Ιστορία της Πολωνίας
Η ιστορία της Πολωνίας (πολωνικά: historia Polski) εκτείνεται πάνω από χίλια χρόνια, από τις μεσαιωνικές φυλές, τον εκχριστιανισμό και τη μοναρχία, μέσω της Πολωνικής Χρυσής Εποχής, τον επεκτατισμό και την ανάδειξή της ως μια από τις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές δυνάμεις έως την κατάρρευση και τους διαμελισμούς της, τους δύο παγκόσμιους πολέμους, τον κομμουνισμό και την αποκατάσταση της δημοκρατίας.
Οι ρίζες της πολωνικής ιστορίας μπορούν να εντοπιστούν στην Εποχή του Σιδήρου, όταν το έδαφος της σημερινής Πολωνίας καταλήφθηκε από διάφορες φυλές, όπως οι Κέλτες, οι Σκύθες, οι γερμανικές φυλές, οι Σαρμάτες, οι Σλάβοι και οι Βαλτικοί. Ωστόσο, ήταν οι Δυτικοί Σλάβοι Λεχίτες, οι πιο κοντινοί πρόγονοι των εθνικών Πολωνών, που δημιούργησαν μόνιμους οικισμούς στα πολωνικά εδάφη κατά τον Πρώιμο Μεσαίωνα.[1] Οι Λεχίτες Δυτικοί Πολάνοι, μια φυλή όπου το όνομα τους σημαίνει «άνθρωποι που ζουν σε ανοιχτά χωράφια», κυριάρχησαν στην περιοχή και έδωσαν στην Πολωνία - που βρίσκεται στην Πεδιάδα της Βόρειας-Κεντρικής Ευρώπης - το όνομά της.
Η πρώτη κυρίαρχη δυναστεία, ο Οίκος των Πιάστ, εμφανίστηκε τον 10ο αιώνα μ.Χ.. Ο Δούκας Μιέσκο Α΄ της Πολωνίας θεωρείται ο de facto δημιουργός του πολωνικού κράτους και αναγνωρίζεται ευρέως για την υιοθεσία του δυτικού χριστιανισμού το 966 μ.Χ.. Η κυριαρχία του Μιέσκο Α΄ ανασυστάθηκε επίσημα ως υψηλό μεσαιωνικό βασίλειο το 1025 από τον γιο του, Μπολέσλαφ Α΄ ο Γενναίος, γνωστός για στρατιωτική επέκταση υπό την κυριαρχία του. Ο πιο επιτυχημένος και τελευταίος μονάρχης των Πιάστ, ο Καζιμίρ Γ΄ ο Μέγας, βασίλευσε σε μια περίοδο οικονομικής ευημερίας και εδαφικής αύξησης πριν από το θάνατό του το 1370 χωρίς άνδρες κληρονόμους. Η περίοδος του Οίκου των Γιαγκελλόνων τον 14ο-16ο αιώνα έφερε στενούς δεσμούς με τη Λιθουανία, μια πολιτιστική Αναγέννηση στην Πολωνία και τη συνεχιζόμενη εδαφική επέκταση, καθώς και την Πολωνοποίηση, η οποία κορυφώθηκε με την ίδρυση της Πολωνικής-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας το 1569, μια από τις μεγαλύτερες χώρες της Ευρώπης.
Η Κοινοπολιτεία κατάφερε να διατηρήσει τα επίπεδα ευημερίας που επιτεύχθηκαν κατά την περίοδο του Οίκου των Γιαγκελλόνων, ενώ το πολιτικό της σύστημα ωρίμασε ως μια μοναδική ευγενή δημοκρατία με μια εκλεκτορική μοναρχία. Ωστόσο, από τα μέσα του 17ου αιώνα, το τεράστιο κράτος εισήλθε σε μια περίοδο παρακμής που προκλήθηκε από καταστροφικούς πολέμους και την επιδείνωση του πολιτικού του συστήματος. Σημαντικές εσωτερικές μεταρρυθμίσεις εισήχθησαν στα τέλη του 18ου αιώνα, όπως το πρώτο Σύνταγμα της Ευρώπης στις 3 Μαΐου 1791, αλλά οι γειτονικές δυνάμεις δεν επέτρεψαν να προχωρήσουν οι μεταρρυθμίσεις. Η ύπαρξη της Κοινοπολιτείας έληξε το 1795 μετά από μια σειρά από εισβολές και διαμελισμούς της πολωνικής επικράτειας που διεξήχθησαν από τη Ρωσική Αυτοκρατορία στα ανατολικά, το Βασίλειο της Πρωσίας στα δυτικά και τη Μοναρχία των Αψβούργων στο νότο. Από το 1795 έως το 1918, δεν υπήρχε κανένα πραγματικά ανεξάρτητο πολωνικό κράτος, αν και λειτουργούσαν ισχυρά πολωνικά κινήματα αντίστασης. Η ευκαιρία για ανάκτηση της κυριαρχίας υλοποιήθηκε μόνο μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν οι τρεις αυτοκρατορικές δυνάμεις των διαμελισμών αποδυναμώθηκαν θανάσιμα μετά τον πόλεμο και την επανάσταση.
Η Δεύτερη Πολωνική Δημοκρατία ιδρύθηκε το 1918 και υπήρχε ως ανεξάρτητο κράτος έως το 1939, όταν η ναζιστική Γερμανία και η Σοβιετική Ένωση εισέβαλαν στην Πολωνία, σηματοδοτώντας την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Εκατομμύρια Πολωνοί πολίτες διαφορετικών θρησκειών ή ταυτοτήτων χάθηκαν κατά τη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής στην Πολωνία μεταξύ του 1939 και του 1945, μέσω προγραμματισμένης γενοκτονίας και εξόντωσης. Ωστόσο, μια πολωνική εξόριστη κυβέρνηση λειτούργησε καθ΄ όλη τη διάρκεια του πολέμου και οι Πολωνοί συνέβαλαν στη νίκη των Συμμάχων μέσω της συμμετοχής τους σε στρατιωτικές εκστρατείες τόσο στο ανατολικό όσο και στο δυτικό μέτωπο. Η πρόοδος προς τα δυτικά του Σοβιετικού Κόκκινου Στρατού το 1944 και το 1945 ανάγκασε τις δυνάμεις της ναζιστικής Γερμανίας να υποχωρήσουν από την Πολωνία, η οποία οδήγησε στην ίδρυση μιας δορυφορικής κομμουνιστικής χώρας, γνωστής από το 1952 ως Λαϊκή Δημοκρατίας της Πολωνίας.
Ως αποτέλεσμα των εδαφικών προσαρμογών που είχαν εξουσιοδοτηθεί από τους Συμμάχους στο τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου το 1945, το γεωγραφικό κέντρο βάρους της Πολωνίας μετατοπίστηκε προς τα δυτικά και τα επαναπροσδιορισμένα πολωνικά εδάφη έχασαν σε μεγάλο βαθμό τον ιστορικό πολυεθνικό τους χαρακτήρα μέσω της εξόντωσης, της απέλασης και μετανάστευση διαφόρων εθνοτικών ομάδων κατά τη διάρκεια και μετά τον πόλεμο. Στα τέλη της δεκαετίας του 1980, το πολωνικό μεταρρυθμιστικό κίνημα Αλληλεγγύη έγινε κρίσιμο για την επίτευξη μιας ειρηνικής μετάβασης από μια σχεδιασμένη οικονομία και ένα κομμουνιστικό κράτος σε ένα καπιταλιστικό οικονομικό σύστημα και μια φιλελεύθερη κοινοβουλευτική δημοκρατία. Αυτή η διαδικασία είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία του σύγχρονου πολωνικού κράτους, της Τρίτης Πολωνικής Δημοκρατίας, που ιδρύθηκε το 1989.
Προϊστορία και πρωτοϊστορία Επεξεργασία
Σε προϊστορικούς και πρωτοϊστορικούς χρόνους, για περίοδο τουλάχιστον 600.000 ετών,[2][χρειάζεται καλύτερη πηγή] η περιοχή της σημερινής Πολωνίας κατοικήθηκε κατά διαστήματα από μέλη του γένους Homo. Πέρασε από τα στάδια ανάπτυξης της Εποχής του Λίθου, της Εποχής του Χαλκού και της Εποχής του Σιδήρου, μαζί με τις γειτονικές περιοχές.[3] Η Νεολιθική περίοδος εισήγαγε τον πολιτισμό της γραμμικής ταινιωτής κεραμικής, της οποίας οι ιδρυτές μετανάστευσαν από την περιοχή του Δούναβη ξεκινώντας από το 5500 π.Χ.. Αυτός ο πολιτισμός διακρίθηκε από την ίδρυση των πρώτων εγκαταστημένων γεωργικών κοινοτήτων στη σύγχρονη πολωνική επικράτεια. Αργότερα, μεταξύ περίπου 4400 και 2000 π.Χ., οι γηγενείς μεταμεσολιθικοί πληθυσμοί θα υιοθετούσαν και θα ανέπτυαν περαιτέρω τον γεωργικό τρόπο ζωής. [4]
Η Πρώιμη Εποχή του Χαλκού της Πολωνίας ξεκίνησε περίπου το 2400–2300 π.Χ., ενώ η Εποχή του Σιδήρου ξεκίνησε το 750-700 π.Χ.. Ένας από τους πολλούς πολιτισμούς που έχουν αποκαλυφθεί, ο λουσάτιος πολιτισμός, είχε διάρκεια στις Εποχές του Χαλκού και του Σιδήρου και άφησε αξιοσημείωτες τοποθεσίες οικισμών.[5] Γύρω στο 400 π.Χ., η Πολωνία κατοικήθηκε από τους Κέλτες του πολιτισμού Λα Τεν. Σύντομα ακολουθήθηκαν από αναδυόμενους πολιτισμούς με ένα ισχυρό γερμανικό συστατικό, που επηρεάστηκαν πρώτα από τους Κέλτες και στη συνέχεια από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Οι γερμανικοί λαοί μετανάστευσαν από την περιοχή περίπου το 500 μ.Χ., κατά τη διάρκεια της περιόδου των μεγάλων μεταναστεύσεων των ευρωπαϊκών Σκοτεινών Αιώνων. Οι δασώδεις περιοχές στα βόρεια και ανατολικά κατοικήθηκαν από τους Βαλτικούς.[6]
Σύμφωνα με την επικρατούσα αρχαιολογική έρευνα, οι Σλάβοι έχουν κατοικήσει στις σύγχρονες πολωνικές περιοχές για μόλις 1.500 χρόνια.[1] Ωστόσο, πρόσφατες γενετικές μελέτες έδειξαν ότι οι άνθρωποι που ζουν στο σημερινό έδαφος της Πολωνίας περιλαμβάνουν τους απογόνους των ανθρώπων που κατοικούσαν στην περιοχή για χιλιάδες χρόνια, ξεκινώντας από την αρχή της Νεολιθικής περιόδου.[7]
Οι Δυτικοί Σλάβοι και οι Λεχίτες λαοί, καθώς και οι υπόλοιπες μειονοτικές φυλές στα αρχαία πολωνικά εδάφη, οργανώθηκαν σε φυλετικές μονάδες, από τις οποίες οι μεγαλύτερες αργότερα ήταν γνωστές ως πολωνικές φυλές. Τα ονόματα πολλών φυλών βρίσκονται στη λίστα που συνέταξε ο ανώνυμος Βαυαρός γεωγράφος τον 9ο αιώνα.[8] Τον 9ο και 10ο αιώνα, αυτές οι φυλές δημιούργησαν ανεπτυγμένες περιοχές κατά μήκος του άνω Βιστούλα, της ακτής της Βαλτικής Θάλασσας και της Μείζονος Πολωνίας. Το τελευταίο φυλετικό εγχείρημα, στη Μείζων Πολωνία, είχε ως αποτέλεσμα τον σχηματισμό μόνιμης πολιτικής δομής τον 10ο αιώνα που έγινε το κράτος της Πολωνίας.[1] [x]
Περίοδος των Πιάστ (10ος αιώνας-1385) Επεξεργασία
Μιέσκο Α΄ Επεξεργασία
Η Πολωνία ιδρύθηκε ως κράτος υπό τον Οίκο των Πιάστ, ο οποίος κυβέρνησε τη χώρα μεταξύ του 10ου και του 14ου αιώνα. Τα ιστορικά αρχεία που αναφέρονται στο πολωνικό κράτος αρχίζουν με τη διακυβέρνηση του Δούκα Μιέσκο Α΄ της Πολωνίας, του οποίου η βασιλεία ξεκίνησε κάπου πριν από το 963 και συνεχίστηκε μέχρι το θάνατό του το 992. Ο Μιέσκο προσηλυτίστηκε στον χριστιανισμό το 966, μετά τον γάμο του με την πριγκίπισσα Ντουμπράβκα της Βοημίας, ένθερμη χριστιανή.[9] Το γεγονός είναι γνωστό ως «Βάπτισμα της Πολωνίας» και η ημερομηνία του χρησιμοποιείται συχνά για να σηματοδοτήσει μια συμβολική αρχή της πολωνικής πολιτείας.[10] Ο Μιέσκο ολοκλήρωσε την ενοποίηση των λεχιτικών φυλών που ήταν θεμελιώδης για την ύπαρξη της νέας χώρας. Μετά την ανάδυσή της, η Πολωνία καθοδηγήθηκε από μια σειρά ηγεμόνων που προσηλύτισαν τον πληθυσμό στον χριστιανισμό, δημιούργησαν ένα ισχυρό βασίλειο και καλλιέργησαν έναν διακριτικό πολωνικό πολιτισμό που ενσωματώθηκε στον ευρύτερο ευρωπαϊκό πολιτισμό.[11]
Μπολέσλαφ Α΄ ο Γενναίος Επεξεργασία
Ο γιος του Μιέσκο, Δούκας Μπολέσλαφ Α΄ ο Γενναίος (περίπου 992-1025), δημιούργησε μια δομή Πολωνικής Εκκλησίας, Κυνήγησε εδαφικές κατακτήσεις και στέφθηκε επίσημα ο πρώτος βασιλιάς της Πολωνίας το 1025, κοντά στο τέλος της ζωής του.[9] Ο Μπολέσλαφ προσπάθησε επίσης να εξαπλώσει τον Χριστιανισμό σε μέρη της Ανατολικής Ευρώπης που παρέμειναν ειδωλολατρικά, αλλά υπέστη μια οπισθοδρόμηση όταν ο μεγαλύτερος ιεραπόστολος του, ο Αδαλβέρτος της Πράγας, σκοτώθηκε στην Πρωσία το 997. Κατά τη διάρκεια του Συνεδρίου του Γκνιέζνο το έτος 1000, ο Άγιος Ρωμαίος Αυτοκράτορας Όθων Γ΄ της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας αναγνώρισε την Αρχιεπισκοπή του Γκνιέζνο, ένα θεσμό ζωτικής σημασίας για τη συνεχιζόμενη ύπαρξη του κυρίαρχου πολωνικού κράτους. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του διαδόχου του Όθωνα, του Αγίου Ρωμαίου Αυτοκράτορα Ερρίκου Β΄, ο Μπολέσλαφ πολέμησε παρατεταμένους πολέμους με το Βασίλειο της Γερμανίας μεταξύ 1002 και 1018.[12]
Μοναρχία των Πιάστ υπό τους Καζίμιρ Α΄, Μπολέσλαφ Β΄ και Μπολέσλαφ Γ΄ Επεξεργασία
Ο επεκτατική διακυβέρνηση του Μπολέσλαφ Α΄ υπερέβαινε τους πόρους του πρώιμου πολωνικού κράτους και ακολούθησε η κατάρρευση της μοναρχίας. Η ανάκαμψη πραγματοποιήθηκε υπό τον Καζίμιρ Α΄ τον Αποκαταστάτη (1039–58). Ο γιος του Καζίμιρ, Μπολέσλαφ Β΄ ο Γενναιόδωρος (1058-79), έλαβε μέρος σε μια σύγκρουση με τον επίσκοπο Στανίσλαους του Στσεπάνουφ, που τελικά προκάλεσε την πτώση του. Ο Μπολέσλαφ έβαλε να δολοφονήσουν τον επίσκοπο το 1079, αφού αφορίστηκε από την Πολωνική Εκκλησία με την κατηγορία της μοιχείας. Αυτή η πράξη πυροδότησε την εξέγερση των Πολωνών ευγενών που οδήγησε στην καθαίρεση και απέλαση του Μπολέσλαφ από τη χώρα.[9] Γύρω στο 1116, ο Γάλλος Ανώνυμος έγραψε ένα επιδραστικό χρονικό, το Gesta principum Polonorum, που προοριζόταν ως εκθειασμός του προστάτη του, Μπολέσλαφ Γ΄ του Στραβόστομου (1107–38), ενός ηγεμόνα που αναβίωσε την παράδοση της στρατιωτικής υπεροχής της εποχής του Μπολέσλαφ Α΄. Το έργο του Γάλλου παραμένει η πρωταρχική γραπτή πηγή για την πρώιμη ιστορία της Πολωνίας.[13]
Κατακερματισμός Επεξεργασία
Αφού ο Μπολέσλαφ Γ΄ διαίρεσε την Πολωνία μεταξύ των γιων του στη Διαθήκη του 1138,[9] ο εσωτερικός κατακερματισμός διάβρωσε τις δομές μοναρχίας των Πιάστ τον 12ο και 13ο αιώνα. Το 1180, ο Καζίμιρ Β΄ ο Δίκαιος, ο οποίος ζήτησε την παπική επιβεβαίωση του καθεστώτος του ως ανώτερου δούκα, χορήγησε ασυλίες και πρόσθετα προνόμια στην Πολωνική Εκκλησία στο Συνέδριο της Γουεντσίτσα. Γύρω στο 1220, ο Βιντσέτι Καντουούμπεκ έγραψε το Chronica seu originale regum et principum Poloniae, μια άλλη σημαντική πηγή για την πρώιμη ιστορία της Πολωνίας. Το 1226, ένας από τους περιφερειακούς δούκες των Πιάστ, ο Κορράδος Α΄ της Μαζοβίας, κάλεσε τους Τεύτονες Ιππότες να τον βοηθήσουν να πολεμήσει τους Βαλτικούς Προύσους ειδωλολάτρες. Το Τευτονικό Τάγμα κατέστρεψε τους Προύσους αλλά κράτησε τα εδάφη τους, που είχε αποτέλεσμα αιώνες πολέμου μεταξύ της Πολωνίας και των Τευτόνων Ιπποτών, και αργότερα μεταξύ της Πολωνίας και του γερμανικού Δουκάτου της Πρωσίας. Η πρώτη μογγολική εισβολή στην Πολωνία ξεκίνησε το 1240 και κορυφώθηκε με την ήττα των Πολωνών και των συμμαχικών χριστιανικών δυνάμεων και το θάνατο του Δούκα του Οίκου Πιαστ-Σιλεσίας, Ερρίκου Β΄ του Ευσεβούς, στη Μάχη της Λεγκνίτσα το 1241. Το 1242, το Βρότσουαφ έγινε ο πρώτος πολωνικός δήμος που ενσωματώθηκε, καθώς η περίοδος κατακερματισμού έφερε οικονομική ανάπτυξη και εξέλιξη των πόλεων. Ιδρύθηκαν νέες πόλεις και στους υπάρχοντες οικισμούς χορηγήθηκε καθεστώς πόλης σύμφωνα με τα Δικαιώματα του Μαγδεβούργου.[14] Το 1264, ο Μπολέσλαφ ο Ευσεβής χορήγησε εβραϊκές ελευθερίες στο Θέσπισμα του Κάλις. [15]
Ύστερη Μοναρχία των Πιάστ υπό τους Βλαντίσλαφ Α΄ και Καζίμιρ Γ΄ Επεξεργασία
Οι προσπάθειες επανένωσης των πολωνικών εδαφών κέρδισαν δυναμική τον 13ο αιώνα, και το 1295, ο Δούκας Πσέμισλ Β΄ της Μείζονος Πολωνίας κατάφερε να γίνει ο πρώτος κυβερνήτης από τότε που ο Μπολέσλαφ Β΄ στέφθηκε βασιλιάς της Πολωνίας.[9] Κυβέρνησε σε περιορισμένα εδάφη και σκοτώθηκε σύντομα. Το 1300–05 ο Βασιλιάς Βεγκέσλαος Β΄ της Βοημίας βασίλευσε επίσης ως βασιλιάς της Πολωνίας. Το Βασίλειο των Πιάστ αποκαταστάθηκε αποτελεσματικά υπό τον Βλαντίσλαφ Α΄ τον Βραχύ (1306-33), ο οποίος έγινε βασιλιάς το 1320. Το 1308, οι Τεύτονες Ιππότες κατέλαβαν το Γκντανσκ και τη γύρω περιοχή της Πομερέλιας.
Ο Βασιλιάς Καζίμιρ Γ΄ ο Μέγας (περ. 1333–70),[9] ο γιος του Βλαντίσλαφ και ο τελευταίος από τους κυβερνήτες των Πιάστ, ενίσχυσε και επέκτεινε το αποκατεστημένο Βασίλειο της Πολωνίας, αλλά οι δυτικές επαρχίες της Σιλεσίας (επίσημα παραχωρήθηκαν από τον Καζίμιρ το 1339) και το μεγαλύτερο μέρος της Πολωνικής Πομερανίας χάθηκε για το πολωνικό κράτος για τους επόμενους αιώνες. Σημειώθηκε πρόοδος στην ανάκτηση της ξεχωριστά κυβερνώμενης κεντρικής επαρχίας της Μασοβίας, ωστόσο, και το 1340, ξεκίνησε η κατάκτηση της Ερυθράς Ρουθηνίας, σηματοδοτώντας την επέκταση της Πολωνίας στα ανατολικά. Το Συνέδριο της Κρακοβίας, μια τεράστια σύγκληση κεντρικών, ανατολικών και βορειοευρωπαίων ηγετών, πιθανότατα συγκλήθηκε για να σχεδιάσει μια αντι τουρκική σταυροφορία, που πραγματοποιήθηκε το 1364, την ίδια χρονιά που ιδρύθηκε το μελλοντικό Γιαγκιελόνιο Πανεπιστήμιο, ένα από τα παλαιότερα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια.[16] Στις 9 Οκτωβρίου 1334, ο Καζίμιρ Γ΄ επιβεβαίωσε τα προνόμια που δόθηκαν στους Εβραίους το 1264 από τον Μπολέσλαφ τον Ευσεβή και τους επέτρεψε να εγκατασταθούν στην Πολωνία σε μεγάλους αριθμούς.
Μετάβαση στον Οίκο των Καπετιδών-Ανζού Επεξεργασία
Μετά το θάνατο της πολωνικής βασιλικής γραμμής και των κατώτερων παρακλαδιών των Πιάστ το 1370, η Πολωνία τέθηκε υπό την κυριαρχία του Λουδοβίκου Α΄ της Ουγγαρίας του Οίκου των Καπετιδών-Ανζού, ο οποίος κυβέρνησε μιας Ένωσης Ουγγαρίας και Πολωνίας που διήρκεσε μέχρι το 1382.[9] Το 1374, ο Λουδοβίκος παραχώρησε στην πολωνική αριστοκρατία το Προνόμιο του Κοσίτσε για να διαβεβαιώσει τη διαδοχή μιας εκ των κορών του στο θρόνο της Πολωνίας. Η νεότερη κόρη του, Γιαντβίγκα της Πολωνίας (1399), ανέλαβε τον πολωνικό θρόνο το 1384.[17]
Οίκος των Γιαγκελλόνων (1385–1572) Επεξεργασία
Δυναστική ένωση με τη Λιθουανία, Βλαντίσλαφ Β΄ Γιαγκέλον Επεξεργασία
Το 1386, ο Μεγάλος Δούκας Γιογκάιλα Β΄ Γιαγκελόν του Μεγάλου Δουκάτου της Λιθουανίας προσηλυτίστηκε στον καθολικισμό και παντρεύτηκε τη βασίλισσα Γιαντβίγκα της Πολωνίας. Αυτή η πράξη του επέτρεψε να γίνει ο ίδιος βασιλιάς της Πολωνίας[18] και κυβέρνησε ως Βλαντίσλαφ Β΄ Γιαγκελόν μέχρι το θάνατό του το 1434. Ο γάμος καθιέρωσε μια προσωπική Πολωνική-Λιθουανική Ένωση που κυβερνούσε ο Οίκος των Γιαγκελλόνων. Η πρώτη σε μια σειρά επίσημων «ενώσεων» ήταν η Ένωση του Κρέβο του 1385, όπου έγιναν συμφωνίες για το γάμο του Γιογκάιλα και της Γιαντβίγκα. Η συνεργασία Πολωνίας-Λιθουανίας έφερε τεράστιες περιοχές της Ρουθηνίας που ήταν υπό τον έλεγχο του Μεγάλου Δουκάτου της Λιθουανίας στη σφαίρα επιρροής της Πολωνίας και αποδείχθηκε ωφέλιμη για τους υπηκόους και των δύο χωρών, οι οποίοι συνυπήρχαν και συνεργάστηκαν σε μια από τις μεγαλύτερες πολιτικές οντότητες στην Ευρώπη για τους επόμενους τέσσερις αιώνες. Όταν η βασίλισσα Γιαντβίγκα πέθανε το 1399, το Βασίλειο της Πολωνίας έπεσε στην αποκλειστική κατοχή του συζύγου της.[19]
Στην περιοχή της Βαλτικής Θάλασσας, ο αγώνας της Πολωνίας με τους Τεύτονες Ιππότες συνεχίστηκε και κορυφώθηκε στη Μάχη του Γκρούνβαλντ (1410),[18] μια μεγάλη νίκη που οι Πολωνοί και οι Λιθουανοί δεν μπόρεσαν να ακολουθήσουν με ένα αποφασιστικό χτύπημα κατά της κεντρικής έδρας του Κράτους του Τευτονικού Τάγματος στο Κάστρο του Μάλμπορκ. Η Ένωση του Χορόντουο του 1413 καθόρισε περαιτέρω την εξελισσόμενη σχέση μεταξύ του Βασιλείου της Πολωνίας και του Μεγάλου Δουκάτου της Λιθουανίας.[20]
Τα προνόμια της σλάχτα (szlachta, «αριστοκρατία») συνέχισαν να επεκτείνονται και το 1425 διαμορφώθηκε ο κανόνας του Neminem captivabimus, ο οποίος προστάτευε τους ευγενείς από αυθαίρετες βασιλικές συλλήψεις.[18]
Βλαντίσλαβ Γ΄ και Καζίμιρ Δ΄ Γιαγκέλον Επεξεργασία
Η βασιλεία του νεαρού Βλαντίσλαβ Γ΄ της Πολωνίας (1434–44),[18] ο οποίος διαδέχθηκε τον πατέρα του, Βλαντίσλαβ Β΄ Γιαγκέλον και κυβέρνησε ως βασιλιάς της Πολωνίας και της Ουγγαρίας, διεκόπη με το θάνατό του στη Μάχη της Βάρνας ενάντια στις δυνάμεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. [21] Αυτή η καταστροφή οδήγησε σε μια μεσοβασιλεία τριών ετών που έληξε με τη διαδοχή του αδελφού του Βλαντίσλαβ, Καζίμιρ Δ΄ της Πολωνίας το 1447.
Οι κρίσιμες εξελίξεις της περιόδου των Γιαγκελλόνων συγκεντρώθηκαν κατά τη μακρά βασιλεία του Καζίμιρ Δ΄, η οποία διήρκεσε μέχρι το 1492. Το 1454, η Βασιλική Πρωσία ενσωματώθηκε από την Πολωνία και επακολούθησε ο Δεκατριετής Πόλεμος (1454-1466) με το κράτος του Τευτονικού Τάγματος.[18] Το 1466, ολοκληρώθηκε το ορόσημο της Δεύτερης Ειρήνης του Θορν. Αυτή η συνθήκη διαίρεσε την Πρωσία για να δημιουργήσει την Ανατολική Πρωσία, το μελλοντικό Δουκάτο της Πρωσίας, μια ξεχωριστή οντότητα που λειτούργησε ως φέουδο της Πολωνίας υπό τη διοίκηση των Τεύτονων Ιπποτών. Η Πολωνία αντιμετώπισε επίσης την Οθωμανική Αυτοκρατορία και τους Τάταρους της Κριμαίας στο νότο και στα ανατολικά βοήθησε τη Λιθουανία να πολεμήσει το Μεγάλο Δουκάτο της Μόσχας. Η χώρα εξελισσόταν ως φεουδαρχικό κράτος, με κατά κύριο λόγο γεωργική οικονομία και μια ολοένα και πιο κυρίαρχη αρχοντική γη. Η Κρακοβία, η βασιλική πρωτεύουσα, μετατράπηκε σε σημαντικό ακαδημαϊκό και πολιτιστικό κέντρο και το 1473 το πρώτο τυπογραφικό πιεστήριο ξεκίνησε να λειτουργεί εκεί. Με την αυξανόμενη σημασία της σλάχτα (szlachta, μεσαία και κατώτερη αριστοκρατία), το συμβούλιο του βασιλιά εξελίχθηκε μέχρι το 1493 σε διμερές Γενικό Σέιμ (κοινοβούλιο) που δεν εκπροσωπούσε πλέον αποκλειστικά κορυφαίους αξιωματούχους του βασιλείου.[22]
Η πράξη Nihil novi, που εγκρίθηκε το 1505 από το Σέιμ, μετέφερε το μεγαλύτερο μέρος της νομοθετικής εξουσίας από τον μονάρχη στο Σέιμ.[18] Αυτό το γεγονός σηματοδότησε την αρχή της περιόδου που είναι γνωστή ως «Χρυσή Ελευθερία», όταν το κράτος κυβερνήθηκε θεμελιωδώς από την «ελεύθερη και ίση» πολωνική αριστοκρατία. Τον 16ο αιώνα, η μαζική ανάπτυξη των αγροτικών επιχειρήσεων φόλβαρκ (folwark) που λειτουργούσαν από την αριστοκρατία, οδήγησε σε ολοένα και περισσότερο καταχρηστικούς όρους των χωρικών δουλοπάροικων που εργάζονταν για αυτές. Το πολιτικό μονοπώλιο των ευγενών εμπόδισε επίσης την ανάπτυξη πόλεων, ορισμένες από τις οποίες ευημερούσαν κατά την ύστερη εποχή των Γιαγκελλόνων και περιόρισαν τα δικαιώματα των κατοίκων της πόλης, εμποδίζοντας ουσιαστικά την εμφάνιση της μεσαίας τάξης.[23]
Πρώιμη σύγχρονη Πολωνία υπό τους Σιγισμούνδο Α΄ και Σιγισμούνδο Β΄ Επεξεργασία
Τον 16ο αιώνα, τα κινήματα της Προτεσταντικής Μεταρρύθμισης εισέβαλαν βαθιά στον Πολωνικό Χριστιανισμό και η προκύπτουσα Μεταρρύθμιση στην Πολωνία περιελάμβανε μια σειρά διαφορετικών ομολογιών. Οι πολιτικές της θρησκευτικής ανοχής που αναπτύχθηκαν στην Πολωνία ήταν σχεδόν μοναδικές στην Ευρώπη εκείνη την εποχή και πολλοί που εγκατέλειψαν περιοχές που σχίστηκαν από θρησκευτικές συγκρούσεις βρήκαν καταφύγιο στην Πολωνία. Οι βασιλείες του Βασιλιά Σιγισμούνδου Α΄ της Πολωνίας (1506–1548) και του Βασιλιά Σιγισμούνδου Β΄ Αυγούστου της Πολωνίας (1548–1572) γνώρισαν μια έντονη καλλιέργεια πολιτισμού και επιστήμης (μια Χρυσή Εποχή της Αναγέννησης στην Πολωνία), της οποίας ο αστρονόμος Νικόλαος Κοπέρνικος (1473 –1543)[18] είναι ο πιο γνωστός εκπρόσωπος. Ο Γιαν Κοχανόφσκι (1530–1584) ήταν ποιητής και η κορυφαία καλλιτεχνική προσωπικότητα της περιόδου.[24] [25] Το 1525, κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Σιγισμούνδου Α΄, το Τάγμα των Τευτόνων εκκοσμικεύτηκε και ο Δούκας Αλβέρτος της Πρωσίας έκανε μια πράξη φόρου τιμής ενώπιον του Πολωνού βασιλιά (πρωσικός φόρος τιμής) για το φέουδο του, το Δουκάτο της Πρωσίας. Η Μασοβία τελικά ενσωματώθηκε πλήρως στο Πολωνικό Στέμμα το 1529.[26]
.jpg)
Η βασιλεία του Σιγισμούνδου Β΄ ολοκλήρωσε την περίοδο των Γιαγκελλόνων, αλλά οδήγησε στην Ένωση του Λούμπλιν (1569), μια απόλυτη ολοκλήρωση της ένωσης με τη Λιθουανία. Αυτή η συμφωνία μετέφερε την Ουκρανία από το Μεγάλο Δουκάτο της Λιθουανίας στην Πολωνία και μετέτρεψε την Πολωνική-Λιθουανική πολιτεία σε πραγματική ένωση[18] διατηρώντας την πέρα από το θάνατο του άτεκνου Σιγισμούνδου Β΄, του οποίου η ενεργός συμμετοχή επέτρεψε την ολοκλήρωση αυτής της διαδικασίας.[27]
Η Λιβονία στα βορειοανατολικά ενσωματώθηκε από την Πολωνία το 1561 και η Πολωνία μπήκε στον Πόλεμο της Λιβονίας ενάντια στη Ρωσία.[18] Το εκτελεστικό κίνημα, το οποίο προσπάθησε να ελέγξει την προοδευτική κυριαρχία του κράτους από τις αρχοντικές οικογένειες της Πολωνίας και της Λιθουανίας, κορυφώθηκε στο Σέιμ του Πιότρκουφ Τριμπουνάλσκι το 1562–63. Στο θρησκευτικό μέτωπο, οι Πολωνοί Αδελφοί διαχωρίστηκαν από τους Καλβινιστές και η Προτεσταντική Βίβλος της Μπρεστ εκδόθηκε το 1563. Οι Ιησουίτες, που έφτασαν το 1564, προορίζονταν να επηρεάσουν σημαντικά την ιστορία της Πολωνίας.
Πολωνική-Λιθουανική Κοινοπολιτεία Επεξεργασία
Σύσταση (1569-1648) Επεξεργασία
Ένωση του Λούμπλιν Επεξεργασία
Η Ένωση του Λούμπλιν του 1569 δημιούργησε την Πολωνική-Λιθουανική Κοινοπολιτεία, ένα ομοσπονδιακό κράτος πιο ενοποιημένο από την προηγούμενη πολιτική ρύθμιση μεταξύ Πολωνίας και Λιθουανίας. Η ένωση έτρεχε σε μεγάλο βαθμό από τους ευγενείς μέσω του συστήματος του κεντρικού κοινοβουλίου και των τοπικών συνελεύσεων, αλλά με επικεφαλής εκλεγμένους βασιλείς. Η επίσημη διακυβέρνηση των ευγενών, οι οποίοι ήταν αναλογικά πιο πολυάριθμοι σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, αποτέλεσε ένα πρώιμο δημοκρατικό σύστημα («μια περίπλοκη ευγενής δημοκρατία»),[28] σε αντίθεση με τις απόλυτες μοναρχίες που επικρατούσαν εκείνη την εποχή στην υπόλοιπη Ευρώπη.[29]
Η αρχή της Κοινοπολιτείας συνέπεσε με μια περίοδο στην πολωνική ιστορία όπου επιτεύχθηκε μεγάλη πολιτική εξουσία και σημειώθηκε πρόοδος στον πολιτισμό και την ευημερία. Η Πολωνική-Λιθουανική Ένωση έγινε ένας σημαντικός συμμετέχων στις ευρωπαϊκές υποθέσεις και μια ζωτική πολιτιστική οντότητα που διέδωσε το δυτικό πολιτισμό (με πολωνικά χαρακτηριστικά) προς τα ανατολικά. Στο δεύτερο μισό του 16ου αιώνα και το πρώτο μισό του 17ου αιώνα, η Κοινοπολιτεία ήταν ένα από τα μεγαλύτερα και πιο πυκνοκατοικημένη κράτη στη σύγχρονη Ευρώπη, με μια περιοχή που πλησίαζε το 1 εκατομμύριο τετραγωνικά χιλιόμετρα και πληθυσμό περίπου δέκα εκατομμυρίων. Η οικονομία της κυριαρχούσε από την εστιασμένη στις εξαγωγές γεωργία. Η εθνική θρησκευτική ανοχή ήταν εγγυημένη στη Συνομοσπονδία της Βαρσοβίας το 1573.[24]
Πρώτοι εκλεγμένοι βασιλιάδες Επεξεργασία
_(2).jpg)
Μετά το τέλος της βασιλείας του Οίκου των Γιαγκελλόνων το 1572, ο Αλέξανδρος Εδουάρδος (αργότερα βασιλιάς Ερρίκος Γ΄ της Γαλλίας) ήταν ο νικητής των πρώτων «ελεύθερων εκλογών» από την πολωνική αριστοκρατία, που πραγματοποιήθηκε το 1573. Έπρεπε να συμφωνήσει με τις περιοριστικές υποχρεώσεις του pacta conventa και εγκατέλειψε την Πολωνία το 1574 όταν έφτασαν νέα σχετικά με την κενή θέση του γαλλικού θρόνου, στον οποίο ήταν ο υποτιθέμενος κληρονόμος.[24] Από την αρχή, οι βασιλικές εκλογές αύξησαν την ξένη επιρροή στην Κοινοπολιτεία, καθώς ξένες δυνάμεις προσπάθησαν να χειραγωγήσουν την πολωνική αριστοκρατία για να θέσουν υποψηφίους φιλικούς προς τα συμφέροντά τους.[30] Ακολούθησε η βασιλεία του Στέφανου Μπάτορυ της Ουγγαρίας (1576-1586). Ήταν στρατιωτικά και εγχώρια επιθετικός και σεβαστός στην πολωνική ιστορική παράδοση ως μια σπάνια περίπτωση επιτυχημένου εκλεγμένου βασιλιά. Η ίδρυση του νομικού Δικαστηρίου του Στέμματος το 1578 σήμαινε τη μεταφορά πολλών εφετιακών υποθέσεων από τη βασιλική δικαιοδοσία στη δικαιοδοσία των ευγενών.
Πρώτοι βασιλιάδες του Οίκου των Βάσα Επεξεργασία
Μια περίοδος διακυβέρνησης υπό το σουηδικό Οίκο των Βάσα ξεκίνησε στην Κοινοπολιτεία το έτος 1587. Οι δύο πρώτοι βασιλιάδες αυτής της δυναστείας, ο Σιγισμούνδος Γ΄ της Πολωνίας (1587–1632) και ο Βλαδίσλαος Δ΄ της Πολωνίας (1632–1648), προσπάθησαν επανειλημμένα να μηναχοραφήσουν για ένταξη στο θρόνο της Σουηδίας, ο οποίος ήταν μια συνεχής πηγή απόσπασης της προσοχής για τις υποθέσεις της Κοινοπολιτείας.[24] Εκείνη την εποχή, η Καθολική Εκκλησία ξεκίνησε μια ιδεολογική αντεπίθεση και η Αντιμεταρρύθμιση ισχυρίστηκε ότι πολλοί προσηλυτίστηκαν από πολωνικούς και λιθουανικούς προτεσταντικούς κύκλους. Το 1596, η Ένωση της Μπρεστ χώρισε τους Ανατολικούς Χριστιανούς της Κοινοπολιτείας για να δημιουργήσει την Ενωμένη Εκκλησία της Ανατολικής Ιεροτελεστίας, η οποία όμως ήταν υποκείμενη στην εξουσία του Πάπα. Η εξέγερση του Ζεμπζιντόφσκι εναντίον του Σιγισμούνδου Γ΄ εκτυλίχθηκε το 1606-1608.[31]
Επιδιώκοντας την υπεροχή στην Ανατολική Ευρώπη, η Κοινοπολιτεία πολέμησε πολέμους με τη Ρωσία μεταξύ 1605 και 1618 στον απόηχο της Εποχής των Αναστατώσεων της Ρωσίας. Η σειρά των συγκρούσεων αναφέρεται ως Πολωνικός-Μοσχοβίτικος Πόλεμος ή Δημητριάδες. Οι προσπάθειες είχαν ως αποτέλεσμα την επέκταση των ανατολικών εδαφών της Πολωνικής-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας, αλλά ο στόχος της ανάληψης του ρωσικού θρόνου για την πολωνική κυρίαρχη δυναστεία δεν επιτεύχθηκε. Η Σουηδική Αυτοκρατορία επιδίωξε την υπεροχή στη Βαλτική κατά τη διάρκεια των Πολωνικών-Σουηδικών πολέμων του 1617–1629 και η Οθωμανική Αυτοκρατορία πιέστηκε από το νότο στις μάχες της Τσετσορά το 1620 και του Χοτίν το 1621.[24] Η γεωργική επέκταση και οι πολιτικές δουλοπαροικίας στην Πολωνική Ουκρανία οδήγησαν σε μια σειρά εξεγέρσεων των Κοζάκων. Έχοντας συμμαχία με τη Μοναρχία των Αψβούργων, η Κοινοπολιτεία δεν συμμετείχε άμεσα στον Τριακονταετή Πόλεμο.[s] Η βασιλεία του Βλαδίσλαου Δ΄ ήταν ως επί το πλείστον ειρηνική, με μια ρωσική εισβολή με τη μορφή του πολέμου του Σμολένσκ του 1632–1634, η οποία απωθήθηκε επιτυχώς. Η ιεραρχία της Ορθόδοξης Εκκλησίας, που απαγορεύτηκε στην Πολωνία μετά την Ένωση της Μπρεστ, ιδρύθηκε ξανά το 1635.[32]
Παρακμή (1648-1764) Επεξεργασία
Συνεχόμενοι πόλεμοι Επεξεργασία
Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Ιωάννη Β΄ Καζίμιρ της Πολωνίας (1648-1668), του τρίτου και τελευταίου βασιλιά της δυναστείας του, η δημοκρατία των ευγενών έπεσε σε παρακμή ως αποτέλεσμα ξένων εισβολών και εσωτερικής αναταραχής.[24][33] Αυτές οι καταστροφές πολλαπλασιάστηκαν μάλλον ξαφνικά και σηματοδότησαν το τέλος της Πολωνικής Χρυσής Εποχής. Το αποτέλεσμά τους ήταν να καταστήσουν την κάποτε ισχυρή Κοινοπολιτεία πιο ευάλωτη σε ξένες επεμβάσεις.
Η Εξέγερση του Χμελνίτσκι των Ζαπορίζιων Κοζάκων του 1648–1657 κατάκλυσε τις νοτιοανατολικές περιοχές του πολωνικού στέμματος,[24] με τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της να είναι καταστροφικές για την Κοινοπολιτεία. Το πρώτο liberum veto (μια κοινοβουλευτική διάταξη που επέτρεψε σε οποιοδήποτε μέλος του Σέιμ να διαλύσει αμέσως μια τρέχουσα σύνοδο) ασκήθηκε από έναν αναπληρωτή το 1652. Αυτή η πρακτική θα αποδυνάμωνε τελικά την κεντρική κυβέρνηση της Πολωνίας. Στη Συνθήκη του Περεϊάσλαβ (1654), οι Ουκρανοί αντάρτες δήλωσαν ότι ήταν υποκείμενοι του Τσάρου της Ρωσίας. Ο Δεύτερος Βόρειος Πόλεμος ξέσπασε στον πυρήνα των πολωνικών εδαφών το 1655-1660. Περιελάμβανε μια βάναυση και καταστροφική εισβολή στην Πολωνία που αναφέρεται ως Σουηδικός Καταιγισμός. Ο πόλεμος τελείωσε το 1660 με τη Συνθήκη της Ολίβα, που είχε ως αποτέλεσμα την απώλεια ορισμένων από τα βόρεια περιουσιακά στοιχεία της Πολωνίας. Το 1657, η Συνθήκη του Μπρόμπεργκ καθιέρωσε την ανεξαρτησία του Δουκάτου της Πρωσίας. Οι δυνάμεις της Κοινοπολιτείας τα πήγαν καλά στον Πόλεμο Πολωνίας-Ρωσίας (1654-1667), αλλά το τελικό αποτέλεσμα ήταν η μόνιμη διαίρεση της Ουκρανίας μεταξύ Πολωνίας και Ρωσίας, όπως συμφωνήθηκε στην Εκεχειρία του Αντρουσόβο (1667). Προς το τέλος του πολέμου, η Εξέγερση του Λουμπομίρσκι, μια μεγάλη εξέγερση των αρχόντων κατά του βασιλιά, αποσταθεροποίησε και αποδυνάμωσε τη χώρα. Οι μεγάλης κλίμακας επιδρομές σκλάβων των Τάταρων της Κριμαίας είχαν επίσης πολύ επιβλαβείς επιπτώσεις στην πολωνική οικονομία.[35] Η Merkuriusz Polski, η πρώτη πολωνική εφημερίδα, δημοσιεύθηκε το 1661.[36]
Το 1668, πενθών από τον πρόσφατο θάνατο της συζύγου του και απογοητευμένος από τις καταστροφικές πολιτικές αποτυχίες της βασιλείας του, ο Ιωάννης Β΄ Καζίμιρ παραιτήθηκε από το θρόνο και κατέφυγε στη Γαλλία.[z]
Γιαν Γ΄ Σομπιέσκι και τελευταίες στρατιωτικές νίκες Επεξεργασία
Ο βασιλιάς Μιχαήλ Κορύμπουτ Βισνιοβιέτσκι, γηγενής Πολωνός, εξελέγη για να αντικαταστήσει τον Ιωάννη Β΄ Καζίμιρ το 1669. Ο Πολωνικός-Οθωμανικός Πόλεμος (1672-1676) ξέσπασε κατά τη διάρκεια της βασιλείας του, ο οποίος διήρκεσε μέχρι το 1673 και συνεχίστηκε υπό τον διάδοχό του, Γιαν Γ΄ Σομπιέσκι (περ. 1674–1696).[24] Ο Σομπιέσκι σκόπευε να συνεχίσει την επέκταση της περιοχής της Βαλτικής (και για το σκοπό αυτό υπέγραψε τη μυστική Συνθήκη του Γιαβόρουφ με τη Γαλλία το 1675), αλλά αναγκάστηκε αντ΄ αυτού να πολεμήσει παρατεταμένους πολέμους με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Με αυτόν τον τρόπο, ο Σομπιέσκι αναβίωσε για λίγο τη στρατιωτική δύναμη της Κοινοπολιτείας. Νίκησε τους επεκτεινόμενους Μουσουλμάνους στη Μάχη του Χοτίν το 1673 και βοήθησε αποφασιστικά στη σωτηρία της Βιέννης από μια τουρκική επέλαση στη Δεύτερη Πολιορκία της Βιέννης το 1683. Η βασιλεία του Σομπιέσκι σηματοδότησε το τελευταίο υψηλό σημείο στην ιστορία της Κοινοπολιτείας, καθώς στο πρώτο μισό του 18ου αιώνα, η Πολωνία έπαψε να είναι ενεργός παίκτης στη διεθνή πολιτική. Η Συμφωνία Διαρκούς Ειρήνης (1686) με τη Ρωσία ήταν ο τελικός διασυνοριακός διακανονισμός μεταξύ των δύο χωρών πριν από τον πρώτο διαμελισμό της Πολωνίας το 1772.[37]
Η Κοινοπολιτεία, που λάμβανε μέρος σε σχεδόν συνεχείς πολέμους μέχρι το 1720, υπέστη τεράστιες απώλειες πληθυσμού και τεράστια ζημία στην οικονομία και την κοινωνική της δομή. Η κυβέρνηση έγινε αναποτελεσματική μετά από εσωτερικές συγκρούσεις μεγάλης κλίμακας, διεφθαρμένες νομοθετικές διαδικασίες και χειραγώγηση από ξένα συμφέροντα. Η αριστοκρατία έπεσε υπό τον έλεγχο μιας χούφτας φεουδαρχικών αρχοντικών οικογενειών με εγκαθιδρυμένους εδαφικούς τομείς. Ο αστικός πληθυσμός και οι υποδομές κατέρρευσαν, μαζί με τις περισσότερες αγροτικές φάρμες, των οποίων οι κάτοικοι υπέστησαν ολοένα και πιο ακραίες μορφές δουλοπαροικίας. Η ανάπτυξη της επιστήμης, του πολιτισμού και της εκπαίδευσης έπαυσε ή υποτροπίασε.[33]
Σάξονες βασιλιάδες Επεξεργασία
Οι βασιλικές εκλογές του 1697 έφεραν έναν κυβερνήτη του σαξονικού Οίκου των Βέττιν στον πολωνικό θρόνο: τον Αύγουστο Β΄ τον Δυνατό (περ. 1697-1733), ο οποίος κατάφερε να αναλάβει το θρόνο μόνο συμφωνώντας να προσηλυτιστεί στον Ρωμαιοκαθολικισμό. Τον διαδέχθηκε ο γιος του, Αύγουστος Γ΄ της Πολωνίας (1734-1763).[24] Οι βασιλείες των Σαξόνων βασιλιάδων (οι οποίοι ήταν ταυτόχρονα πρίγκιπες-εκλέκτορες της Σαξονίας) διαταράχθηκαν από ανταγωνιστικούς υποψηφίους για το θρόνο και είδαν περαιτέρω αποδόμηση της Κοινοπολιτείας.
Ο Μεγάλος Βόρειος Πόλεμος του 1700–1721,[24] μια περίοδος που θεωρούν οι σύγχρονοι ως προσωρινή έκλειψη, μπορεί να ήταν το μοιραίο πλήγμα που διέλυσε το πολωνικό πολιτικό σύστημα. Ο Στανίσουαφ Λεστσίνσκι τοποθετήθηκε ως βασιλιάς το 1704 υπό σουηδική προστασία, αλλά διήρκεσε μόνο μερικά χρόνια.[38] Το Σιωπηλό Σέιμ του 1717 σηματοδότησε την αρχή της ύπαρξης της Κοινοπολιτείας ως ρωσικό προτεκτοράτο.[39] Το Βασίλειο της Ρωσίας θα εγγυόταν τη Χρυσή Ελευθερία των ευγενών που παρεμπόδιζαν τις μεταρρυθμίσεις από εκείνη την εποχή και έπειτα, προκειμένου να ενισχύσει την αδύναμη κεντρική αρχή της Κοινοπολιτείας και ένα κράτος διαρκούς πολιτικής ανικανότητας. Σε ένα μεγάλο διάστημα με παραδόσεις θρησκευτικής ανοχής, οι προτεστάντες εκτελέστηκαν κατά τη διάρκεια των ταραχών του Θορν το 1724.[40] Το 1732, η Ρωσία, η Αυστρία και η Πρωσία, οι τρεις αυξανόμενα ισχυρότεροι και ραδιουργοί γείτονες της Πολωνίας, μπήκαν στη μυστική συνθήκη των τριών μαύρων αετών με σκοπό να ελέγξουν τη μελλοντική βασιλική διαδοχή στην Κοινοπολιτεία. Ο πόλεμος της πολωνικής διαδοχής διεξήχθη το 1733-1735 για να βοηθήσει τον Λαστσίνσκι να αναλάβει το θρόνο της Πολωνίας για δεύτερη φορά. Εν μέσω σημαντικής ξένης εμπλοκής, οι προσπάθειές του ήταν ανεπιτυχείς. Το Βασίλειο της Πρωσίας έγινε μια ισχυρή τοπική δύναμη και κατάφερε να αποσπάσει την ιστορικά πολωνική επαρχία της Σιλεσίας από τη Μοναρχία των Αψβούργων στους Σιλεσιανούς πολέμους και έτσι αποτελούσε μια ολοένα και μεγαλύτερη απειλή για την ασφάλεια της Πολωνίας.
Η προσωπική ένωση μεταξύ της Κοινοπολιτείας και του Ελεκτοράτου της Σαξονίας προκάλεσε την εμφάνιση ενός μεταρρυθμιστικού κινήματος στην Κοινοπολιτεία και το ξεκίνημα του πολιτισμού του Πολωνού Διαφωτισμού, τις μείζουσες θετικές εξελίξεις αυτής της εποχής. Η πρώτη πολωνική δημόσια βιβλιοθήκη ήταν η Βιβλιοθήκη Ζαουούσκι στη Βαρσοβία, που άνοιξε για το κοινό το 1747.[24][41]
Μεταρρυθμίσεις και απώλεια κρατικής υπόστασης (1764-1795) Επεξεργασία
Μεταρρυθμίσεις του Τσαρτορίσκι και Στάνισουαφ Αύγουστος Πονιατόφσκι Επεξεργασία
Κατά το τελευταίο μέρος του 18ου αιώνα, επιχειρήθηκαν θεμελιώδεις εσωτερικές μεταρρυθμίσεις στην Πολωνική-Λιθουανική Κοινοπολιτεία, καθώς ολίσθαινε προς την εξαφάνιση. Η μεταρρυθμιστική δραστηριότητα, που προωθήθηκε αρχικά από την αρχοντική φατριαρχική οικογένεια Τσαρτορίσκι, γνωστή ως Familia, προκάλεσε εχθρική και στρατιωτική αντίδραση από τις γειτονικές δυνάμεις, αλλά δημιούργησε συνθήκες που προώθησαν την οικονομική βελτίωση. Το πιο πυκνοκατοικημένο αστικό κέντρο, η πρωτεύουσα πόλη της Βαρσοβίας, αντικατέστησε τον Ντάνζιγκ (Γκντανσκ) ως το κορυφαίο κέντρο εμπορίου και η σπουδαιότητα των πιο ευημερούμενων αστικών κοινωνικών τάξεων αυξήθηκε. Οι τελευταίες δεκαετίες ύπαρξης της ανεξάρτητης Κοινοπολιτείας χαρακτηρίστηκαν από επιθετικά κινήματα μεταρρυθμίσεων και εκτεταμένη πρόοδο στους τομείς της εκπαίδευσης, της πνευματικής ζωής, της τέχνης και της εξέλιξης του κοινωνικού και πολιτικού συστήματος.[42]
Οι βασιλικές εκλογές του 1764 οδήγησαν στην ανάδειξη του Στανίσουαφ Αυγούστου Πονιατόφσκι,[43] ο οποίος ήταν ένας εκλεπτυσμένος και κοσμικός αριστοκράτης που συνδεόταν με την οικογένεια Τσαρτορίσκι, αλλά επιλέχθηκε προσωπικά και υπεβλήθη από την αυτοκράτειρα Αικατερίνη Β΄ της Ρωσίας, η οποία περίμενε να είναι ο υπάκουος ακόλουθος της. Ο Στανίσουαφ Αύγουστος κυβέρνησε το πολωνικό-λιθουανικό κράτος μέχρι τη διάλυσή του το 1795. Ο βασιλιάς πέρασε τη βασιλεία του διχασμένος ανάμεσα στην επιθυμία του να εφαρμόσει μεταρρυθμίσεις απαραίτητες για να σώσει το παρηκμασμένο κράτος και την αντιληπτή αναγκαιότητα να παραμείνει σε μια υφιστάμενη σχέση με τους Ρώσους χορηγούς του.[44]
Η Συνομοσπονδία του Μπαρ (1768–1772)[43] ήταν μια εξέγερση των ευγενών που στρέφονταν ενάντια στην επιρροή της Ρωσίας εν γένει και του Στανίσουαφ Αυγούστου, ο οποίος θεωρήθηκε συγκεκριμένα ως εκπρόσωπός της. Πολέμησε για να διατηρήσει την ανεξαρτησία της Πολωνίας και τα παραδοσιακά συμφέροντα των ευγενών. Μετά από αρκετά χρόνια, τέθηκε υπό έλεγχο από δυνάμεις πιστές στον βασιλιά και εκείνες της Ρωσικής Αυτοκρατορίας.[45]
Μετά την καταστολή της Συνομοσπονδίας του Μπαρ, τμήματα της Κοινοπολιτείας κατανεμήθηκαν μεταξύ της Πρωσίας, της Αυστρίας και της Ρωσίας το 1772 με παρότρυνση του Φρειδερίκου Β΄ της Πρωσίας, μιας δράσης που έγινε γνωστή ως ο πρώτος διαμελισμός της Πολωνίας.[43] Οι περιφερειακές επαρχίες της Κοινοπολιτείας καταλήφθηκαν σε συμφωνία μεταξύ των τριών ισχυρών γειτόνων της χώρας και παρέμεινε μόνο ένα κρατίδιο. Το 1773, το «Σέιμ του Διαμελισμού» επικύρωσε υπό εξαναγκασμό το διαμελισμό ως fait accompli (τετελεσμένο γεγονός). Ωστόσο, ίδρυσε επίσης την Επιτροπή Εθνικής Παιδείας, μια πρωτοποριακή εκπαιδευτική αρχή στην Ευρώπη που συχνά αποκαλούταν το πρώτο υπουργείο Παιδείας στον κόσμο.[45]
Το Μείζων Σέιμ του 1788-1791 και το Σύνταγμα της 3ης Μαΐου 1791 Επεξεργασία
Η μακρόχρονη σύνοδος του κοινοβουλίου που συγκλήθηκε από τον βασιλιά Στανίσουαφ Αύγουστο είναι γνωστή ως το Μείζων Σέιμ ή το Τετραετές Σέιμ, το οποίο συγκεντρώθηκε για πρώτη φορά το 1788. Το επίτευγμα ορόσημο του ήταν το ψήφισμα του Συντάγματος της 3ης Μαΐου 1791,[43] η πρώτη μοναδική απόφαση ενός ανώτατου νόμου του κράτους στη σύγχρονη Ευρώπη. Ένα μετριοπαθώς αναμορφωτικό έγγραφο που καταδικάστηκε από τους επικριτές ως ευνοϊκό στα ιδανικά της Γαλλικής Επανάστασης, σύντομα δημιούργησε έντονη αντίθεση από τους συντηρητικούς κύκλους της ανώτερης αριστοκρατίας της Κοινοπολιτείας και από την αυτοκράτειρα Αικατερίνη της Ρωσίας, η οποία ήταν αποφασισμένη να αποτρέψει την αναγέννηση μιας ισχυρής Κοινοπολιτείας. Η Συνομοσπονδία της Ταργκοβίτσα των ευγενών, η οποία ιδρύθηκε στη ρωσική αυτοκρατορική πρωτεύουσα της Αγίας Πετρούπολης, ζήτησε βοήθεια από την Αικατερίνη και τον Μάιο του 1792, ο ρωσικός στρατός εισήλθε στο έδαφος της Κοινοπολιτείας. Ο Πόλεμος Πολωνίας-Ρωσίας του 1792, ένας αμυντικός πόλεμος που διεξήχθη από τις δυνάμεις της Κοινοπολιτείας εναντίον των Ρώσων εισβολέων, έληξε όταν ο Πολωνός βασιλιάς, πεπεισμένος για τη ματαιότητα της αντίστασης, συνθηκολόγησε και εντάχθηκε στη Συνομοσπονδία της Ταργκοβίτσα. Η συμμαχική με τους Ρώσους συνομοσπονδία ανέλαβε τη διακυβέρνηση, αλλά η Ρωσία και η Πρωσία το 1793 οργάνωσαν το δεύτερο διαμελισμό της Πολωνίας ούτως ή άλλως. Ο διαμελισμός άφησε τη χώρα με μια εξαιρετικά περιορισμένη περιοχή που την καθιστούσε ουσιαστικά ανίκανη για ανεξάρτητη ύπαρξη. Το Σέιμ του Γκρόντνο της Κοινοπολιτείας του 1793, το τελευταίο Σέιμ της ύπαρξης του κράτους, αναγκάστηκε να επιβεβαιώσει το νέο διαμελισμό.[46]
Η Εξέγερση του Κοστσιούσκο του 1794 και το τέλος του πολωνικού-λιθουανικού κράτους Επεξεργασία
Ριζοσπαστικοποιημένοι από πρόσφατα γεγονότα, οι Πολωνοί μεταρρυθμιστές (είτε οι εξόριστοι είτε εκείνοι που εξακολουθούσαν να κατοικούν στη μειωμένη περιοχή που παρέμενε στην Κοινοπολιτεία) σύντομα εργάζονταν για προετοιμασίες για μια εθνική εξέγερση. Ο Ταντέους Κοστσιούσκο, ένας δημοφιλής στρατηγός και βετεράνος της Αμερικανικής Επανάστασης, επιλέχθηκε ως ηγέτης της. Επέστρεψε από το εξωτερικό και εξέδωσε τη διακήρυξη του Κοστσιούσκο στην Κρακοβία στις 24 Μαρτίου 1794. Ζήτησε μια εθνική εξέγερση υπό την ανώτατη διοίκησή του.[43] Ο Κοστσιούσκο χειραφέτησε πολλούς χωρικούς για να τους εγγράψει ως kosynierzy (κοσινιέζι, «δρεπανοφόροι») στον στρατό του, αλλά η σκληρή εξέγερση, παρά την εκτεταμένη εθνική υποστήριξη, αποδείχθηκε ανίκανη να προσελκύσει την αναγκαία ξένη βοήθεια για την επιτυχία της. Στο τέλος, κατεστάλη από τις συνδυασμένες δυνάμεις της Ρωσίας και της Πρωσίας, με τη Βαρσοβία να καταλαμβάνεται τον Νοέμβριο του 1794 μετά την Πολιορκία της Πράγας.
Το 1795, πραγματοποιήθηκε ένας τρίτος διαμελισμός της Πολωνίας από τη Ρωσία, την Πρωσία και την Αυστρία ως μία τελική διαίρεση εδάφους που είχε ως αποτέλεσμα την αποτελεσματική διάλυση της Πολωνίας-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας.[43] Ο Βασιλιάς Στανίσουαφ Αύγουστος Πονιατόγσκι συνοδεύτηκε στο Γκρόντνο, αναγκάστηκε να παραιτηθεί και αποσύρθηκε στην Αγία Πετρούπολη.[47] Στον Ταντέους Κοστσιούσκο, ο οποίος αρχικά φυλακίστηκε, επετράπη να μεταναστεύσει στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1796.[48]
Η ανταπόκριση της πολωνικής ηγεσίας στον τελευταίο διαμελισμό είναι θέμα ιστορικής συζήτησης. Οι λογοτεχνικοί μελετητές διαπίστωσαν ότι το κυρίαρχο συναίσθημα της πρώτης δεκαετίας ήταν η απόγνωση που δημιούργησε μια ηθική εγκατάλειψη που κυριαρχήθηκε από βία και προδοσία. Από την άλλη πλευρά, οι ιστορικοί έχουν αναζητήσει σημάδια αντίστασης στην ξένη βασιλεία. Εκτός από εκείνους που πήγαν στην εξορία, η αριστοκρατία ορκίστηκε πίστη στους νέους κυβερνήτες τους και υπηρέτησε ως αξιωματικοί στους στρατούς τους.[49]
Διχοτομημένη Πολωνία (1795-1918) Επεξεργασία
Ένοπλη αντίσταση (1795-1864) Επεξεργασία
Ναπολεόντειοι Πόλεμοι Επεξεργασία
Αν και δεν υπήρχε κυρίαρχο πολωνικό κράτος μεταξύ 1795 και 1918, η ιδέα της ανεξαρτησίας της Πολωνίας διατηρήθηκε ζωντανή καθ' όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα. Υπήρξαν ορισμένες εξεγέρσεις και άλλες ένοπλες επιχειρήσεις εναντίον των δυνάμεων διαμελισμού. Οι στρατιωτικές προσπάθειες μετά τις διχοτομήσεις βασίστηκαν αρχικά στις συμμαχίες των Πολωνών μεταναστών με τη μεταεπαναστατική Γαλλία. Οι Πολωνικές Λεγεώνες του Γιαν Χένρικ Ντομπρόφσκι πολέμησαν σε γαλλικές εκστρατείες εκτός της Πολωνίας μεταξύ 1797 και 1802, με την ελπίδα ότι η συμμετοχή και η συμβολή τους θα ανταμειφθούν με την απελευθέρωση της πολωνικής πατρίδας τους.[50] Ο πολωνικός εθνικός ύμνος, «Η μαζούρκα του Ντομπρόφσκι», γράφτηκε από τον Γιούζεφ Βιμπίτσκι το 1797 για να επαινέσει τις πράξεις τους.[51]
Το Δουκάτο της Βαρσοβίας, ένα μικρό, ημιανεξάρτητο πολωνικό κράτος, δημιουργήθηκε το 1807 από τον Ναπολέοντα μετά την ήττα του από την Πρωσία και την υπογραφή της Συνθήκης του Τιλσίτ με τον αυτοκράτορα Αλέξανδρο Α΄ της Ρωσίας.[50] Ο Στρατός του Δουκάτου της Βαρσοβίας, με επικεφαλής τον Γιούζεφ Πονιατόφσκι, συμμετείχε σε πολλές εκστρατείες σε συμμαχία με τη Γαλλία, συμπεριλαμβανομένου του επιτυχημένου Αυστροπολωνικού Πολέμου του 1809, ο οποίος, σε συνδυασμό με τα αποτελέσματα άλλων πολεμικών θεάτρων του Πολέμου του Πέμπτου Συνασπισμού, είχε ως αποτέλεσμα σε μια διεύρυνση του εδάφους του Δουκάτου. Η γαλλική εισβολή στη Ρωσία το 1812 και η γερμανική εκστρατεία του 1813 είδαν τις τελευταίες στρατιωτικές μάχες του Δουκάτου. Το Σύνταγμα του Δουκάτου της Βαρσοβίας κατάργησε τη δουλοπαροικία ως αντανάκλαση των ιδανικών της Γαλλικής Επανάστασης, αλλά δεν προώθησε τη μεταρρύθμιση της γης.[52]
Το Συνέδριο της Βιέννης Επεξεργασία
Μετά την ήττα του Ναπολέοντα Α΄, δημιουργήθηκε μια νέα ευρωπαϊκή τάξη στο Συνέδριο της Βιέννης, το οποίο συνήλθε τα έτη 1814 και 1815. Ο Άνταμ Γέζι Τσαρτορίσκι, πρώην στενός συνεργάτης του αυτοκράτορα Αλέξανδρου Α΄, έγινε ο κύριος υποστηρικτής του πολωνικού εθνικού ζητήματος. Το Συνέδριο εφάρμοσε ένα νέο σύστημα διχοτομήσεων, το οποίο έλαβε υπόψη ορισμένες από τις συνεισφορές των Πολωνών κατά τη διάρκεια της Ναπολεόντειας περιόδου.
Το Δουκάτο της Βαρσοβίας αντικαταστάθηκε το 1815 με ένα νέο Βασίλειο της Πολωνίας, το οποίο είναι ανεπίσημα γνωστό ως Πολωνία του Συνεδρίου.[50] Το υπόλοιπο πολωνικό βασίλειο εντάχθηκε στη Ρωσική Αυτοκρατορία σε μια προσωπική ένωση υπό τον Ρώσο τσάρο και του επιτράπηκε το δικό του σύνταγμα και στρατός. Ανατολικά του βασιλείου, μεγάλες περιοχές της πρώην Πολωνικής-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας παρέμειναν άμεσα ενσωματωμένες στη Ρωσική Αυτοκρατορία ως το Δυτικό Κράι. Αυτά τα εδάφη, μαζί με την Πολωνία του Συνεδρίου, θεωρούνται γενικά ότι αποτελούν το Ρωσικό Διαμελισμό. Οι ρωσικές, πρωσικές και αυστριακές «διχοτομήσεις» είναι ανεπίσημα ονόματα για τα εδάφη της πρώην Κοινοπολιτείας, όχι πραγματικές μονάδες διοικητικής διαίρεσης των πολωνικών-λιθουανικών εδαφών μετά από τις διχοτομήσεις.[53] Ο Πρωσικός Διαμελισμός περιελάμβανε ένα τμήμα που χωρίστηκε ως το Μεγάλο Δουκάτο του Πόζεν. Οι χωρικοί υπό την πρωσική διοίκηση σταδιακά απέκτησαν δικαίωμα ψήφου από τις μεταρρυθμίσεις του 1811 και του 1823. Οι περιορισμένες νομικές μεταρρυθμίσεις στον Αυστριακό Διαμελισμό επισκιάστηκαν από την αγροτική φτώχεια. Η Ελεύθερη Πόλη της Κρακοβίας ήταν μια μικρή δημοκρατία που δημιουργήθηκε από το Συνέδριο της Βιέννης υπό την κοινή εποπτεία των τριών δυνάμεων διαμελισμού. Παρά την ασάφεια από την πολιτική κατάσταση των Πολωνών πατριωτών, σημειώθηκε οικονομική πρόοδος στα εδάφη που καταλήφθηκαν από ξένες δυνάμεις, διότι η περίοδος μετά το Συνέδριο της Βιέννης γνώρισε σημαντική ανάπτυξη στην οικοδόμηση της πρώιμης βιομηχανίας.
Οι οικονομικοί ιστορικοί έχουν κάνει νέες εκτιμήσεις για το κατά κεφαλήν ΑΕΠ, για την περίοδο 1790–1910. Επιβεβαιώνουν την υπόθεση της ημιπεριφερειακής ανάπτυξης των πολωνικών εδαφών τον 19ο αιώνα και την αργή διαδικασία ώστε να προφτάσουν τις βασικές κεντρικές οικονομίες.[54]
Νοεμβριανή Εξέγερση του 1830 Επεξεργασία
Οι ολοένα και πιο κατασταλτικές πολιτικές των δυνάμεων διαμελισμού οδήγησαν σε κινήματα αντίστασης στη διαμερισμένη Πολωνία και το 1830 οι Πολωνοί πατριώτες πραγματοποίησαν τη Νοεμβριανή Εξέγερση.[50] Αυτή η εξέγερση εξελίχθηκε σε πόλεμο πλήρους κλίμακας με τη Ρωσία, αλλά η ηγεσία κατελήφθη από Πολωνούς συντηρητικούς που ήταν απρόθυμοι να αμφισβητήσουν την αυτοκρατορία και αντίθετοι με το να διευρύνουν την κοινωνική βάση του κινήματος της ανεξαρτησίας μέσω μέτρων όπως η μεταρρύθμιση της γης. Παρά τους κινητοποιημένους σημαντικούς πόρους, μια σειρά λαθών από αρκετούς διαδοχικούς αρχιδιοικητές που διορίστηκαν από την αντιστασιακή Πολωνική Εθνική Κυβέρνηση οδήγησε στην ήττα των δυνάμεών της από τον ρωσικό στρατό το 1831. Η Πολωνία του Συνεδρίου έχασε το σύνταγμά και το στρατό της, αλλά επίσημα παρέμεινε μια ξεχωριστή διοικητική μονάδα εντός της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. [55]
Μετά την ήττα της Νοεμβριανής Εξέγερσης, χιλιάδες Πολωνοί πρώην μαχητές και άλλοι ακτιβιστές μετανάστευσαν στη Δυτική Ευρώπη. Αυτό το φαινόμενο, γνωστό ως η Μεγάλη Μετανάστευση, κυριάρχησε σύντομα στην πολωνική πολιτική και πνευματική ζωή. Μαζί με τους ηγέτες του κινήματος της ανεξαρτησίας, η πολωνική κοινότητα στο εξωτερικό περιελάμβανε τα μεγαλύτερα πολωνικά λογοτεχνικά και καλλιτεχνικά μυαλά, συμπεριλαμβανομένων των Ρομαντικών ποιητών Άνταμ Μιτσκιέβιτς, Γιούλιους Σλοβάτσκι και Τσίπριαν Νόρβιντ και του συνθέτη Φρεντερίκ Σοπέν. Στην κατεχόμενη και καταπιεσμένη Πολωνία, ορισμένοι αναζήτησαν πρόοδο μέσω μη βίαιου ακτιβισμού επικεντρωμένου στην εκπαίδευση και την οικονομία, γνωστή ως οργανική εργασία. Άλλοι, σε συνεργασία με τους μεταναστευτικούς κύκλους, οργάνωσαν συνωμοσίες και προετοιμάστηκαν για την επόμενη ένοπλη εξέγερση.[56]
Επαναστάσεις της εποχής της Άνοιξης των Εθνών Επεξεργασία
Η σχεδιαζόμενη εθνική εξέγερση απέτυχε να υλοποιηθεί επειδή οι αρχές στις διχοτομήσεις έμαθαν για τις μυστικές προετοιμασίες. Η Εξέγερση της Μείζονος Πολωνίας έληξε σε φιάσκο στις αρχές του 1846. Στην Εξέγερση της Κρακοβίας το Φεβρουάριο του 1846,[50] η πατριωτική δράση συνδυάστηκε με επαναστατικά αιτήματα, αλλά το αποτέλεσμα ήταν η ενσωμάτωση της Ελεύθερης Πόλης της Κρακοβίας στον Αυστριακό Διαμελισμό. Οι Αυστριακοί αξιωματούχοι εκμεταλλεύτηκαν τη δυσαρέσκεια των χωρικών και υποκίνησαν τους χωρικούς ενάντια στις μονάδες εξέγερσης που κυριαρχούνταν από τους ευγενείς. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη Σφαγή της Γαλικίας το 1846, μια μεγάλης κλίμακας εξέγερση των δουλοπάροικων, οι οποίοι ζητούσαν ανακούφιση από τη μεταφεουδαρχική τους κατάσταση υποχρεωτικής εργασίας, όπως ασκούταν στα φόλβαρκ. Η εξέγερση απελευθέρωσε πολλούς από τη δουλεία και επιτάχυνε τις αποφάσεις που οδήγησαν στην κατάργηση της πολωνικής δουλοπαροικίας στην Αυστριακή Αυτοκρατορία το 1848. Ένα νέο κύμα εμπλοκής της Πολωνίας σε επαναστατικά κινήματα πραγματοποιήθηκε σύντομα στις διχοτομήσεις και σε άλλα μέρη της Ευρώπης στο πλαίσιο των επαναστάσεων της Άνοιξης των Εθνών του 1848 (π.χ. συμμετοχή του Γιούζεφ Μπεμ στις επαναστάσεις στην Αυστριακή Αυτοκρατορία και την Ουγγαρία). Οι γερμανικές επαναστάσεις του 1848 πυροδότησαν την Εξέγερση της Μείζονος Πολωνίας του 1848, κατά την οποία οι αγρότες στον Πρωσικό Διαμελισμό.<, που τότε ήταν σε μεγάλο βαθμό ενωμένοι, έπαιξαν εξέχοντα ρόλο.[57]
Ιανουαριανή Εξέγερση του 1863 Επεξεργασία
Ως ζήτημα συνεχούς πολιτικής, η Ρωσική Αυτοκρατία συνέχισε να επιτίθεται στις βασικές αξίες της γλώσσας, της θρησκείας και του πολιτισμού της Πολωνίας.[58] Κατά συνέπεια, παρά τα περιορισμένα μέτρα ελευθερίας που επιτρέπονταν στην Πολωνία του Συνεδρίου υπό την κυριαρχία του Τσάρου Αλέξανδρου Β΄ της Ρωσίας, πραγματοποιήθηκε ανανέωση των λαϊκών απελευθερωτικών δραστηριοτήτων το 1860-1861. Κατά τη διάρκεια διαδηλώσεων μεγάλης κλίμακας στη Βαρσοβία, οι ρωσικές δυνάμεις επέφεραν πολλά θύματα μεταξύ των πολιτών που συμμετείχαν. Η «Ερυθρή», ή αριστερή φατρία Πολωνών ακτιβιστών, η οποία προωθούσε την αγροτική χειραφέτηση και συνεργάστηκε με τους Ρώσους επαναστάτες, συμμετείχε σε άμεσες προετοιμασίες για μια εθνική εξέγερση. Η «Λευκή», ή δεξιά φατριά, είχε την τάση να συνεργαστεί με τις ρωσικές αρχές και να αντιταχθεί σε μερικές προτάσεις μεταρρυθμίσεων. Προκειμένου να παραλύσει το ανθρώπινο δυναμικό των Ερυθρών, ο Αλεξάντερ Βιελοπόλσκι, ο συντηρητικός ηγέτης της κυβέρνησης της Πολωνίας του Συνεδρίου, οργάνωσε μια μερική επιλεκτική στρατολόγηση νέων Πολωνών για το ρωσικό στρατό κατά τα έτη 1862 και 1863.[50] Αυτή η δράση επιτάχυνε το ξέσπασμα των εχθροπραξιών. Η Ιανουαριανή Εξέγερση, ενώθηκε και ηγήθηκε μετά την αρχική περίοδο από τους Λευκούς, πολεμήθηκε από αντάρτες ενάντια σε έναν εχθρό με εξαιρετικά πλεονεκτήματα. Η εξέγερση διήρκεσε από τον Ιανουάριο του 1863 έως την άνοιξη του 1864, όταν ο Ρομούαλντ Τράουγκουτ, ο τελευταίος ανώτατος διοικητής της εξέγερσης, συνελήφθη από την τσαρική αστυνομία.[59] [60]
Στις 2 Μαρτίου 1864, η ρωσική αρχή, εξαναγκασμένη από την εξέγερση να λάβει μέρος για την πίστη των Πολωνών χωρικών, δημοσίευσε επίσημα ένα διάταγμα περί απελευθέρωσης της Πολωνίας του Συνεδρίου σύμφωνα με μια προηγούμενη διακήρυξη των ανταρτών για τη μεταρρύθμιση της γης. Η πράξη δημιούργησε τις απαραίτητες προϋποθέσεις για την ανάπτυξη του καπιταλιστικού συστήματος στα κεντρικά πολωνικά εδάφη. Τη στιγμή που οι περισσότεροι Πολωνοί συνειδητοποίησαν τη ματαιότητα της ένοπλης αντίστασης χωρίς εξωτερική υποστήριξη, τα διάφορα τμήματα της πολωνικής κοινωνίας είχαν υποστεί βαθιά και εκτεταμένη εξέλιξη στους τομείς της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης.[50][60][61]
Διαμόρφωση της σύγχρονης πολωνικής κοινωνίας υπό ξένη κυριαρχία (1864-1914) Επεξεργασία
Καταπίεση και οργανική εργασία Επεξεργασία
.jpg)
Η αποτυχία της Ιανουαριανής Εξέγερσης στην Πολωνία προκάλεσε ένα μεγάλο ψυχολογικό τραύμα και έγινε ένα ιστορικό ορόσημο, καθώς πυροδότησε την ανάπτυξη του σύγχρονου πολωνικού εθνικισμού. Οι Πολωνοί, που υπόκεινταν στα εδάφη υπό τη ρωσική και πρωσική διοίκηση σε ακόμη αυστηρότερους ελέγχους και αυξημένη δίωξη, προσπάθησαν να διατηρήσουν την ταυτότητά τους με μη βίαιους τρόπους. Μετά την εξέγερση, η Πολωνία του Συνεδρίου υποβιβάστηκε σε επίσημη χρήση από «Βασίλειο της Πολωνίας» σε «Γη του Βιστούλα» και ενσωματώθηκε πληρέστερα στη Ρωσία, αλλά δεν εξαλείφθηκε πλήρως. Οι ρωσικές και γερμανικές γλώσσες επιβλήθηκαν σε όλες τις δημόσιες επικοινωνίες και η Καθολική Εκκλησία δεν γλίτωσε από σοβαρή καταστολή. Η δημόσια εκπαίδευση υπόκεινταν όλο και περισσότερο σε μέτρα εκρωρισμού και γερμανοποίησης. Ο αναλφαβητισμός μειώθηκε, πιο αποτελεσματικά στον Πρωσικό Διαμελισμό, αλλά η εκπαίδευση στην πολωνική γλώσσα διατηρήθηκε κυρίως μέσω ανεπίσημων προσπαθειών. Η Πρωσική κυβέρνηση κυνήγησε τον αποικισμό της Γερμανίας, συμπεριλαμβανομένης της αγοράς γης που ανήκει στην Πολωνία. Από την άλλη πλευρά, η περιοχή της Γαλικίας (δυτική Ουκρανία και νότια Πολωνία) γνώρισε σταδιακή χαλάρωση των αυταρχικών πολιτικών, ακόμη και μια πολωνική πολιτιστική αναβίωση. Οικονομικά και κοινωνικά οπισθοδρομική, βρισκόταν κάτω από την ηπιότερη κυριαρχία της Αυστροουγγρικής Μοναρχίας και από το 1867 επιτρεπόταν όλο και περισσότερο περιορισμένη αυτονομία.[50] Η Stańczycy (Στάντσιτσι), μια συντηρητική πολωνική φιλοαυστριακή παράταξη υπό την ηγεσία μεγάλων ιδιοκτητών γης, κυριάρχησε στην κυβέρνηση της Γαλικίας. Η Πολωνική Ακαδημία Μάθησης (μια ακαδημία επιστημών) ιδρύθηκε στην Κρακοβία το 1872.
Οι κοινωνικές δραστηριότητες που ονομάζονται «οργανική εργασία» αποτελούνταν από οργανισμούς αυτοβοήθειας που προωθούσαν την οικονομική πρόοδο και εργάζονταν για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των ιδιόκτητων πολωνικών επιχειρήσεων, βιομηχανικών, γεωργικών ή άλλων. Συζητήθηκαν και εφαρμόστηκαν νέες εμπορικές μέθοδοι παραγωγής υψηλότερης παραγωγικότητας μέσω εμπορικών ενώσεων και ομάδων ειδικών συμφερόντων, ενώ οι πολωνικοί τραπεζικοί και συνεταιριστικοί χρηματοοικονομικοί οργανισμοί διέθεσαν τα απαραίτητα επιχειρηματικά δάνεια. Ο άλλος σημαντικός τομέας της οργανικής εργασίας ήταν η εκπαιδευτική και πνευματική ανάπτυξη των απλών ανθρώπων. Πολλές βιβλιοθήκες και αίθουσες ανάγνωσης ιδρύθηκαν σε μικρές πόλεις και χωριά, και πολλά έντυπα περιοδικά εκδήλωσαν το αυξανόμενο ενδιαφέρον για τη λαϊκή εκπαίδευση. Επιστημονικές και εκπαιδευτικές εταιρείες δραστηριοποιήθηκαν σε διάφορες πόλεις. Τέτοιες δραστηριότητες ήταν πιο έντονες στον Πρωσικό Διαμελισμό.[62][63]
Ο Θετικισμός στην Πολωνία αντικατέστησε τον Ρομαντισμό ως την κορυφαία πνευματική, κοινωνική και λογοτεχνική τάση.[62][64] Αντικατόπτριζε τα ιδανικά και τις αξίες της αναδυόμενης αστικής τάξης (μπουρζουαζία).[65] Γύρω στο 1890, οι αστικές τάξεις σταδιακά εγκατέλειψαν τις θετικιστικές ιδέες και ήρθαν υπό την επήρεια του σύγχρονου πανευρωπαϊκού εθνικισμού.[66]
Οικονομική ανάπτυξη και κοινωνική αλλαγή Επεξεργασία
Κάτω από τις δυνάμεις διαμελισμού, η οικονομική επέκταση και η πρόοδος, συμπεριλαμβανομένης της μεγάλης κλίμακας βιομηχανοποίησης, εισήχθησαν στα παραδοσιακά γεωργικά πολωνικά εδάφη, αλλά αυτή η εξέλιξη αποδείχθηκε πολύ άνιση. Η προηγμένη γεωργία ασκήθηκε στον Πρωσικό Διαμελισμό.<, εκτός από την Άνω Σιλεσία, όπου η βιομηχανία εξόρυξης άνθρακα δημιούργησε ένα μεγάλο εργατικό δυναμικό. Το πυκνότερο δίκτυο σιδηροδρόμων κατασκευάστηκε στη δυτική Πολωνία που κυβερνούταν από τη Γερμανία. Στη ρωσική Πολωνία του Συνεδρίου, σημειώθηκε μια εντυπωσιακή ανάπτυξη της βιομηχανίας, των σιδηροδρόμων και των πόλεων, όλα στο πλαίσιο μιας εκτεταμένης, αλλά λιγότερο παραγωγικής γεωργίας.[67] Η βιομηχανική πρωτοβουλία, το κεφάλαιο και η τεχνογνωσία παρέχονταν σε μεγάλο βαθμό από επιχειρηματίες που δεν ήταν εθνικοί Πολωνοί.[68] Η Βαρσοβία (κέντρο μεταλλουργίας) και το Λοτζ (κέντρο κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων) αυξήθηκαν ραγδαία, όπως και το συνολικό ποσοστό του αστικού πληθυσμού, καθιστώντας την περιοχή την πιο οικονομικά προηγμένη στη Ρωσική Αυτοκρατορία (η βιομηχανική παραγωγή υπερέβαινε τη γεωργική παραγωγή εκεί το 1909). Η έλευση των σιδηροδρόμων ώθησε κάποια βιομηχανική ανάπτυξη ακόμη και στις τεράστιες περιοχές του Ρωσικού Διαμελισμού εκτός της Πολωνίας του Συνεδρίου. Ο Αυστριακός Διαμελισμός ήταν αγροτική και φτωχή, εκτός από τη βιομηχανική περιοχή της Σιλεσίας του Τσιέσιν. Η οικονομική επέκταση της Γαλικίας μετά το 1890 περιελάμβανε την εξόρυξη πετρελαίου και είχε ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη των Λέμπεργκ (Λβουφ, Λβιβ) και Κρακοβίας.
Οι οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές που αφορούν τη μεταρρύθμιση της γης και τη βιομηχανοποίηση, σε συνδυασμό με τις επιπτώσεις της ξένης κυριαρχίας, άλλαξαν την κοινωνική δομή της πολωνικής κοινωνίας η οποία υπήρχε για πολλούς αιώνες. Μεταξύ των πρόσφατα αναδυόμενων στρωμάτων ήταν πλούσιοι βιομήχανοι και χρηματοδότες, διαφορετικοί από τους παραδοσιακούς, αλλά εξακολουθούσαν να είναι κρίσιμης σημασίας αριστοκράτες γης. Η ιντελιγκέντσια, μια μορφωμένη, επαγγελματική ή επιχειρηματική μεσαία τάξη, συχνά προερχόταν από κατώτερο καλό κόσμο, χωρίς γη ή απομακρυσμένοι από τις αγροτικές περιουσίες τους και από αστικούς ανθρώπους. Πολλές μικρότερες γεωργικές επιχειρήσεις που βασίζονταν στη δουλοπαροικία δεν επέζησαν από τις μεταρρυθμίσεις της γης.[69] Το βιομηχανικό προλεταριάτο, μια νέα μη προνομιούχα τάξη, αποτελούταν κυρίως από φτωχούς χωρικούς ή κατοίκους της πόλης που εξαναγκάζονταν από επιδείνωση των συνθηκών να μεταναστεύσουν και να αναζητήσουν εργασία σε αστικά κέντρα στις χώρες καταγωγής τους ή στο εξωτερικό. Εκατομμύρια κάτοικοι της πρώην Κοινοπολιτείας διαφόρων εθνοτικών ομάδων εργάστηκαν ή εγκαταστάθηκαν στην Ευρώπη και στη Βόρεια και Νότια Αμερική.[67]
Οι κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές ήταν μερικές και σταδιακές. Ο βαθμός βιομηχανοποίησης, σχετικά γρήγορος σε ορισμένες περιοχές, υστερούσε σε σχέση με τις προηγμένες περιοχές της Δυτικής Ευρώπης. Οι τρεις διχοτομήσεις ανέπτυξαν διαφορετικές οικονομίες και ήταν πιο οικονομικά ενοποιημένες με τα μητρικά τους κράτη από ότι μεταξύ τους. Για παράδειγμα, στην Πρωσικό Διαμελισμό.<, η γεωργική παραγωγή εξαρτούταν σε μεγάλο βαθμό από τη γερμανική αγορά, ενώ ο βιομηχανικός τομέας της Πολωνίας του Συνεδρίου βασίστηκε περισσότερο στη ρωσική αγορά.[67]
Εθνικισμός, σοσιαλισμός και άλλα κινήματα Επεξεργασία
Στη δεκαετία του 1870 έως το 1890, ιδρύθηκαν μεγάλης κλίμακας σοσιαλιστικά, εθνικιστικά, αγροτικιστικά και άλλα πολιτικά κινήματα με μεγάλο ιδεολογικό σθένος στη διχοτομημένη Πολωνία και τη Λιθουανία, μαζί με τα αντίστοιχα πολιτικά κόμματα για την προώθησή τους. Από τα μεγάλα κόμματα, το Σοσιαλιστικό Πρώτο Προλεταριάτο ιδρύθηκε το 1882, η Πολωνική Ένωση (πρόδρομος της Εθνικής Δημοκρατίας) το 1887, το Πολωνικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα της Γαλικίας και της Σιλεσίας το 1890, το Πολωνικό Σοσιαλιστικό Κόμμα το 1892, η Μαρξιστική Σοσιαλδημοκρατία του Βασιλείου της Πολωνίας και της Λιθουανίας το 1893, το αγροτικιστικό Λαϊκό Κόμμα της Γαλικίας το 1895 και το εβραϊκό σοσιαλιστικό Μπαντ το 1897. Οι περιφερειακές ενώσεις της χριστιανικής δημοκρατίας οι οποίες συνεργάστηκαν με την καθολική εκκλησία ήταν επίσης ενεργές και ενώθηκαν με στο Πολωνικό Χριστιανοδημοκρατικό Κόμμα το 1919.
Οι κυριότερες εθνοτικές ομάδες μειονοτήτων της πρώην Κοινοπολιτείας, συμπεριλαμβανομένων των Ουκρανών, Λιθουανών, Λευκορώσων και Εβραίων, συμμετείχαν στα δικά τους εθνοτικά κινήματα και σχέδια, τα οποία αντιμετωπίστηκαν με αποδοκιμασία από μέρος των Πολωνών ακτιβιστών ανεξαρτησίας που βασίζονταν σε μια ενδεχόμενη αναγέννηση της Κοινοπολιτείας ή την ανάδυση μιας ομοσπονδιακής δομής εμπνευσμένης από την Κοινοπολιτεία (ένα πολιτικό κίνημα που αναφέρεται ως Προμηθεϊσμός).[70]
Γύρω στις αρχές του 20ου αιώνα, το πολιτιστικό κίνημα της Νέας Πολωνίας, με επίκεντρο την αυστριακή Γαλικία, εκμεταλλεύτηκε ένα περιβάλλον που ευνόησε τη φιλελεύθερη έκφραση σε αυτήν την περιοχή και ήταν η πηγή των καλύτερων καλλιτεχνικών και λογοτεχνικών παραγωγών της Πολωνίας.[71] Στην ίδια εποχή, η Μαρί Σκουοντόφσκα Κιουρί, πρωτοπόρος επιστήμονας στην ιονίζουσα ακτινοβολία, πραγματοποίησε την πρωτοποριακή της έρευνα στο Παρίσι.[72]
Η Επανάσταση του 1905 Επεξεργασία
Η Επανάσταση του 1905-1907 στη ρωσική Πολωνία,[50] το αποτέλεσμα πολλών ετών πολιτικών απογοητεύσεων και καταστολής των εθνικών φιλοδοξιών, χαρακτηρίστηκε από πολιτικούς ελιγμούς, απεργίες και εξέγερση. Η εξέγερση ήταν μέρος πολύ ευρύτερων διαταραχών σε όλη τη Ρωσική Αυτοκρατορία που σχετίζονταν με τη γενική Επανάσταση του 1905. Στην Πολωνία, οι κύριες επαναστατικές προσωπικότητες ήταν οι Ρόμαν Ντμόφσκι και Γιούζεφ Πιουσούτσκι. Ο Ντμόφσκι συνδέθηκε με το δεξιό εθνικιστικό κίνημα Εθνική Δημοκρατία, ενώ ο Πιουσούτσκι συνδέθηκε με το Πολωνικό Σοσιαλιστικό Κόμμα. Καθώς οι αρχές επανέφεραν τον έλεγχο στη Ρωσική Αυτοκρατορία, η εξέγερση στην Πολωνία του Συνεδρίου, που τέθηκε υπό στρατιωτικό νόμο, έσβησε επίσης, εν μέρει ως αποτέλεσμα τσαρικών παραχωρήσεων στους τομείς των εθνικών και των εργατικών δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένης της πολωνικής εκπροσώπησης στη πρόσφατα δημιουργημένη Κρατική Δούμα της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Η κατάρρευση της εξέγερσης στο Ρωσικό Διαμελισμό, σε συνδυασμό με την εντατικοποίηση της γερμανοποίησης στον Πρωσικό Διαμελισμό, άφησε την αυστριακή Γαλικία ως το έδαφος όπου η πολωνική πατριωτική δράση ήταν πιο πιθανό να ανθίσει.[73]
Στον Αυστριακό Διαμελισμό, ο πολωνικός πολιτισμός καλλιεργήθηκε ανοιχτά και στον Πρωσικό Διαμελισμό, υπήρχαν υψηλά επίπεδα εκπαίδευσης και βιοτικού επιπέδου, αλλά ο Ρωσικός Διαμελισμός παρέμεινε πρωταρχικής σημασίας για το πολωνικό έθνος και τις φιλοδοξίες του. Περίπου 15,5 εκατομμύρια πολωνόφωνοι ζούσαν σε περιοχές οι οποίες ήταν πιο πυκνοκατοικημένες με πληθυσμό από Πολωνούς: το δυτικό τμήμα του Ρωσικού Διαμελισμού, ο Πρωσικός Διαμελισμός και ο δυτικός Αυστριακός Διαμελισμός. Η εθνοτικά πολωνική αποίκηση που απλώθηκε σε μια μεγάλη περιοχή στα ανατολικά, συμπεριλαμβανομένης της μεγαλύτερης συγκέντρωσής στην περιοχή του Βίλνιους, ανήλθε μόνο σε πάνω από το 20% αυτού του αριθμού.[74]
Πολωνικές παραστρατιωτικές οργανώσεις προσανατολισμένες προς την ανεξαρτησία, όπως η Ένωση Ενεργού Αγώνα, ιδρύθηκαν το 1908-1914, κυρίως στη Γαλικία. Οι Πολωνοί διαιρέθηκαν και τα πολιτικά κόμματά τους διαλύθηκαν την παραμονή του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, με την Εθνική Δημοκρατία του Ντμόφσκι και τη φατρία του Πιουσούτσκι να αναλαμβάνουν αντίθετες πλευρές.[74][75]
Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος και το ζήτημα της ανεξαρτησίας της Πολωνίας Επεξεργασία
Το ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου στα πολωνικά εδάφη προσέφερε στους Πολωνούς απροσδόκητες ελπίδες για επίτευξη ανεξαρτησίας ως αποτέλεσμα της αναταραχής που κατέβαλλε τις αυτοκρατορίες των δυνάμεων διαμελισμού. Και οι τρεις μοναρχίες που είχαν επωφεληθεί από το διαμελισμό των πολωνικών εδαφών (Γερμανία, Αυστρία και Ρωσία) διαλύθηκαν μέχρι το τέλος του πολέμου και πολλά από τα εδάφη τους διασκορπίστηκαν σε νέες πολιτικές μονάδες. Στην αρχή του πολέμου, οι Πολωνοί βρέθηκαν στρατευμένοι στους στρατούς των δυνάμεων διαμελισμού σε έναν πόλεμο που δεν ήταν δικός τους. Επιπλέον, συχνά αναγκάστηκαν να πολεμήσουν ο ένας τον άλλον, καθώς οι στρατοί της Γερμανίας και της Αυστρίας ήταν συμμαχικοί ενάντια στη Ρωσία. Οι παραστρατιωτικές μονάδες του Πιουσούτσκι που βρίσκονταν στη Γαλικία μετατράπηκαν σε Πολωνικές Λεγεώνες το 1914 και ως μέρος του Αυστροουγγρικού Στρατού πολέμησαν στο ρωσικό μέτωπο μέχρι το 1917, όταν ο σχηματισμός διαλύθηκε.[50] Ο Πιουσούτσκι, ο οποίος αρνήθηκε να ζητήσει να πολεμήσουν οι άντρες του υπό γερμανική διοίκηση, συνελήφθη και φυλακίστηκε από τους Γερμανούς και έγινε ηρωικό σύμβολο του πολωνικού εθνικισμού.[75][76]
Λόγω μιας σειράς νίκων της Γερμανίας στο Ανατολικό Μέτωπο, η περιοχή της Πολωνίας του Συνεδρίου καταλήφθηκε από τις Κεντρικές Δυνάμεις της Γερμανίας και της Αυστρίας.[50] Η Βαρσοβία κατελήφθη από τους Γερμανούς στις 5 Αυγούστου 1915. Στην Πράξη της 5ης Νοεμβρίου 1916, μια νέα ενσάρκωση του Βασιλείου της Πολωνίας (Królestwo Regencyjne) διακηρύχθηκε από τη Γερμανία και την Αυστρία σε προηγουμένως ελεγχόμενα από τη Ρωσία εδάφη, στο γερμανικό καθεστώς Mitteleuropa. Ωστόσο, τα κράτη χορηγοί δεν μπόρεσαν ποτέ να συμφωνήσουν για έναν υποψήφιο να αναλάβει το θρόνο. Αντίθετα, κυβερνήθηκε με τη σειρά του από Γερμανούς και Αυστριακούς στρατηγούς, ένα Προσωρινό Συμβούλιο Κράτους και ένα Συμβούλιο Περιφερειών. Αυτό το ολοένα και περισσότερο αυτόνομο κράτος-μαριονέτα υπήρχε μέχρι τον Νοέμβριο του 1918, όταν αντικαταστάθηκε από τη νεοσύστατη Δεύτερη Πολωνική Δημοκρατία. Η ύπαρξη αυτού του «βασιλείου» και του προγραμματισμένου πολωνικού στρατού είχε θετική επίδραση στις εθνικές προσπάθειες της Πολωνίας από την πλευρά των Συμμάχων, αλλά στη Συνθήκη του Μπρεστ-Λιτόφσκ του Μαρτίου 1918 η νικήτρια στα ανατολικά, Γερμανία, επέβαλε σκληρούς όρους στην ηττημένη Ρωσία και αγνόησε τα πολωνικά συμφέροντα.[75][76][77] Προς το τέλος του πολέμου, οι γερμανικές αρχές εμπλέχθηκαν σε τεράστιες, σκόπιμες καταστροφές βιομηχανικών και άλλων οικονομικών δυνατοτήτων των πολωνικών εδαφών, προκειμένου να καταστραφεί η χώρα, ένας πιθανός μελλοντικός ανταγωνιστής της Γερμανίας.[78]
Η ανεξαρτησία της Πολωνίας είχε εκστρατευτεί στη Ρωσία από τον Ντμόφσκι και στη Δύση από τον Ιγκνάτσι Γιαν Παντερέφσκι. Ο τσάρος Νικόλαος Β΄ της Ρωσίας, και οι τότε ηγέτες της Επανάστασης του Φεβρουαρίου και της Οκτωβριανής Επανάστασης του 1917, εγκατέστησαν κυβερνήσεις που με τη σειρά τους δήλωσαν την υποστήριξή τους στην ανεξαρτησία της Πολωνίας.[76][d1] Το 1917, η Γαλλία σχημάτισε τον Μπλε Στρατό (υπό τον Γιούζεφ Χάλερ) που περιλάμβανε περίπου 70.000 Πολωνούς μέχρι το τέλος του πολέμου, συμπεριλαμβανομένων ατόμων που συνελήφθησαν από γερμανικές και αυστριακές μονάδες και 20.000 εθελοντές από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Υπήρχε επίσης ισχυρός αντιγερμανικός στρατός 30.000 ανδρών στη Ρωσία. Ο Ντμόφσκι, που επιχειρούσε από το Παρίσι ως επικεφαλής της Πολωνικής Εθνικής Επιτροπής (ΠΕΕ), έγινε ο εκπρόσωπος του πολωνικού εθνικισμού στο στρατόπεδο των Συμμάχων. Με πρωτοβουλία των δεκατεσσάρων σημείων του Γούντροου Ουίλσον, η πολωνική ανεξαρτησία επικυρώθηκε επίσημα από τους Συμμάχους τον Ιούνιο του 1918.[50][75][c1]
Συνολικά, περίπου δύο εκατομμύρια Πολωνοί υπηρέτησαν στον πόλεμο, υπολογισμένοι και στις δύο πλευρές, και περίπου 400-450.000 πέθαναν. Μεγάλο μέρος των μαχών στο Ανατολικό Μέτωπο πραγματοποιήθηκε στην Πολωνία, και οι απώλειες και οι καταστροφές πολιτών ήταν μεγάλες.[75][79]
Η τελική ώθηση για την ανεξαρτησία της Πολωνίας έγινε στο έδαφος τον Οκτώβριο-Νοέμβριο του 1918. Κοντά στο τέλος του πολέμου, οι αυστροουγγρικές και γερμανικές μονάδες αφοπλίστηκαν και η κατάρρευση του αυστριακού στρατού απελευθέρωσε το Τσιέσιν και την Κρακοβία στα τέλη Οκτωβρίου. Στη συνέχεια, το Λβιβ διεκδικήθηκε στον Πολωνικό-Ουκρανικό Πόλεμο του 1918-1919. Ο Ιγκνάτσι Ντασίνσκι ήταν επικεφαλής της πρώτης μικρής διάρκειας ανεξάρτητης πολωνικής κυβέρνησης στο Λούμπλιν από τις 7 Νοεμβρίου, της αριστερής Προσωρινής Λαϊκής Κυβέρνησης της Δημοκρατίας της Πολωνίας, που ανακηρύχθηκε δημοκρατία. Η Γερμανία, τότε ηττημένη, αναγκάστηκε από τους Συμμάχους να απομακρύνει τις μεγάλες στρατιωτικές δυνάμεις από την Πολωνία. Κυριευμένοι από τη Γερμανική Επανάσταση του 1918-1919 στη χώρα τους, οι Γερμανοί απελευθέρωσαν τον Πιουσούτσκι από τη φυλακή. Έφτασε στη Βαρσοβία στις 10 Νοεμβρίου και του δόθηκε εκτεταμένη εξουσία από το Συμβούλιο Περιφερειών. Η εξουσία του Πιουσούτσκι αναγνωρίστηκε επίσης από την κυβέρνηση του Λούμπλιν.[50][b1] Στις 22 Νοεμβρίου, έγινε ο προσωρινός αρχηγός του κράτους. Ο Πιουσούτσκι κρατήθηκε από πολλούς σε μεγάλη υπόληψη, αλλά δυσαρέστησε τους δεξιούς εθνικούς δημοκράτες. Το αναδυόμενο πολωνικό κράτος ήταν εσωτερικά διχασμένο, βαρύτατα χτυπημένο από τον πόλεμο και οικονομικά δυσλειτουργικό.[75][76]
Δεύτερη Πολωνική Δημοκρατία (1918-1939) Επεξεργασία
Διασφάλιση των εθνικών συνόρων, πόλεμος με τη Σοβιετική Ρωσία Επεξεργασία
Έπειτα από περισσότερο από έναν αιώνα ξένης κυριαρχίας, η Πολωνία ανέκτησε την ανεξαρτησία της στο τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου ως ένα από τα αποτελέσματα των διαπραγματεύσεων που πραγματοποιήθηκαν στη Σύνοδο Ειρήνης του Παρισιού του 1919.[80] Η Συνθήκη των Βερσαλλιών που προέκυψε από τη σύνοδο δημιούργησε ένα ανεξάρτητο πολωνικό έθνος με σύνδεση στη θάλασσα, αλλά άφησε ορισμένα από τα όριά του να αποφασιστούν από δημοψήφισμα. Στην Ελεύθερη πόλη του Ντάντσιχ, η οποία κατοικούνταν σε μεγάλο βαθμό από Γερμανούς, χορηγήθηκε ξεχωριστό καθεστώς που εγγυόταν τη χρήση της ως λιμάνι από την Πολωνία. Στο τέλος, η διευθέτηση των γερμανικών-πολωνικών συνόρων αποδείχθηκε μια παρατεταμένη και περίπλοκη διαδικασία. Η διαμάχη βοήθησε να «γεννηθούν» η Εξέγερση της Μείζονος Πολωνίας το 1918-1919, οι τρεις σιλεσικές εξεγέρσεις το 1919-1921, το δημοψήφισμα της Ανατολικής Πρωσίας του 1920, το δημοψήφισμα της Άνω Σιλεσίας του 1921 και η Σιλεσική Συνέλευση του 1922 στη Γενεύη.[81][82][83]
Άλλα όρια διευθετήθηκαν από τον πόλεμο και τις μεταγενέστερες συνθήκες. Συνολικά διεξήχθησαν έξι συνοριακοί πόλεμοι το 1918–1921, συμπεριλαμβανομένων των συνοριακών συγκρούσεων Πολωνίας-Τσεχοσλοβακίας για τη Σιλεσία του Τσιέσιν τον Ιανουάριο του 1919.[81]
Όσο και δυσάρεστες να ήταν αυτές οι συνοριακές συγκρούσεις, ο Πολωνο-Σοβιετικός Πόλεμος του 1919–1921 ήταν η πιο σημαντική σειρά στρατιωτικών ενεργειών της εποχής. Ο Πιουσούτσκι είχε παράγει εκτεταμένα αντιρωσικά σχέδια συνεργασίας στην Ανατολική Ευρώπη και το 1919 οι πολωνικές δυνάμεις ώθησαν ανατολικά προς τη Λιθουανία, τη Λευκορωσία και την Ουκρανία εκμεταλλευόμενοι τη ρωσική ανησυχία για τον εμφύλιο πόλεμο, αλλά σύντομα αντιμετώπισαν τη σοβιετική δυτική επίθεση του 1918-1919. Η Δυτική Ουκρανία ήταν ήδη ένα πολεμικό θέατρο του Πολωνικού-Ουκρανικού Πολέμου, ο οποίος εξάλειψε την ανακηρυχθείσα Λαϊκή Δημοκρατία της Δυτικής Ουκρανίας τον Ιούλιο του 1919. Το φθινόπωρο του 1919, ο Πιουσούτσκι απέρριψε επείγουσες εκκλήσεις από τις πρώην δυνάμεις της Αντάντ για υποστήριξη του Λευκού κινήματος του Αντόν Ντενίκιν στην προέλαση του προς τη Μόσχα.[81] Ο Πολωνικός-Σοβιετικός πόλεμος ξεκίνησε με την πολωνική επίθεση στο Κίεβο τον Απρίλιο του 1920.[84] Σε συμμαχία με το Ντιρεκτοράτο της Ουκρανίας της Ουκρανικής Λαϊκής Δημοκρατίας, οι πολωνικοί στρατοί είχαν προχωρήσει πέρα από το Βίλνιους, το Μινσκ και το Κίεβο μέχρι τον Ιούνιο.[85] Εκείνη την εποχή, μια μαζική σοβιετική αντεπίθεση ώθησε τους Πολωνούς έξω από το μεγαλύτερο μέρος της Ουκρανίας. Στο βόρειο μέτωπο, ο σοβιετικός στρατός έφτασε στα περίχωρα της Βαρσοβίας στις αρχές Αυγούστου. Ένας σοβιετικός θρίαμβος και το γρήγορο τέλος της Πολωνίας φαινόταν αναπόφευκτο. Ωστόσο, οι Πολωνοί σημείωσαν μια εκπληκτική νίκη στη Μάχη της Βαρσοβίας (1920). Στη συνέχεια, ακολούθησαν περισσότερες πολωνικές στρατιωτικές επιτυχίες και οι Σοβιετικοί έπρεπε να αποσυρθούν. Άφησαν τμήματα εδάφους που κατοικούνταν σε μεγάλο βαθμό από Λευκορώσους ή Ουκρανούς υπό την πολωνική κυριαρχία. Το νέο ανατολικό όριο οριστικοποιήθηκε από την Ειρήνη της Ρίγας τον Μάρτιο του 1921.[83][86]
Η ήττα των ρωσικών στρατών ανάγκασε τον Βλαντίμιρ Λένιν και τη σοβιετική ηγεσία να αναβάλουν τον στρατηγικό τους στόχο του να συνδεθούν με τους Γερμανούς και άλλους Ευρωπαίους επαναστάτες αριστερούς συνεργάτες για να διαδώσουν την κομμουνιστική επανάσταση. Ο Λένιν ήλπιζε επίσης να δημιουργήσει υποστήριξη για τον Κόκκινο Στρατό στην Πολωνία, ο οποίος απέτυχε να υλοποιηθεί.[81]
Η κατάληψη του Βίλνιους από τον Πιουσούτσκι τον Οκτώβριο του 1920 (γνωστή ως ανταρσία του Ζελιγκόφσκι) ήταν ένα καρφί στο φέρετρο των ήδη φτωχών σχέσεων Λιθουανίας-Πολωνίας που είχαν τεταθεί από τον Πολωνικό-Λιθουανικό Πόλεμο του 1919-1920. Και τα δύο κράτη θα παραμείνουν εχθρικά μεταξύ τους για το υπόλοιπο της περιόδου του μεσοπολέμου.[87] Η έννοια Intermarium του Πιουσούτσκι (μια ομοσπονδία κρατών της Ανατολικής Ευρώπης εμπνευσμένη από την παράδοση της πολυεθνοτικής Πολωνικής-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας που θα περιλάμβανε ένα υποθετικό πολυεθνοτικό διάδοχο κράτος του Μεγάλου Δουκάτου της Λιθουανίας)[88] είχε το μοιραίο ελάττωμα να είναι ασυμβίβαστο με την υπόθεσή του της πολωνικής κυριαρχίας, η οποία θα ισοδυναμούσε με την καταπάτηση των εδαφών των γειτονικών λαών και τις φιλοδοξίες. Κατά την άνοδο των εθνικών κινημάτων, το σχέδιο έπαψε έτσι να αποτελεί χαρακτηριστικό της πολιτικής της Πολωνίας.[89][90][91][a] Μια μεγαλύτερη ομοσπονδιακή δομή αντιτάχθηκε επίσης από τους Εθνικούς Δημοκρατικούς του Ντμόφσκι. Ο εκπρόσωπός τους στις συνομιλίες στην Ειρήνη της Ρίγας, Στανίσουαφ Γκράπσκι, υιοθέτησε την άποψη να μείνει το Μινσκ, το Μπερντίτσιβ, το Κάμιανετς-Ποντίλσκι και οι γύρω περιοχές στη σοβιετική πλευρά των συνόρων. Οι Εθνικοί Δημοκρατικοί δεν ήθελαν να αναλάβουν τα εδάφη που θεωρούσαν πολιτικά ανεπιθύμητα, καθώς μια τέτοια εδαφική διεύρυνση θα είχε ως αποτέλεσμα μειωμένο ποσοστό πολιτών που θα ήταν εθνικά Πολωνοί.[83][92][93]
Η Ειρήνη της Ρίγας καθόρισε τα ανατολικά σύνορα, διατηρώντας για την Πολωνία σημαντικό μέρος των ανατολικών εδαφών της παλιάς Κοινοπολιτείας με κόστος το διαμελισμό του εδαφών του πρώην Μεγάλου Δουκάτου της Λιθουανίας (Λιθουανία και Λευκορωσία) και της Ουκρανίας.[83][94][95] Οι Ουκρανοί κατέληξαν χωρίς δικό τους κράτος και ένιωσαν προδομένοι από τις ρυθμίσεις της Ρίγας. Η δυσαρέσκεια τους ανέδυσε τον ακραίο εθνικισμό και την αντιπολωνική εχθρότητα.[96] Τα εδάφη Κρέσι (ή παραμεθόριες περιοχές) στα ανατολικά, που κερδίθηκαν μέχρι το 1921, θα αποτελούσαν τη βάση για μια ανταλλαγή που οργανώθηκε και πραγματοποιήθηκε από τους Σοβιετικούς το 1943-1945, οι οποίοι τότε αποζημίωσαν το αναδυόμενο πολωνικό κράτος για τα ανατολικά εδάφη που χάθηκαν από Σοβιετική Ένωση με κατακτημένες περιοχές της ανατολικής Γερμανίας.[97]
Η επιτυχής έκβαση του Πολωνικού-Σοβιετικού Πολέμου έδωσε στην Πολωνία μια λανθασμένη αίσθηση της ικανότητάς της ως αυτόνομης στρατιωτικής δύναμης και ενθάρρυνε την κυβέρνηση να προσπαθήσει να επιλύσει τα διεθνή προβλήματα μέσω επιβαλλόμενων μονομερών λύσεων.[89][98] Οι εδαφικές και εθνοτικές πολιτικές της μεσοπολεμικής περιόδου συνέβαλαν σε κακές σχέσεις με τους περισσότερους γείτονες της Πολωνίας και στην άβολη συνεργασία με πιο μακρινά κέντρα εξουσίας, ειδικά τη Γαλλία και τη Μεγάλη Βρετανία.[83]
Δημοκρατική πολιτική (1918-1926) Επεξεργασία
Μεταξύ των κύριων δυσκολιών που αντιμετώπισε η κυβέρνηση της νέας πολωνικής δημοκρατίας ήταν η έλλειψη ολοκληρωμένης υποδομής μεταξύ των πρώην διχοτομημένων διαμερισμάτων, μια ανεπάρκεια που διατάραξε τη βιομηχανία, τις μεταφορές, το εμπόριο και άλλους τομείς.[81]
Οι πρώτες πολωνικές νομοθετικές εκλογές για το επανασυσταθέν Σέιμ (εθνικό κοινοβούλιο) πραγματοποιήθηκαν τον Ιανουάριο του 1919. Ένα προσωρινό Μικρό Σύνταγμα ψηφίστηκε από το σώμα τον επόμενο μήνα.[99]
Ο ταχέως αναπτυσσόμενος πληθυσμός της Πολωνίας στα νέα της όρια ήταν ¾ γεωργικός και ¼ αστικός. Τα πολωνικά ήταν η κύρια γλώσσα μόνο του ⅔ των κατοίκων της νέας χώρας. Οι μειονότητες είχαν ελάχιστη φωνή στην κυβέρνηση. Το μόνιμο Σύνταγμα του Μαρτίου της Πολωνίας εγκρίθηκε τον Μάρτιο του 1921. Με την επιμονή των Εθνικών Δημοκρατών, οι οποίοι ανησυχούσαν για το πόσο επιθετικά ο Γιούζεφ Πιουσούτσκι θα μπορούσε να ασκήσει τις προεδρικές εξουσίες εάν εκλεγεί στο αξίωμα, το σύνταγμα εξουσιοδότησε περιορισμένα προνόμια για την προεδρία.[83]
Τη διακήρυξη του Συντάγματος του Μαρτίου ακολούθησε μια σύντομη και ταραχώδης περίοδος συνταγματικής τάξης και κοινοβουλευτικής δημοκρατίας που διήρκεσε μέχρι το 1926. Το νομοθετικό σώμα παρέμεινε κατακερματισμένο, χωρίς σταθερές πλειοψηφίες και οι κυβερνήσεις άλλαζαν συχνά. Ο ανοιχτόμυαλος Γκάμπριελ Ναρουτόβιτς εξελέγη πρόεδρος συνταγματικά (χωρίς λαϊκή ψήφο) από την Εθνική Συνέλευση το 1922. Ωστόσο, τα μέλη της εθνικιστικής δεξιάς φατρίας δεν θεώρησαν νόμιμη την ανάδειξή του. Θεωρούσαν τον Ναρουτόβιτς περισσότερο ως προδότη του οποίου η εκλογή προωθήθηκε από τις ψήφους των ξένων μειονοτήτων. Ο Ναρουτόβιτς και οι υποστηρικτές του υποβλήθηκαν σε έντονη εκστρατεία παρενόχλησης και ο πρόεδρος δολοφονήθηκε στις 16 Δεκεμβρίου 1922, αφού υπηρέτησε μόνο πέντε ημέρες στο αξίωμα.[100]
Τα μέτρα μεταρρύθμισης της γης εγκρίθηκαν το 1919 και το 1925 υπό πίεση από μια εξαθλιωμένη αγροτιά. Εφαρμόστηκαν εν μέρει, όμως είχαν ως αποτέλεσμα την αφαίρεση μόνο του 20% των μεγάλων αγροτικών κτημάτων.[101] Η Πολωνία υπέστη πολλές οικονομικές καταστροφές και διαταραχές στις αρχές της δεκαετίας του 1920, συμπεριλαμβανομένων κυμάτων απεργιών των εργαζομένων, όπως οι ταραχές στην Κρακοβία το 1923. Ο τελωνειακός πόλεμος Γερμανίας-Πολωνίας, που ξεκίνησε από τη Γερμανία το 1925, ήταν ένας από τους πιο επιβλαβείς εξωτερικούς παράγοντες που άσκησαν πίεση στην οικονομία της Πολωνίας.[102][103] Από την άλλη πλευρά, υπήρχαν επίσης σημάδια προόδου και σταθεροποίησης, όπως για παράδειγμα μια αποφασιστικής σημασίας μεταρρύθμιση των οικονομικών που πραγματοποιήθηκε από την αρμόδια κυβέρνηση του Βουαντίσουαφ Γκράμπσκι, η οποία διήρκεσε σχεδόν δύο χρόνια. Ορισμένα άλλα επιτεύγματα της δημοκρατικής περιόδου που σχετίζονται με τη διαχείριση κυβερνητικών και πολιτικών θεσμών που είναι απαραίτητα για τη λειτουργία του επανενωμένου κράτους και έθνους παραβλέφθηκαν πολύ εύκολα. Ένα αηδιασμένο σώμα αξιωματικών του στρατού το οποίο δεν ήθελε να υποβληθεί σε πολιτικό έλεγχο παραμόνευε στο περιθώριο, αλλά ήταν έτοιμο να ακολουθήσει τον αποσυρθέντα Πιουσούτσκι, ο οποίος ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής στους Πολωνούς και εξίσου δυσαρεστημένος με το πολωνικό σύστημα διακυβέρνησης όπως οι πρώην συναδέλφοι του στο στρατό.[81][100]
Πραξικόπημα του Πιουσούτσκι και η Εποχή Σανάτσια (1926-1935) Επεξεργασία
Στις 12 Μαΐου 1926, ο Πιουσούτσκι πραγματοποίησε το Πραξικόπημα του Μαΐου, μια στρατιωτική ανατροπή της μη στρατιωτικής κυβέρνησης, η οποία κινήθηκε εναντίον του Προέδρου Στανίσουαφ Βοϊτσεχόφσκι και των στρατευμάτων που ήταν πιστά στη νόμιμη κυβέρνηση. Εκατοντάδες πέθαναν σε μάχες αδελφοκτονίας.[104] Ο Πιουσούτσκι υποστηρίχθηκε από αρκετές αριστερές φατρίες που εξασφάλισαν την επιτυχία του πραξικοπήματός του εμποδίζοντας τη σιδηροδρομική μεταφορά κυβερνητικών δυνάμεων.[105][b1] Είχε επίσης την υποστήριξη των συντηρητικών μεγάλων γαιοκτημόνων, μια κίνηση που άφησε τους δεξιούς Εθνικούς Δημοκράτες ως τη μόνη μεγάλη κοινωνική δύναμη που αντιτάχθηκε στην κατάληψη της εξουσίας.[81][106][l]
Μετά το πραξικόπημα, το νέο καθεστώς σεβάστηκε αρχικά πολλές κοινοβουλευτικές διαδικασίες, αλλά σταδιακά ενίσχυσε τον έλεγχό του και εγκατέλειψε τα προσχήματα. Ο Τσεντρόλεφ, ένας συνασπισμός κεντροαριστερών κομμάτων, ιδρύθηκε το 1929 και το 1930 ζήτησε την «κατάργηση της δικτατορίας». Το 1930, το Σέιμ διαλύθηκε και αρκετοί αντιπρόσωποι της αντιπολίτευσης φυλακίστηκαν στο Φρούριο του Μπρεστ. Πέντε χιλιάδες πολιτικοί αντίπαλοι συνελήφθησαν πριν από τις πολωνικές νομοθετικές εκλογές του 1930,[107] οι οποίες νοθεύτηκαν για να απονέμουν την πλειοψηφία των εδρών στο προηγουμένως ολοκληρωτικό καθεστοτικό μη κομματικό συνασπισμό για συνεργασία με την κυβέρνηση (Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem, BBWR).[81][108][109]
Το αυταρχικό καθεστώς Σανάτσια (Sanacja, ελ. μετάφαση «επούλωση») του οποίου ηγήθηκε ο Πιουσούτσκι μέχρι το θάνατό του το 1935 (και θα παρέμενε στη θέση μέχρι το 1939) αντανακλούσε την εξέλιξη του δικτάτορα από το κεντροαριστερό του παρελθόν σε συντηρητικές συμμαχίες.[108] Τα πολιτικά θεσμικά όργανα και τα κόμματα είχαν την άδεια να λειτουργήσουν, αλλά η εκλογική διαδικασία χειραγωγούταν και εκείνοι που δεν ήταν πρόθυμοι να συνεργαστούν υποτακτικά υποβάλλονταν σε καταστολή. Από το 1930, οι επίμονοι αντίπαλοι του καθεστώτος, πολλοί αριστερών πεποιθήσεων, φυλακίστηκαν και υποβλήθηκαν σε στημένες νομικές διαδικασίες με σκληρές ποινές, όπως οι δίκες του Μπρεστ, ή αλλιώς τέθηκαν υπό κράτηση στη φυλακή Μπερέζα Καρτούσκα και παρόμοια στρατόπεδα συγκέντρωσης για πολιτικούς κρατουμένους. Περίπου τρεις χιλιάδες φυλακίστηκαν χωρίς δίκη σε διαφορετικές χρονικές στιγμές στο στρατόπεδο κράτησης Μπερέζα Καρτούσκα μεταξύ του 1934 και του 1939. Το 1936 για παράδειγμα, 369 ακτιβιστές μεταφέρθηκαν εκεί, συμπεριλαμβανομένων 342 Πολωνών κομμουνιστών.[110] Επαναστάτες χωρικοί οργάνωσαν ταραχές το 1932, το 1933 και την απεργία των χωρικών το 1937 στην Πολωνία. Άλλες αστικές αναταραχές προκλήθηκαν από απεργίες εργατών βιομηχανιών (π.χ. γεγονότα της «Αιματηρής Άνοιξης» του 1936), εθνικιστών Ουκρανών[p] και ακτιβιστών του αρχικού λευκορωσικού κινήματος. Όλοι έγιναν στόχοι της αδίστακτης αστυνομικής και στρατιωτικής καταστολής.[81][111][112][113][y] Εκτός από τη στήριξη της πολιτικής καταστολής, το καθεστώς ενίσχυσε τη λατρεία της προσωπικότητας του Γιούζεφ Πιουσούτσκι που υπήρχε ήδη πολύ πριν αναλάβει τις δικτατορικές εξουσίες.
Ο Πιουσούτσκι υπέγραψε το Σοβιετικό-Πολωνικό σύμφωνο μη επίθεσης το 1932 και το Γερμανικό-Πολωνικό σύμφωνο μη επίθεσης το 1934,[105] αλλά το 1933 επέμεινε ότι δεν υπήρχε απειλή από την Ανατολή ή τη Δύση και είπε ότι η πολιτική της Πολωνίας ήταν να γίνει πλήρως ανεξάρτητη χωρίς να εξυπηρετεί ξένα συμφέροντα.[114] Ξεκίνησε την πολιτική διατήρησης ίσης απόστασης και ρυθμιζόμενης μέσης πορείας σχετικά με τους δύο μεγάλους γείτονες, την οποία συνέχισε ο Γιούζεφ Μπεκ.[115] Ο Πιουσούτσκι διατηρούσε τον προσωπικό έλεγχο του στρατού, ο οποίος όμως δεν ήταν καλά εξοπλισμένος, ήταν ελάχιστα εκπαιδευμένος και είχε κακή προετοιμασία για πιθανές μελλοντικές συγκρούσεις.[116] Το μοναδικό πολεμικό του σχέδιο ήταν ένας αμυντικός πόλεμος ενάντια σε μια σοβιετική εισβολή.[117][r] Ο αργός εκσυγχρονισμός μετά το θάνατο του Πιουσούτσκι έμεινε πολύ πίσω από την πρόοδο που σημείωσαν οι γείτονες της Πολωνίας και τα μέτρα για την προστασία των δυτικών συνόρων, τα οποία διέκοψε ο Πιουσούτσκι από το 1926, δεν πραγματοποιήθηκαν μέχρι τον Μάρτιο του 1939.[118]
Οι βουλευτές της Σανάτσια χρησιμοποίησαν έναν κοινοβουλευτικό ελιγμό για να καταργήσουν το δημοκρατικό Σύνταγμα του Μαρτίου και να προωθήσουν ένα πιο αυταρχικό Σύνταγμα του Απριλίου το 1935, το οποίο ελάττωσε τις δυνάμεις του Σέιμ, που απεχθανόταν ο Πιουσούτσκι.[81] Η διαδικασία και το έγγραφο που προέκυψε θεωρήθηκαν παράνομα από την αντιπολίτευση της Σανάτσια, αλλά κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η πολωνική εξόριστη κυβέρνηση αναγνώρισε το Σύνταγμα του Απριλίου προκειμένου να διατηρήσει τη νομική συνέχεια του πολωνικού κράτους.[119]
Μεταξύ 1932 και 1933, ο Πιουσούτσκι και ο Μπεκ ξεκίνησαν πολλά περιστατικά κατά μήκος των συνόρων με τη Γερμανία και την Ελεύθερη Πόλη του Ντάντσιχ, και τα δύο για να ελέγξουν εάν οι δυτικές δυνάμεις θα προστατεύσουν τις συμφωνίες της Συνθήκης των Βερσαλλιών (στις οποίες εξαρτώταν η ασφάλεια της Πολωνίας) και ως προετοιμασία για έναν προληπτικό πόλεμο κατά της Γερμανίας. Ταυτόχρονα έστειλαν απεσταλμένους στο Λονδίνο και το Παρίσι, αναζητώντας την υποστήριξή τους για να σταματήσουν την προσπάθεια επανεξοπλισμού της Γερμανίας. Μια εισβολή στο Ντάντσιχ από την Πολωνία είχε προγραμματιστεί για τις 21 Απριλίου 1933, αλλά ανακαλύφθηκε η συγκέντρωση στρατευμάτων και η εισβολή αναβλήθηκε. Εκείνη την εποχή μια εισβολή από την Πολωνία θα αποτελούσε σοβαρή στρατιωτική απειλή για τη Γερμανία, αλλά με τους Βρετανούς να απορρίπτουν την ιδέα (υπέρ του Συμφώνου των Τεσσάρων Δυνάμεων) και με αμφίβολη υποστήριξη από τους Γάλλους, οι Πολωνοί τελικά υπαναχώρησαν στην ιδέα της εισβολής. Μεταξύ 1933 και 1934, η Γερμανία θα αύξανε τις δαπάνες εξοπλισμού της κατά 68% και μέχρι τον Ιανουάριο του 1934 οι δύο δυνάμεις θα υπογράψουν ένα δεκαετές σύμφωνο μη επίθεσης.[120]
Όταν ο Αρχιστράτηγος Πιουσούτσκι πέθανε το 1935, διατήρησε την υποστήριξη κυρίαρχων τμημάτων της πολωνικής κοινωνίας, παρόλο που ποτέ δεν διακινδύνευε να δοκιμάσει τη δημοτικότητά του σε μια έντιμη εκλογή. Το καθεστώς του ήταν δικτατορικό, αλλά εκείνη την εποχή μόνο η Τσεχοσλοβακία παρέμεινε δημοκρατική σε όλες τις περιοχές που γειτνιάζαν με την Πολωνία. Οι ιστορικοί έχουν πα΄ρει ευρέως αποκλίνουσες απόψεις για το νόημα και τις συνέπειες του πραξικοπήματος που διέπραξε ο Πιουσούτσκι και την προσωπική του διακυβέρνηση που ακολούθησε.[109]
Κοινωνικές και οικονομικές τάσεις της μεσοπολεμικής περιόδου Επεξεργασία
Η ανεξαρτησία τόνωσε την ανάπτυξη του πολωνικού πολιτισμού στον Μεσοπόλεμο και το πνευματικό επίτευγμα ήταν υψηλό. Η Βαρσοβία, της οποίας ο πληθυσμός σχεδόν διπλασιάστηκε μεταξύ του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ήταν μια ακούραστη, αναπτυσσόμενη μητρόπολη. Ξεπέρασε την Κρακοβία, το Λβουφ και το Βίλνο, τα άλλα μεγάλα πληθυσμιακά κέντρα της χώρας.[81]
Η κυρίαρχη πολωνική κοινωνία δεν επηρεάστηκε γενικά από τις συνολικές καταστολές των αρχών της Σανάτσια.[121] Πολλοί Πολωνοί απολάμβαναν σχετική σταθερότητα και η οικονομία βελτιώθηκε σημαντικά μεταξύ του 1926 και του 1929, μόνο για να παγιδευτεί στην παγκόσμια Μεγάλη Ύφεση.[122] Μετά το 1929, η βιομηχανική παραγωγή της χώρας και το ακαθάριστο εθνικό εισόδημα μειώθηκαν κατά περίπου 50%.[123]
Η Μεγάλη Ύφεση έφερε χαμηλές τιμές για τους αγρότες και ανεργία για τους εργαζόμενους. Οι κοινωνικές εντάσεις αυξήθηκαν, συμπεριλαμβανομένης της αύξησης του αντισημιτισμού. Ένας σημαντικός οικονομικός μετασχηματισμός και ένα πολυετές κρατικό σχέδιο για την επίτευξη εθνικής βιομηχανικής ανάπτυξης, όπως ενσωματώθηκε στην πρωτοβουλία της Κεντρικής Βιομηχανικής Περιοχής που ξεκίνησε το 1936, ηγήθηκε από τον Υπουργό Εουγκένιους Κφιατκόφσκι. Με κίνητρο κυρίως την ανάγκη για εγχώρια βιομηχανία όπλων, η πρωτοβουλία ήταν σε εξέλιξη τη στιγμή της έξαρσης του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Κφιατκόφσκι ήταν επίσης ο κύριος αρχιτέκτονας του προηγούμενου έργου του λιμένα της Γκντίνια.[81][124]
Ο κυρίαρχος εθνικισμός των πολιτικών κύκλων τροφοδοτήθηκε από το μεγάλο μέγεθος των μειονοτικών πληθυσμών της Πολωνίας και τις ξεχωριστές διατάξεις τους. Σύμφωνα με το γλωσσικό κριτήριο της απογραφής της Πολωνίας του 1931, οι Πολωνοί αποτελούσαν το 69% του πληθυσμού, οι Ουκρανοί το 15%, οι Εβραίοι (ορίζονται ως ομιλητές της γλώσσας γίντις) το 8,5%, οι Λευκορώσοι το 4,7%, οι Γερμανοί το 2,2%, οι Λιθουανοί το 0,25%, οι Ρώσοι το 0,25% και οι Τσέχοι το 0,09%, με ορισμένες γεωγραφικές περιοχές να κυριαρχούνται από μια συγκεκριμένη μειονότητα. Με τον καιρό, οι εθνοτικές συγκρούσεις εντάθηκαν και το πολωνικό κράτος έγινε λιγότερο ανεκτικό στα συμφέροντα των εθνικών μειονοτήτων του. Στην μεσοπολεμική Πολωνία, η υποχρεωτική δωρεάν γενική εκπαίδευση μείωσε ουσιαστικά τα ποσοστά αναλφαβητισμού, αλλά οι διακρίσεις εφαρμόστηκαν με τρόπο που οδήγησε σε δραματική μείωση του αριθμού των σχολείων της ουκρανικής γλώσσας και στον επίσημο περιορισμό της παρακολούθησης από Εβραίους σε επιλεγμένα σχολεία στα τέλη της δεκαετίας του 1930.[81]
Ο πληθυσμός αυξήθηκε σταθερά, φτάνοντας τα 35 εκατομμύρια το 1939. Ωστόσο, η συνολική οικονομική κατάσταση κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου ήταν σε στασιμότητα. Υπήρχαν λίγα χρήματα για επενδύσεις εντός της Πολωνίας και λίγοι ξένοι ενδιαφέρθηκαν να επενδύσουν εκεί.[81] Η συνολική βιομηχανική παραγωγή αυξήθηκε ελάχιστα μεταξύ 1913 και 1939 (εντός της περιοχής που οριοθετήθηκε από τα σύνορα του 1939), αλλά λόγω της αύξησης του πληθυσμού (από 26,3 εκατομμύρια το 1919 σε 34,8 εκατομμύρια το 1939), η κατά κεφαλήν παραγωγή μειώθηκε πραγματικά κατά 18%.[125]
Οι συνθήκες στον κυρίαρχο γεωργικό τομέα εξακολουθούσαν να επιδεινώνονται μεταξύ του 1929 και του 1939, οι οποίες οδήγησαν σε αγροτικές αναταραχές και μια προοδευτική ριζοσπαστικοποίηση του πολωνικού αγροτικού κινήματος που έτεινε ολοένα και περισσότερο προς μαχητικές αντικρατικές δραστηριότητες, καθώς καταπιεζόταν σταθερά από τις αρχές. Σύμφωνα με τον Νόρμαν Ντέιβις, οι αποτυχίες του καθεστώτος Σανάτσια (σε συνδυασμό με τις αντικειμενικές οικονομικές πραγματικότητες) προκάλεσαν ριζοσπαστικοποίηση των πολωνικών μαζών έως τα τέλη της δεκαετίας του 1930, αλλά προειδοποιεί να μην γίνει παραλληλισμός με τα ασύγκριτα πιο κατασταλτικά καθεστώτα της ναζιστικής Γερμανίας ή της σταλινικής Σοβιετικής Ένωσης.[81]
Τελικά χρόνια της Σανάτσια (1935-1939) Επεξεργασία
Μετά το θάνατο του Πιουσούτσκι το 1935, η Πολωνία κυβερνήθηκε μέχρι (και αρχικά κατά τη διάρκεια) τη γερμανική εισβολή του 1939 από παλιούς συμμάχους και υφισταμένους γνωστούς ως «συνταγματάρχες του Πιουσούτσκι». Δεν είχαν ούτε το όραμα ούτε τους πόρους για να αντιμετωπίσουν την επικίνδυνη κατάσταση που αντιμετώπιζε η Πολωνία στα τέλη της δεκαετίας του 1930. Οι συνταγματάρχες είχαν αναλάβει σταδιακά μεγαλύτερες εξουσίες κατά τη διάρκεια της ζωής του Πιουσούτσκι χειραγωγώντας τον άρρωστο στρατάρχη παρασκηνιακά.[126] Τελικά πέτυχαν μια εμφανή πολιτικοποίηση του στρατού που δεν έκανε τίποτα για να προετοιμάσει τη χώρα για πόλεμο.[81]
Η εξωτερική πολιτική ήταν ευθύνη του Γιούζεφ Μπεκ, υπό τον οποίο η πολωνική διπλωματία προσπάθησε ισορροπημένες προσεγγίσεις προς τη Γερμανία και τη Σοβιετική Ένωση, δυστυχώς χωρίς επιτυχία, με βάση μια λανθασμένη κατανόηση της ευρωπαϊκής γεωπολιτικής της εποχής του. Ο Μπεκ είχε πολλά σχέδια εξωτερικής πολιτικής και διέθετε ψευδαισθήσεις για το καθεστώς της Πολωνίας ως μεγάλη δύναμη. Αποξένωσε τους περισσότερους γείτονες της Πολωνίας, αλλά δεν κατηγορείται από τους ιστορικούς για την τελική αποτυχία των σχέσεων με τη Γερμανία. Τα κύρια γεγονότα της θητείας του συγκεντρώθηκαν τα τελευταία δύο χρόνια. Στην περίπτωση του πολωνικού τελεσίγραφου στη Λιθουανία το 1938, η πολωνική δράση είχε ως αποτέλεσμα σχεδόν μια γερμανική κατάληψη της νοτιοδυτικής Λιθουανίας, την Περιοχή Κλάιπεντα (Περιοχή Μέμελ), η οποία είχε σε μεγάλο βαθμό γερμανικό πληθυσμό.[127] Επίσης το 1938, η πολωνική κυβέρνηση ανέλαβε ευκαιριακά μια εχθρική δράση εναντίον του κράτους της Τσεχοσλοβακίας, η οποία είχε αποδυναμωθεί από τη Συμφωνία του Μονάχου και προσάρτησε ένα μικρό κομμάτι εδάφους στα σύνορά της.[128] Σε αυτήν την περίπτωση, η κατανόηση του Μπεκ σχετικά με τις συνέπειες της πολωνικής στρατιωτικής κίνησης αποδείχθηκε εντελώς λανθασμένη,[129][130] επειδή εν τέλει η γερμανική κατοχή της Τσεχοσλοβακίας αποδυνάμωσε σημαντικά τη θέση της Πολωνίας.[131] Επιπλέον, ο Μπεκ πίστευε εσφαλμένα ότι οι ναζιστικές και οι σοβιετικές ιδεολογικές αντιφάσεις θα αποκλείσουν τη συνεργασία τους.[132]
Εντός της χώρας, όλο και πιο αποξενωμένες και καταπιεσμένες μειονότητες απειλούσαν με αναταραχές και βία. Οι ακραίοι εθνικιστικοί κύκλοι, όπως το Εθνικό Ριζοσπαστικό Στρατόπεδο, έγιναν πιο σκληροί. Μία από τις ομάδες, το Στρατόπεδο Εθνικής Ενότητας, συνδύασε πολλούς εθνικιστές με υποστηρικτές της Σανάτσια και ενώθηκε με τον νέο ισχυρό, Αρχιστρατηγό Έντβαρντ Ριντζ-Σμίγκουι, του οποίου η ομάδα του κυβερνώντος κινήματος Σανάτσια ήταν όλο και πιο εθνικιστική.[81][133][134][135]
Στα τέλη της δεκαετίας του 1930, το εξόριστο μπλοκ Μέτωπο του Μόργκες ένωσε αρκετές σημαντικές πολωνικές αντι-Σανάτσια προσωπικότητες, όπως οι Ιγκνάτσι Γιαν Παντερέφσκι, Βουαντίσουαφ Σικόρσκι, Βιντσέτι Βίτος, Βόιτσεχ Κορφάντι και Γιούζεφ Χάλερ. Είχε μικρή επιρροή στην Πολωνία, αλλά το πνεύμα του επανεμφανίστηκε σύντομα κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, στο πλαίσιο της πολωνικής εξόριστης κυβέρνησης.[81]
Τον Οκτώβριο του 1938, ο Γιοάχιμ φον Ρίμπεντροπ πρότεινε για πρώτη φορά τις γερμανοπολωνικές εδαφικές προσαρμογές και τη συμμετοχή της Πολωνίας στο Σύμφωνο Αντικομιντέρν κατά της Σοβιετικής Ένωσης.[136] Το καθεστώς της Ελεύθερης Πόλης του Ντάντσιχ ήταν ένα από τα βασικά μέρη της διαμάχης. Η πολωνική κυβέρνηση προσεγγίστηκε από τον Ρίμπεντροπ τον Μάρτιο του 1939 και εξέφρασε την προθυμία της να αντιμετωπίσει τα ζητήματα που προκαλούν ανησυχία στη Γερμανία, αλλά απέρριψε αποτελεσματικά τα δηλωμένα αιτήματα της Γερμανίας και έτσι αρνήθηκε να επιτρέψει να μετατραπεί η Πολωνία σε γερμανικό κράτος-μαριονέτα από τον Αδόλφο Χίτλερ.[137] Ο Χίτλερ, εξοργισμένος από τις βρετανικές και γαλλικές δηλώσεις υποστήριξης προς την Πολωνία, ακύρωσε το Γερμανικό-Πολωνικό σύμφωνο μη επίθεσης στα τέλη Απριλίου του 1939.[81][132][138]
Για να προστατευθεί από μια ολοένα και πιο επιθετική ναζιστική Γερμανία, η οποία ήταν ήδη υπεύθυνη για τις προσαρτήσεις της Αυστρίας (Άνσλους του 1938), της Τσεχοσλοβακίας (το 1939) και ενός τμήματος της Λιθουανίας μετά το γερμανικό τελεσίγραφο στη Λιθουανία το 1939, η Πολωνία σύναψε στρατιωτική συμμαχία με τη Βρετανία και τη Γαλλία (η Αγγλοπολωνική στρατιωτική συμμαχία του 1939 και η Γαλλοπολωνική συμμαχία (1921), η οποία ενημερώθηκε το 1939).[139] Ωστόσο, οι δύο δυτικές δυνάμεις ήταν προσανατολισμένες στην άμυνα και όχι σε ισχυρή θέση, είτε από γεωγραφική άποψη είτε από άποψη πόρων, για να βοηθήσουν την Πολωνία. Επομένως, έγιναν προσπάθειες από αυτές να προκαλέσουν τη σοβιετική-πολωνική συνεργασία, την οποία θεωρούσαν ως τη μόνη στρατιωτικά βιώσιμη συμφωνία.[140][141]
Οι διπλωματικοί ελιγμοί συνεχίστηκαν την άνοιξη και το καλοκαίρι του 1939, αλλά στις τελικές τους προσπάθειες, οι γαλλοβρετανικές συνομιλίες με τους Σοβιετικούς στη Μόσχα σχετικά με τη δημιουργία αντιναζιστικής αμυντικής στρατιωτικής συμμαχίας απέτυχαν. Η άρνηση της Βαρσοβίας να επιτρέψει στον Κόκκινο Στρατό να κινηθεί στην πολωνική επικράτεια καταδίκασε τις δυτικές προσπάθειες.[142] Οι τελικές επίμαχες ανταλλαγές Συμμάχων-Σοβιετικών πραγματοποιήθηκαν στις 21 και 23 Αυγούστου 1939.[132][143][144][b] Το καθεστώς του Ιωσήφ Στάλιν ήταν ο στόχος μιας έντονης γερμανικής αντιπρωτοβουλίας και ταυτόχρονα συμμετείχε σε όλο και πιο αποτελεσματικές διαπραγματεύσεις με τους πράκτορες του Χίτλερ. Στις 23 Αυγούστου, ένα αποτέλεσμα αντίθετο με τις προσπάθειες των Συμμάχων έγινε πραγματικότητα: στη Μόσχα, η Γερμανία και η Σοβιετική Ένωση υπέγραψαν βιαστικά το Σύμφωνο Μολότοφ-Ρίμπεντροπ, το οποίο προέβλεπε κρυφά το διαμελισμό της Πολωνίας σε ελεγχόμενες ναζιστικές και σοβιετικές ζώνες.[81][134]
Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος Επεξεργασία
Εισβολές και αντίσταση Επεξεργασία
Την 1η Σεπτεμβρίου 1939, ο Χίτλερ διέταξε την εισβολή στην Πολωνία, το εναρκτήριο γεγονός του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Η Πολωνία είχε υπογράψει μια Αγγλοπολωνική στρατιωτική συμμαχία μόλις στις 25 Αυγούστου και είχε από καιρό συμμαχία με τη Γαλλία. Οι δύο δυτικές δυνάμεις κήρυξαν σύντομα τον πόλεμο στη Γερμανία, αλλά παρέμειναν σε μεγάλο βαθμό ανενεργές (η περίοδος στις αρχές της σύγκρουσης έγινε γνωστή ως ο Παράξενος Πόλεμος) και δεν πρόσφεραν καμία βοήθεια στην υπό επίθεση χώρα. Οι τεχνικά και αριθμητικά ανώτεροι σχηματισμοί Βέρμαχτ προέλασαν γρήγορα προς τα ανατολικά και συμμετείχαν στη μαζική δολοφονία Πολωνών πολιτών σε ολόκληρη την κατεχόμενη περιοχή.[145] Στις 17 Σεπτεμβρίου, ξεκίνησε μια σοβιετική εισβολή στην Πολωνία. Η Σοβιετική Ένωση κατέλαβε γρήγορα τις περισσότερες περιοχές της ανατολικής Πολωνίας που κατοικούνταν από μια σημαντική ουκρανική και λευκορωσική μειονότητα.[h] Οι δύο δυνάμεις εισβολής χώρισαν τη χώρα, όπως είχαν συμφωνήσει στις μυστικές διατάξεις του Συμφώνου Μολότοφ-Ρίμπεντροπ. Οι ανώτεροι κυβερνητικοί αξιωματούχοι της Πολωνίας και ο αρχηγός του Στρατού έφυγαν από τη ζώνη του πολέμου και έφτασαν στο προγεφύρωμα της Ρουμανίας στα μέσα Σεπτεμβρίου. Μετά τη σοβιετική είσοδο αναζήτησαν καταφύγιο στη Ρουμανία.[146][147][148]
Μεταξύ των στρατιωτικών επιχειρήσεων στις οποίες οι Πολωνοί κατάφεραν να αντέξουν περισσότερο (μέχρι τα τέλη Σεπτεμβρίου ή αρχές Οκτωβρίου) ήταν η Πολιορκία της Βαρσοβίας, η Μάχη του Χελ και η αντίσταση της ανεξάρτητης επιχειρησιακής ομάδας Πολεσίας. Η Βαρσοβία έπεσε στις 27 Σεπτεμβρίου μετά από έναν ισχυρό γερμανικό βομβαρδισμό που σκότωσε δεκάδες χιλιάδες πολίτες και στρατιώτες.[148] Η Πολωνία τελικά διχοτομήθηκε μεταξύ της Γερμανίας και της Σοβιετικής Ένωσης σύμφωνα με τους όρους της Γερμανικής-Σοβιετικής Συνοριακής Συνθήκης που υπεγράφη από τις δύο δυνάμεις στη Μόσχα στις 29 Σεπτεμβρίου.[149]
Ο Γκέρχαρντ Βάινμπεργκ ισχυρίστηκε ότι η πιο σημαντική πολωνική συμβολή στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν η κοινοποίηση των αποτελεσμάτων αποκρυπτογράφησής της.[150] Αυτό επέτρεψε στους Βρετανούς να πραγματοποιήσουν την κρυπτανάλυση της Enigma και να αποκρυπτογραφήσουν τον κύριο γερμανικό στρατιωτικό κώδικα, ο οποίος έδωσε στους Συμμάχους ένα σημαντικό πλεονέκτημα στη σύγκρουση.[151] Όσον αφορά τις πραγματικές στρατιωτικές εκστρατείες, ορισμένοι Πολωνοί ιστορικοί υποστήριξαν ότι η απλή αντίσταση στην αρχική εισβολή στην Πολωνία ήταν η μεγαλύτερη συμβολή της χώρας στη νίκη επί της ναζιστικής Γερμανίας, παρά την ήττα της. Ο πολωνικός στρατός μεγέθους σχεδόν ενός εκατομμυρίου ανδρών καθυστέρησε σημαντικά την έναρξη της Μάχης της Γαλλίας, που είχε προγραμματιστεί από τους Γερμανούς για το 1939. Όταν συνέβη η επίθεση των Ναζί στη Δύση, αυτή η καθυστέρηση την έκανε λιγότερο αποτελεσματική, έναν πιθανό κρίσιμο παράγοντα για τη νίκη στη Μάχης της Βρετανίας.[152]
Αφού η Γερμανία εισέβαλε στη Σοβιετική Ένωση ως μέρος της Επιχείρησης Μπαρμπαρόσα τον Ιούνιο του 1941, ολόκληρη η προπολεμική Πολωνία κατακτήθηκε και καταλήφθηκε από γερμανικά στρατεύματα.[153]
Η γερμανοκρατούμενη Πολωνία χωρίστηκε από το 1939 σε δύο περιοχές: τις πολωνικές περιοχές που προσαρτήθηκαν από τη ναζιστική Γερμανία απευθείας στο γερμανικό Ράιχ και τις περιοχές που κυβερνούνταν απο το λεγόμενο Γενικό Κυβερνείο της κατοχής.[154] Οι Πολωνοί δημιούργησαν ένα υπόγειο κίνημα αντίστασης και μια πολωνική εξόριστη κυβέρνηση που επιχειρούσε πρώτα από το Παρίσι και ακολούθως, από τον Ιούλιο του 1940, από το Λονδίνο.[155] Οι πολωνικές-σοβιετικές διπλωματικές σχέσεις, που είχαν διαλυθεί τον Σεπτέμβριο του 1939, ξεκίνησαν πάλι τον Ιούλιο του 1941 βάσει της Συμφωνίας Σικόρσκι-Μάισκι, η οποία διευκόλυνε τη δημιουργία ενός πολωνικού στρατού (του Στρατού του Άντερς) στη Σοβιετική Ένωση.[156][157] Το Νοέμβριο του 1941, ο Πρωθυπουργός Σικόρσκι πέταξε μέχρι τη Σοβιετική Ένωση για να διαπραγματευτεί με τον Στάλιν για το ρόλο της χώρας στο σοβιετικό-γερμανικό μέτωπο (ανατολικό μέτωπο), αλλά οι Βρετανοί ήθελαν τους Πολωνούς στρατιώτες στη Μέση Ανατολή. Ο Στάλιν συμφώνησε και ο στρατός ενήργησε εκεί.[158][159][w]
Οι οργανώσεις που σχημάτισαν το Πολωνικό Υπόγειο Κράτος που λειτουργούσε στην Πολωνία καθ' όλη τη διάρκεια του πολέμου ήταν πιστές και επίσημες υπό την πολωνική εξόριστη κυβέρνηση, ενεργώντας μέσω της Κυβερνητικής Αντιπροσωπείας της για την Πολωνία.[160] Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, εκατοντάδες χιλιάδες Πολωνοί εντάχθηκαν στον υπόγειο Πολωνικό Εθνικό Στρατό (Armia Krajowa),[161] που ήταν ένα μέρος των Πολωνικών Ένοπλων Δυνάμεων της εξόριστης κυβέρνησης. Περίπου 200.000 Πολωνοί πολέμησαν στο Δυτικό Μέτωπο στις Πολωνικές Ένοπλες Δυνάμεις στη Δύση, πιστοί στην εξόριστη κυβέρνηση και περίπου 300.000 στις Πολωνικές Ένοπλες Δυνάμεις στην Ανατολή, υπό τη σοβιετική διοίκηση στο Ανατολικό Μέτωπο.[152] Το προσοβιετικό κίνημα αντίστασης στην Πολωνία, με επικεφαλής το Πολωνικό Εργατικό Κόμμα, ήταν ενεργό από το 1941. Αντιτάχθηκε από τις σταδιακά σχηματιζόμενες ακραίες εθνικιστικές Ένοπλες Δυνάμεις.[155][t]
Ξεκινώντας από τα τέλη του 1939, εκατοντάδες χιλιάδες Πολωνοί από τις κατεχόμενες από τους Σοβιετικούς περιοχές απελάθηκαν και μεταφέρθηκαν ανατολικά. Από τα ανώτερα στρατιωτικά στελέχη και άλλους οι οποίοι θεωρήθηκαν μη συνεργάσιμοι ή δυνητικά επικίνδυνοι από τους Σοβιετικούς, περίπου 22.000 εκτελέστηκαν κρυφά από αυτούς κατά τη Σφαγή του Κατύν.[162] Τον Απρίλιο του 1943, η Σοβιετική Ένωση διέκοψε τις επιδεινούμενες σχέσεις με την πολωνική εξόριστη κυβέρνηση, αφού ο γερμανικός στρατός ανακοίνωσε την ανακάλυψη μαζικών τάφων με δολοφονημένους Πολωνούς αξιωματικούς του στρατού. Οι Σοβιετικοί ισχυρίστηκαν ότι οι Πολωνοί διέπραξαν εχθρική πράξη ζητώντας από τον Ερυθρό Σταυρό να ερευνήσει αυτές τις εκθέσεις.[163]
Από το 1941, ξεκίνησε η εφαρμογή της Τελικής Λύσης των Ναζί και το Ολοκαύτωμα στην Πολωνία προχώρησε με εντατικό ρυθμό.[164] Η Βαρσοβία ήταν η σκηνή της εξέγερσης του Γκέτο της Βαρσοβίας τους Απρίλιο-Μάιο του 1943, που προκλήθηκε από την εκκαθάριση του γκέτο της Βαρσοβίας από γερμανικές μονάδες SS. Η εξάλειψη των εβραϊκών γκέτο στη γερμανοκρατούμενη Πολωνία πραγματοποιήθηκε σε πολλές πόλεις. Καθώς ο εβραϊκός λαός απομακρυνόταν για να εξοντωθεί, διεξήχθησαν εξεγέρσεις ενάντια σε αδύνατες πιθανότητες από την Εβραϊκή Οργάνωση Μάχης και άλλους απελπισμένους Εβραίους εξεγερμένους.[165]
Σοβιετική προέλαση 1944-1945, Εξέγερση της Βαρσοβίας Επεξεργασία
Σε μια περίοδο αυξανόμενης συνεργασίας μεταξύ των Δυτικών Συμμάχων και της Σοβιετικής Ένωσης μετά την εισβολή των Ναζί το 1941, η επιρροή της πολωνικής εξόριστης κυβέρνησης μειώθηκε σοβαρά με το θάνατο του πρωθυπουργού Βουαντίσουαφ Σικόρσκι, του πιο ικανού ηγέτη της, σε αεροπορικό δυστύχημα στις 4 Ιουλίου 1943.[166] Περίπου εκείνη την περίοδο, πολωνικές κομμουνιστικές πολιτικές και στρατιωτικές οργανώσεις που ήταν αντίπαλοι της κυβέρνησης, με επικεφαλής τη Βάντα Βασιλέφσκα και υποστηριζόμενες από τον Στάλιν, δημιουργήθηκαν στη Σοβιετική Ένωση.[167]
Τον Ιούλιο του 1944, ο Σοβιετικός Κόκκινος Στρατός και ο υπό σοβιετικό έλεγχο Πολωνικός Λαϊκός Στρατός εισήλθαν στο έδαφος της μελλοντικής μεταπολεμικής Πολωνίας. Σε παρατεταμένες μάχες το 1944 και το 1945, οι Σοβιετικοί και οι Πολωνοί σύμμαχοί τους νίκησαν και εκδίωξαν τον γερμανικό στρατό από την Πολωνία, με κόστος πάνω από 600.000 νεκρούς Σοβιετικούς στρατιώτες.[168]
Η σπουδαιότερη μοναδική επιχείρηση του πολωνικού κινήματος αντίστασης στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και ένα σημαντικό πολιτικό γεγονός ήταν η εξέγερση της Βαρσοβίας, η οποία ξεκίνησε την 1η Αυγούστου 1944. Η εξέγερση, στην οποία συμμετείχε το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της πόλης, υποκινήθηκε από τον υπόγειο Εθνικό Στρατό και εγκρίθηκε από την πολωνική εξόριστη κυβέρνηση σε μια προσπάθεια να ιδρύσει μια μη κομμουνιστική πολωνική διοίκηση πριν από την άφιξη του Κόκκινου Στρατού. Η εξέγερση είχε αρχικά σχεδιαστεί ως βραχύβια ένοπλη διαδήλωση με την προσδοκία ότι οι σοβιετικές δυνάμεις που πλησίαζαν τη Βαρσοβία θα βοηθούσαν σε οποιαδήποτε μάχη για την κατάληψη της πόλης.[169] Ωστόσο, οι Σοβιετικοί δεν συμφώνησαν ποτέ σε παρέμβαση και σταμάτησαν την προέλαση τους στον ποταμό Βιστούλα. Οι Γερμανοί άδραξαν την ευκαιρία για να κάνουν μια βάναυση καταστολή των δυνάμεων του φιλοδυτικού πολωνικού υπόγειου στρατού.[170][171] [m]
Η εξέγερση, η οποία διεξήχθη σε συνθήκες δριμύτατου ψύχους, διήρκεσε δύο μήνες και είχε ως αποτέλεσμα το θάνατο ή την απέλαση από την πόλη εκατοντάδων χιλιάδων αμάχων. Μετά την παράδοση των ηττημένων Πολωνών στις 2 Οκτωβρίου, οι Γερμανοί πραγματοποίησαν μια προγραμματισμένη καταστροφή της Βαρσοβίας με εντολή του Χίτλερ, η οποία ισοπέδωσε τις εναπομείνασες υποδομές της πόλης. Ο Πρώτος Πολωνικός Στρατός, ο οποίος πολέμησε μαζί με τον Σοβιετικό Κόκκινο Στρατό, μπήκε σε μια κατεστραμμένη Βαρσοβία στις 17 Ιανουαρίου 1945.[171][172][n]
Συμμαχικές διασκέψεις, πολωνικές κυβερνήσεις Επεξεργασία
Από την περίοδο της Διάσκεψης της Τεχεράνης στα τέλη του 1943, υπήρξε ευρεία συμφωνία μεταξύ των τριών Μεγάλων Δυνάμεων (Ηνωμένες Πολιτείες, Ηνωμένο Βασίλειο και Σοβιετική Ένωση) ότι οι τοποθεσίες των συνόρων μεταξύ Γερμανίας και Πολωνίας και μεταξύ Πολωνίας και Σοβιετικής Ένωσης θα άλλαζαν ριζικά μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.[173][174] Η άποψη του Στάλιν ότι η Πολωνία πρέπει να μετακινηθεί πολύ προς τα δυτικά έγινε αποδεκτή από τους Πολωνούς κομμουνιστές, των οποίων οι οργανώσεις περιελάμβαναν το Πολωνικό Εργατικό Κόμμα και την Ένωση Πολωνών Πατριωτών. Το υπό κομμουνιστική ηγεσία Κρατικό Εθνικό Συμβούλιο, ένα εν μέρει κοινοβουλευτικό σώμα, υπήρχε στη Βαρσοβία από τις αρχές του 1944.[175] Τον Ιούλιο του 1944, ιδρύθηκε στο Λούμπλιν μια υπό κομμουνιστικό έλεγχο Πολωνική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης, για να ορίσει ονομαστικά τις περιοχές που ελευθερώθηκαν από τον γερμανικό έλεγχο. Η κίνηση προκάλεσε διαμαρτυρίες από τον Πρωθυπουργό Στανίσουαφ Μικοουάιτσικ και την πολωνική εξόριστη κυβέρνηση του.[168][171]
Μέχρι τη Διάσκεψη της Γιάλτας το Φεβρουάριο του 1945, οι κομμουνιστές είχαν ήδη ιδρύσει μια Προσωρινή Κυβέρνηση της Δημοκρατίας της Πολωνίας. Η σοβιετική θέση στο συνέδριο ήταν ισχυρή λόγω της αποφασιστικής συμβολής της χώρας στην πολεμική προσπάθεια και ως αποτέλεσμα της κατοχής τεράστιων εκτάσεων γης στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη. Οι Μεγάλες Δυνάμεις έδωσαν διαβεβαιώσεις ότι η προσωρινή κομμουνιστική κυβέρνηση θα μετατραπεί σε οντότητα που θα περιλαμβάνει δημοκρατικές δυνάμεις από τη χώρα και θα δραστηριοποιείται στο εξωτερικό, αλλά η πολωνική εξόριστη κυβέρνηση με βάση το Λονδίνο δεν αναφέρθηκε. Μια Προσωρινή Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας και οι επακόλουθες δημοκρατικές εκλογές ήταν οι συμφωνημένοι στόχοι.[176][177] Τα απογοητευτικά αποτελέσματα αυτών των σχεδίων και η αποτυχία των δυτικών δυνάμεων να διασφαλίσουν την ισχυρή συμμετοχή των μη κομμουνιστών στην άμεση μεταπολεμική πολωνική κυβέρνηση θεωρήθηκαν από πολλούς Πολωνούς ως ένδειξη της προδοσία της Δύσης.
Απώλειες πολέμου, εξόντωση Εβραίων και Πολωνών Επεξεργασία
Η έλλειψη ακριβών δεδομένων καθιστά δύσκολη την αριθμητική τεκμηρίωση της έκτασης των ανθρώπινων απωλειών που υπέστησαν Πολωνοί πολίτες κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Επιπλέον, πολλοί ισχυρισμοί που έγιναν στο παρελθόν πρέπει να θεωρηθούν ύποπτοι λόγω της λανθασμένης μεθοδολογίας και της επιθυμίας να προωθηθούν ορισμένοι πολιτικοί σκοποί. Η τελευταία διαθέσιμη απαρίθμηση των εθνικών Πολωνών και των μεγάλων εθνοτικών μειονοτήτων είναι η πολωνική απογραφή του 1931. Επομένως, τα ακριβή στοιχεία του πληθυσμού για το 1939 δεν είναι γνωστά.[178][179]
Σύμφωνα με το Μουσείο Μνήμης του Ολοκαυτώματος των Ηνωμένων Πολιτειών, σκοτώθηκαν τουλάχιστον 3 εκατομμύρια Πολωνοί Εβραίοι και τουλάχιστον 1,9 εκατομμύρια μη Εβραίοι Πολωνοί πολίτες.[180] Σύμφωνα με τους ιστορικούς Μπζόζα και Σόβα, σκοτώθηκαν περίπου 2 εκατομμύρια εθνικοί Πολωνοί, αλλά δεν είναι γνωστό, ούτε κατά προσέγγιση, πόσοι Πολωνοί πολίτες άλλων εθνικοτήτων έχασαν τη ζωή τους, συμπεριλαμβανομένων Ουκρανών, Λευκορωσών και Γερμανών.[181] Εκατομμύρια Πολωνοί πολίτες απελάθηκαν στη Γερμανία για καταναγκαστική εργασία ή σε ναζιστικά στρατόπεδα εξόντωσης, όπως στη Τρεμπλίνκα, στο Άουσβιτς και στο Σομπίμπουρ. Η ναζιστική Γερμανία σκόπευε να εξολοθρεύσει εντελώς τους Εβραίους, σε ενέργειες που έχουν περιγραφεί συλλογικά ως Ολοκαύτωμα.[182] Οι Πολωνοί έπρεπε να εκδιωχθούν από περιοχές που ελέγχονταν από τη ναζιστική Γερμανία μέσω μιας διαδικασίας επανεγκατάστασης που ξεκίνησε το 1939. Τέτοιες ναζιστικές επιχειρήσεις ωρίμασαν σε ένα σχέδιο γνωστό ως Generalplan Ost (Γκένεραλπλαν Οστ), το οποίο ισοδυναμούσε με εκτοπισμό, υποδούλωση και μερική εξόντωση του σλαβικού λαού και αναμενόταν να ολοκληρωθεί εντός 15 ετών.[183]
Η πλειοψηφία των Πολωνών παρέμεινε αδιάφορη για τα δεινά των Εβραίων και ούτε βοήθησε ούτε διίωκε τους Εβραίους.[184] [185] Από αυτούς που βοήθησαν στη διάσωση, τη στέγαση και την προστασία των Εβραίων από τη ναζιστική θηριωδία, το Γιαντ Βασσέμ και το Κράτος του Ισραήλ έχουν αναγνωρίσει 6.992 άτομα ως Δίκαιους των Εθνών.[186]
Σε μια προσπάθεια να αδρανοποιήσει την πολωνική κοινωνία, οι Ναζί και οι Σοβιετικοί εκτελούσαν δεκάδες χιλιάδες μέλη της ιντελιγκέντσια και κοινότητας ηγετών κατά τη διάρκεια γεγονότων όπως η γερμανική επιχείρηση καταστολής στην Πολωνία (AB-Aktion), η Επιχείρηση Τάννενμπεργκ και η Σφαγή του Κατύν.[187][j] Πάνω από το 95% των εβραϊκών απωλειών και το 90% των εθνοτικών πολωνικών απωλειών προκλήθηκαν άμεσα από τη ναζιστική Γερμανία,[d] ενώ το 5% των εθνοτικών πολωνικών απωλειών προκλήθηκαν από τους Σοβιετικούς και 5% από τους Ουκρανούς εθνικιστές.[181] Η μεγάλης κλίμακας εβραϊκή παρουσία στην Πολωνία που είχε αντέξει για αιώνες τερματίστηκε μάλλον γρήγορα από τις πολιτικές εξόντωσης που εφαρμόστηκαν από τους Ναζί κατά τη διάρκεια του πολέμου. Κύματα εκτοπισμού και μετανάστευσης που έλαβαν χώρα τόσο κατά τη διάρκεια όσο και μετά τον πόλεμο απομάκρυναν από την Πολωνία την πλειοψηφία των Εβραίων που επέζησαν. Ακολούθησε περαιτέρω σημαντική εβραϊκή μετανάστευση μετά τα γεγονότα όπως ο Πολωνικός Οκτώβρης του 1956 και η πολωνική πολιτική κρίση του 1968.[188]
Το 1940-1941, περίπου 325.000 πολωνοί πολίτες απελάθηκαν από το σοβιετικό καθεστώς.[181] Ο αριθμός των Πολωνών πολιτών που πέθαναν στα χέρια των Σοβιετικών εκτιμάται σε λιγότερους από 100.000.
Το 1943-1944, Ουκρανοί εθνικιστές που συνδέονται με την Οργάνωση Ουκρανών Εθνικιστών και ο Ουκρανικός Επαναστατικός Στρατός διέπραξαν τις σφαγές των Πολωνών στη Βολυνία και την Ανατολική Γαλικία.[181] Οι εκτιμήσεις του αριθμού των Πολωνών θυμάτων πολιτών ποικίλλουν σημαντικά, από δεκάδες έως εκατοντάδες χιλιάδες.[189]
Περίπου το 90% των θυμάτων πολέμου της Πολωνίας ήταν θύματα φυλακών, στρατοπέδων θανάτου, επιδρομών, εκτελέσεων, εκκαθαρίσεων γκέτο, επιδημιών, λιμοκτονίας, υπερβολικής εργασίας και κακομεταχείρισης. Ο πόλεμος άφησε ένα εκατομμύριο παιδιά ορφανά και 590.000 άτομα με ειδικές ανάγκες. Η χώρα έχασε το 38% των εθνικών της περιουσιακών στοιχείων (ενώ η Βρετανία έχασε μόνο το 0,8% και η Γαλλία μόνο το 1,5%).[190] Σχεδόν το ήμισυ της προπολεμικής Πολωνίας απαλλοτριώθηκε από τη Σοβιετική Ένωση, συμπεριλαμβανομένων των δύο μεγάλων πολιτιστικών κέντρων του Λβουφ και του Βίλνο.[178]
Οι πολιτικές της ναζιστικής Γερμανίας κρίθηκαν μετά τον πόλεμο από το Διεθνές Στρατιωτικό Δικαστήριο στις δίκες της Νυρεμβέργης και σε πολωνικές δίκες γενοκτονίας που στόεχευαν στην εξόντωση των Εβραίων, των Πολωνών και των Ρομά και είχαν «όλα τα χαρακτηριστικά της γενοκτονίας με τη βιολογική έννοια αυτού του όρου».[191]
Αλλαγή συνόρων και μετακινήσεις πληθυσμού Επεξεργασία
Σύμφωνα με τους όρους της Συμφωνίας του Πότσνταμ του 1945 που υπέγραψαν οι τρεις νικηφόρες Μεγάλες Δυνάμεις, η Σοβιετική Ένωση διατήρησε τα περισσότερα από τα εδάφη που καταλήφθηκαν ως αποτέλεσμα του Συμφώνου Μολότοφ-Ρίμπεντροπ του 1939, συμπεριλαμβανομένης της δυτικής Ουκρανίας και της δυτικής Λευκορωσίας, καθώς και άλλων περιοχών. Η Λιθουανία και η περιοχή Κούνιγκσμπεργκ της Ανατολικής Πρωσίας ενσωματώθηκαν επίσημα στη Σοβιετική Ένωση, στην περίπτωση της πρώτης χωρίς την αναγνώριση των δυτικών δυνάμεων.
Η Πολωνία αποζημιώθηκε με το μεγαλύτερο μέρος της Σιλεσίας, συμπεριλαμβανομένων των Μπρέσλαου (Βρότσουαφ) και Γκρούνμπεργκ (Ζιελόνα Γκούρα), το μεγαλύτερο μέρος της Πομερανίας, συμπεριλαμβανομένου του Στέτιν (Στσέτσιν) και του μεγαλύτερου νότιου τμήματος της πρώην Ανατολικής Πρωσίας, μαζί με τον Ντάντσιφκ (Γκντανσκ), εν αναμονή μιας τελικής ειρηνευτικής διάσκεψης με τη Γερμανία, η οποία τελικά δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ.[192] Αναφέρονται συνολικά από τις πολωνικές αρχές ως «Ανακτημένες Περιοχές» και συμπεριλήφθηκαν στο ανασυσταθέν πολωνικό κράτος. Με την ήττα της Γερμανίας, η Πολωνία μετατοπίστηκε στα δυτικά σε σχέση με την προπολεμική της θέση, στην περιοχή μεταξύ των γραμμών Όντερ-Νάισσε και Κάρζον, με αποτέλεσμα μια χώρα πιο συμπαγής και με πολύ ευρύτερη πρόσβαση στη θάλασσα.[c] Οι Πολωνοί έχασαν το 70% της προπολεμικής τους ικανότητας πετρελαίου από τους Σοβιετικούς, αλλά κέρδισαν από τους Γερμανούς μια ιδιαίτερα ανεπτυγμένη βιομηχανική βάση και υποδομή που κατέστησαν δυνατή μια επεκταμένη βιομηχανική οικονομία για πρώτη φορά στην πολωνική ιστορία.[193]
Οι φυγές και απελάσεις των Γερμανών από αυτό που ήταν η ανατολική Γερμανία πριν από τον πόλεμο ξεκίνησε πριν και κατά τη διάρκεια της σοβιετικής κατάκτησης αυτών των περιοχών από τους Ναζί και η διαδικασία συνεχίστηκε στα χρόνια αμέσως μετά τον πόλεμο.[194] 8.030.000 Γερμανοί έφυγαν, απελάθηκαν ή μετανάστευσαν έως το 1950.[195]
Πρώιμες απελάσεις από την Πολωνία πραγματοποιήθηκαν από τις πολωνικές κομμουνιστικές αρχές ακόμη και πριν από τη Διάσκεψη του Πότσνταμ (οι «άγριες απελάσεις» από τον Ιούνιο έως τα μέσα Ιουλίου 1945, όταν ο πολωνικός στρατός και η πολιτοφυλακή απέλασαν σχεδόν όλους τους ανθρώπους από τις περιοχές ακριβώς ανατολικά της γραμμής Όντερ-Νάισσε),[196] για να εξασφαλιστεί η ίδρυση μιας εθνικά ομοιογενούς Πολωνίας.[197][198] Περίπου το 1% (100.000) του γερμανικού άμαχου πληθυσμού ανατολικά της γραμμής Όντερ-Νάισσε χάθηκε στις μάχες πριν από την παράδοση τον Μάιο του 1945[199] και στη συνέχεια περίπου 200.000 Γερμανοί στην Πολωνία απασχολούνταν σε καταναγκαστική εργασία πριν απελαθούν.[200] Πολλοί Γερμανοί πέθαναν σε στρατόπεδα εργασίας, όπως το στρατόπεδο εργασίας Ζγκόντα και το κεντρικό στρατόπεδο εργασίας στο Ποτουλίτσε. Από εκείνους τους Γερμανούς που παρέμειναν στα νέα σύνορα της Πολωνίας, πολλοί αργότερα επέλεξαν να μεταναστεύσουν στη Γερμανία μετά τον πόλεμο.
Από την άλλη πλευρά, 1,5-2 εκατομμύρια εθνικοί Πολωνοί μετακινήθηκαν ή εκδιώχθηκαν από τις πρώην πολωνικές περιοχές που προσαρτήθηκαν από τη Σοβιετική Ένωση. Η συντριπτική πλειοψηφία επανεγκαταστάθηκε στα πρώην γερμανικά εδάφη.[201] Τουλάχιστον ένα εκατομμύριο Πολωνοί παρέμειναν σε αυτό που είχε γίνει Σοβιετική Ένωση και τουλάχιστον μισό εκατομμύριο κατέληξαν στη Δύση ή αλλού εκτός της Πολωνίας.[181] Ωστόσο, σε αντίθεση με την επίσημη δήλωση ότι οι πρώην Γερμανοί κάτοικοι των Ανακτημένων Περιοχών έπρεπε να απομακρυνθούν γρήγορα για να στεγαστούν οι Πολωνοί που εκτοπίστηκαν από τη σοβιετική προσάρτηση, οι Ανακτημένες Περιοχές αντιμετώπισαν αρχικά μια σοβαρή έλλειψη πληθυσμού.[202]
Πολλοί εξόριστοι Πολωνοί δεν μπορούσαν να επιστρέψουν στη χώρα για την οποία είχαν πολεμήσει επειδή ανήκαν σε πολιτικές ομάδες ασυμβίβαστες με τα νέα κομμουνιστικά καθεστώτα ή επειδή προέρχονταν από περιοχές της προπολεμικής ανατολικής Πολωνίας που ενσωματώθηκαν στη Σοβιετική Ένωση (βλ. Μετακινήσεις πολωνικού πληθυσμού (1944-1946)). Ορισμένοι αποθαρρύνθηκαν να επιστρέψουν απλώς με την προειδοποίηση ότι όποιος είχε υπηρετήσει σε στρατιωτικές μονάδες στη Δύση θα κινδύνευε. Πολλοί Πολωνοί καταδιώχθηκαν, συνελήφθησαν, βασανίστηκαν και φυλακίστηκαν από τις σοβιετικές αρχές επειδή ανήκαν στον Εθνικό Στρατό ή σε άλλους σχηματισμούς (βλ. Αντικομμουνιστική αντίσταση στην Πολωνία (1944-1946)),[203] ή διώχθηκαν επειδή είχαν πολεμήσει στο Δυτικό Μέτωπο.[204]
Τα εδάφη και στις δύο πλευρές των νέων συνόρων Πολωνίας-Ουκρανίας υπέστησαν επίσης εθνοκάθαρση. Από τους Ουκρανούς και τους Λέμκους που ζούσαν στην Πολωνία εντός των νέων συνόρων (περίπου 700.000), σχεδόν το 95% μετακινήθηκαν βίαια στη Σοβιετική Ουκρανία, ή (το 1947) στα νέα εδάφη της βόρειας και δυτικής Πολωνίας υπό την Επιχείρηση Βιστούλας. Στη Βολυνία, το 98% του πολωνικού προπολεμικού πληθυσμού είτε σκοτώθηκε είτε εκδιώχθηκε. Στην Ανατολική Γαλικία, ο πολωνικός πληθυσμός μειώθηκε κατά 92%.[205] Σύμφωνα με τον Τίμοθι Σνάιντερ, περίπου 70.000 Πολωνοί και περίπου 20.000 Ουκρανοί σκοτώθηκαν στην εθνοτική βία που ξέσπασε τη δεκαετία του 1940, τόσο κατά τη διάρκεια όσο και μετά τον πόλεμο.[206]
Σύμφωνα με εκτίμηση του ιστορικού Γιαν Γκραμπόφσκι, περίπου 50.000 από τους 250.000 Πολωνούς Εβραίους που διέφυγαν από τους Ναζί κατά την εκκαθάριση των γκέτο επιβίωσαν χωρίς να φύγουν από την Πολωνία (οι υπόλοιποι χάθηκαν).[207] Περισσότεροι επαναπατρίστηκαν από τη Σοβιετική Ένωση και αλλού, και η απογραφή πληθυσμού του Φεβρουαρίου 1946 έδειξε περίπου 300.000 Εβραίους εντός των νέων συνόρων της Πολωνίας.[208][e] Από τους Εβραίους που επιβίωσαν, πολλοί επέλεξαν να μεταναστεύσουν ή αισθάνθηκαν υποχρεωμένοι λόγω της αντιεβραϊκής βίας στην Πολωνία.[209]
Λόγω της αλλαγής των συνόρων και των μαζικών μετακινήσεων ανθρώπων διαφόρων εθνικοτήτων, η αναδυόμενη κομμουνιστική Πολωνία κατέληξε σε έναν κυρίως ομοιογενή, εθνικά πολωνικό πληθυσμό (97,6% σύμφωνα με την απογραφή του Δεκεμβρίου 1950).[181][210] Τα υπόλοιπα μέλη των εθνοτικών μειονοτήτων δεν ενθαρρύνθηκαν, από τις αρχές ή από τους γείτονές τους, να δώσουν έμφαση στην εθνική τους ταυτότητα.[i] [a1]
Λαϊκή Δημοκρατία της Πολωνίας (1945–1989) Επεξεργασία
Μεταπολεμικός αγώνας για εξουσία Επεξεργασία
Σε απάντηση στις οδηγίες της Διάσκεψης της Γιάλτας τον Φεβρουάριο του 1945,[177] δημιουργήθηκε μια Πολωνική Προσωρινή Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας τον Ιούνιο του 1945 υπό τη σοβιετική αιγίδα. Σύντομα αναγνωρίστηκε από τις Ηνωμένες Πολιτείες και πολλές ακόμη χώρες.[211] Η σοβιετική κυριαρχία ήταν εμφανής από την αρχή, καθώς εξέχοντες ηγέτες του Πολωνικού Υπόγειου Κράτους τέθηκαν σε δίκη στη Μόσχα (η «Δίκη των Δεκαέξι» του Ιουνίου 1945).[212] Στα αμέσως μεταπολεμικά χρόνια, ο αναδυόμενη κομμουνιστική κυβέρνηση αμφισβητήθηκε από ομάδες της αντιπολίτευσης, συμπεριλαμβανομένων του στρατού από τους λεγόμενους «καταραμένους στρατιώτες», εκ των οποίων χιλιάδες έχασαν τη ζωή τους σε ένοπλες συμπλοκές ή διώχθηκαν από το Υπουργείο Δημόσιας Ασφάλειας και εκτελέστηκαν.[213] Τέτοιοι αντάρτες εναπόθεταν συχνά τις ελπίδες τους στις προσδοκίες για επικείμενο ξέσπασμα του Τρίτου Παγκοσμίου Πολέμου και ήττα της Σοβιετικής Ένωσης.[214] Η πολωνική εξέγερση των δεξιών έσβησε μετά την αμνηστία του Φεβρουαρίου 1947.[215][216]
Το δημοψήφισμα του πολωνικού λαού τον Ιούνιο του 1946 διοργανώθηκε από το κομμουνιστικό Πολωνικό Εργατικό Κόμμα για να νομιμοποιήσει την κυριαρχία του στην πολωνική πολιτική και να διεκδικήσει ευρεία υποστήριξη για τις πολιτικές του κόμματος.[217][218] Αν και η Διάσκεψη της Γιάλτας ζήτησε ελεύθερες εκλογές, οι πολωνικές νομοθετικές εκλογές του Ιανουαρίου 1947 ελέγχονταν από τους κομμουνιστές.[213] Ορισμένα δημοκρατικά και φιλοδυτικά στοιχεία, με επικεφαλής τον Στανίσουαφ Μικοουάιτσικ, πρώην εξόριστο πρωθυπουργό, συμμετείχαν στην Προσωρινή Κυβέρνηση και στις εκλογές του 1947, αλλά τελικά εξαλείφθηκαν μέσω εκλογικής απάτης, εκφοβισμού και βίας. Σε περιόδους σοβαρής πολιτικής αντιπαράθεσης και ριζοσπαστικής οικονομικής αλλαγής, μέλη του αγροτικού κινήματος του Μικοουάιτσικ (το Λαϊκό Κόμμα Πολωνίας) προσπάθησαν να διατηρήσουν τις υπάρχουσες πτυχές της μικτής οικονομίας και να προστατεύσουν την ιδιοκτησία και άλλα δικαιώματα.[219] Ωστόσο, μετά τις εκλογές του 1947, η κυβέρνηση της Εθνικής Ενότητας έπαψε να υπάρχει και οι κομμουνιστές κινήθηκαν προς την κατάργηση της μεταπολεμικής μερικώς πλουραλιστικής «λαϊκής δημοκρατίας» και την αντικατάστασή της με ένα κρατικό σοσιαλιστικό σύστημα.[220] Το κομμουνιστικά κυριαρχούμενο λαϊκό μέτωπο «Δημοκρατικός Συνασπισμός» των εκλογών του 1947, μετατράπηκε σε Μέτωπο Εθνικής Ενότητας το 1952 και έγινε επίσημα η πηγή κυβερνητικής εξουσίας. Η πολωνική εξόριστη κυβέρνηση, χωρίς διεθνή αναγνώριση, παρέμεινε σε συνεχή ύπαρξη μέχρι το 1990.
Υπό τον σταλινισμό (1948-1955) Επεξεργασία
Η Λαϊκή Δημοκρατία της Πολωνίας (Polska Rzeczpospolita Ludowa) ιδρύθηκε υπό την κυριαρχία του κομμουνιστικού Πολωνικού Κόμματος Ενωμένων Εργατών (Polska Zjednoczona Partia Robotnicza, PZPR). Η αλλαγή ονόματος από την Πολωνική Δημοκρατία δεν εγκρίθηκε επίσημα, ωστόσο, μέχρι την κήρυξη του Συντάγματος της Λαϊκής Δημοκρατίας της Πολωνίας το 1952.[221]
Το κυβερνών Πολωνικό Κόμμα Ενωμένων Εργατών σχηματίστηκε από την αναγκαστική συγχώνευση τον Δεκέμβριο του 1948 του κομμουνιστικού Πολωνικού Εργατικού Κόμματος (Polska Partia Robotnicza, PPR) και του ιστορικά μη κομμουνιστικού Πολωνικού Σοσιαλιστικού Κόμματος (Polska Partia Socjalistyczna, PPS). Ο αρχηγός του Πολωνικού Εργατικού Κόμματος ήταν ο ηγέτης του πολέμου Βουαντίσουαφ Γκομούουκα, ο οποίος το 1947 κήρυξε έναν «πολωνικό δρόμο προς τον σοσιαλισμό» με σκοπό να περιορίσει, αντί να εξαλείψει, τα καπιταλιστικά στοιχεία. Το 1948 ανατράπηκε, απομακρύνθηκε και φυλακίστηκε από τις σταλινικές αρχές.[222][223] Το Πολωνικό Σοσιαλιστικό Κόμμα, που επαναγκαθιδρύθηκε το 1944 από την αριστερή του πτέρυγα,[224] έκτοτε ήταν σύμμαχος των κομμουνιστών.[225][226][227] Οι κυβερνώντες κομμουνιστές, οι οποίοι στη μεταπολεμική Πολωνία προτίμησαν να χρησιμοποιήσουν τον όρο «σοσιαλισμός» αντί του «κομμουνισμού» για να προσδιορίσουν την ιδεολογική τους βάση,[228][f] έπρεπε να συμπεριλάβει τον σοσιαλιστικό κατώτερο εταίρο για να διευρύνουν την απήχησή τους, με ισχυρισμούς για μεγαλύτερη νομιμότητα και εξάληψη του ανταγωνισμού στην Αριστερά. Οι σοσιαλιστές, οι οποίοι έχαναν την οργάνωσή τους, υπέστησαν πολιτική πίεση, ιδεολογικό καθαρισμό και διωγμούς προκειμένου να καταστούν κατάλληλοι για ενοποίηση με τους όρους του Πολωνικού Σοσιαλιστικού Κόμματος. Οι κορυφαίοι κομμουνιστές ηγέτες των σοσιαλιστών ήταν οι πρωθυπουργοί Έντβαρντ Οσούπκα-Μοράφσκι και Γιούζεφ Τσιρανκιέβιτς.[229]
Κατά την πιο καταπιεστική φάση της σταλινικής περιόδου (1948-1953), ο τρόμος δικαιολογήθηκε στην Πολωνία ως απαραίτητος για την εξάλειψη της αντιδραστικής υπονόμευσης. Πολλές χιλιάδες θεωρούμενοι αντίπαλοι του καθεστώτος δικάστηκαν αυθαίρετα και ένας μεγάλος αριθμός αυτών εκτελέστηκαν.[u] Η Λαϊκή Δημοκρατία διευθύνονταν από αναξιόπιστους σοβιετικούς πράκτορες, όπως ο Μπολέσουαφ Μπιέρουτ, ο Γιάκουμπ Μπέρμαν και ο Κονσταντίν Ροκοσόφσκυ.[230] Η ανεξάρτητη Καθολική Εκκλησία στην Πολωνία υπέστη δήμευση περιουσιακών στοιχείων και άλλες περικοπές από το 1949 και το 1950 πιέστηκε να υπογράψει συμφωνία με την κυβέρνηση.[215] [216] Το 1953 και έπειτα, παρά τη μερική αναθέρμανση σχέσεων μετά το θάνατο του Στάλιν εκείνη τη χρονιά, η δίωξη της Εκκλησίας εντάθηκε και η κεφαλή της, ο Καρδινάλιος Στέφαν Βισίνσκι, φυλακίστηκε.[231] Ένα βασικό γεγονός στη δίωξη της Πολωνικής Εκκλησίας ήταν η σταλινική δίκη της Κούρια της Κρακοβίας τον Ιανουάριο του 1953.[232][233][234]
Στο Σύμφωνο της Βαρσοβίας, που διαμορφώθηκε το 1955, ο Πολωνικός Στρατός ήταν ο δεύτερος μεγαλύτερος, μετά το Σοβιετικό Στρατό.[235]
Οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις της πρώιμης κομμουνιστικής εποχής Επεξεργασία
Το 1944, μεγάλες γεωργικές εκμεταλλεύσεις και πρώην γερμανικά ακίνητα στην Πολωνία άρχισαν να αναδιανέμονται μέσω της μεταρρύθμισης της γης και η βιομηχανία άρχισε να εθνικοποιείται.[219] Η κομμουνιστική αναδιάρθρωση και η επιβολή κανόνων για το χώρο εργασίας αντιμετώπισαν ήδη ενεργή εργατική αντιπολίτευση κατά τα έτη 1945-1947.[236] Το μετριοπαθές Τριετές Σχέδιο (1947-1949) συνεχίστηκε με την ανοικοδόμηση, την κοινωνική ιδιοκτησία και τη σοσιαλιστική αναδιάρθρωση της οικονομίας. Ακολούθησε το Εξαετές Σχέδιο 1950-1955 για τη βαριά βιομηχανία.[215] Η απόρριψη του Σχεδίου Μάρσαλ το 1947 έκανε τις προσδοκίες της χώρας να ανταποκριθεί στα πρότυπα ζωής της Δυτικής Ευρώπης μη ρεαλιστικές.[237][238]
Η σημαντικότερη οικονομική προτεραιότητα της κυβέρνησης ήταν η ανάπτυξη βαριάς βιομηχανίας χρήσιμης για τον στρατό. Κρατικά ή ελεγχόμενα ιδρύματα κοινά σε όλες τις σοσιαλιστικές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης επιβλήθηκαν στην Πολωνία, συμπεριλαμβανομένων των συλλογικών εκμεταλλεύσεων και των εργατικών συνεταιρισμών. Οι τελευταίοι διαλύθηκαν στα τέλη της δεκαετίας του 1940 επειδή δεν ήταν αρκετά σοσιαλιστικοί, αν και αργότερα αποκαταστάθηκαν. Ακόμη και οι μικρές ιδιωτικές επιχειρήσεις εκριζώθηκαν.[239] Ο σταλινισμός εισήγαγε βαριά πολιτική και ιδεολογική προπαγάνδα και κατήχηση στην κοινωνική ζωή, τον πολιτισμό και την εκπαίδευση.[233][240]
Ωστόσο, έγιναν μεγάλα βήματα στους τομείς της απασχόλησης (που έγινε σχεδόν πλήρης), της καθολικής δημόσιας εκπαίδευσης (η οποία εξάλειψε σχεδόν τον αναλφαβητισμό των ενηλίκων), την υγειονομική περίθαλψη και τις ψυχαγωγικές παροχές.[241][242] Πολλοί ιστορικοί χώροι, συμπεριλαμβανομένων των κεντρικών συνοικιών της Βαρσοβίας και του Γκντανσκ, όπου και οι δύο καταστράφηκαν κατά τη διάρκεια του πολέμου, ξαναχτίστηκαν με μεγάλο κόστος.[243][244]
Το κομμουνιστικό πρόγραμμα εκβιομηχάνισης οδήγησε σε αυξημένη αστικοποίηση και ευκαιρίες εκπαίδευσης και σταδιοδρομίας για τους επιδιωκόμενους δικαιούχους του κοινωνικού μετασχηματισμού, σύμφωνα με το παρ΄δειγμα των αγροτών-εργατών-εργαζομένων της ιντελιγκέντσια. Η πιο σημαντική βελτίωση επιτεύχθηκε στις ζωές των Πολωνών αγροτών, πολλοί από τους οποίους κατάφεραν να αφήσουν τις φτωχές και πυκνοκατοικημένες κοινότητες του χωριού τους για καλύτερες συνθήκες στα αστικά κέντρα. Εκείνοι που έμειναν πίσω επωφελήθηκαν από την εφαρμογή του διατάγματος μεταρρύθμισης της γης του 1944 της Πολωνικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης, η οποία τερμάτισε τις ξεπερασμένες αλλά διαδεδομένες παραφεουδαρχικές κοινωνικοοικονομικές σχέσεις στην Πολωνία. Οι σταλινικές προσπάθειες δημιουργίας συλλογικών αγροκτημάτων απέτυχαν σε γενικό πλαίσιο. Λόγω της αστικοποίησης, το εθνικό ποσοστό του αγροτικού πληθυσμού μειώθηκε στην κομμουνιστική Πολωνία κατά περίπου 50%. Η πλειονότητα των κατοίκων των πόλεων της Πολωνίας εξακολουθούν να ζουν σε μπλοκ πολυκατοικιών που χτίστηκαν κατά την κομμουνιστική περίοδο, εν μέρει για να φιλοξενήσουν μετανάστες από αγροτικές περιοχές.[101][245][246]
Αναθέρμανση και ο Πολωνικός Οκτώβρης του Γκομούουκα (1955-1958) Επεξεργασία
Τον Μάρτιο του 1956, μετά το 20ό Συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης στη Μόσχα όπου αναγγέλθηκε η αποσταλινοποίηση, ο Έντβαρντ Όχαπ επιλέχθηκε να αντικαταστήσει τον νεκρό Μπολέσουαφ Μπιέρουτ ως πρώτο γραμματέα του Πολωνικού Κόμματος Ενωμένων Εργατών.[247] Ως αποτέλεσμα, η Πολωνία κυριεύτηκε γρήγορα από κοινωνικές δραστηριότητες και μεταρρυθμιστικές δεσμεύσεις και χιλιάδες πολιτικοί κρατούμενοι απελευθερώθηκαν και πολλοί άνθρωποι που προηγουμένως είχαν διωχθεί επανεντάχθηκαν επίσημα [248] Οι εργατικές ταραχές στο Πόζναν τον Ιούνιο του 1956 κατεστάλησαν βίαια, αλλά προκάλεσαν τη δημιουργία ενός αναμορφωτικού ρεύματος μέσα στο κομμουνιστικό κόμμα.[249][250]
Εν μέσω της συνεχιζόμενης κοινωνικής και εθνικής αναταραχής, πραγματοποιήθηκε περαιτέρω αναδιοργάνωση στην ηγεσία του κόμματος ως μέρος αυτού που είναι γνωστό ως Πολωνικός Οκτώβρης του 1956.[251][k] Διατηρώντας παράλληλα τους πιο παραδοσιακούς κομμουνιστικούς οικονομικούς και κοινωνικούς στόχους, το καθεστώς με επικεφαλής τον Βουαντίσουαφ Γκομούουκα, τον νέο πρώτο γραμματέα του Πολωνικού Κόμματος Ενωμένων Εργατών, φιλελευθεροποίησε την εσωτερική ζωή στην Πολωνία. Η εξάρτηση από τη Σοβιετική Ένωση ήταν κάπως κατευνάστηκε και οι σχέσεις του κράτους με την Εκκλησία και τους καθολικούς ακτιβιστές τέθηκαν σε νέα βάση.[252] Μια συμφωνία επαναπατρισμού με τη Σοβιετική Ένωση επέτρεψε τον επαναπατρισμό εκατοντάδων χιλιάδων Πολωνών που ήταν ακόμα στα σοβιετικά εδάφη, συμπεριλαμβανομένων πολλών πρώην πολιτικών κρατουμένων.[253] Οι προσπάθειες κολεκτιβοποίησης εγκαταλείφθηκαν - η γεωργική γη, σε αντίθεση με άλλες χώρες της Κομεκόν, παρέμεινε ως επί το πλείστον στην ιδιοκτησία αγροτικών οικογενειών.[254] Οι κρατικές επιταγές των γεωργικών προϊόντων σε σταθερές, τεχνητά χαμηλές τιμές μειώθηκαν και από το 1972 καταργήθηκαν.[255]
Τις νομοθετικές εκλογές του 1957 ακολούθησαν αρκετά χρόνια πολιτικής σταθερότητας που συνοδεύτηκαν από οικονομική στασιμότητα και περιορισμό των μεταρρυθμίσεων και των αναμορφωτών. Μία από τις τελευταίες πρωτοβουλίες της σύντομης εποχής της μεταρρύθμισης ήταν μια ελεύθερη ζώνη χωρίς πυρηνικά όπλα στην Κεντρική Ευρώπη που προτάθηκε το 1957 από τον Άνταμ Ραπάτσκι, Υπουργό Εξωτερικών της Πολωνίας.[256]
Ο πολιτισμός στη Λαϊκή Δημοκρατία της Πολωνίας, ο οποίος σε διάφορους βαθμούς συνδέθηκε με την αντίθεση της ιντελιγκέντσια στο αυταρχικό σύστημα, αναπτύχθηκε σε ένα εξελιγμένο επίπεδο υπό τον Γκομούουκα και τους διαδόχους του. Η δημιουργική διαδικασία διακυβεύτηκε συχνά από την κρατική λογοκρισία, αλλά σημαντικά έργα δημιουργήθηκαν σε τομείς όπως η λογοτεχνία, το θέατρο, ο κινηματογράφος και η μουσική, μεταξύ άλλων. Η δημοσιογραφία της συγκεκαλυμμένης αντίληψης και των ποικιλιών της τοπικής και δυτικής ποπ κουλτούρας εκπροσωπήθηκε καλά. Πληροφορίες χωρίς λογοκρισία και έργα που δημιουργήθηκαν από κύκλους προσφύγων μεταφέρθηκαν μέσω διαφόρων καναλιών. Το περιοδικό Kultura με βάση το Παρίσι ανέπτυξε ένα εννοιολογικό πλαίσιο για την αντιμετώπιση των θεμάτων των συνόρων και των γειτόνων μιας μελλοντικής ελεύθερης Πολωνίας, αλλά για τους συνηθισμένους Πολωνούς το Radio Free Europe ήταν πρωταρχικής σημασίας.[257][258][259]
Στασιμότητα και καταστολή (1958-1970) Επεξεργασία
Μία από τις επιβεβαιώσεις του τέλους μιας εποχής μεγαλύτερης ανοχής ήταν η απέλαση από το κομμουνιστικό κόμμα διαφόρων επιφανών «μαρξιστικών ρεβιζιονιστών» τη δεκαετία του 1960.[256]
Το 1965, η Επισκοπική Διάσκεψη της Πολωνίας εξέδωσε την Επιστολή Συμφιλίωσης των Πολωνών Επισκόπων προς τους Γερμανούς Επισκόπους, μια χειρονομία που είχε σκοπό να θεραπεύσει τα κακά αμοιβαία συναισθήματα που είχαν απομείνει από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.[260] Το 1966, οι εορτασμοί της 1000ης επετείου του Εκχριστιανισμού της Πολωνίας, με επικεφαλής τον Καρδινάλιο Στέφαν Βιζίνσκι και άλλους επισκόπους, μετατράπηκαν σε μια τεράστια επίδειξη της δύναμης και της δημοτικότητας της Καθολικής Εκκλησίας στην Πολωνία.[261]
Η τάση απελευθέρωσης μετά το 1956, σε παρακμή για αρκετά χρόνια, αντιστράφηκε τον Μάρτιο του 1968, όταν οι φοιτητικές διαδηλώσεις καταργήθηκαν κατά τη διάρκεια της πολωνικής πολιτικής κρίσης του 1968. Παρακινούμενοι εν μέρει από το κίνημα της Άνοιξης της Πράγας, οι ηγέτες της αντιπολίτευσης της Πολωνίας, διανοούμενοι, ακαδημαϊκοί και φοιτητές χρησιμοποίησαν μια ιστορική-πατριωτική σειρά θεατρικών Dziady (Ντζιάντι) στη Βαρσοβία (και ο τερματισμός της εξαναγκάστηκε από τις αρχές) ως αφετηρία για διαδηλώσεις, οι οποίες σύντομα εξαπλώθηκαν σε άλλα κέντρα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και μετατράπηκαν σε εθνικό επίπεδο. Οι αρχές απάντησαν με μια μεγάλη καταστολή της αντιπολιτευτικής δραστηριότητας, συμπεριλαμβανομένης της απόλυσης καθηγητών και της αποβολής φοιτητών από πανεπιστήμια και άλλα ιδρύματα μάθησης. Στο επίκεντρο της διαμάχης ήταν επίσης ο μικρός αριθμός Καθολικών βουλευτών στο Σέιμ (τα μέλη της Οργάνωσης Ζνακ) που προσπάθησαν να υπερασπιστούν τους φοιτητές.[262]
Σε μία επίσημη ομιλία, ο Γκομούουκα επέστησε την προσοχή στο ρόλο των Εβραίων ακτιβιστών στα γεγονότα που έλαβαν χώρα. Αυτό έδωσε πάτημα σε μια εθνικιστική και αντισημιτική κομμουνιστική παράταξη με επικεφαλής τον Μιετσίσουαφ Μότσαρ, ο οποίος αντιτάχθηκε στην ηγεσία του Γκομούουκα. Χρησιμοποιώντας το πλαίσιο της στρατιωτικής νίκης του Ισραήλ στον Πόλεμο των Έξι Ημερών του 1967, ορισμένοι στην πολωνική κομμουνιστική ηγεσία διεξήγαγαν αντισημιτική εκστρατεία εναντίον των απομένοντων της εβραϊκής κοινότητας στην Πολωνία. Οι στόχοι αυτής της εκστρατείας κατηγορήθηκαν για απιστία και ενεργή συμπάθεια με την ισραηλινή επιθετικότητα. Στιγματισμένοι ως «Σιωνιστές», έγιναν αποδιοπομπαίος τράγος και κατηγορήθηκαν για την αναταραχή τον Μάρτιο του 1968, η οποία τελικά οδήγησε στη μετανάστευση πολλών από τον υπόλοιπο εβραϊκό πληθυσμό της Πολωνίας (περίπου 15.000 πολωνοί πολίτες εγκατέλειψαν τη χώρα).[262]
Με την ενεργό υποστήριξη του καθεστώτος του Γκομούουκα, ο Πολωνικός Λαϊκός Στρατός συμμετείχε στην περίφημη εισβολή του Συμφώνου της Βαρσοβίας στην Τσεχοσλοβακία τον Αύγουστο του 1968, μετά την ανεπίσημη ανακοίνωση του δόγματος Μπρέζνιεφ.[263]
Στο τελικό σημαντικό επίτευγμα της διπλωματίας Γκομούουκα, οι κυβερνήσεις της Πολωνίας και της Δυτικής Γερμανίας υπέγραψαν τον Δεκέμβριο του 1970 τη Συνθήκη της Βαρσοβίας, η οποία ομαλοποίησε τις σχέσεις τους και κατέστησε δυνατή την ουσιαστική συνεργασία σε διάφορους τομείς διμερούς ενδιαφέροντος. Συγκεκριμένα, η Δυτική Γερμανία αναγνώρισε τα de facto σύνορα μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο μεταξύ Πολωνίας και Ανατολικής Γερμανίας.[264][265]
Εργατικές εξεγέρσεις, μεταρρυθμίσεις του Γκιέρεκ, o Πολωνός Πάπας και η Αλληλεγγύη (1970-1981) Επεξεργασία
Οι αυξήσεις τιμών για βασικά καταναλωτικά αγαθά πυροδότησαν τις διαδηλώσεις στην Πολωνία του 1970. Τον Δεκέμβριο, υπήρξαν αναταραχές και απεργίες στις λιμενικές πόλεις του Γκντανσκ, της Γκντύνια και του Στσέτσιν στη Βαλτική Θάλασσα που αντανακλούσαν τη βαθιά δυσαρέσκεια για τις συνθήκες διαβίωσης και εργασίας στη χώρα. Η δραστηριότητα επικεντρώθηκε στις βιομηχανικές ναυπηγικές περιοχές των τριών παράκτιων πόλεων. Δεκάδες διαμαρτυρόμενοι εργαζόμενοι και παρευρισκόμενοι σκοτώθηκαν σε αστυνομικές και στρατιωτικές ενέργειες, γενικά υπό την εξουσία του Γκομούλκα και του υπουργού Άμυνας Βόιτσεχ Γιαρουζέλσκι. Στη συνέχεια, ο Έντβαρντ Γκιέρεκ αντικατέστησε τον Γκομούουκα ως πρώτο γραμματέα του κομμουνιστικού κόμματος. Το νέο καθεστώς θεωρήθηκε πιο μοντέρνο, φιλικό και ρεαλιστικό και στην αρχή απολάμβανε έναν βαθμό λαϊκής και ξένης υποστήριξης.[266][g][o]
Για την αναζωογόνηση της οικονομίας, από το 1971 το καθεστώς Γκιέρεκ εισήγαγε ευρείες μεταρρυθμίσεις που περιλάμβαναν μεγάλο δανεισμό από ξένες χώρες. Αυτές οι ενέργειες προκάλεσαν αρχικά βελτιωμένες συνθήκες για τους καταναλωτές, αλλά σε λίγα χρόνια η στρατηγική απέτυχε και η οικονομία επιδεινώθηκε. Μια άλλη προσπάθεια αύξησης των τιμών των τροφίμων είχε ως αποτέλεσμα τις διαδηλώσεις στην Πολωνία τον Ιούνιο του 1976.[267] Η Επιτροπή Άμυνας των Εργαζομένων (Komitet Obrony Robotników, KOR), που συγκροτήθηκε ως απάντηση στην καταστολή που ακολούθησε, αποτελούνταν από αντιφρονούντες διανοούμενους που ήταν αποφασισμένοι να υποστηρίξουν εργάτες βιομηχανιών, αγρότες και φοιτητές που διώκονταν από τις αρχές.[268][269] Οι κύκλοι της αντιπολίτευσης που δραστηριοποιήθηκαν στα τέλη της δεκαετίας του 1970 ενθαρρύνθηκαν από τις διαδικασίες της Τελικής Πράξης του Ελσίνκι.
Τον Οκτώβριο του 1978, ο Αρχιεπίσκοπος της Κρακοβίας, Καρδινάλιος Κάρολ Γιούζεφ Βοϊτίουα, έγινε ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β΄, επικεφαλής της Καθολικής Εκκλησίας. Καθολικοί και άλλοι χάρηκαν για την ανύψωση ενός Πολωνού στο αξίωμ του Πάπα και χαιρέτησαν την επίσκεψή του στην Πολωνία τον Ιούνιο του 1979 με μία έκρηξη συναισθημάτων.[270]
Με το ρυθμό των μεγάλων δόσεων της Δυτικής πίστωσης, ο ρυθμός οικονομικής ανάπτυξης της Πολωνίας ήταν ένας από τους υψηλότερους στον κόσμο κατά το πρώτο εξάμηνο της δεκαετίας του 1970, αλλά μεγάλο μέρος του δανεικού κεφαλαίου δεν είχε χρησιμοποιηθεί και η κεντρικά σχεδιασμένη οικονομία δεν μπόρεσε να χρησιμοποιήσει αποτελεσματικά τους νέους πόρους. Η πετρελαϊκή κρίση του 1973 προκάλεσε ύφεση και υψηλά επιτόκια στη Δύση, στα οποία η πολωνική κυβέρνηση έπρεπε να ανταποκριθεί με απότομες αυξήσεις των εγχώριων καταναλωτικών προϊόντων. Η αυξανόμενη επιβάρυνση του χρέους έγινε αβάσταχτη στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και η αρνητική οικονομική ανάπτυξη ξεκίνησε από το 1979.[267]
Περίπου την 1η Ιουλίου 1980, με το πολωνικό εξωτερικό χρέος να υπερβαίνει τα 20 δισεκατομμύρια δολάρια, η κυβέρνηση έκανε μια ακόμη προσπάθεια να αυξήσει τις τιμές του κρέατος. Οι εργαζόμενοι απάντησαν με κλιμακωτές διακοπές εργασίας που κορυφώθηκαν στις γενικές απεργίες του Λούμπλιν του 1980.[271] Στα μέσα Αυγούστου, οι εργατικές διαδηλώσεις στο ναυπηγείο του Γκντανσκ προκάλεσαν μια αλυσιδωτή αντίδραση απεργιών που ουσιαστικά παρέλυσαν τις ακτές της Βαλτικής μέχρι το τέλος του μήνα και, για πρώτη φορά, έκλεισαν τα περισσότερα ανθρακωρυχεία στη Σιλεσία. Η Διακρατική Επιτροπή Απεργίας συντόνισε τη δράση απεργίας σε εκατοντάδες χώρους εργασίας και διατύπωσε τα 21 αιτήματα ως βάση για διαπραγματεύσεις με τις αρχές. Η Επιτροπή Απεργίας ήταν κυρίαρχη στη λήψη αποφάσεών της, αλλά υποβοηθήθηκε από μια ομάδα «ειδικών» συμβούλων που περιλάμβανε τους γνωστούς αντιφρονούντες Γιάτσεκ Κούρον, Κάρολ Μοντζελέφσκι, Μπρονίσουαφ Γκερέμεκ και Ταντέους Μαζοβιέτσκι.[272]
Στις 31 Αυγούστου 1980, εκπρόσωποι των εργαζομένων στο ναυπηγείο του Γκντανσκ, με επικεφαλής τον ηλεκτρολόγο και ακτιβιστή Λεχ Βαλέσα, υπέγραψαν τη Συμφωνία του Γκντανσκ με την κυβέρνηση, η οποία τερμάτισε την απεργία τους. Παρόμοιες συμφωνίες συνήφθησαν στο Στσέτσιν (η Συμφωνία του Στσέτσιν) και στη Σιλεσία. Η βασική διάταξη αυτών των συμφωνιών ήταν η εγγύηση του δικαιώματος των εργαζομένων να σχηματίζουν ανεξάρτητα συνδικάτα και το δικαίωμα απεργίας. Μετά την επιτυχή επίλυση της μεγαλύτερης εργατικής αντιπαράθεσης στην ιστορία της κομμουνιστικής Πολωνίας, τα εθνικά οργανωτικά κινήματα των συνδικάτων σάρωσαν τη χώρα[272]
Ο Έντβαρντ Γκιέρεκ κατηγορήθηκε από τους Σοβιετικούς ότι δεν ακολούθησε τις «αδελφικές» συμβουλές τους, δεν υποστήριζε το κομμουνιστικό κόμμα και τα επίσημα συνδικάτα και επέτρεπε την εμφάνιση «αντισοσιαλιστικών» δυνάμεων. Στις 5 Σεπτεμβρίου 1980, ο Γκιέρεκ αντικαταστάθηκε από τον Στανίσουαφ Κάνια ως πρώτος γραμματέας του Πολωνικού Εργατικού Κόμματος.[273]
Εκπρόσωποι των αναδυόμενων επιτροπών εργαζομένων από όλη την Πολωνία συγκεντρώθηκαν στο Γκντανσκ στις 17 Σεπτεμβρίου και αποφάσισαν να σχηματίσουν έναν ενιαίο οργανισμό εθνικής ένωσης με το όνομα «Αλληλεγγύη». [274]
Ενώ τα ελεγχόμενα από το κόμμα δικαστήρια ανέλαβαν τα αμφιλεγόμενα ζητήματα της νομικής εγγραφής της Αλληλεγγύης ως συνδικαλιστικής οργάνωσης (οριστικοποιήθηκε στις 10 Νοεμβρίου), ο προγραμματισμός είχε ήδη ξεκινήσει για την επιβολή στρατιωτικού νόμου. Ένα παράλληλο αγροτικό συνδικάτο οργανώθηκε και αντιτάχθηκε έντονα από το καθεστώς, αλλά τελικά η Αγροτική Αλληλεγγύη καταχωρήθηκε (12 Μαΐου 1981).[275] Εν τω μεταξύ, σημειώθηκε μια ταχεία επιδείνωση της εξουσίας του κομμουνιστικού κόμματος, αποσύνθεση της κρατικής εξουσίας και κλιμάκωση των απαιτήσεων και των απειλών από τις διάφορες ομάδες που σχετίζονταν με την Αλληλεγγύη.[276] Σύμφωνα με τον Κούρον, ένα τεράστιο κίνημα εκδημοκρατισμού σε όλους τους τομείς έλαβε χώρα και δεν μπορούσε να συγκρατηθεί. Ο Βαλέσα είχε συναντήσεις με τον Κάνια, οι οποίες δεν έφεραν καμία επίλυση στο αδιέξοδο.[277]
.jpeg)
Μετά τη σύνοδο κορυφής του Συμφώνου της Βαρσοβίας στη Μόσχα, η Σοβιετική Ένωση προχώρησε σε μια μαζική στρατιωτική συσσώρευση κατά μήκος των συνόρων της Πολωνίας τον Δεκέμβριο του 1980, αλλά κατά τη διάρκεια της συνόδου κορυφής ο Κάνια διαφώνησε έντονα με τον Λεονίντ Μπρέζνιεφ και άλλους συμμαχικούς κομμουνιστές ηγέτες κατά της σκοπιμότητας μιας εξωτερικής στρατιωτικής επέμβασης και δεν έγινε καμία ενέργεια.[277] Οι Ηνωμένες Πολιτείες, υπό τους προέδρους Τζίμι Κάρτερ και Ρόναλντ Ρήγκαν, προειδοποίησαν επανειλημμένα τους Σοβιετικούς για τις συνέπειες μιας άμεσης επέμβασης, αποθαρρύνοντας παράλληλα μια ανοιχτή εξέγερση στην Πολωνία και σηματοδοτώντας στην πολωνική αντιπολίτευση ότι δεν θα υπάρξει διάσωση από τις δυνάμεις του ΝΑΤΟ.[278]
Τον Φεβρουάριο του 1981, ο Υπουργός Άμυνας Στρατηγός Βόιτσεχ Γιαρουζέλσκι ανέλαβε τη θέση του πρωθυπουργού. Η κοινωνική εξέγερση της Αλληλεγγύης μέχρι στιγμής ήταν απαλλαγμένη από οποιαδήποτε σημαντική χρήση βίας, αλλά τον Μάρτιο του 1981 στο Μπίντγκοστς τρεις ακτιβιστές ξυλοκοπήθηκαν από τη μυστική αστυνομία. Σε μια εθνική «προειδοποιητική απεργία», το συνδικάτο της Αλληλεγγύης, το οποίο είχε 9,5 εκατομμύρια μέλη, υποστηρίχθηκε από τον γενικό πληθυσμό, αλλά η γενική απεργία ανακλήθηκε από τον Βαλέσα μετά τον διακανονισμό της 30ης Μαρτίου με την κυβέρνηση. Τόσο η Αλληλεγγύη όσο και το κομμουνιστικό κόμμα ήρθαν σε άσχημη ρήξη και οι Σοβιετικοί έχαναν την υπομονή τους. Ο Κάνια επανεκλέχθηκε στο Κογκρέσο του Κόμματος τον Ιούλιο, αλλά η κατάρρευση της οικονομίας συνεχίστηκε και το ίδιο συνέβη και με τη γενική αναταραχή.[279]
Στο πρώτο Εθνικό Συνέδριο Αλληλεγγύης το Σεπτέμβριο-Οκτώβριο 1981 στο Γκντανσκ, ο Λεχ Βαλέσα εξελέγη εθνικός πρόεδρος του συνδικάτου με το 55% των ψήφων. Εκδόθηκε έκκληση προς τους εργαζόμενους των άλλων χωρών της Ανατολικής Ευρώπης, προτρέποντάς τους να ακολουθήσουν τα βήματα της Αλληλεγγύης.[280] Για τους Σοβιετικούς, η συγκέντρωση ήταν ένα «αντισοσιαλιστικό και αντισοβιετικό όργιο» και οι Πολωνοί κομμουνιστές ηγέτες, που ηγούνταν όλο και περισσότερο από τον Γιαρουζέλσκι και τον Στρατηγό Τσέσουαφ Κίστσακ, ήταν έτοιμοι να εφαρμόσουν βία.[279]
Τον Οκτώβριο του 1981, ο Γιαρουζέλσκι διορίστηκε πρώτος γραμματέας του Πολωνικού Λαϊκού Κόμματος. Η ψηφοφορία της Ολομέλειας ήταν 180 προς 4 και διατήρησε τις κυβερνητικές του θέσεις. Ο Γιαρουζέλσκι ζήτησε από το κοινοβούλιο να απαγορεύσει τις απεργίες και να του επιτρέψει να ασκήσει περισσότερες εξουσίες, αλλά όταν δεν έγινε δεκτό κανένα αίτημα, αποφάσισε να συνεχίσει τα σχέδιά του ούτως ή άλλως.[279]
Ο στρατιωτικός νόμος, η διακυβέρνηση του Γιαρουζέλσκι και το τέλος του κομμουνισμού (1981-1989) Επεξεργασία
Στις 12-13 Δεκεμβρίου 1981, το καθεστώς κήρυξε στρατιωτικό νόμο στην Πολωνία, βάσει του οποίου ο στρατός και οι ειδικές αστυνομικές δυνάμεις του ZOMO (Zmotoryzowane Odwody Milicji Obywatelskiej, «Μηχανοκίνητα Τάγματα Πολιτοφυλακών») χρησιμοποιήθηκαν για να συντρίψουν την Αλληλεγγύη. Οι Σοβιετικοί ηγέτες επέμειναν ότι ο Γιαρουζέλσκι κατευνάζει την αντιπολίτευση με τις δυνάμεις που έχει στη διάθεσή του, χωρίς τη συμμετοχή της Σοβιετικής Ένωσης. Σχεδόν όλοι οι ηγέτες της Αλληλεγγύης και πολλοί σχετιζόμενοι διανοούμενοι συνελήφθησαν ή τέθηκαν υπό κράτηση. Εννέα εργαζόμενοι σκοτώθηκαν στην Ειρήνευση του Βούγιεκ. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες δυτικές χώρες ανταποκρίθηκαν επιβάλλοντας οικονομικές κυρώσεις κατά της Πολωνίας και της Σοβιετικής Ένωσης. Η αναταραχή στη χώρα είχε περιοριστεί, αλλά συνεχίστηκε.[281]
Κατά τη διάρκεια του στρατιωτικού νόμου, η Πολωνία κυβερνήθηκε από το λεγόμενο Στρατιωτικό Συμβούλιο Εθνικής Σωτηρίας. Οι ανοικτές ή ημιανοιχτές ανακοινώσεις της αντιπολίτευσης, όπως είχε γίνει πρόσφατα, αντικαταστάθηκαν από υπόγειες εκδόσεις (γνωστές στο ανατολικό μπλοκ ως Σαμιζντάτ) και η Αλληλεγγύη μειώθηκε σε μερικές χιλιάδες υπόγειους ακτιβιστές.[282][283]
Έχοντας επιτύχει κάποια σταθερότητα, το πολωνικό καθεστώς χαλάρωσε και στη συνέχεια ακύρωσε τον στρατιωτικό νόμο σε διάφορα στάδια. Μέχρι τον Δεκέμβριο του 1982, ο στρατιωτικός νόμος τέθηκε σε αναστολή και ένας μικρός αριθμός πολιτικών κρατουμένων, συμπεριλαμβανομένου του Βαλέσα, απελευθερώθηκαν. Αν και ο στρατιωτικός νόμος έληξε επίσημα τον Ιούλιο του 1983 και ψηφίστηκε μερική αμνηστία, αρκετές εκατοντάδες πολιτικοί κρατούμενοι παρέμειναν στη φυλακή.[281] Ο Γέζι Ποπιεουούσκο, ένας δημοφιλής ιερέας υπέρ της Αλληλεγγύης, απήχθη και δολοφονήθηκε από λειτουργούς ασφαλείας τον Οκτώβριο του 1984.[282][283]
Περαιτέρω εξελίξεις στην Πολωνία συνέβησαν ταυτόχρονα και επηρεάστηκαν από τη μεταρρυθμιστική ηγεσία του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ στη Σοβιετική Ένωση (διαδικασίες γνωστές ως Γκλάσνοστ και Περεστρόικα).[282] Το Σεπτέμβριο του 1986, κηρύχθηκε γενική αμνηστία και η κυβέρνηση απελευθέρωσε σχεδόν όλους τους πολιτικούς κρατουμένους. Ωστόσο, η χώρα στερούταν βασικής σταθερότητας, καθώς οι προσπάθειες του καθεστώτος να οργανώσει την κοινωνία από πάνω προς τα κάτω είχαν αποτύχει, ενώ οι προσπάθειες της αντιπολίτευσης να δημιουργήσει μια «εναλλακτική κοινωνία» ήταν επίσης ανεπιτυχείς.[284] Με την οικονομική κρίση ανεπίλυτη και τους κοινωνικούς θεσμούς δυσλειτουργικούς, τόσο το κυβερνών κόμμα όσο και η αντιπολίτευση άρχισαν να αναζητούν τρόπους για να βγουν από το αδιέξοδο. Με τη διευκόλυνση της απαραίτητης διαμεσολάβησης της Καθολικής Εκκλησίας, δημιουργήθηκαν διερευνητικές επαφές.[283]
Οι φοιτητικές διαδηλώσεις επαναλήφθηκαν τον Φεβρουάριο του 1988. Η συνεχιζόμενη οικονομική πτώση οδήγησε σε απεργίες σε ολόκληρη τη χώρα τον Απρίλιο, τον Μάιο και τον Αύγουστο. Η Σοβιετική Ένωση, όλο και περισσότερο αποσταθεροποιημένη, δεν ήταν πρόθυμη να ασκήσει στρατιωτική ή άλλη πίεση για να στηρίξει συμμαχικά καθεστώτα που αντιμετώπιζαν προβλήματα.[283] [285] Η πολωνική κυβέρνηση αισθάνθηκε υποχρεωμένη να διαπραγματευτεί με την αντιπολίτευση και τον Σεπτέμβριο του 1988 πραγματοποιήθηκαν προκαταρκτικές συνομιλίες με ηγέτες της Αλληλεγγύης στη Μαγκνταλένκα. Πολλές συναντήσεις που πραγματοποιήθηκαν συμπεριλάμβαναν, μεταξύ άλλων, τον Βαλέσα και τον Στρατηγό Κίστσακ. Το Νοέμβριο, το καθεστώς έκανε ένα μεγάλο λάθος στις δημόσιες σχέσεις επιτρέποντας μια τηλεοπτική συζήτηση μεταξύ του Βαλέσα και του Άλφρεντ Μιοντόβιτς, επικεφαλούς της Πανπολωνικής Συμμαχίας Συνδικάτων, της επίσημης συνδικαλιστικής οργάνωσης.[286] Οι διακεκομμένες διαπραγματεύσεις και οι διαμάχες μεταξύ των κομμάτων οδήγησαν στις επίσημες Διαπραγματεύσεις της Στρογγυλής Τραπέζης το 1989, ακολουθούμενες από τις πολωνικές νομοθετικές εκλογές τον Ιούνιο του ίδιου έτους, ένα γεγονός που σηματοδότησε την πτώση του κομμουνισμού στην Πολωνία.
Τρίτη Πολωνική Δημοκρατία (1989-σήμερα) Επεξεργασία
Συστηματική μετάβαση Επεξεργασία
Η Πολωνική Συμφωνία Στρογγυλής Τραπέζης του Απριλίου 1989 ζήτησε τοπική αυτοδιοίκηση, πολιτικές εγγυήσεων εργασίας, νομιμοποίηση ανεξάρτητων συνδικάτων και πολλές ευρείες μεταρρυθμίσεις.[287] Το τρέχον Σέιμ εφάρμοσε αμέσως τη συμφωνία και συμφώνησε στη διεξαγωγή εκλογών για την Εθνική Συνέλευση που είχαν οριστεί για τις 4 Ιουνίου και τις 18 Ιουνίου.[288] Μόνο το 35% των εδρών στο Σέιμ (Κάτω Βουλή) και όλες οι έδρες της Γερουσίας διεκδικήθηκαν ελεύθερα. Οι υπόλοιπες έδρες του Σέιμ (65%) ήταν εγγυημένες για τους κομμουνιστές και τους συμμάχους τους.[289]
Η αποτυχία των κομμουνιστών στις κάλπες (σχεδόν όλες οι διεκδικούμενες έδρες κερδίθηκαν από την αντιπολίτευση) οδήγησε σε πολιτική κρίση. Οι νέες τροποποιήσεις του Απριλίου στο σύνταγμα ζήτησαν την αποκατάσταση της προεδρίας της Πολωνίας και στις 19 Ιουλίου η Εθνοσυνέλευση εξέλεξε το κομμουνιστή ηγέτη, Στρατηγό Βόιτσεχ Γιαρουζέλσκι, σε αυτό το αξίωμα. Η εκλογή του, που θεωρήθηκε τότε πολιτικά απαραίτητη, μόλις που επετεύχθει με σιωπηρή υποστήριξη από ορισμένους βουλευτές της Αλληλεγγύης και η θέση του νέου προέδρου δεν ήταν ισχυρή. Επιπλέον, ο απροσδόκητος ορισμός των αποτελεσμάτων των κοινοβουλευτικών εκλογών δημιούργησε νέα πολιτική δυναμική και οι προσπάθειες των κομμουνιστών να σχηματίσουν κυβέρνηση απέτυχαν.[288][289][290]
Στις 19 Αυγούστου, ο Πρόεδρος Γιαρουζέλσκι ζήτησε από τον δημοσιογράφο και ακτιβιστή της Αλληλεγγύης, Ταντέους Μαζοβιέτσκι, να σχηματίσει κυβέρνηση. Στις 12 Σεπτεμβρίου, το Σέιμ ψήφισε την αποδοχή του Πρωθυπουργού Μαζοβιέτσκι και του υπουργικού συμβουλίου του. Ο Μαζοβιέτσκι αποφάσισε να αφήσει την οικονομική μεταρρύθμιση εντελώς στα χέρια των οικονομικών φιλελεύθερων με επικεφαλής τον νέο Αντιπρόεδρο της Κυβέρνησης, Λέσεκ Μπαλτσερόβιτς,[288] ο οποίος προχώρησε στον σχεδιασμό και την εφαρμογή της πολιτικής του για τη «θεραπεία σοκ». Για πρώτη φορά στην μεταπολεμική ιστορία, η Πολωνία είχε μια κυβέρνηση υπό την ηγεσία των μη κομμουνιστών, θέτοντας ένα προηγούμενο που θα ακολουθούσαν σύντομα και άλλα έθνη του Ανατολικού Μπλοκ σε ένα φαινόμενο γνωστό ως Επανάσταση του 1989.[289] Η αποδοχή της φόρμουλας «παχιά γραμμή» από τον Μαζοβιέτσκι σήμαινε ότι δεν θα υπήρχε «κυνήγι μαγισσών», δηλαδή απουσία εκδίκησης ή αποκλεισμού από την πολιτική σε σχέση με τους πρώην κομμουνιστές αξιωματούχους.
Εν μέρει λόγω της απόπειρας τιμαριθμικής αναπροσαρμογής των μισθών, ο πληθωρισμός έφτασε το 900% στα τέλη του 1989, αλλά σύντομα αντιμετωπίστηκε με ριζοσπαστικές μεθόδους. Τον Δεκέμβριο του 1989, το Σέιμ ενέκρινε το Σχέδιο Μπαλτσερόβιτς για τη γρήγορη μετατροπή της πολωνικής οικονομίας από μια κεντρικά σχεδιασμένη σε μια οικονομία ελεύθερης αγοράς.[291][v] Το Σύνταγμα της Λαϊκής Δημοκρατίας της Πολωνίας τροποποιήθηκε για να εξαλειφθούν οι αναφορές στον «ηγετικό ρόλο» του κομμουνιστικού κόμματος και η χώρα μετονομάστηκε σε «Δημοκρατία της Πολωνίας». Το κομμουνιστικό Πολωνικό Κόμμα Ενωμένων Εργατών διαλύθηκε τον Ιανουάριο του 1990 και στη θέση του δημιουργήθηκε ένα νέο κόμμα, η Σοσιαλδημοκρατία της Δημοκρατίας της Πολωνίας.[282] Η «τοπική αυτοδιοίκηση», που είχε καταργηθεί το 1950, νομοθετήθηκε τον Μάρτιο του 1990, με επικεφαλής τοπικά εκλεγμένους αξιωματούχους. Η θεμελιώδης μονάδα της ήταν η διοικητικά ανεξάρτητη γκμίνα.[292][q]
Τον Οκτώβριο του 1990, το σύνταγμα τροποποιήθηκε για να περιορίσει τη θητεία του Προέδρου Γιαρουζέλσκι. Τον Νοέμβριο του 1990, υπογράφηκε η Συνθήκη Συνόρων Γερμανίας-Πολωνίας, με την ενοποιημένη Γερμανία.[293]
Τον Νοέμβριο του 1990, ο Λεχ Βαλέσα εξελέγη πρόεδρος για πενταετή θητεία και τον Δεκέμβριο, έγινε ο πρώτος λαϊκά εκλεγμένος Πρόεδρος της Πολωνίας. Οι πρώτες ελεύθερες κοινοβουλευτικές εκλογές στην Πολωνία πραγματοποιήθηκαν τον Οκτώβριο του 1991. 18 κόμματα μπήκαν στο νέο Σέιμ, αλλά η μεγαλύτερη εκπροσώπηση έλαβε μόνο το 12% των συνολικών ψήφων.[294]
Δημοκρατικό Σύνταγμα, ένταξη στο ΝΑΤΟ και στην Ευρωπαϊκή Ένωση Επεξεργασία
Υπήρξαν αρκετές κυβερνήσεις μετά την Αλληλεγγύη μεταξύ των εκλογών του 1989 και των εκλογών του 1993, ύστερα από τις οποίες ανέλαβαν τα «κομμουνιστικά» αριστερά κόμματα.[295] Το 1993, η πρώην Σοβιετική Βόρεια Ομάδα Ενόπλων Δυνάμεων, ένα υπόλειμμα προηγούμενης κυριαρχίας, άφησε την Πολωνία.[282]
Το 1995, ο Αλεξάντερ Κφασνιέφσκι του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος εξελέγη πρόεδρος και παρέμεινε σε αυτήν τη θέση για τα επόμενα δέκα χρόνια (δύο θητείες).[282]
Το 1997, το νέο Σύνταγμα της Πολωνίας ολοκληρώθηκε και εγκρίθηκε σε δημοψήφισμα. Αντικατέστησε το Μικρό Σύνταγμα του 1992, μια τροποποιημένη εκδοχή του κομμουνιστικού συντάγματος.[296]
Η Πολωνία εντάχθηκε στο ΝΑΤΟ το 1999.[297] Στοιχεία των Πολωνικών Ένοπλων Δυνάμεων συμμετείχαν έκτοτε στον πόλεμο στο Ιράκ και στον πόλεμο στο Αφγανιστάν. Η Πολωνία εντάχθηκε στην Ευρωπαϊκή Ένωση στο πλαίσιο της διεύρυνσής της το 2004. Ωστόσο, η Πολωνία δεν έχει υιοθετήσει το ευρώ ως νόμισμα και νόμιμο χρήμα, αλλά αντ' αυτού χρησιμοποιεί το πολωνικό ζλότι.
Μετά την εκλογή του συντηρητικού κόμματος Νόμος και Δικαιοσύνης το 2015, η πολωνική κυβέρνηση συγκρούστηκε επανειλημμένα με τα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με το ζήτημα της δικαστικής μεταρρύθμισης και κατηγορήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για υπονόμευση των «ευρωπαϊκών αξιών» και σαθρά δημοκρατικά πρότυπα. Ωστόσο, η πολωνική κυβέρνηση με επικεφαλής το κόμμα Νόμος και Δικαιοσύνη υποστήριξε ότι οι μεταρρυθμίσεις ήταν απαραίτητες λόγω της επικράτησης της διαφθοράς στο πολωνικό δικαστικό σώμα και της συνεχιζόμενης παρουσίας δικαστών της κομμουνιστικής εποχής.[298][299]
Δείτε επίσης Επεξεργασία
Παραπομπές Επεξεργασία
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Ντέρβιχ & Ζούρεκ 2002.
- ↑ Μπράουν, Γέζι (1985). Poland in Christian Civilization (στα Αγγλικά). Veritas Foundation Publication Centre. σελ. 69.
- ↑ Ντέρβιχ & Ζούρεκ 2002.
- ↑ Ντέρβιχ & Ζούρεκ 2002.
- ↑ Ντέρβιχ & Ζούρεκ 2002.
- ↑ Ντέρβιχ & Ζούρεκ 2002.
- ↑ Μιέλνικ-Σικόρσκα 2013.
- ↑ Ντέιβις 2005a.
- ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 9,6 Ντέιβις 2005a
- ↑ Ζουμπζίτσκι 2006.
- ↑ Βιροζούμσκι 1986.
- ↑ Βιροζούμσκι 1986.
- ↑ Βιροζούμσκι 1986.
- ↑ Σεμπάστιαν Μπράθερ (2008). Archäologie der westlichen Slawen: Siedlung, Wirtschaft und Gesellschaft im früh- und hochmittelalterlichen Ostmitteleuropa (στα Γερμανικά). Walter de Gruyter. σελ. 87.
- ↑ Βιροζούμσκι 1986.
- ↑ Βιροζούμσκι 1986.
- ↑ Βιροζούμσκι 1986.
- ↑ 18,0 18,1 18,2 18,3 18,4 18,5 18,6 18,7 18,8 Ντέιβις 2005a
- ↑ Βιροζούμσκι 1986.
- ↑ Βιροζούμσκι 1986.
- ↑ Βιροζούμσκι 1986.
- ↑ Βιροζούμσκι 1986.
- ↑ Γκιερόφσκι 1986a.
- ↑ 24,00 24,01 24,02 24,03 24,04 24,05 24,06 24,07 24,08 24,09 24,10 Ντέιβις 2005a
- ↑ Γκιερόφσκι 1986a.
- ↑ Γκιερόφσκι 1986a.
- ↑ Γκιερόφσκι 1986a.
- ↑ Όβερι 2010.
- ↑ Ντέιβις 1996.
- ↑ Γκιερόφσκι 1986a.
- ↑ Γκιερόφσκι 1986a.
- ↑ Γκιερόφσκι 1986a.
- ↑ 33,0 33,1 Γκιερόφσκι 1986a.
- ↑ Βοντέτσκα 2013.
- ↑ Γουίλιαμς 2013.
- ↑ Γκιερόφσκι 1986a.
- ↑ Γκιερόφσκι 1986a.
- ↑ Ντέιβις 2005a
- ↑ Ντέιβις 2005a
- ↑ Ντέιβις 2005a
- ↑ Γκιερόφσκι 1986a.
- ↑ Γκιερόφσκι 1986b.
- ↑ 43,0 43,1 43,2 43,3 43,4 43,5 Ντέιβις 2005a
- ↑ Γκιερόφσκι 1986b.
- ↑ 45,0 45,1 Γκιερόφσκι 1986b.
- ↑ Γκιερόφσκι 1986b.
- ↑ Γκιερόφσκι 1986b.
- ↑ Χερμπστ 1969.
- ↑ Τσουμπάτι 2009.
- ↑ 50,00 50,01 50,02 50,03 50,04 50,05 50,06 50,07 50,08 50,09 50,10 50,11 50,12 Ντέιβις 2005b
- ↑ Γκιερόφσκι 1986b.
- ↑ Γκιερόφσκι 1986b.
- ↑ Γκιερόφσκι 1986b.
- ↑ Μάτσιεϊ Μπουκόφσκι, et al. "Urbanization and GDP per capita: New data and results for the Polish lands, 1790–1910." Historical Methods: A Journal of Quantitative and Interdisciplinary History 52.4 (2019): 213-227.
- ↑ Γκιερόφσκι 1986b.
- ↑ Γκιερόφσκι 1986b.
- ↑ Γκιερόφσκι 1986b.
- ↑ Μπούραντ 1985.
- ↑ Γκιερόφσκι 1986b.
- ↑ 60,0 60,1 Ζντράντα 2010
- ↑ Γκιερόφσκι 1986b.
- ↑ 62,0 62,1 Λουκόφσκι & Ζαβάντζκι 2006.
- ↑ Μπούσκο 1986.
- ↑ Λουκόφσκι & Ζαβάντζκι 2006.
- ↑ Βερεσίτσκι 1990.
- ↑ Βερεσίτσκι 1990.
- ↑ 67,0 67,1 67,2 Λουκόφσκι & Ζαβάντζκι 2006.
- ↑ Βερεσίτσκι 1990.
- ↑ Μπούσκο 1986.
- ↑ Λουκόφσκι & Ζαβάντζκι 2006.
- ↑ Λουκόφσκι & Ζαβάντζκι 2006.
- ↑ Λουκόφσκι & Ζαβάντζκι 2006.
- ↑ Λουκόφσκι & Ζαβάντζκι 2006.
- ↑ 74,0 74,1 Λουκόφσκι & Ζαβάντζκι 2006.
- ↑ 75,0 75,1 75,2 75,3 75,4 75,5 Λουκόφσκι & Ζαβάντζκι 2006.
- ↑ 76,0 76,1 76,2 76,3 Ντέιβις 2005b
- ↑ Χένιγκ 2011.
- ↑ Βερεσίτσκι 1990.
- ↑ Ντέιβις 2001.
- ↑ ΜακΜίλαν 2002.
- ↑ 81,00 81,01 81,02 81,03 81,04 81,05 81,06 81,07 81,08 81,09 81,10 81,11 81,12 81,13 81,14 81,15 81,16 81,17 81,18 81,19 81,20 Ντέιβις 2005b.
- ↑ Λουκόφσκι & Ζαβάντζκι 2006.
- ↑ 83,0 83,1 83,2 83,3 83,4 83,5 Ντέιβις 2001.
- ↑ Ντουρατσίνσκι 2012
- ↑ Λουκόφσκι & Ζαβάντζκι 2006
- ↑ Μπισκούπσκι 1987.
- ↑ Λουκόφσκι & Ζαβάντζκι 2006.
- ↑ Σνάιντερ 2003.
- ↑ 89,0 89,1 Πραζμόφκσα 2011.
- ↑ Λουκόφσκι & Ζαβάντζκι 2006.
- ↑ Σνάιντερ 2003.
- ↑ Λουκόφσκι & Ζαβάντζκι 2006.
- ↑ Σνάιντερ 2003.
- ↑ Σνάιντερ 2003.
- ↑ Ντέιβις 2001
- ↑ Σνάιντερ 2003.
- ↑ Ντέιβις 2001.
- ↑ Λουκόφσκι & Ζαβάντζκι 2006.
- ↑ Λουκόφσκι & Ζαβάντζκι 2006.
- ↑ 100,0 100,1 Ντέιβις 2001.
- ↑ 101,0 101,1 Πιουάφσκι 2009.
- ↑ Λουκόφσκι & Ζαβάντζκι 2006.
- ↑ Ντέιβις 2005b.
- ↑ Ντέιβις 2005b.
- ↑ 105,0 105,1 Ντέιβις 2001.
- ↑ Τσουμπίνσκι 1988.
- ↑ Μπζόζα & Σόβα 2009.
- ↑ 108,0 108,1 Γκαρλίτσκι 2009.
- ↑ 109,0 109,1 Μπουρνέτκο 2009.
- ↑ Γκαρλίτσκι 2008.
- ↑ Λουκόφσκι & Ζαβάντζκι 2006.
- ↑ Μπζόζα & Σόβα 2009.
- ↑ Μπζόζα & Σόβα 2009.
- ↑ Τσουμπίνσκι 1988.
- ↑ Ζγκούρνιακ, Γουάπτος & Solarz 2006.
- ↑ Κοχάνσκι 2012.
- ↑ Ντζεβιενιέτσκι 1981.
- ↑ Τσουμπίνσκι 2009.
- ↑ Σέλονγκ 1968.
- ↑ Κρόκετ, Τζέιμσον Γ. (2009-12-10). «The Polish Blitz, More than a Mere Footnote to History: Poland and Preventive War with Germany, 1933». Diplomacy & Statecraft 20 (4): 561–579. doi:. ISSN 0959-2296.
- ↑ Ντέιβις 2001.
- ↑ Λουκόφσκι & Ζαβάντζκι 2006.
- ↑ Ζγκούρνιακ, Γουάπτος & Solarz 2006.
- ↑ Λουκόφσκι & Ζαβάντζκι 2006.
- ↑ Μπούσκο 1986.
- ↑ Σέλονγκ 1968.
- ↑ Ζγκούρνιακ, Γουάπτος & Solarz 2006.
- ↑ Ντέιβις 2001.
- ↑ Ζγκούρνιακ, Γουάπτος & Solarz 2006.
- ↑ Ζάσουν 2009.
- ↑ Τσουμπίνσκι 2009.
- ↑ 132,0 132,1 132,2 Ζγκούρνιακ, Γουάπτος & Solarz 2006.
- ↑ Λουκόφσκι & Ζαβάντζκι 2006.
- ↑ 134,0 134,1 Ντέιβις 2001.
- ↑ Μπζόζα & Σόβα 2009.
- ↑ Ζγκούρνιακ, Γουάπτος & Solarz 2006.
- ↑ Ζγκούρνιακ, Γουάπτος & Solarz 2006.
- ↑ Λουκόφσκι & Ζαβάντζκι 2006.
- ↑ Τσουμπίνσκι 2009.
- ↑ Ντέιβις 2005b.
- ↑ Ζγκούρνιακ, Γουάπτος & Solarz 2006.
- ↑ Τσουμπίνσκι 2009.
- ↑ Χόλντγουορθ 2008.
- ↑ Ντέιβις 2001.
- ↑ Βιελίνσκι 2011.
- ↑ Μπούσκο 1986.
- ↑ Μπισκούπσκι 2003.
- ↑ 148,0 148,1 Κοχάνσκι 2012.
- ↑ Τσουμπίνσκι 2009.
- ↑ Κοζάτσουκ & Στράσακ 2004.
- ↑ Βάινμπεργκ 2005.
- ↑ 152,0 152,1 Μπζόζα & Σόβα 2009.
- ↑ Ντέιβις 2001.
- ↑ Ντέιβις 2005b.
- ↑ 155,0 155,1 Τσουμπίνσκι 2009.
- ↑ Μπούσκο 1986.
- ↑ Τσουμπίνσκι 2009.
- ↑ Τσουμπίνσκι 2009.
- ↑ Μπζόζα 2001.
- ↑ Ντέιβις 2005b.
- ↑ Λουκόφσκι & Ζαβάντζκι 2006.
- ↑ Τσουμπίνσκι 2009.
- ↑ Μπούσκο 1986.
- ↑ Ντέιβις 2005b.
- ↑ Μπούσκο 1986.
- ↑ Ντέιβις 2001.
- ↑ Κοχάνσκι 2012.
- ↑ 168,0 168,1 Μπούσκο 1986.
- ↑ Τσουμπίνσκι 2009.
- ↑ Μπζόζα & Σόβα 2009.
- ↑ 171,0 171,1 171,2 Κεμπ-Βελχ 2008.
- ↑ Μπζόζα 2001.
- ↑ Ντέιβις 2001.
- ↑ Κεμπ-Βελχ 2008.
- ↑ Σνάιντερ 2009.
- ↑ Μπούσκο 1986.
- ↑ 177,0 177,1 Κεμπ-Βελχ 2008.
- ↑ 178,0 178,1 Μπζόζα & Σόβα 2009.
- ↑ Domagalik 2011.
- ↑ USHMM.
- ↑ 181,0 181,1 181,2 181,3 181,4 181,5 Μπζόζα & Σόβα 2009.
- ↑ Τσουμπίνσκι 2009.
- ↑ Berghahn 1999.
- ↑ Γουίστοουν, Martin (2014). The Dark Heart of Hitler's Europe: Nazi rule in Poland under the General Government. Λονδίνο: Τάουρις. σελίδες 181–186. ISBN 978-1-78076-477-1.
- ↑ Κόνελι, Τζον (2005). «Why the Poles Collaborated so Little: And Why That Is No Reason for Nationalist Hubris». Slavic Review 64: 771–781. doi:. https://www.researchgate.net/publication/272584372.
- ↑ Γιαντ Βάσσεμ, The Holocaust Martyrs' and Heroes' Remembrance Authority, Names and Numbers of Righteous Among the Nations - per Country & Ethnic Origin, έως την 1η Ιανουαρίου 2019
- ↑ Naimark 2010; Σνάιντερ 2010.
- ↑ Κεμπ-Βελχ 2008.
- ↑ Motyka 2011.
- ↑ Μπούσκο 1986.
- ↑ Law-Reports of Trials of War Criminals, The United Nations War Crimes Commission, Volume VII, Λονδίνο, HMSO, 1948 CASE NO. 37 The Trial of Haupturmfuhrer Amon Leopold Goeth σελ. 9.
- ↑ Geoffrey K. Roberts, Patricia Hogwood (2013). The Politics Today Companion to West European Politics. Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. σελ. 50. ISBN 9781847790323.; Πιότρ Στέφαν Βάντιτς (1980). The United States and Poland. Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. σελ. 303. ISBN 9780674926851.; Φίλιπ A. Μπούλερ (1990). The Oder-Neisse Line: a reappraisal under international law. East European Monographs. σελ. 33. ISBN 9780880331746.
- ↑ Kolko & Kolko 1972.
- ↑ Μπούσκο 1986.
- ↑ Die deutschen Vertreibungsverluste. Bevölkerungsbilanzen für die deutschen Vertreibungsgebiete 1939/50. Herausgeber: Statistisches Bundesamt. Wiesbaden Stuttgart: Kohlhammer Verlag, 1958, σελ. 38, 45
- ↑ Philipp Ther, Deutsche Und Polnische Vertriebene: Gesellschaft und Vertriebenenpolitik in SBZ/ddr und in Polen 1945–1956, 1998, p. 56, (ISBN 3-525-35790-7)
- ↑ Matthew J. Gibney, Randall Hansen, Immigration and Asylum: From 1900 to the Present, 2005, p. 197, (ISBN 1-57607-796-9 και 978-1-57607-796-2)
- ↑ Naimark, Russian in Germany. p. 75 reference 31: a citation from the Plenum of the Central Committee of the Polish Workers Party, Μαΐου 20–21, 1945.
- ↑ Spieler, Silke. ed. Vertreibung und Vertreibungsverbrechen 1945–1948. Bericht des Bundesarchivs vom 28. Mai 1974. Archivalien und ausgewählte Erlebnisberichte. Bonn: Kulturstiftung der deutschen Vertriebenen. (1989). (ISBN 3-88557-067-X), σελ. 23–41
- ↑ Gawryszewski 2005.
- ↑ Langenbacher 2009.
- ↑ R. M. Douglas (2012). Orderly and Humane. The Expulsion of the Germans after the Second World War. Yale University Press. σελίδες 261.
- ↑ Κεμπ-Βελχ 2008.
- ↑ Radzilowski 2007.
- ↑ Σνάιντερ 1999; Σνάιντερ 2003.
- ↑ Σνάιντερ 2003.
- ↑ Maciorowski 2018.
- ↑ Μπούσκο 1986.
- ↑ Πραζμόφκσα 2011.
- ↑ Μπούσκο 1986.
- ↑ Μπούσκο 1986.
- ↑ Κεμπ-Βελχ 2008.
- ↑ 213,0 213,1 Zamoyski 1994.
- ↑ Wroński 2013.
- ↑ 215,0 215,1 215,2 Leszczyński 2013.
- ↑ 216,0 216,1 Daszczyński 2013.
- ↑ Πραζμόφκσα 2011.
- ↑ Κεμπ-Βελχ 2008.
- ↑ 219,0 219,1 Μπούσκο 1986.
- ↑ Τσουμπίνσκι 2012.
- ↑ Σόβα 2011.
- ↑ Κεμπ-Βελχ 2008.
- ↑ Κεμπ-Βελχ 2008.
- ↑ Ost 1990.
- ↑ Μπούσκο 1986.
- ↑ Κεμπ-Βελχ 2008.
- ↑ Λουκόφσκι & Ζαβάντζκι 2006.
- ↑ Κεμπ-Βελχ 2008.
- ↑ Μπούσκο 1986.
- ↑ Κεμπ-Βελχ 2008.
- ↑ Κεμπ-Βελχ 2008.
- ↑ Πραζμόφκσα 2011.
- ↑ 233,0 233,1 Λουκόφσκι & Ζαβάντζκι 2006.
- ↑ Κεμπ-Βελχ 2008.
- ↑ Ντέιβις 2005b.
- ↑ Κεμπ-Βελχ 2008.
- ↑ Μπούσκο 1986.
- ↑ Κεμπ-Βελχ 2008.
- ↑ Κεμπ-Βελχ 2008.
- ↑ Κεμπ-Βελχ 2008.
- ↑ Πραζμόφκσα 2011.
- ↑ Στελμαχόφσκι 2011.
- ↑ Λουκόφσκι & Ζαβάντζκι 2006.
- ↑ Κεμπ-Βελχ 2008.
- ↑ Wasilewski 2012a.
- ↑ Bogucka 2013.
- ↑ Κεμπ-Βελχ 2008.
- ↑ Κεμπ-Βελχ 2008.
- ↑ Κεμπ-Βελχ 2008.
- ↑ Στελμαχόφσκι 2011.
- ↑ Κεμπ-Βελχ 2008.
- ↑ Κεμπ-Βελχ 2008.
- ↑ Στελμαχόφσκι 2011.
- ↑ Κεμπ-Βελχ 2008.
- ↑ Στελμαχόφσκι 2011.
- ↑ 256,0 256,1 Κεμπ-Βελχ 2008.
- ↑ Πραζμόφκσα 2011.
- ↑ Κεμπ-Βελχ 2008.
- ↑ Σνάιντερ 2003.
- ↑ Στελμαχόφσκι 2011.
- ↑ Ντέιβις 2005a
- ↑ 262,0 262,1 Κεμπ-Βελχ 2008.
- ↑ Κεμπ-Βελχ 2008.
- ↑ Πραζμόφκσα 2011.
- ↑ Κεμπ-Βελχ 2008.
- ↑ Κεμπ-Βελχ 2008.
- ↑ 267,0 267,1 Κεμπ-Βελχ 2008.
- ↑ Πραζμόφκσα 2011.
- ↑ Κεμπ-Βελχ 2008.
- ↑ Κεμπ-Βελχ 2008.
- ↑ Κεμπ-Βελχ 2008.
- ↑ 272,0 272,1 Κεμπ-Βελχ 2008.
- ↑ Κεμπ-Βελχ 2008.
- ↑ Στελμαχόφσκι 2011.
- ↑ Στελμαχόφσκι 2011.
- ↑ Στελμαχόφσκι 2011.
- ↑ 277,0 277,1 Κεμπ-Βελχ 2008.
- ↑ Κεμπ-Βελχ 2008.
- ↑ 279,0 279,1 279,2 Κεμπ-Βελχ 2008.
- ↑ Στελμαχόφσκι 2011.
- ↑ 281,0 281,1 Κεμπ-Βελχ 2008.
- ↑ 282,0 282,1 282,2 282,3 282,4 282,5 Ντέιβις 2005b
- ↑ 283,0 283,1 283,2 283,3 Κεμπ-Βελχ 2008.
- ↑ Στελμαχόφσκι 2011.
- ↑ Κεμπ-Βελχ 2008.
- ↑ Στελμαχόφσκι 2011.
- ↑ Στελμαχόφσκι 2011.
- ↑ 288,0 288,1 288,2 Στελμαχόφσκι 2011.
- ↑ 289,0 289,1 289,2 Κεμπ-Βελχ 2008.
- ↑ Ντούντεκ 2007.
- ↑ Στελμαχόφσκι 2011.
- ↑ Στελμαχόφσκι 2011.
- ↑ Στελμαχόφσκι 2011.
- ↑ Στελμαχόφσκι 2011.
- ↑ Στελμαχόφσκι 2011.
- ↑ Στελμαχόφσκι 2011.
- ↑ Ντέιβις 2005b.
- ↑ Ελιάτ, Χόλι (22 Ιανουαρίου 2020). «Controversial judicial reform still 'needed,' Polish prime minister says after EU battle». CNBC. Ανακτήθηκε στις 25 Μαΐου 2020.
- ↑ Ντέτμερ, Τζέιμι (4 Φεβρουαρίου 2020). «Who Will Win in Rule-of-Law Clash Between Poland and EU?». Voice of America. Ανακτήθηκε στις 25 Μαΐου 2020.
Πηγές Επεξεργασία
- Άπλμπαουμ, Αν (2012). Iron Curtain: The Crushing of Eastern Europe 1944–56. Λονδίνο: Allen Lane. ISBN 978-0-713-99868-9.
- Μπάρκερ, Φίλιπ Γ. (2008). Religious Nationalism in Modern Europe: If God be for Us. Άμπινγκτον και Νέα Υόρκη: Routledge. ISBN 978-0-415-77514-4.
- Μπέργκχαν, Φόλκερ Ρ. (1999). «Germans and Poles, 1871–1945». In Keith Bullivant, Geoffrey J. Giles and Walter Pape, eds., Germany and Eastern Europe: Cultural Identities and Cultural Differences (σελ. 15–46). Yearbook of European Studies. Άμστερνταμ: Rodopi. ISBN 978-9-042-00688-1.
- Μπισκούπσκι, M. Μ. (1987). «Paderewski, Polish Politics, and the Battle of Warsaw, 1920». Slavic Review 46 (¾): 503–512. doi:.
- Μπισκούπσκι, M. Μ. (2003). Ideology, Politics, and Diplomacy in East Central Europe. Ρότσεστερ: Boydell & Brewer. ISBN 1-58046-137-9.
- Μπογκούτσκα, Τερέσα (6 Νοεμβρίου 2013), Ostatni, chłopi nowoczesnej Europy, wyborcza.pl, http://wyborcza.pl/magazyn/1,134728,14902608,Ostatni__chlopi_nowoczesnej_Europy.html, ανακτήθηκε στις 29 Οκτωβρίου 2015
- Μπζόζα, Τσέσουαφ (2001). Polska w czasach niepodległości i II wojny światowej (1918–1945) [Η Πολωνία στους καιρούς της Ανεξαρτησίας και του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου (1918–1945)]. Κρακοβία: Fogra. ISBN 978-8-385-71961-8.
- Μπζόζα, Τσέσουαφ· Σόβα, Αντζέι Λέον (2009). Historia Polski 1918–1945 [Ιστορία της Πολωνίας 1918–1945]. Κρακοβία: Wydawnictwo Literackie. ISBN 978-83-08-04125-3.
- Μπάραντ, Στέφεν Ρ. (1985), The Ιανουαρίου Uprising of 1863 in Poland: Sources of Disaffection and the Arenas of Revolt, European History Quarterly 15#2
- Μπουρνέτκο, Κσίστοφ (24 Νοεμβρίου 2009), Gwałt i ratunek, polityka.pl, http://www.polityka.pl/historia/179695,1,gwalt-i-ratunek.read, ανακτήθηκε στις 29 Οκτωβρίου 2015
- Μπούσκο, Γιούζεφ (1986). Historia Polski 1864–1948 [Ιστορία της Πολωνίας 1864–1948]. Βαρσοβία: Polish Scientific Publishers PWN. ISBN 83-01-03732-6.
- Χοντακιέβιτς, Μάρεκ Γιαν (2004). «The Warsaw Rising 1944: Perception and Reality». Έγγραφο για την 62η Ετήσια Συνάντηση της Πολωνικό Ινστιτούτο Τεχνών και Επιστημών της Αμερικής, 4–5 Ιουνίου 2004. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Μαρτίου 2021. Ανακτήθηκε στις 20 Οκτωβρίου 2013.
- Τσουμπίνσκι, Αντόνι (1988). Józef Piłsudski i jego legenda [Γιούζεφ Πιουσούτσκι και ο μύθος του]. Βαρσοβία: Polish Scientific Publishers PWN. ISBN 83-01-07819-7.
- Τσουμπίνσκι, Αντόνι (2009). Historia drugiej wojny światowej 1939–1945 [Η ιστορία του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου 1939–1945]. Πόζναν: Dom Wydawniczy REBIS. ISBN 978-83-7177-546-8.
- Τσουμπίνσκι, Αντόνι (2012). Historia Polski XX wieku [Η ιστορία της Πολωνίας του 20ου αιώνα]. Πόζναν: Wydawnictwo Nauka i Innowacje. ISBN 978-83-63795-01-6.
- Τσουμπάτι, Γιαρόσουαφ (2009). « 'What is to be Done When the Motherland Has Died?' The Moods and Attitudes of Poles After the Third Partition, 1795–1806». Κεντρική Ευρώπη 7 (2): 95–109. doi:.
- Νταστσίνσκι, Ρόμαν (20 Δεκεμβρίου 2013), Po wojnie światowej wojna domowa, wyborcza.pl, http://wyborcza.pl/alehistoria/1,134751,15172780,Po_wojnie_swiatowej_wojna_domowa.html, ανακτήθηκε στις 29 Οκτωβρίου 2015
- Ντέιβις, Νόρμαν (1996). Europe: A History. Οξφόρδη: Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. ISBN 978-0-198-20171-7.
- Ντέιβις, Νόρμαν (2001). Heart of Europe: A Short History of Poland (Νέα έκδοση). Οξφόρδη: Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. ISBN 978-0-192-85152-9.
- Ντέιβις, Νόρμαν (2005a). God's Playground: A History of Poland, Volume I (2η έκδοση). Οξφόρδη: Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. ISBN 978-0-231-12817-9.
- Ντέιβις, Νόρμαν (2005b). God's Playground: A History of Poland, Volume II (2η έκδοση). Οξφόρδη: Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. ISBN 978-0-199-25340-1.
- Ντέιβις, Νόρμαν (1986). «Poland's Multicultural Heritage» (PDF). Πανεπιστήμιο Χοκάιντο Acta Slavica Iaponica 4. Ανακτήθηκε στις 11 Μαΐου 2015.
- Ντέρβιχ, Μάρεκ· Ζούρεκ, Άνταμ, επιμ. (2002). U źródeł Polski (do roku 1038). Βρότσουαφ: Wydawnictwo Dolnośląskie. ISBN 83-7023-954-4.
- Ντομαγκάλικ, Μαουγκοζάτα (Οκτωβρίου 2011), Polskość noszę z sobą w plecaku, Pani styl.pl, http://www.styl.pl/magazyn/wywiady/mistrz-i-malgorzata/news-polskosc-nosze-ze-soba-w-plecaku,nId,360909, ανακτήθηκε στις 29 Οκτωβρίου 2015
- Ντζεβιενιέτσκι, Βάλτερ M. (1981). «The Polish Army on the Eve of World War II». The Polish Review 26 (3): 54–64. https://archive.org/details/sim_polish-review_1981_26_3/page/54.
- Ντούντεκ, Αντόνι (2007). Historia polityczna Polski 1989–2005 [Μια Πολιτική Ιστορία της Πολωνίας 1989–2005]. Κρακοβία: Wydawnictwo ARCANA. ISBN 978-83-89243-29-4.
- Ντουρατσίνσκι, Εουγκλενιους (2012). Stalin. Twórca i dyktator supermocarstwa [Σταλιν: ο δημιουργός και ο δικτάτορας μιας υπερδύναμης]. Βαρσοβία: Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora. ISBN 978-83-7549-150-0.
- Φρίντριχ, Κάριν (2012). Βραδεμβούργο-Πρωσία, 1466–1806: The Rise of a Composite State. Μπεϊσινγκστόουκ: Palgrave Macmillan. ISBN 978-0-230-53565-7.
- Γκαρλίτσκι, Άντζεϊ (4 Νοεμβρίου 2009), Wybrać, jak trzeba, Polityka, http://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/historia/227882,1,wybrac-jak-trzeba.read, ανακτήθηκε στις 29 Οκτωβρίου 2015
- Γκαρλίτσκι, Άντζεϊ (19 Απριλίου 2008), Bereza, polski obóz koncentracyjny, wyborcza.pl, http://wyborcza.pl/1,76842,5134208.html, ανακτήθηκε στις 29 Οκτωβρίου 2015
- Γκαβρισέφσκι, Άντζεϊ (2005). Ludność Polski w XX wieku [Ο πληθυσμός της Πολωνίας στον 20ο αιώνα]. Βαρσοβία: Polish Academy of Sciences. ISBN 83-87954-66-7.
- Γκέλα, Αλεξάντερ (1989). Development of Class Structure in Eastern Europe: Poland and Her Southern Neighbours. Άλμπανι: SUNY Press. ISBN 978-0-887-06833-1.
- Γκιερόφσκι, Γιούζεφ (1986a). Historia Polski 1505–1764 [Ιστορία της Πολωνίας 1505–1764]. Βαρσοβία: Polish Scientific Publishers PWN. ISBN 83-01-03732-6.
- Γκιερόφσκι, Γιούζεφ (1986b). Historia Polski 1764–1864 [Ιστορία της Πολωνίας 1764–1864]. Βαρσοβία: Polish Scientific Publishers PWN. ISBN 83-01-03732-6.
- Χένιγκ, Ρουθ (10 Μαρτίου 2011). «Versailles and Peacemaking». www.bbc.co.uk. Ανακτήθηκε στις 30 Αυγούστου 2018.
- Χερμπστ, Στανίσουαφ (1969). «Tadeusz Kościuszko» (στα πολωνικά). Tadeusz Kościuszko. 14. Βαρσοβία: Instytut Historii.
- Χόλντσουορθ, Νικ (18 Οκτωβρίου 2008). «Stalin 'planned to send a million troops to stop Hitler if Britain and France agreed pact' ». telegraph.co.uk. https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/russia/3223834/Stalin-planned-to-send-a-million-troops-to-stop-Hitler-if-Britain-and-France-agreed-pact.html. Ανακτήθηκε στις 20 Οκτωβρίου 2013.
- Τ.Π. (31 Ιουλίου 2010). «The Warsaw Rising: Was it all worth it?». Eastern approaches (economist.com). https://www.economist.com/blogs/easternapproaches/2010/07/warsaw_rising. Ανακτήθηκε στις 20 Οκτωβρίου 2013.
- Καλίτσκι, Βουοντζίμιες (23 Αυγούστου 2009), Norman Davies: W 1939 r. Polacy się świetnie spisali, wyborcza.pl, http://wyborcza.pl/1,101285,6952313,Norman_Davies__W_1939_r__Polacy_sie_swietnie_spisali.html, ανακτήθηκε στις 29 Οκτωβρίου 2015
- Κέμπ-Βελχ, A. (2008). Poland under Communism: A Cold War History. Κέιμπριτζ: Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ. ISBN 978-0-521-71117-3.
- Κίρχμαϊερ, Γέζι (1970). Powstanie Warszawskie [Η Εξέγερση της Βαρσοβίας] (6th έκδοση). Βαρσοβία: Książka i Wiedza.
- Κοχάνσκι, Χάλικ (2012). The Eagle Unbowed: Poland and the Poles in the Second World War. Κέιμπριτζ: Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. ISBN 978-0-674-06814-8.
- Κόλκο, Τζόις· Κόλκο, Γκάμπριελ (1972). The Limits of Power: The World and United States Foreign Policy, 1945–1954. Νέα Υόρκη: Harper & Row.
- Κοζάτσουκ, Βουαντίσουαφ· Στράσακ, Γέζι (2004). Enigma: How the Poles Broke the Nazi Code. Νέα Υόρκη: Hippocrene Books. ISBN 978-0-781-80941-2.
- Κουτσίνσκι, Πιότρ (3 Ιανουαρίου 2014), TINA to fałsz, wyborcza.pl, http://wyborcza.pl/magazyn/1,135760,15218091,TINA_to_falsz.html, ανακτήθηκε στις 29 Οκτωβρίου 2015
- Λάνγκενμπαχερ, Έρικ (2009). «Ethical Cleansing?: The Expulsion of Germans from Central and Eastern Europe». In Nicholas A. Robins and Adam Jones, eds., Genocides by the Oppressed: Subaltern Genocide in Theory and Practice (σελ. 58–83). Μπλούμινγκτον: Πανεπιστήμιο της Ιντιάνα. ISBN 978-0253353092.
- Λεστσίνσκι, Άνταμ (7 Σεπτεμβρίου 2012), Polacy wobec Holocaustu, wyborcza.pl, http://wyborcza.pl/alehistoria/1,128609,12441919,Polacy_wobec_Holocaustu.html, ανακτήθηκε στις 30 Οκτωβρίου 2015
- Λεστσίνσκι, Άνταμ (20 Δεκεμβρίου 2013), Zdobycie władzy, wyborcza.pl, http://wyborcza.pl/alehistoria/1,134751,15171315,Zdobycie_wladzy.html, ανακτήθηκε στις 30 Οκτωβρίου 2015
- Λεστσίνσκι, Άνταμ (17 Ιανουαρίου 2015), Okupacja, której nie było, wyborcza.pl, http://wyborcza.pl/magazyn/1,143015,17266474,Okupacja__ktorej_nie_bylo.html, ανακτήθηκε στις 30 Οκτωβρίου 2015
- Λουκόφσκι, Γέζι· Ζαβάντζκι, Χούμπερτ (2006). Μία Σύνοψη της Ιστορίας της Πολωνίας (2η έκδοση). Κέιμπριτζ: Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ. ISBN 978-0-521-61857-1.
- Ματσιορόφσκι, Μιρόσουαφ (20 Δεκεμβρίου 2010), Kresowianie nie mieli wyboru, musieli jechać na zachód, wroclaw.gazeta.pl, http://wroclaw.gazeta.pl/wroclaw/1,35771,8842882,Kresowianie_nie_mieli_wyboru__musieli_jechac_na_zachod.html, ανακτήθηκε στις 30 Οκτωβρίου 2015
- ΜακΜίλαν, Μάργκαρετ (2002). Paris 1919: Six Months That Changed the World. Νέα Υόρκη: Random House. ISBN 978-0-375-50826-4.
- Μοτίκα, Γκζέγκος (2011). Od rzezi wołyńskiej do akcji "Wisła".
- Νάιμαρκ, Νόρμαν M. (2010). Stalin's Genocides. Princeton, NJ: Πανεπιστήμιο του Πρίνστον. ISBN 978-0-691-14784-0.
- Ost, David (1990). Solidarity and the Politics of Anti-Politics. Philadelphia, PA: Temple University Press. ISBN 978-0-877-22655-0.
- Όβερι, Ρίτσαρντ (2010). The Times Complete History of the World (8η έκδοση). Λονδίνο: Times Books. ISBN 978-0007315697.
- Πιλάφσκι, Κσίστοφ (1 Νοεμβρίου 2009), Ziemia dla chłopów, Przegląd (43/2009), http://www.przeglad-tygodnik.pl/pl/artykul/ziemia-dla-chlopow, ανακτήθηκε στις 30 Οκτωβρίου 2015
- Πιέντκα, Μπόχνταν (1 Ιουνίου 2016), Krwawe strajki w II RP, Przegląd (22/2016), http://www.tygodnikprzeglad.pl/krwawe-strajki-ii-rp/, ανακτήθηκε στις 16 Ιουνίου 2016
- Πραζμόφσκα, Ανίτα (2010). Poland: A Modern History. Λονδίνο: I.B.Tauris. ISBN 978-1-848-85273-0.
- Πραζμόφσκα, Ανίτα (2011). A History of Poland (2η έκδοση). Μπεϊσινγκστόουκ και Νέα Υόρκη: Palgrave Macmillan. ISBN 978-0-230-25236-3.
- Ραντζιλόφσκι, Τζον (2007). A Traveller's History of Poland (2η έκδοση). Νόρθαμπτον: Interlink. ISBN 978-1-566-56655-1.
- Σαρπ, Τόνι (1977). «The Origins of the 'Teheran Formula' on Polish Frontiers». Journal of Contemporary History 12 (2): 381–393. doi:.
- Σόβα, Αντζέι Λέον (2011). Historia polityczna Polski 1944–1991 [A Political History of Poland 1944–1991]. Κρακοβία: Wydawnictwo Literackie. ISBN 978-83-08047-69-9.
- Σνάιντερ, Τίμοθι (1999). « 'To resolve the Ukrainian Problem Once and for All': The Ethnic Cleansing of Ukrainians in Poland, 1943–1947». Journal of Cold War Studies 1 (2): 86–120. doi:.
- Σνάιντερ, Τίμοθι (2003). The Reconstruction of Nations: Poland, Ukraine, Lithuania, Belarus, 1569–1999. New Haven, CT: Πανεπιστήμιο Γέιλ. ISBN 978-0-300-10586-5.
- Σνάιντερ, Τίμοθι (2009). «Holocaust: The Ignored Reality». The New York Review of Books 56 (12). http://www.nybooks.com/articles/archives/2009/jul/16/holocaust-the-ignored-reality/.
- Σνάιντερ, Τίμοθι (2010). Bloodlands: Europe Between Hitler and Stalin. Λονδίνο: The Bodley Head. ISBN 978-0-224-08141-2.
- Στελμαχόφσκι, Άντζεϊ (2011). Kształtowanie się ustroju III Rzeczypospolitej [The Formation of the Third Republic System]. Βαρσοβία: Łośgraf. ISBN 978-83-62726-06-6.
- Σέλαγκ, Γιαν (1968). 13 lat i 113 dni [13 χρόνια και 113 μέρες]. Βαρσοβία: Czytelnik.
- Μιέλνικ-Σικόρσκα, Μάρτα (2013), «The History of Slavs Inferred from Complete Mitochondrial Genome Sequences», PLOS ONE 8 (1): e54360, doi:, PMID 23342138
- Μουσείο Μνήμης του Ολοκαυτώματος των Ηνωμένων Πολιτειών. «Polish victims». Ανακτήθηκε στις 20 Οκτωβρίου 2013.
- Σιτς, Σίλβια (6 Αυγούστου 2012), Co naprawdę stało się z generałem Zagórskim?, Historia.org.pl, https://historia.org.pl/2012/08/06/co-naprawde-stalo-sie-z-generalem-zagorskim/, ανακτήθηκε στις 20 Ιουνίου 2018
- Βαλέντσιακ, Ρ¨ομπερτ (27 Δεκεμβρίου 2017), Celem PiS jest władza, której nie odda, Przegląd (52/938), https://www.tygodnikprzeglad.pl/celem-pis-wladza-ktorej-odda/, ανακτήθηκε στις 2 Φεβρουαρίου 2018
- Βασιλέφσκι, Κσίστοφ (26 Αυγούστου 2012), Główny propagator kapitalizmu, Przegląd (34/2012), http://www.przeglad-tygodnik.pl/pl/artykul/krzysztof-wasilewski-glowny-propagator-kapitalizmu, ανακτήθηκε στις 30 Οκτωβρίου 2015
- Βασιλέφσκι, Κσίστοφ (28 Οκτωβρίου 2012), Rozliczanie piłsudczyków, Przegląd (43/2012), http://www.przeglad-tygodnik.pl/pl/artykul/rozliczanie-pilsudczykow, ανακτήθηκε στις 30 Οκτωβρίου 2015
- Βάινμπεργκ, Γκέρχαρντ (2005). A World at Arms: A Global History of World War II (2nd έκδοση). Κέιμπριτζ: Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ. ISBN 978-0-521-61826-7.
- Βερεσίτσκι, Χένρικ (1990). Historia polityczna Polski 1864–1918 [Πολιτική ιστορία της Πολωνίας 1864–1918]. Βρότσουαφ: Ossolineum. ISBN 83-04-03424-7.
- Βιελίνσκι, Μπάρτος T. (1 Σεπτεμβρίου 2011), Wrzesień '39. Wojna zaczęła się dwa lata później?, wyborcza.pl, http://wyborcza.pl/1,75475,10213548,Wrzesien__39__Wojna_zaczela_sie_dwa_lata_pozniej_.html, ανακτήθηκε στις 30 Οκτωβρίου 2015
- Ουίλιαμς, Μπράιαν Γκλιν (2013). The Sultan's Raiders: The Military Role of the Crimean Tatars in the Ottoman Empire (PDF). Ουάσινγκτον: The Jamestown Foundation. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 21 Οκτωβρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 21 Οκτωβρίου 2013.
- Βοντέτσκα, Ντορότα (8 Νοεμβρίου 2013), Polska urojona, wyborcza.pl, http://wyborcza.pl/magazyn/1,134728,14919359,Polska_urojona.html, ανακτήθηκε στις 31 Οκτωβρίου 2015
- Βούουκ-Ουανιέφσκα, Αγκνιέσκα (20 Ιανουαρίου 2018), Mamy przechlapane. Rozmowa z prof. Karolem Modzelewskim, Strajk.eu, http://strajk.eu/mamy-przechlapane-rozmowa-z-prof-karolem-modzelewskim/, ανακτήθηκε στις 2 Φεβρουαρίου 2018
- Βρούνσκι, Πάβεου (1 Μαρτίου 2013), Dzień Żołnierzy Wyklętych. Cywilny opór czy III wojna? Rozmowa z dr hab. Rafałem Wnukiem, bialystok.gazeta.pl, http://bialystok.gazeta.pl/bialystok/1,35235,13483112,Dzien_Zolnierzy_Wykletych__Cywilny_opor_czy_III_wojna_.html, ανακτήθηκε στις 31 Οκτωβρίου 2015
- Βιροζούμσκι, Γέζι (1986). Historia Polski do roku 1505 [Ιστορία της Πολωνίας έως το 1505]. Βαρσοβία: Polish Scientific Publishers PWN. ISBN 83-01-03732-6.
- Ζαμοΐσκι, Άνταμ (1994). The Polish Way: A Thousand Year History of the Poles and Their Culture. Νέα Υόρκη: Hippocrene Books. ISBN 978-0-781-80200-0.
- Ματσιορόφσκι, Μιρόσουαφ (17 Μαρτίου 2018), Prof. Jan Grabowski: Pomagaliśmy Niemcom zabijać Żydów, wyborcza.pl, http://wyborcza.pl/alehistoria/7,121681,23154070,prof-jan-grabowski-pomagalismy-niemcom-zabijac-zydow.html, ανακτήθηκε στις 19 Μαρτίου 2018
- Ζασούν, Ράφαου (27 Αυγούστου 2009), Jak Polacy i Rosjanie młócą historię, wiadomosci.gazeta.pl, http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114881,6970149,Jak_Polacy_i_Rosjanie_mloca_historie.html, ανακτήθηκε στις 31 Οκτωβρίου 2015
- Ζντράντα, Γέζι (27 Ιανουαρίου 2010), Powstanie styczniowe po 147 latach, polityka.pl, http://www.polityka.pl/historia/1502653,1,powstanie-styczniowe-po-147-latach.read, ανακτήθηκε στις 31 Οκτωβρίου 2015
- Ζγκούρνιακ, Μάριαν· Ουάπτος, Γιούζεφ· Σόλας, Γιάτσεκ (2006). Wielka historia świata, tom 11, wielkie wojny XX wieku (1914–1945) [Η Μεγάλη Ιστορία του Κόσμου, τομ. 11: Μεγάλοι πόλεμοι του 20ού αιώνα (1914–1945)]. Κρακοβία: Fogra. ISBN 83-60657-00-9.
- Ζουμζίτσκι, Ζενεβιέβ (15 Σεπτεμβρίου 2006). The Crosses of Auschwitz: Nationalism And Religion in Post-communist Poland. Chicago: Πανεπιστήμιο του Σικάγου. ISBN 978-0-226-99304-1. Ανακτήθηκε στις 5 Απριλίου 2012.
Βιβλιογραφία Επεξεργασία
Βιβλία γενικής ιστορίας της Πολωνίας στα αγγλικά
- Μπισκούπσκι, M. Μ. The History of Poland. Greenwood, 2000. 264 σελ. online edition Αρχειοθετήθηκε 2008-02-13 στο Wayback Machine.
- Νταμπρόφσκι, Πατρίτσε M. Poland: The First Thousand Years. Πανεπιστήμιο του Βόρειου Ιλινόι, 2016. σελ. 506 (ISBN 978-0875807560)
- Φρουχτ, Ρίχαρντ. Encyclopedia of Eastern Europe: From the Congress of Vienna to the Fall of Communism Garland Pub., 2000 online edition Αρχειοθετήθηκε 2010-03-18 στο Wayback Machine.
- Όσκαρ Χαλέτσκιr. History of Poland, Νέα Υόρκη: Roy Publishers, 1942. Νέα Υόρκη: Barnes and Noble, 1993, (ISBN 0-679-51087-7)
- Κένι, Πάντραϊκ. “After the Blank Spots Are Filled: Recent Perspectives on Modern Poland,” Journal of Modern History Volume 79, Number 1, Μάρτιος 2007 σελ. 134–61, ιστοριογραφία
- Κιενιέβιτς, Στέφαν. History of Poland, Hippocrene Books, 1982, (ISBN 0-88254-695-3)
- Κλοτσόφσκι, Γέζι. A History of Polish Christianity. Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, 2000. σελ. 385
- Λέρσκι, Τζορτζ Τ. Historical Dictionary of Poland, 966–1945. Greenwood, 1996. σελ. 750 online edition Αρχειοθετήθηκε 2008-02-13 στο Wayback Machine.
- Λέσλι, Ρ. Φ. The History of Poland since 1863. Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, 1980. σελ. 494
- Λεβίνσκι-Κόργουιν, Έντουαρντ Χένρι. The Political History of Poland (1917), καλά εικονογραφημένο; σελ. 650 online at books.google.com
- Λίτβιν Χένρικ, Central European Superpower, BUM , 2016.
- Πογκονόφσκι, Ίβο Τσίπριαν. Poland: An Illustrated History, Νέα Υόρκη: Hippocrene Books, 2000, (ISBN 0-7818-0757-3)
- Πογκονόφσκι, Ίβο Τσίπριαν. Poland: A Historical Atlas. Hippocrene, 1987. σελ. 321
- Radzilowski, John. A Traveller's History of Poland, Northampton, Massachusetts: Interlink Books, 2007, (ISBN 1-56656-655-X)
- Ρένταγουεϊ, Γ. Φ., Πένσον, Τ. Χ., Χαλέτσκι, O. και Ντιμπόσκι, Ρ. The Cambridge History of Poland, 2 vols., Κέιμπριτζ: Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, 1941 (1697–1935), 1950 (to 1696). Νέα Υόρκη: Octagon Books, 1971 online έκδοση vol 1 έως 1696 Αρχειοθετήθηκε 2008-02-13 στο Wayback Machine., παλιομοδίτικο αλλά πολύ λεπτομερές
- Ρους, Χανς. A History of Modern Poland (1966)
- Σάνφορντ, Τζορτζ. Historical Dictionary of Poland. Scarecrow Press, 2003. σελ. 291
- Βρούμπελ, Πιότρ. Historical Dictionary of Poland, 1945–1996. Γκρίνγουντ, 1998. σελ. 397
- Ζαμοίσκι, Άνταμ. Poland: A History. Hippocrene Books, 2012. σελ. 426 (ISBN 978-0781813013)
Δημοσιευμένα στην Πολωνία
- History of Poland, Αλεξάντερ Γκιέιστορ Βαρσοβία: PWN, 1968
- History of Poland, Στέφαν Κιενιέβιτς Βαρσοβία: PWN, 1979
- An Outline History of Poland, του Γέζι Τοπόλσκι. Βαρσοβία: Interpress Publishers, 1986, (ISBN 83-223-2118-X)
- An Illustrated History of Poland, των Ντάριους Μπανάσακ, Τόμας Μπίμπερ, Μάτσιεϊ Λεστσίνσκι. Πόζναν: Publicat, 2008, (ISBN 978-83-245-1587-5)
- Poland: History of Poland, των Στανίσουαφ Κοουοντζιέισκι, Ρόμαν Μαρτσίνεκ, Γιάκουμπ Πόλιτ. Κρακοβία: Wydawnictwo Ryszard Kluszczyński, 2005, 2009, (ISBN 83-7447-018-6)
Εξωτερικοί σύνδεσμοι Επεξεργασία
| Στη Βικιθήκη υπάρχει υλικό που έχει σχέση με το θέμα: |
- Ταινίες (online)
- Iστορία της Πολωνίας με κινούμενα σχέδια, (PARP, Expo 2010, Σαγκάη, Κίνα)
- Σύνορα της Πολωνίας, 990–2008 μ.Χ.
- Άλλοι
- Κοιτάζοντας την ιστορία της Πολωνίας μέσω του πρίσματος της τέχνης στο Culture.pl
- Ιστορία της Πολωνίας, σε πίνακες ζωγραφικής
- Ιστορία της Πολωνίας στο φόρουμ Historycy.org
- Ιστορία της Πολωνίας: Πρωτογενή έγγραφα
- Κοινοπολιτεία Διαφορετικών Πολιτισμών: Η κληρονομιά της Πολωνίας
- "Poland, Christianity" στο The New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge (1910) vol 9, σελ. 104–8
Χάρτες Επεξεργασία
- Πολωνία και Δυτικοί Σλάβοι 800–950 Αρχειοθετήθηκε 2017-10-25 στο Wayback Machine.
- Πολωνία 990–1040 Αρχειοθετήθηκε 2017-12-13 στο Wayback Machine.
- Πολωνία 1040–1090 Αρχειοθετήθηκε 2017-12-13 στο Wayback Machine.
- Πολωνία 1090–1140 Αρχειοθετήθηκε 2017-08-11 στο Wayback Machine.
- Πολωνία 1140–1250 Αρχειοθετήθηκε 2017-12-13 στο Wayback Machine.
- Πολωνία 1250–1290 Αρχειοθετήθηκε 2017-02-12 στο Wayback Machine.
- Πολωνία 1290–1333 Αρχειοθετήθηκε 2017-02-12 στο Wayback Machine.
- Πολωνία 1333–1350 Αρχειοθετήθηκε 2007-12-24 στο Wayback Machine.
- Πολωνία 1350–1370 Αρχειοθετήθηκε 2017-08-11 στο Wayback Machine.
- Πολωνία 1773
- Πολωνία 2004
