσεις με την εθνική κυβέρνηση κατέληξαν σε αδιέξοδο.

Μαχητές άγνωστης προέλευσης εκτόξευσαν ρουκέτες εναντίον αεροπλάνων του Παγκόσμιου Επισιτιστικού Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών (UNWFP) στις 8 Ιουνίου κοντά στη Λουένα και ξανά κοντά στο Κουίτο λίγες μέρες αργότερα. Καθώς το πρώτο αεροπλάνο, ένα Boeing 727, πλησίασε τη Λουένα, κάποιος εκτόξευσε έναν πύραυλο στο αεροσκάφος, προκαλώντας ζημιά σε έναν κινητήρα αλλά όχι κρίσιμη καθώς το τριμελές πλήρωμα προσγειώθηκε με επιτυχία. Το ύψος του αεροπλάνου, 5.000 μέτρα, πιθανότατα εμπόδισε τον δράστη να αναγνωρίσει τον στόχο του. Καθώς οι πολίτες της Λουένα είχαν αρκετό φαγητό για να τους κρατήσει αρκετές εβδομάδες, το UNFWP ανέστειλε προσωρινά τις πτήσεις του. Όταν οι πτήσεις ξεκίνησαν ξανά λίγες μέρες αργότερα, μαχητές πυροβόλησαν ένα αεροπλάνο που πετούσε προς το Κουίτο, την πρώτη επίθεση που στόχευε εργάτες του ΟΗΕ από το 1999. Το UNWFP ανέστειλε ξανά τις πτήσεις επισιτιστικής βοήθειας σε όλη τη χώρα. Αν και δεν ανέλαβε την ευθύνη για την επίθεση, ο εκπρόσωπος της UNITA Τζουστίνο δήλωσε ότι τα αεροπλάνα μετέφεραν όπλα και στρατιώτες αντί για τρόφιμα, γεγονός που τα καθιστά αποδεκτούς στόχους. Η UNITA και η κυβέρνηση της Αγκόλας δήλωσαν και οι δύο ότι η διεθνής κοινότητα έπρεπε να πιέσει την άλλη πλευρά να επιστρέψει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Παρά την επικείμενη ανθρωπιστική κρίση, καμία πλευρά δεν εγγυήθηκε την ασφάλεια των αεροπλάνων του UNWFP. Το Κουίτο, το οποίο βασιζόταν στη διεθνή βοήθεια, είχε αρκετά τρόφιμα για να θρέψει τον πληθυσμό των 200.000 ατόμων μέχρι το τέλος της εβδομάδας. Το UNFWP αναγκάστηκε να πετάξει με κάθε βοήθεια στο Κουίτο και στα υπόλοιπα Κεντρικά Υψίπεδα επειδή οι μαχητές έστησαν ενέδρα σε φορτηγά. Περιπλέκοντας περαιτέρω την κατάσταση, οι λακκούβες στη λωρίδα του αεροδρομίου του Κουίτο επιβράδυναν τις παραδόσεις βοήθειας. Το γενικό χάος μείωσε την ποσότητα του διαθέσιμου πετρελαίου στο σημείο που ο ΟΗΕ έπρεπε να εισάγει τα καύσιμα των αεροσκαφών.

Τα κυβερνητικά στρατεύματα κατέλαβαν και κατέστρεψαν τη βάση Επονγκολόκο της UNITA στην επαρχία Μπενγκέλα και τη βάση Μουφούμπο στην Κουάνζα Σουλ τον Οκτώβριο του 2001. Η κυβέρνηση της Σλοβακίας πούλησε μαχητικά αεροσκάφη στην κυβέρνηση της Ανγκόλας το 2001 κατά παράβαση του Κώδικα Συμπεριφοράς της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις εξαγωγές όπλων.

Θάνατος του Σαβίμπι

Κυβερνητικά στρατεύματα σκότωσαν τον Τζόνας Σαβίμπι στις 22 Φεβρουαρίου 2002, στην επαρχία Μοξίκο. Ο Αντιπρόεδρος της UNITA Αντόνιο Ντέμπο ανέλαβε, αλλά, αποδυναμωμένος από τα τραύματα που υπέστη στην ίδια αψιμαχία που σκότωσε τον Σαβίμπι, πέθανε από διαβήτη 12 ημέρες αργότερα, στις 3 Μαρτίου, και ο Γενικός Γραμματέας Πάουλο Λουκάμπα έγινε αρχηγός της UNITA. Μετά το θάνατο του Σαβίμπι, η κυβέρνηση βρέθηκε σε ένα σταυροδρόμι για το πώς να προχωρήσει. Αφού αρχικά υποδείκνυε ότι η αντι-εξέγερση μπορεί να συνεχιστεί, η κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι θα σταματήσει όλες τις στρατιωτικές επιχειρήσεις στις 13 Μαρτίου. Στρατιωτικοί διοικητές της UNITA και του MPLA συναντήθηκαν στην Κασάμπα και συμφώνησαν σε κατάπαυση του πυρός. Ωστόσο, ο Κάρλος Μοργκάντο, εκπρόσωπος της UNITA στην Πορτογαλία, ανέφερε ότι η πτέρυγα της UNITA στην Πορτογαλία είχε την εντύπωση ότι ο στρατηγός Καμορτέιρο, ο στρατηγός της UNITA που συμφώνησε στην κατάπαυση του πυρός, είχε συλληφθεί περισσότερο από μια εβδομάδα νωρίτερα. Ο Μοργκάντο είπε ότι δεν είχε νέα από την Ανγκόλα από τον θάνατο του Σαβίμπι. Οι στρατιωτικοί διοικητές υπέγραψαν ένα Μνημόνιο Κατανόησης ως προσθήκη στο Πρωτόκολλο της Λουσάκα στη Λουένα στις 4 Απριλίου, με τους Σάντος και Λουκάμπο να έχουν ρόλο παρατηρητή.

Το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών ενέκρινε το ψήφισμα 1404 στις 18 Απριλίου, επεκτείνοντας τον μηχανισμό παρακολούθησης των κυρώσεων κατά έξι μήνες. Τα ψηφίσματα 1412 και 1432, που ψηφίστηκαν στις 17 Μαΐου και στις 15 Αυγούστου αντίστοιχα, ανέστειλαν την ταξιδιωτική απαγόρευση του ΟΗΕ στους αξιωματούχους της UNITA για 90 ημέρες το καθένα, καταργώντας τελικά την απαγόρευση μέσω του Ψηφίσματος 1439 στις 18 Οκτωβρίου. Το UNAVEM III, που παρατάθηκε για δύο επιπλέον μήνες με το ψήφισμα 1439, έληξε στις 19 Δεκεμβρίου.

Η νέα ηγεσία της UNITA ανακήρυξε την ανταρτική ομάδα ως πολιτικό κόμμα και αποστράτευσε επίσημα τις ένοπλες δυνάμεις της τον Αύγουστο του 2002. Τον ίδιο μήνα, το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών αντικατέστησε το Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών στην Ανγκόλα με την Αποστολή των Ηνωμένων Εθνών στην Ανγκόλα, μια μεγαλύτερη, μη στρατιωτική, πολιτική παρουσία.

Συνέπειες

Κατεστραμμένη οδική γέφυρα στην Ανγκόλα, 2009

Ο εμφύλιος πόλεμος προκάλεσε μια καταστροφική ανθρωπιστική κρίση στην Αγκόλα, εκτοπίζοντας εσωτερικά 4,28 εκατομμύρια ανθρώπους – το ένα τρίτο του συνολικού πληθυσμού της Ανγκόλας. Τα Ηνωμένα Έθνη υπολόγισαν το 2003 ότι το 80% των κατοίκων της Ανγκόλας δεν είχαν πρόσβαση σε βασική ιατρική περίθαλψη, το 60% δεν είχαν πρόσβαση σε νερό και το 30% των παιδιών της Ανγκόλας θα πέθαιναν πριν από την ηλικία των πέντε ετών, με συνολικό εθνικό προσδόκιμο ζωής μικρότερο από 40 ετών. Πάνω από 100.000 παιδιά χωρίστηκαν από τις οικογένειές τους.

Υπήρξε φυγή από αγροτικές περιοχές στο μεγαλύτερο μέρος της χώρας. Σήμερα ο αστικός πληθυσμός αντιπροσωπεύει λίγο περισσότερο από το ήμισυ του πληθυσμού, σύμφωνα με την τελευταία απογραφή. Σε πολλές περιπτώσεις, οι άνθρωποι πήγαιναν σε πόλεις εκτός της παραδοσιακής περιοχής της εθνοτικής τους ομάδας. Υπάρχουν τώρα σημαντικές κοινότητες Οβιμπούντου στη Λουάντα, τη Μαλάνζε και το Λουμπάνγκο. Υπήρξε ένας βαθμός επιστροφής, αλλά με αργό ρυθμό, ενώ πολλοί νεότεροι άνθρωποι διστάζουν να επιστρέψουν σε μια αγροτική περιοχή που δεν γνώρισαν ποτέ.

Πάνω από 156 άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους από το 2018 σε 70 ατυχήματα ναρκών ξηράς και άλλες εκρήξεις που προκλήθηκαν από εκρηκτικά που εγκαταστάθηκαν κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου στην Ανγκόλα. Τα θύματα ναρκών ξηράς δεν λαμβάνουν καμία κρατική υποστήριξη.

Ανθρωπιστικές προσπάθειες

Η κυβέρνηση ξόδεψε 187 εκατομμύρια δολάρια για τα εσωτερικά εκτοπισμένα άτομα μεταξύ 4 Απριλίου 2002 και 2004, μετά την οποία η Παγκόσμια Τράπεζα έδωσε 33 εκατομμύρια δολάρια για να συνεχιστεί η διαδικασία διακανονισμού. Το Γραφείο του ΟΗΕ για τον Συντονισμό Ανθρωπιστικών Υποθέσεων (OCHA) εκτίμησε ότι οι μάχες το 2002 εκτόπισαν 98.000 ανθρώπους μόνο από την 1η Ιανουαρίου έως τις 28 Φεβρουαρίου. Οι εκτοπισμένοι αποτελούσαν το 75% όλων των θυμάτων ναρκών ξηράς. Οι εκτοπισμένοι, που δεν γνώριζαν το περιβάλλον τους, έπεφταν συχνά και κατά κύριο λόγο θύματα αυτών των όπλων. Οι μαχητικές δυνάμεις έβαλαν περίπου 15 εκατομμύρια νάρκες μέχρι το 2002. Το HALO Trust ξεκίνησε την αποναρκοθέτηση της Ανγκόλας το 1994 και είχε καταστρέψει 30.000 νάρκες ξηράς μέχρι τον Ιούλιο του 2007.

Παιδιά στρατιώτες

Το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων εκτιμά ότι η UNITA και η κυβέρνηση απασχολούσαν πάνω από 6.000 και 3.000 παιδιά στρατιώτες, αντίστοιχα, ορισμένα με τη βία, κατά τη διάρκεια του πολέμου. Επιπλέον, αναλυτές ανθρωπίνων δικαιωμάτων διαπίστωσαν ότι μεταξύ 5.000 και 8.000 ανήλικων κοριτσιών παντρεύτηκαν μαχητές της UNITA. Κάποια κορίτσια διατάχθηκαν να πάνε και να αναζητήσουν τροφή για να προμηθεύσουν τα στρατεύματα – τα κορίτσια δεν λάμβαναν φαγητό εάν δεν έφερναν πίσω αρκετό για να ικανοποιήσουν τον διοικητή τους. Μετά τις νίκες, οι διοικητές της UNITA θα ανταμείβονταν με γυναίκες, οι οποίες συχνά κακοποιούνταν σεξουαλικά. Η κυβέρνηση της Ανγκόλας και οι υπηρεσίες του ΟΗΕ εντόπισαν 190 παιδιά στρατιώτες στον στρατό της Ανγκόλας και είχαν απομακρύνει 70 από αυτά μέχρι τον Νοέμβριο του 2002, αλλά η κυβέρνηση συνέχισε να απασχολεί εν γνώσει της άλλους ανήλικους στρατιώτες.

Περαιτέρω ανάγνωση

• "Angola Retrospective: Long Road to Peace." New African, February 2016, 50+.
• Nelson Mandela & Fidel Castro, How Far We Slaves Have Come!, New York:Pathfinder Press, 1991
• Adunbi, Omolade. Oil Wealth and Insurgency in Nigeria (Indiana UP, 2015).
• Brittain, Victoria, and Peter Whittaker. "Death of Dignity: Angola's Civil War." New Internationalist (August 1998).
• Collelo, Thomas. Angola, a Country Study (3η έκδ. US State Dept. 1991).
• Fernando Andresen Guimarães, The Origins of the Angolan Civil War: Foreign Intervention and Domestic Political Conflict, Houndsmills & London: Macmillan, 1998
• French, Howard H. "How America Helped Savimbi and Apartheid South Africa. (for the Record: Angola)." New African (June 2002) .
• Gleijeses, Piero. "Moscow's Proxy? Cuba and Africa 1975–1988." Journal of Cold War Studies 8.4 (2006): 98–146.
• Gleijeses, Piero. Conflicting Missions: Havana, Washington, and Africa, 1959–1976 (U of North Carolina Press, 2002).
• Gleijeses, Piero. Visions of Freedom: Havana, Washington, Pretoria and the Struggle for Southern Africa, 1976–1991 (U of North Carolina Press, 2013).
• Hanhimaki, Jussi M. The Flawed Architect: Henry Kissinger and American Foreign Policy (2004) σελ. 398=426.
• Hill, Alexander (2021). «"We Carried Out Our [International] Duty!": The Soviet Union, Cuito Cuanavale, and Wars of National Liberation in Southern Africa». The Journal of Slavic Military Studies 34 (1): 139–158. doi:10.1080/13518046.2021.1923993. 
• Isaacson, Walter. Kissinger: A Biography (2005) σελ. 672–92.
• W. Martin James III (2011). A Political History of the Civil War in Angola 1974–1990. Piscataway: Transaction Publishers. σελ. 34. ISBN 9781412815062. 
• Kennes, Erik, and Miles Larmer. The Katangese Gendarmes and War in Central Africa: Fighting Their Way Home (Indiana UP, 2016).
• Klinghoffer, Arthur J. The Angolan War: A Study of Soviet Policy in the Third World, (Westview Press, 1980).
• Malaquias, Assis. Rebels and Robbers: Violence in Post-Colonial Angola, Ουψάλα: Nordiska Afrikainstitutet, 2007
• McCormick, Shawn H. The Angolan Economy: Prospects for Growth in a Postwar Environment. (Westview Press, 1994).
• McFaul, Michael. "Rethinking the 'Reagan Doctrine' in Angola." International Security 14.3 (1989): 99–135.
• Minter, William. Apartheid's Contras: An Inquiry into the Roots of War in Angola and Mozambique, Johannesburg: Witwatersrand Press, 1994
• Niederstrasser, R. O. "The Cuban Legacy in Africa." Washington Report on the Hemisphere, (30 November 2017).
• Onslow, Sue. «The battle of Cuito Cuanavale: Media space and the end of the Cold War in Southern Africa» στο Artemy M. Kalinovsky, Sergey Radchenko. eds., The End of the Cold War and the Third World: New Perspectives on Regional Conflict (2011 ) σελ. 277–96.
• Pazzanita, Anthony G, "The Conflict Resolution Process in Angola." The Journal of Modern African Studies, Vol. 29 No 1 (Μάρτιος 1991): σσ. 83–114.
• Saney, Isaac, "African Stalingrad: The Cuban Revolution, Internationalism and the End of Apartheid," Latin American Perspectives 33#5 (2006): σσ. 81–117.
• Saunders, Chris. "The ending of the Cold War and Southern Africa" in Artemy M. Kalinovsky, Sergey Radchenko. eds., The End of the Cold War and the Third World: New Perspectives on Regional Conflict (2011) σσ. 264–77.
• Sellström, Tor, ed. Liberation in Southern Africa: Regional and Swedish Voices : Interviews from Angola, Mozambique, Namibia, South Africa, Zimbabwe, the Frontline and Sweden (Uppsala: Nordic Africa Institute, 2002).
• Stockwell, John. In Search of Enemies: A CIA Story, New York: W.W. Norton, 1978.
• Thornton, Richard. Nixon Kissinger Years: Reshaping America's Foreign Policy (2η εκδ. 2001) σσ. 356–92.
• Tvedten, Inge. Angola: Struggle for Peace and Reconstruction (Westview Press, 1997) μια σημαντική επιστημονική ιστορία.
• UN. "Security Council Again Condemns South Africa for 'Unprovoked Aggression' against Angola." UN Chronicle, November–December 1985.
• Windrich, Elaine. The Cold War Guerrilla: Jonas Savimbi, the U. S. Media, and the Angolan War (Greenwood Press, 1992).
• Wolfers, Michael, & Bergerol, Jane. Angola in the Front Line (London: Zed Books, 1983)
• Wright, George The Destruction of a Nation: United States Policy Towards Angola Since 1945, (London: Pluto Press, 1997).