Οι ιερές συντομογραφίες (λατινικά: nomina sacra και στον ενικό nomen sacrum, μτφ. ιερές ονομασίες) είναι συντμήσεις τίτλων, λέξεων και ονομασιών οι οποίες χρησιμοποιούνται συχνά στα χριστιανικά θρησκευτικά κείμενα, ειδικά στα ελληνικά χειρόγραφα της Αγίας Γραφής, με τους συμβολισμούς να συνοδεύονται από μια οριζόντια γραμμή πάνω από τη σύντμηση 2 ή παραπάνω γραμμάτων. Στην πιο δημόσια χρήση τους τα μονογράμματα αυτά εμφανίζονται συνήθως σε αγιογραφίες.[1][2]

Συντμήσεις ΙΥ (Ιησού) και ΘΥ (Θεού) σε χειρόγραφο γραμμένο στα ελληνικά, Βατικανός κώδικας, 4ος αιώνας

Η πρακτική αυτή εφαρμόζεται και στην κοπτική, παλαιονουβική, και κυριλλική γραφή, καθώς και στη λατινική, αρμενική και γοτθική.

Ιστορία Επεξεργασία

 
Η χρήση των ιερών ονομασιών εφαρμόζεται και στην αγιογραφία. Εικονογραφία όπου ο Ιησούς Χριστός αναγράφεται ως ΙΣ ΧΣ, Αγία Σοφία, Κωνσταντινούπολη
 
Παραλλαγή συντομογραφίας του ονόματος Ιησούς Χριστός, ως χριστόγραμμα

Περιγραφή Επεξεργασία

 
Μεσαιωνικό χριστόγραμμα της δυτικής Ευρώπης για τον Ιησού Χριστό

Η χρήση τους συναντάται στα πρώιμα χριστιανικά σε μορφή παλαιογραφικών κώδικων από τον 2ο αιώνα, και η πρακτική αυτή φαίνεται πως προϋπήρχε, χωρίς να είναι γνωστό το πότε ξεκίνησε ακριβώς. Κατά την αρχική τους μορφή αποτελούνταν από συνολικά μόνο 4 ή 5 λέξεις οι οποίες ονομάζονταν θείες ονομασίες (λατινικά: nomina divina) και αντιστοιχούσαν στις λέξεις για Ιησούς, Χριστός, Κύριος, Θεός, και πιθανώς και το Πνεύμα, ενώ αργότερα επεκτάθηκε και σε άλλες λέξεις.[3]

Σε κάποιες αρχικές μορφές, χρησιμοποιούνταν μόνο τα 2 πρώτα γράμματα, π.χ. ΙΗ για Ἰησούς και ΧΡ για Χριστός. Η μορφή που επικράτησε μεταγενέστερα είναι της σύντμησης, όπου συνήθως χρησιμοποιείται το πρώτο και το τελευταίο γράμμα της αναπαριστώμενης λέξεως καθώς κάνει δυνατή την διάκριση για το εάν πρόκειται για ονομαστική ή κτητική πτώση.

Προέλευση Επεξεργασία

Οι εκτιμήσεις των ειδικών ποικίλουν ως προς την πηγή της πρακτικής αυτής. Κάποιες αναφορές κάνουν λόγο για υιοθέτηση της πρακτικής κατά τα πρότυπα του εβραϊκού τετραγράμματου στα ελληνικά κείμενα της Αγίας Γραφής. Μια παρόμοια περίπτωση εμφανίζεται και όταν στις γραφές ο Ιησούς αναφέρει πως είναι το άλφα και ωμέγα (ΑΩ).[4] Ωστόσο μια πολύ πιθανή πηγή φαίνεται να είναι το ελληνικό σύστημα αρίθμησης όπου τα γράμματα του αλφαβήτου χρησιμοποιούνται ώστε να δηλώσουν αριθμούς, καθώς και γίνεται χρήση των γραμμών πάνω από τα γράμματα για κάποιες τιμές όπως π.χ. ΙΗ (18).[5]

Ονοματοδοξία Επεξεργασία

Κατά τον 19ο αιώνα στην Ρωσική ορθόδοξη εκκλησία εμφανίστηκε μια ξεχωριστή περίπτωση και διαφορετική μορφή αντιμετώπισης των ιερών ονομασιών, συγκεκριμένα αυτής του Θεού, η οποία έγινε γνωστή ως ονοματοδοξία (Имяславие, ιμγιασλάβιε). Κατά τη δοξασία αυτή το ίδιο το όνομα και η αναγραφή του Θεού δεν είναι απλώς ιερά αλλά αποτελούν ενσάρκωση του ίδιου του Θεού αυτά καθ'αυτά. Η κίνηση αυτή καταδικάστηκε ως αιρετική από το Οικουμενικό πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως και το πατριαρχείο Μόσχας, ωστόσο εξαπλώθηκε και στις ρωσικές μονές του Αγίου Όρους, και ως επακόλουθο το 1913 υπήρξε εισβολή Ρώσων στρατιωτών στη μονή Αγίου Παντελεήμονος συνοδεία Ρώσου επισκόπου προκειμένου να συλλάβουν τους αιρετικούς μοναχούς. Το θρησκευτικό αυτό κίνημα εξακολουθεί να βρίσκεται σε ισχύ στη Ρωσία.[6][7][8]

Μονογράμματα Επεξεργασία

Λέξη Ονομαστική Κτητική
Θεός ΘΣ ή ΘC ΘΥ
Κύριος ΚΣ ή ΚC ΚΥ
Ἰησοῦς ΙΣ ή ΙC ΙΥ
Χριστός ΧΣ ή ΧC ΧΥ
Υἱός ΥΣ ή ΥC ΥΥ
Πνεῦμα ΠΝΑ ΠΝΣ ή ΠΝC
Δαυὶδ ΔΑΔ
Σταυρός ΣΤΣ ή CTC ΣΤΥ ή CTY
Μήτηρ ΜΗΡ ΜΗΣ
Θεοτόκος ΘΚΣ ή ΘΚC ΘΚΥ
Πατήρ ΠΗΡ ΠΡΣ ή ΠΡC
Ἰσραήλ ΙΗΛ
Σωτήρ ΣΗΡ ΣΡΣ ή CΡC
Ἄνθρωπος ΑΝΟΣ ή ΑΝΟC ΑΝΟΥ
Ἱερουσαλήμ ΙΛΗΜ
Οὐρανός ΟΥΝΟΣ ή ΟΥΝΟC ΟΥΝΟΥ

Χειρόγραφα πριν το 300[9] Επεξεργασία

Χειρόγραφο στα ελληνικά Χρονολόγηση Συντομογραφίες
 1 (Πάπυροι της Οξυρρύγχου / P. Oxy. 2)
~250
ΙΥ ΙΣ ΧΥ ΥΥ ΚΥ ΠΝΣ
 4 (Suppl. Gr. 1120)
150–225
ΘΣ ΘΥ ΚΥ ΚΣ ΠΝΙ ΠΝΟΣ ΠΝΑ ΧΣ ΙΥ ΙΣ
 5 (P. Oxy. 208 + 1781)
~250
ΙΗΝ ΙΗΣ ΠΡ ΠΡΑ ΠΡΣ ΘΥ
 9 (P. Oxy. 402)
~250
ΘΣ ΧΡΣ
 12 (P. Amherst. 3b)
~285
ΘΣ
 13 (P. Oxy. 657 + PSI 1292)
225–250
ΘΣ ΘΝ ΘΥ ΘΩ ΙΣ ΙΝ ΙΥ ΚΣ ΚΥ
 15 (P. Oxy. 1008)
200–300
ΚΩ ΚΥ ΧΥ ΑΝΩΝ ΑΝΩ ΠΝΑ ΘΝ ΚΜΟΥ
 16 (P. Oxy. 1009)
250–300
ΘΥ ΙΥ ΧΩ
 17 (P. Oxy. 1078)
~300
ΘΩ ΠΝΣ
 18 (P. Oxy. 1079)
250–300
ΙΗ ΧΡ ΘΩ
 20 (P. Oxy. 1171)
200–250
ΠΝΣ ΚΝ ΘΥ
 22 (P. Oxy. 1228)
200–250
ΠΣ ΠΝΑ ΠΡΣ ΠΡΑ ΙΗΣ ΑΝΟΣ
 24 (P. Oxy. 1230)
~300
ΠΝΑ ΘΥ
 27 (P. Oxy. 1395)
200–250
ΘΥ ΚΩ
 28 (P. Oxy. 1596)
255–300
ΙΣ ΙΝ
 29 (P. Oxy. 1597)
200–250
ΘΣ ΘΝ
 30 (P. Oxy. 1598)
200–250
ΚΥ ΚΝ ΘΩ ΙΗΥ
 32 (P. Rylands 5)
150–200
ΘΥ
 35 (PSI 1)
~300
ΚΣ ΚΥ
 37 (P. Mich. Inv. 1570)
~260
ΚΕ ΙΗΣ ΠΝΑ ΙΗΣΥ
 38 (P. Mich. Inv. 1571)
~225
ΧΡΝ ΠΝΑ ΚΥ ΙΗΝ ΙΗΥ ΠΝΤΑ
 39 (P. Oxy. 1780)
200–300
ΠΗΡ ΠΡΑ ΙΗΣ
 40 (P. Heidelberg G. 645)
200–300
ΘΣ ΘΥ ΘΝ ΙΥ ΧΩ ΧΥ
 45 (P. Chester Beatty I)
~250
ΚΕ ΚΣ ΚΝ ΚΥ ΣΡΝΑΙ ΙΗ ΙΥ ΙΗΣ ΠΡ ΠΡΣ ΠΡΑ ΠΡΙ ΘΥ
ΘΝ ΘΩ ΘΣ ΠΝΙ ΠΝΣ ΠΝΑ ΥΝ ΥΕ ΥΣ ΥΩ ΣΡΝ ΧΡ
 46 (P. Chester Beatty II
+ P. Mich. Inv. 6238)
175–225
ΚΕ ΚΝ ΚΥ ΚΩ ΚΣ ΧΡΩ ΧΡΥ ΧΡΝ ΧΝ ΧΣ ΧΩ ΧΥ ΧΡΣ ΙΗΥ ΙΗΝ ΙΗΣ ΘΩ ΘΥ ΘΝ ΘΣ

ΠΝΑ ΠΝΙ ΠΝΣ ΥΙΥ ΥΙΝ ΥΙΣ ΥΝ ΣΤΡΕΣ ΣΤΡΝ ΣΤΡΩ ΣΤΡΟΣ ΣΤΡΟΥ ΕΣΤΡΟΝ ΕΣΤΡΑΙ

ΕΣΤΑΝ ΣΤΟΥ ΑΙΜΑ ΑΝΟΥ ΑΝΟΝ ΑΝΟΣ ΑΝΩΝ ΑΝΟΙΣ ΠΡΙ ΠΗΡ ΠΡΑ ΠΡΣ ΙΥ

 47 (P. Chester Beatty III)
200–300
ΘΥ ΘΣ ΘΝ ΘΩ ΑΘΝ ΚΣ ΚΕ ΚΥ ΕΣΤΡΩ ΠΝΑ ΧΥ ΠΡΣ
 48 (PSI 1165)
200–300
ΥΣ
 49 (P. Yale 415 + 531)
200–300
ΚΩ ΘΥ ΘΣ ΙΥ ΠΝ ΧΣ ΧΥ ΧΩ
 50 (P. Yal 1543)
~300
ΙΛΗΜ ΠΝΑ ΑΝΟΣ ΘΣ ΘΥ
 53 (P. Mich. inv. 6652)
~250
ΠΡΣ ΙΗΣ ΠΕΡ ΚΝ
 64 (Gr. 17)
~150
ΙΣ
 65 (PSI XIV 1373)
~250
ΧΥ ΘΣ
 66 (P. Bodmer II +
Inv. Nr. 4274/4298
150–200
ΚΣ ΚΥ ΚΕ ΘΣ ΘΝ ΘΥ ΘΩ ΙΣ ΙΝ ΙΥ ΧΣ ΧΝ ΧY ΥΣ ΥΝ ΥΩ ΠΝΑ ΠΝΙ ΠΝΣ

ΠΗΡ ΠΡΑ ΠΡΣ ΠΡΙ ΠΕΡ ΠΡΕΣ ΑΝΟΣ ΑΝΟΝ ΑΝΟΥ ΑΝΩΝ ΑΝΩ ΑΝΟΙΣ ΑΝΟΥΣ

ΣΡΩ ΣΡΟΝ ΣΡΟΥ ΣΡΘΗ ΣΡΑΤΕ ΣΡΩΣΩ ΕΣΡΑΝ ΕΣΡΘΗ

 69 (P. Oxy. 2383)
~200
ΙΗΝ
 70 (P. Oxy. 2384 +
PSI Inv. CNR 419, 420)
250–300
ΥΝ ΙΣ ΠΗΡ
 72 (P. Bodmer VII and VIII)
200–300
ΙΥ ΙΗΥ ΙΗΝ ΧΡΥ ΧΡΝ ΧΡΣ ΧΡΩ ΘΥ ΘΣ ΘΝ ΘΩ ΠΡΣ ΠΑΡ ΠΤΡΑ ΠΡΙ ΠΝΣ

ΠΝΑ ΠΝΑΙ ΠΝΙ ΠΝΤΙ ΚΥ ΚΣ ΚΝ ΚΩ ΑΝΟΙ

 75 (P. Bodmer XIV and XV)
175–225
ΙΣ ΙΗΣ ΙΥ ΙΗΥ ΙΝ ΙΗΝ ΘΣ ΘΝ ΘΥ ΘΩ ΚΣ ΚΝ ΚΥ ΚΩ ΚΕ ΧΣ ΧΝ ΧΥ

ΠΝΑ ΠΝΣ ΠΝΙ ΠΝΟΣ ΠΝΤΑ ΠΝΑΣΙ ΠΝΑΤΩΝ ΠΡΣ ΠΗΡ ΠΡΑ ΠΡΙ ΠΡΟΣ ΠΡ

ΥΣ ΥΝ ΥΥ ΙΗΛ ΙΛΗΜ ΣΡΟΝ ΣΤΡΟΝ ΣΡΩΘΗΝΑΙ

ΑΝΟΣ ΑΝΟΝ ΑΝΟΥ ΑΝΟΙ ΑΝΩΝ ΑΝΩ ΑΝΟΥΣ ΑΝΟΙΣ ΑΝΕ

 78 (P. Oxy 2684)
250–300
ΚΝ ΙΗΝ ΙΗΝ ΧΡΝ
 90 (P. Oxy 3523)
150–200
ΙΗΣ
 91 (P. Mil. Vogl. Inv. 1224 + P. Macquarie Inv. 360)
~250
ΘΥ ΘΣ ΠΡΣ ΧΡΝ ΙΗΝ
 92 (P. Narmuthis 69.39a + 69.229a)
~300
ΧΡΩ ΚΥ ΘΥ
 100 (P. Oxy 4449)
~300
ΚΥ ΚΣ
 101 (P. Oxy 4401)
200–300
ΥΣ ΠΝΑ ΠΝΙ
 106 (P. Oxy 4445)
200–250
ΠΝΑ ΠΝΙ ΧΡΣ ΙΗΝ ΙΗΣ
 108 (P. Oxy 4447)
175–225
ΙΗΣ ΙΗΝ
 110 (P. Oxy. 4494)
~300
ΚΣ
 111 (P. Oxy 4495)
200–250
ΙΗΥ
 113 (P. Oxy. 4497)
200–250
ΠΝΙ
 114 (P. Oxy. 4498)
200–250
ΘΣ
 115 (P. Oxy. 4499)
225–275
ΙΗΛ ΑΥΤΟΥ ΠΡΣ ΘΩ ΘΥ ΑΝΩΝ ΠΝΑ ΟΥΝΟΥ ΟΥΝΟΝ ΚΥ ΘΝ ΑΝΟΥ ΟΥΝΩ
 121 (P. Oxy. 4805)
~250
ΙΣ ΜΗΙ
 162 (P. Oxy 847)
~300
ΙΗΣ ΙΣ ΠΡΣ
 171 (PSI 2.124)
~300
ΚΣ ΙΗΣ
 189 (P. Berlin 11765)
~200
ΑΝΟΣ ΠΝΑ ΚΥ ΚΩ ΙΛΗΜ ΘΩ ΙΣΗΛ
 220 (MS 113)
~300
ΚΝ ΙΥ ΙΝ ΧΥ ΘΥ

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. Bruce Metzger, Manuscripts of the Greek Bible, pp.36-37
  2. Text of the Earliest New Testament Greek Manuscripts - Philip Comfort and David Barrett (1999) pp.34-35
  3. S. D. Charlesworth, "Consensus standardization in the systematic approach to nomina sacra in second- and third-century gospel manuscripts", Aegyptus 86 (2006), pp. 37-68.
  4. Colin H. Roberts, Manuscript, Society, and Belief in Early Christian Egypt (1979), p. 37.
  5. Larry Hurtado, "The Origin of the Nomina Sacra: A Proposal", JBL 117 (1998), pp. 655-673.
  6. «In the name of the Name». The Economist. Ανακτήθηκε στις 9 Μαρτίου 2017. 
  7. «A Note on the Heresy of Name-Worship (Ρωσική ορθόδοξη εκκλησία στην Βρετανία)». orthodoxengland.org.uk. Ανακτήθηκε στις 9 Μαρτίου 2017. 
  8. «A Time Line of the Orthodox Church in the 20th and 21st Centuries (Παλαιοημερολογίτικη ορθόδοξη εκκλησία στην Ελλάδα)». genuineorthodoxchurch.com. Ανακτήθηκε στις 9 Μαρτίου 2017. 
  9. All nomina sacra and dates of manuscripts taken from Text of the Earliest New Testament Greek Manuscripts - Philip Comfort and David Barrett (1999)

Δείτε επίσης Επεξεργασία

Σχετική βιβλιογραφία Επεξεργασία

  • Don C. Barker, "P.Lond.Lit. 207 and the origin of the nomina sacra: a tentative proposal", Studia Humaniora Tartuensia 8.A.2, 2007, 1–14.
  • Philip Comfort and David Barrett. Text of the Earliest New Testament Greek Manuscripts (1999).
  • Philip Comfort, Encountering the Manuscripts: An Introduction to New Testament Paleography and Textual Criticism, Broadman & Holman Publishers, 2005, pp. 199–253.
  • Larry W. Hurtado, The Earliest Christian Artifacts: Manuscripts and Christian Origins, Cambridge 2006, pp. 95–134.
  • Bruce M. Metzger. Manuscripts of the Greek Bible (1981).
  • A.H.R.E. Paap, Nomina Sacra in the Greek Papyri of the First Five Centuries, Papyrologica Lugduno-Batava VIII (Leiden 1959).
  • Ludwig Traube. Nomina Sacra. Versuch einer Geschichte der christlichen Kürzung, Munich 1907.