Θέρμες του Καρακάλλα
Οι Θέρμες του Καρακάλλα ήταν ένα από τα μεγαλύτερα συγκροτήματα λουτρών στην Αρχαία Ρώμη. Κατασκευάστηκαν στο νότιο τμήμα της πόλης, κοντά στην Αππία οδό, με πρωτοβουλία του αυτοκράτορα Καρακάλλα και εγκαινιάστηκαν το 216 μ.Χ. Φημίζονταν για τον πλούσιο διάκοσμο και τα λαμπρά έργα τέχνης που τις κοσμούσαν.
| Θέρμες του Καρακάλλα | |
|---|---|
| Terme di Caracalla | |
 | |
 | |
| Γενικές πληροφορίες | |
| Διεύθυνση | Viale delle Terme di Caracalla |
| Γεωγραφικές συντεταγμένες | 41°52′46″N 12°29′35″E |
| Διοικητική υπαγωγή | San Saba[1][2] |
| Τοποθεσία | Ρώμη |
| Χώρα | Ιταλία |
| Έναρξη κατασκευής | 212 μ.Χ. |
| Ολοκλήρωση | 216 μ.Χ. |
| Λειτουργία | 216-537 μ.Χ. |
| Χρήση | δημόσια λουτρά της αρχαιότητας |
| Διαστάσεις | |
| Γενικές διαστάσεις | 337 × 328 |
| Τεχνικές λεπτομέρειες | |
| Όροφοι | 2+2 υπόγεια |
| Δημιουργός | Καρακάλλας |
| Χρηματοδότης | Καρακάλλας |
| Προστασία | ιταλικό πολιτισμικό αγαθό[3] |
| Ιστότοπος | |
| [1] | |
 Πολυμέσα | |
| δεδομένα (π) | |
Ιστορία Επεξεργασία
Στην αρχαιότητα ήταν γνωστές ως Αντωνεινιανές Θέρμες, υιοθετώντας ένα από τα επίσημα ονόματα του αυτοκράτορα Καρακάλλα, που ήταν Αντωνίνος. Η κατασκευή τους ξεκίνησε το 212 μ.Χ., όπως αποδεικνύουν οι σφραγίδες των πλίνθων και οι εργασίες ολοκληρώθηκαν το 216. Για την κατασκευή τους απασχολήθηκαν 9.000 εργάτες[4]. Για την υδροδότησή τους κατασκευάστηκε μια ειδική διακλάδωση του υδραγωγείου Άκουα Μάρτσια, που πήρε το όνομα Αντωνεινιανό Υδραγωγείο. Ο εξωτερικός περίβολος κατασκευάστηκε από τους αυτοκράτορες Ηλιογάβαλο και Αλέξανδρο Σεβήρο. Επισκευές έγιναν επί Αυρηλιανού, Διοκλητιανού και Θεοδωρίχου. Το 537, εξαιτίας της καταστροφής των υδραγωγείων από τους Γότθους, οι θέρμες σταμάτησαν να λειτουργούν[5].
Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα τα κτίρια επαναχρησιμοποιήθηκαν με διάφορους τρόπους, κάποια τμήματα μετατράπηκαν σε κατοικίες, το δε κεντρικό τμήμα χρησίμευσε για ένα διάστημα ως πανδοχείο. Κάποιο κομμάτι της γύρω περιοχής χρησιμοποιήθηκε ως νεκροταφείο ενώ στο μεγαλύτερο τμήμα καλλιεργήθηκαν αμπέλια. Πέρα όμως από τις συγκεκριμένες χρήσεις, τα κτίρια του συγκροτήματος χρησιμοποιήθηκαν σαν πηγή οικοδομικών υλικών, ξηλώνοντας τα μάρμαρα που επένδυαν τους τοίχους και αφαιρώντας τα μέταλλα που συνέδεαν μεταξύ τους τα δομικά υλικά.
Ανασκαφές, που έγιναν σε διάφορες εποχές, κυρίως των 16ο αιώνα, έφεραν στο φως πολλά έργα τέχνης όπως τα γιγάντια αγάλματα της συλλογής Φαρνέζε, ο Ταύρος και ο Ηρακλής[6], που βρίσκονται στο Αρχαιολογικό μουσείο της Νάπολης, τις 2 γρανιτένιες γούρνες που τώρα κοσμούν την πλατεία Φαρνέζε της Ρώμης και το ψηφιδωτό με μια αναπαράσταση αθλητών, που ήρθε στο φως το 1824 και βρίσκεται στα Μουσεία Βατικανού. Πιο επιστημονικές και συστηματικές ανασκαφές έγιναν τον 20ο αιώνα: το 1901 και το 1912 ανασκάφτηκαν τα υπόγεια του συγκροτήματος και το 1938 μεγάλο Μιθραίο[7].
Από το καλοκαίρι του 1937 η Όπερα της Ρώμης εγκαινίασε μια θερινή σεζόν παραστάσεων στο εσωτερικό του αρχαιολογικού χώρου. Οι παραστάσεις αυτές συνεχίζονται μέχρι τις μέρες μας, με μόνη διακοπή την περίοδο του Β' παγκοσμίου Πολέμου και το διάστημα 1993-2003, όταν έγιναν εκτεταμένες εργασίες συντήρησης. Ύστερα από αυτές τις εργασίες, ο χώρος των παραστάσεων μεταφέρθηκε στον περίβολο του αρχαιολογικού χώρου και μειώθηκαν οι θέσεις των θεατών σε 3.500 από 8.000 που ήταν τα προηγούμενα χρόνια, όταν χρησιμοποιούσαν τον χώρο του caldarium[8].
Στις Θέρμες του Καρακάλλα φιλοξενήθηκαν το 1960 τα αγωνίσματα της γυμναστικής κατά τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Ρώμης[9].
Περιγραφή Επεξεργασία
Περίβολος Επεξεργασία
Οι διαστάσεις του εξωτερικού περιβόλου ήταν 337 x 328 μ. ενώ του κυρίως συγκροτήματος ήταν 220 x 114 μ. Μόνο οι Θέρμες του Διοκλητιανού (που εγκαινιάστηκαν το 306 μ.Χ.) ξεπέρασαν αυτά τα μεγέθη. Η τοιχοποιία ακολουθεί τη συνήθεια της εποχής, δηλαδή οι τοίχοι είναι κατασκευασμένοι από ρωμαϊκό σκυρόδεμα (opus caementicium) και επενδεδυμένοι με κόκκινους πλίνθους. Έχει υπολογιστεί ότι τα λουτρά μπορούσαν να εξυπηρετήσουν ταυτόχρονα 1.500 άτομα, ενώ ημερησίως τα επισκέπτονταν κατά μέσο όρο 8.000 άτομα[10].
Ο περίβολος, στη βορειοανατολική πλευρά του διέθετε μια διώροφη στοά η οποία δεν σώζεται πια. Η στοά, της οποίας οι χώροι λειτουργούσαν κατά πάσα πιθανότητα ως καταστήματα, κάλυπτε από τη μια πλευρά το τεράστιο τεχνητό άνδηρο πάνω στο οποίο είχαν κατασκευαστεί οι θέρμες. Στις δυο πλευρές του περιβόλου υπήρχαν δυο ημικυκλικές αψίδες που περιείχαν μια ημικυκλική κεντρική αίθουσα, της οποίας η μια πλευρά οριζόταν από μια κιονοστοιχία και δυο πλαϊνούς μικρότερους χώρους, ένας εκ των οποίων είναι μια οκτάγωνη αίθουσα, καλυμμένη με θόλο, τύπος στέγασης που συναντάται εδώ για πρώτη φορά[7].
Η νοτιοδυτική πλευρά διαθέτει μια πεπλατυσμένη αψίδα, σε σχήμα σταδίου με κερκίδες, με ελλιπή τη μια πλευρά του, πίσω από την οποία κρύβονταν οι τεράστιες δεξαμενές. Στο σύνολό τους ήταν 64, κατανεμημένες σε 2 σειρές και σε 2 ορόφους, η δε χωρητικότητά τους ήταν 80.000m3. Στις δυο γωνίες αυτής της πλευράς βρίσκονται δυο αψιδωτές αίθουσες που χρησίμευαν μάλλον ως βιβλιοθήκες, από τις οποίες σώζεται μόνο η δυτική. Οι βιβλιοθήκες έβλεπαν προς το προαύλιο των λουτρών και ήταν ανεπτυγμένες σε 2 επίπεδα[11]. Ο περίβολος από την εσωτερική του πλευρά και για όλο το μήκος του, διέθετε μια στοά περιπάτου. Τον χώρο ανάμεσα σε αυτόν και το κεντρικό κτίσμα κάλυπταν κήποι.
Κυρίως κτίσμα Επεξεργασία
Η κάτοψη του κυρίως κτίσματος είναι παρόμοια με αυτή άλλων αρχαιότερων λουτρών, όπως είναι οι Θέρμες του Τραϊανού. Ο προσανατολισμός τους, επίσης κοινός σε όλα τα αρχαία συγκροτήματα λουτρών, ήταν τέτοιος ώστε να πέφτει επάνω τους ο απογευματινός ήλιος για να θερμαίνει τους χώρους. Όπως στον περίβολο, έτσι και στο κυρίως συγκρότημα είναι εμφανής η προτίμηση των Ρωμαίων για τα καμπυλόγραμμα αρχιτεκτονικά στοιχεία (αψίδες, καμάρες, θόλοι)[12]. Οι τοίχοι των κύριων χώρων είχαν μαρμάρινη επένδυση και διάκοσμο από επιχρυσωμένο μπρούτζο. Τις οροφές στόλιζαν πιθανόν νωπογραφίες και όλα τα δάπεδα είχαν ψηφιδωτά. Ο μπανιέρες ήταν από τα πιο πολύτιμα μάρμαρα ή οι μικρότερες από βασάλτη, γρανίτη, πορφυρίτη και αλάβαστρο. Οι γυμνοί από την μαρμάρινη επένδυσή τους τοίχοι, που υψώνονται για πάνω από 30 μέτρα, μας δίνουν μόνο μια πολύ μικρή ιδέα για την επιβλητική εμφάνιση των λουτρών στην αρχαιότητα. Στη μεγαλοπρέπεια των κτιριακών εγκαταστάσεων θα πρέπει, η φαντασία του σημερινού επισκέπτη, να προσθέσει τα εκατοντάδες γλυπτά που κοσμούσαν τον χώρο, τα πολύχρωμα ψηφιδωτά και τους φροντισμένους κήπους. Η είσοδος γινόταν από 4 θύρες στη βορειοανατολική πλευρά. Από τις 2 θύρες η πρόσβαση γινόταν σε δυο προθαλάμους δίπλα στην πισίνα (natatio) ενώ οι άλλες 2 οδηγούσαν κατευθείαν στα γυμναστήρια. Οι 2 προθάλαμοι οδηγούσαν από τη μια πλευρά μέσω ενός χωρίσματος 4 κιόνων στην πισίνα, ενώ από την άλλη πλευρά σε ένα τετράγωνο χώρο με εκατέρωθεν 2 μικρότερους χώρους, οι οποίοι καλύπτονταν με κυλινδρικούς θόλους. Αυτός θα πρέπει να ήταν ο χώρος των αποδυτηρίων (apodyterium).
Ακολούθως ο θαμώνας περνούσε στις δυο μεγάλες παλαίστρες (γυμναστήρια) που βρίσκονταν στην ανατολική και δυτική πλευρά του συγκροτήματος. Το κεντρικό τμήμα του κάθε γυμναστηρίου ήταν υπαίθριο με διαστάσεις 50x20 μ., γύρω από τις 3 πλευρές του οποίου υπήρχε μια στοά με κίονες ενώ στην τέταρτη πλευρά υπήρχε πρόβλεψη για την εκγύμναση σε 5 κλειστούς χώρους. Το δάπεδο ακόμη καλύπτουν σημαντικά κομμάτια από τα αυθεντικά πολύχρωμα ψηφιδωτά[6]. Μετά τους χώρους εκγύμνασης η διαδρομή συνεχιζόταν σε άλλους κλειστούς χώρους, διαφορετικών διαστάσεων,στους οποίους υπήρχαν συχνά μπανιέρες για τον καθαρισμό μετά τη γυμναστική. Ο ορθογώνιος χώρος με τις 2 καμπύλες πλευρές εικάζεται ότι ήταν το πυριατήριο (laconicum), όπου μετά την άσκηση γινόταν απαραίτητα ένα λουτρό εφίδρωσης. Σημαντικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι μικρές λοξές πόρτες ώστε να αποφεύγεται η διαρροή της θερμότητας.
Η διαδρομή, είτε ξεκινούσε από τα ανατολικά είτε από τα δυτικά, περνώντας μέσα από πανομοιότυπους χώρους, κατέληγε στο «θερμόν» (caldarium), του οποίου η πίσω πλευρά προεξείχε του συγκροτήματος. Η μεγάλη αυτή κυκλική αίθουσα είχε διάμετρο 34 μέτρα[13] και καλυπτόταν από θόλο που ακουμπούσε σε 8 πελώριους κίονες, από τους οποίους σώζονται μόνο 2, ενώ από τους άλλους έχουν μείνει μόνο λίγα ίχνη. Στον εξωτερικό τοίχο υπήρχαν μεγάλα παράθυρα, τοποθετημένα σε 2 ορόφους, που δέχονταν τη ζεστασιά του ήλιου από τη μεσημβρία μέχρι το ηλιοβασίλεμα. Στο κέντρο υπήρχε μια μεγάλη στρογγυλή πισίνα, ενώ άλλες έξι μικρές βρίσκονταν ανάμεσα στους κίονες. Το νερό τους ζεσταινόταν μέσω υποκαύστων.
Ο επόμενος χώρος μετά το «θερμόν» είναι η αίθουσα του χλιαρού λουτρού (tepidarium) στα πλαϊνά του οποίου υπήρχαν επίσης 2 μικρές πισίνες. Στη συνέχεια ο επισκέπτης έφτανε στη μεγαλύτερη αίθουσα του κτιρίου, τη μεγάλη βασιλική, όπου ήταν το «ψυχρολουσίο» (frigidarium). Ο χώρος (58x24 μ.) καλύπτονταν από 3 μεγάλα σταυροθόλια, τα οποία στηριζόταν σε 8 πεσσούς, που, στην αρχαιότητα, ακουμπούσαν δίπλα σε ισάριθμες γρανιτένιες κολόνες. Μια από αυτές τις κολώνες μεταφέρθηκε το 1563 στη Φλωρεντία, για τον στολισμό της πλατείας της Αγίας Τριάδας[Σημ 1]. Οι 2 γούρνες της Πλατείας Φαρνέζε προέρχονται κατά πάσαν πιθανότητα από τους 2 ορθογώνιους χώρους που βρίσκονται εκατέρωθεν της βασιλικής[7]. Τελευταίο τμήμα της διαδρομής ήταν ο υπαίθριος χώρος της πισίνας (natatio).
Υπόγεια Επεξεργασία
Τα υπόγεια μελετήθηκαν κατά τη διάρκεια των ανασκαφών του 1901 και του 1912. Καλύπτουν όλη την έκταση του συγκροτήματος και αποτελούνται από 2 επίπεδα: στο πρώτο βρίσκονταν όλοι οι βοηθητικοί χώροι υπηρεσίας, ένα πραγματικά δαιδαλώδες θολωτό δίκτυο που επέτρεπε στο πολυάριθμο υπηρετικό προσωπικό να κινείται χωρίς να ενοχλούνται οι θαμώνες, το δεύτερο επίπεδο ήταν το αποχετευτικό δίκτυο των λουτρών το οποίο κατέληγε σε έναν μεγάλο οχετό στην νοτιοδυτική πλευρά.
Μιθραίο Επεξεργασία
Κάτω από την ημικυκλική αψίδα της βορειοδυτικής πλευράς του περιβόλου βρέθηκε το μεγαλύτερο Μιθραίο που έχει σωθεί στη Ρώμη. Ο κεντρικός χώρος καλύπτεται από μια σειρά σταυροθολίων που στηρίζονται σε πεσσούς και το δάπεδό του, που έχει διασωθεί στο ακέραιο, αποτελείται από λευκό μωσαϊκό με μαύρες λωρίδες. Πριν από αυτόν τον χώρο υπάρχει ο συνήθης προθάλαμος και άλλοι 2 χώροι, ο ένας εκ των δυο ερμηνεύτηκε ως ο στάβλος για τον ιερό θυσιαζόμενο ταύρο[7]. Η επίσκεψη στο Μιθραίο γίνεται πλέον από την εξωτερική πλευρά του περιβόλου.
Δείτε επίσης Επεξεργασία
Σημειώσεις Επεξεργασία
- ↑ Η μονολιθική αυτή κολόνα έχει ύψος 11,17 μέτρα και ζυγίζει 50 τόνους. Την χάρισε ο Πάπας Πίος Δ΄ στη Φλωρεντία το 1562. Είναι η μοναδική κολόνα που σώζεται από όλο το συγκρότημα των λουτρών.
Παραπομπές Επεξεργασία
- ↑ (Γερμανικά, Αγγλικά, Γαλλικά, Ισπανικά, Ιταλικά) archINFORM. 3953. Ανακτήθηκε στις 31 Ιουλίου 2018.
- ↑ «Indagine sui musei e le istituzioni similari». ISTAT 2020 survey on museums and similar institutions. 2022.
- ↑ dati.beniculturali.it.
- ↑ «Τα λουτρά του Καρακάλλα». Rome in greek. Ανακτήθηκε στις 3 Μαρτίου 2017.
- ↑ «Λουτρά του Καρακάλλα (Θέρμες του Καρακάλλα)». rome-info. Ανακτήθηκε στις 15 Μαρτίου 2017.
- ↑ 6,0 6,1 Γιάννης Λώλος. «Τοπογραφία της Αρχαίας Ρώμης» (PDF). Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Ανακτήθηκε στις 15 Μαρτίου 2017.[νεκρός σύνδεσμος]
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Filippo Coarelli (1989). «Il Circo Massimo e le Terme di Caracalla». Roma. Bari: Laterza. σελίδες 332–5. ISBN 88-420-1699-3.
- ↑ «Caracalla». Teatro dell'Opera di Roma. Ανακτήθηκε στις 15 Μαρτίου 2017.
- ↑ Giorgio Reineri. «Olimpiadi estive: Roma 1960». Τreccani-Enciclopedia dello Sport. Ανακτήθηκε στις 17 Μαρτίου 2017.
- ↑ Marco Nardelli. «Terme di Caracalla». Sotterranei di Roma. Ανακτήθηκε στις 17 Μαρτίου 2017.
- ↑ Κωνσταντίνος Σπ. Στάικος (2005). «κεφάλαιο Ε'». Η ιστορία της βιβλιοθήκης στον Δυτικό πολιτισμό (δεύτερος τόμος). Αθήνα: Κότινος. σελ. 194. ISBN 960-88249-6-6.
- ↑ Δημήτρης Γ. Μυλωνάς. «Από την τέχνη της αρχαιότητας στη μεσαιωνική τέχνη» (PDF). Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας. Ανακτήθηκε στις 15 Μαρτίου 2017.[νεκρός σύνδεσμος]
- ↑ «Terme di Caracalla». Roma segreta. 29 Ιανουαρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 17 Μαρτίου 2017.
Βιβλιογραφικές πηγές Επεξεργασία
- Coarelli, Filippo (1989). Roma. Bari: Laterza. ISBN 88-420-1699-3.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι Επεξεργασία