Ιβάν Λεονίντοφ

Ο Ιβάν Λεονίντοφ (9 Φεβρουαρίου 1902 – 6 Νοεμβρίου 1959) ήταν Ρώσος αρχιτέκτονας, μια από τις πιο ιδιαίτερες φιγούρες στο κίνημα της ρώσικης πρωτοπορίας και του κονστρουκτιβισμού.

Λεονίντοφ
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση	9ιουλ. / 22  Φεβρουαρίου 1902γρηγ. d:Q4074350
Θάνατος	6  Νοεμβρίου 1959 Μόσχα
Χώρα πολιτογράφησης	Ρωσική Αυτοκρατορία Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	Ρωσικά Ιταλικά
Σπουδές	Vkhutemas
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	αρχιτέκτονας ζωγράφος σχεδιαστής
Σχετικά πολυμέσα

Βιογραφία

Ο Λεονίντοβ γεννήθηκε στις 9 Φεβρουαρίου 1902 σε ένα μικρό χωριό ονόματος Babino στη δυτική Ρωσία. Από τον πατέρα του, που ήταν δασοκόμος, επηρεάστηκε όσον αφορά την άμεση σχέση με τη φύση, την εφευρετικότητα, τη δημιουργικότητα, την αυτάρκεια και τη χειρωνακτική εργασία. Απ’ το 1915 ως το 1921 δούλεψε στην Αγία Πετρούπολη ως βοηθός ξυλουργού, επέστρεψε στο χωριό του για να εκπαιδευτεί ως εικονογράφος και σπούδασε επί ένα χρόνο στην Ελεύθερη Καλλιτεχνική Σχολή στο Tver. Το 1921 γράφεται στην τεχνική σχολή VChUTEMAS της Μόσχας οπού αρχικά σπουδάζει Ζωγραφική κι ύστερα Αρχιτεκτονική ως μαθητής του Alexander Vesnin, ο οποίος και τον προτρέπει να συμμετάσχει σε αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς. Το πρώτο του βραβείο έρχεται το 1924 για ένα έργο που σήμερα παραμένει άγνωστο, ενώ ευρέως διάσημος γίνεται με τη διπλωματική του εργασία, το Ινστιτούτο Λένιν στη Μόσχα (1927). Παράλληλα γίνεται ενεργό μέλος της OSA (Organizacia Sovremennych Architektorov), μιας ομάδας Κονστρουκτιβιστών αρχιτεκτόνων, και συντάκτης στο περιοδικό της, SA (Sovremennaja Architektura). Με το τέλος των σπουδών του ο Λεονίντοβ συνεχίζει να παίρνει μέρος σε αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς ενώ αναλαμβάνει και διδακτικό έργο στην VChUTEMAS, απ’ την οποία όμως θ’ απομακρυνθεί λίγα χρόνια αργότερα, ως αποτέλεσμα των θεωρητικών και πολιτικών αντιπαραθέσεων μεταξύ διαφόρων ομάδων αρχιτεκτόνων. Το 1931 εργάζεται στο Κρατικό Ινστιτούτο Πολεοδομίας υπό τον Moisei Ginzburg (εκδότη της SA), το 1932 στην Πολεοδομική Υπηρεσία της Μόσχας, το 1934 στην Επιτροπή Βαριάς Βιομηχανίας Narkomtiazhprom. Το 1941 επιστρατεύεται στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Μετά από έναν τραυματισμό απολύεται δύο χρόνια αργότερα κι από τότε ασχολείται κυρίως με το σχεδιασμό εκθέσεων και τα προσωπικά του σχέδια για μια ουτοπική πόλη, την Πόλη του Ηλίου. Πεθαίνει στις 6 Νοεμβρίου 1959 στη Μόσχα.

Αρχιτεκτονικό έργο

Ιδεολογικό υπόβαθρο

Το αρχιτεκτονικό έργο του Λεονίντοβ βρίσκεται σε άμεση συνάρτηση με την κοσμοθεωρία και τις γενικότερες κοινωνικές, ηθικές και αισθητικές αντιλήψεις του. Αν και σχεδόν κανένα απ΄τα σχέδιά του δεν υλοποιήθηκε, θεωρείται απ΄τους πρωτοπόρους αρχιτέκτονες του Μοντερνισμού στη Ρωσία, λόγω του ιδεαλισμού που διαπνέει το έργο του και της ιδιωματικής αισθητικής του προσέγγισης σ΄αυτό. Πίστευε στη διαμόρφωση μιας κοινωνίας όπου ο καθένας θα είναι δημιουργικός και δραστήριος, τόσο σε υλικό όσο και σε πνευματικό επίπεδο, και στην οποία χρέος του αρχιτέκτονα δεν είναι μόνο η χωρική οργάνωση των λειτουργιών του εκάστοτε κτιριακού προγράμματος, αλλά και η διαμόρφωση νέων κοινωνικών σχέσεων και αλληλεπιδράσεων, εμπνευσμένων από το όραμα της σοσιαλιστικής κοινωνίας. Από αυτήν την άποψη οι προτάσεις του δεν θα 'πρεπε να θεωρηθούν ως μεμονωμένες λύσεις στα εκάστοτε αρχιτεκτονικά προβλήματα, αλλά ως διαγραμματικά πρότυπα οργάνωσης διαφόρων λειτουργιών. Το σχέδιο που πρότεινε στον διαγωνισμό για το Magnitogorsk (1930) απεικονίζει μια πρότυπη οργάνωση σοσιαλιστικής πόλης.

Ταυτόχρονα, σημαντικός είναι και ο ρόλος της τεχνολογίας στο έργο του. Επηρεασμένος απ΄το πνεύμα τεχνολογικής ευφορίας και ενθουσιασμού του Κονστρουκτιβισμού, ενσωματώνει τα τεχνολογικά επιτεύγματα της εποχής στο σχεδιασμό του μ' έναν τρόπο πρωτίστως συμβολικό κι έπειτα λειτουργικό. Στο σχεδιασμό για τις Εργατικές Λέσχες (1928) προτείνεται, για παράδειγμα, ένα οπτικοακουστικό σύστημα που λειτουργεί ως «ζωντανή εφημερίδα».

Την μεγαλύτερη όμως επιρροή στον Λεονίντοβ άσκησε η ίδια η φύση: η ευελιξία της, η ικανότητα προσαρμογής της στις αλλαγές των συνθηκών, η ποικιλομορφία της. Αναπτύσσει μαζί της μια σχέση αρμονικής και ευγενούς συν-ύπαρξης και εν-ύπαρξης, μια σχέση έμπνευσης αλλά και ευθύνης. Η φύση είναι η πηγή κάθε ζωής και γι' αυτό ο άνθρωπος δε θα 'πρεπε να προσπαθεί να την υποτάξει, αλλά να προσαρμοστεί σ' αυτή (βλ. διαμόρφωση συστήματος υπαίθριων κλιμάκων και αμφιθεάτρου στο Kislovodsk, 1937-1938, το μόνο υλοποιημένο έργο του αρχιτέκτονα. Ο σχεδιασμός προσαρμόζεται στην έντονη κλίση του φυσικού τοπίου, βρίσκεται σε οργανική σχέση με το έδαφος). Παράλληλα, υποστήριζε πως η περίσσια άνεση αντιβαίνει στον «φυσικό» τρόπο ζωής, «νεκρώνει» την ενεργητικότητα και τη δημιουργικότητα του ανθρώπου και τον ωθεί στη νωθρότητα, την αλλοτρίωση και τη φιλαρέσκεια. Γι' αυτό και στις αρχιτεκτονικές και πολεοδομικές του προτάσεις περιορίζει τις ανέσεις και διευκολύνσεις στο μέτρο του απολύτως αναγκαίου. Στα πρότυπα αυτής της ηθικής, για την σοσιαλιστική πόλη Magnitogorsk, αν και ο πολεοδομικός σχεδιασμός πρότεινε τη γραμμική ανάπτυξή της πάνω σ' έναν κεντρικό άξονα, δεν προβλέπονταν μέσα μεταφοράς: ήταν μια πόλη σχεδιασμένη για τους πεζούς.

Στιλιστικές περίοδοι

Το έργο του Λεονίντοβ μπορεί να διακριθεί σε τρεις στιλιστικές περιόδους:

• Περίοδος σπουδών και σχέδια - 1932 Σαφώς επηρεασμένος απ΄το λεξιλόγιο του Κονστρουκτιβισμού, ο Λεονίντοβ αναζητά και αναπτύσσει τα δικά του εκφραστικά μέσα. Συνθέσεις με αναφορές στο Σουπρεματισμό: Διάταξη βασικών γεωμετρικών σχημάτων και ελεύθερων όγκων στο χώρο και διερεύνηση της μεταξύ τους σχέσης. Ορθογώνιο, τετράγωνο, κύκλος, σφαίρα, πυραμίδα. Γραμμικά στοιχεία υποδεικνύουν ένα ορθοκανονικό σύστημα αξόνων. Η αυστηρή γεωμετρία έχει σαφείς συμβολικές προεκτάσεις στην κοινωνική οργάνωση και δραστηριότητα (Gozak). Χαρακτηριστικό παράδειγμα το σχέδιο για το Ινστιτούτο Λένιν στη Μόσχα, 1927, με την αιωρούμενη σφαιρική αίθουσα διαλέξεων.
• 1932 - 1941 Ρήξη με τις αρχές του Κονστρουκτιβισμού. Η βασική γεωμετρία και ορθοκανονικότητα διατηρείται, αλλά εμπλουτίζεται και μετεξελίσσεται. Μελετάει τις συμμετρικές δομές του Μπαρόκ, και τις εφαρμόζει με μικρές παρεκκλίσεις, αποφεύγοντας την απόλυτη συμμετρία και κάνοντας έτσι τα έργα του να φαίνονται πιο "φυσικά". Από μια ως τότε "αποστειρωμένη" σύνθεση γεωμετρικών μορφών επικεντρώνεται τώρα στην οργανική σύνδεση των επιμέρους στοιχείων της αρχιτεκτονικής του. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η πρότασή του στο διαγωνισμό για το κτήριο Narkomtiazhprom στη Μόσχα (1934).
• 1941 - 1959 Στα μεταπολεμικά χρόνια ο Λεονίντοβ δεν ασχολείται με μεγάλα έργα, αλλά κυρίως με θέματα που τον ενδιαφέρουν προσωπικά: ορισμένους διαγωνισμούς, σχεδιασμό εκθέσεων (π.χ. το σοβιετικό περίπτερο στη Διεθνή Έκθεση στις Βρυξέλλες το 1958) και διάφορα καλλιτεχνικά σχέδια. Η αισθητική του είναι φανερά επηρεασμένη απ΄τη νέα αρχιτεκτονική κατεύθυνση στη Ρωσία, τον Κλασικισμό, με επιρροές ακόμα και απ' την Ανατολή (Κίνα, Ινδία, Ιαπωνία). Τα έργα αυτής της περιόδου διακρίνονται από ιδιαίτερη ένταση και εκφραστική δύναμη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τα σχέδια για μια ουτοπική πόλη, την Πόλη του Ηλίου, την οποία αποτύπωσε σε πληθώρα σκίτσων και προοπτικών σχεδίων που κινούνται κυρίως στο πεδίο της Τέχνης παρά της Αρχιτεκτονικής.

Γραφιστικές τεχνικές

Ο Λεονίντοβ έμεινε στην ιστορία και για το ιδιαίτερο γραφιστικό του ταλέντο και την πρωτοτυπία του. Τα σχέδια του, τόσο οι κατόψεις και οι όψεις, όσο και τα προοπτικά, είναι συχνά πιο αναγνωρίσιμα απ΄τα ίδια τα κτήρια που αναπαριστούν. Στα πρώτα δημιουργικά του χρόνια παρατηρείται μια παραδειγματική μετάφραση των αρχών του Σουπρεματισμού με όρους Γραφιστικής. Τα ίδια τα κτήρια φαίνονται να πλέουν σ’ ένα σύμπαν αβαθές, αλλά ταυτόχρονα διάφορες σχεδιαστικές λεπτομέρειες, όπως κύκλοι διαφορετικής ακτίνας στο φόντο, προσδίδουν ένα μεταφυσικό βάθος στην εικόνα και μια κοσμική ατμόσφαιρα. Σ’ αυτό συντελούν κι άλλες τεχνικές, όπως η αντιστροφή των χρωμάτων: λευκές γραμμές σε μαύρο φόντο.

Από τα μέσα της δεκαετίας του ’30 παρατηρείται μια στροφή στον τρόπο απεικόνισης της αρχιτεκτονικής του. Τα σχέδια γίνονται πιο ζωντανά, ρεαλιστικά και πολύχρωμα. Τα κτήρια εμφανίζονται μέσα στον περιβάλλοντα χώρο τους. Ακόμα και η γωνία της προοπτικής είναι πιο ρεαλιστική. Επίσης, τα υλικά πάνω στα οποία πραγματοποιούνται τα σχέδια αποκτούν σημασία, π.χ. σχέδια για τις νότιες ακτές της Κριμαίας σε ξύλο.

Λίστα σημαντικότερων έργων

• 1927 - Ινστιτούτο Λένιν στη Μόσχα, διπλωματική εργασία
• 1928 - Μελέτη για έναν νέο τύπο Εργατικής Λέσχης
• 1929-1930 - Σπίτι της Βιομηχανίας και Έδρα της Στατιστικής Υπηρεσίας
• 1930 - Magnitogorsk, πολεοδομικός σχεδιασμός
• 1930 - Πολιτιστικό Ανάκτορο της Προλεταριακής Περιφέρειας, Μόσχα, συμμετοχή σε διαγωνισμό
• 1934 - Κτήριο Narkomtiazhprom, συμμετοχή σε διαγωνισμό
• 1937-1938 - Διαμόρφωση συστήματος υπαίθριων κλιμάκων και αμφιθεάτρου στο Kislovodsk
• 1950-1959 - Πόλη του Ηλίου, σχέδια για μια ουτοπική κοινωνία

Βιβλιογραφία

• CHAN-MAGOMEDOV, S. O., 1983: Pioniere der sowjetischen Architektur. Wien/ Berlin: Löcker Verlag
• FRAMPTON, K.; KOLBOWSKI, S. (ed.), 1981: Ivan Leonidov. New York: Rizzoli International Publications
• GOZAK, A.; Leonidov, A., 1988: Ivan Leonidov. The complete works. London: Academy Editions
• SCHWARZ, H. (ed.), 1989: Ivan Ilich Leonidov. La citta del sole. Stuttgart/ München: Oktogon Verlag

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Ivan Leonidov στο Wikimedia Commons