Κωνσταντίνος Βαρδαλάχος
Ο Κωνσταντίνος Βαρδαλάχος (Κύθηρα, 1753 ή 1755 - θαλάσσια περιοχή Κύθνου[3] ή πλησίον της Αίγινας,[4] 1830) ήταν Έλληνας λόγιος, με καταγωγή από τη Χίο, δάσκαλος του Γένους,[5] συγγραφέας πληθώρας διδακτικών εγχειριδίων στο πνεύμα του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού.[6] Υπήρξε πολύ καλός γνώστης των θετικών επιστημών, αλλά και της αρχαιοελληνικής γραμματείας, καθώς και των πατερικών κειμένων. Το εύρος των γνώσεών του αποτυπώθηκε στα διδακτικά βιβλία που συνέταξε, συμβάλλοντας με αυτόν τον τρόπο στην ανάπτυξη της ελληνικής εκπαίδευσης της εποχής του[6] και στη μεταλαμπάδευση των ευρωπαϊκών νεωτερικών θεωριών και των επιστημονικών ιδεών στο χώρο του Ελληνισμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.[7]
| Κωνσταντίνος Βαρδαλάχος | |
|---|---|
 | |
| Γενικές πληροφορίες | |
| Γέννηση | 1755[1] Κύθηρα |
| Θάνατος | 1830[1] Κύθνος ή Αίγινα |
| Αιτία θανάτου | πνιγμός |
| Χώρα πολιτογράφησης | Οθωμανική Αυτοκρατορία Ελλάδα |
| Εκπαίδευση και γλώσσες | |
| Ομιλούμενες γλώσσες | Ελληνικά |
| Σπουδές | Πανεπιστήμιο της Πάδοβας Πανεπιστήμιο της Πίζας |
| Πληροφορίες ασχολίας | |
| Ιδιότητα | λόγιος συγγραφέας εκπαιδευτικός φιλόλογος[2] |
Βίος Επεξεργασία
Νεανικά χρόνια και σπουδές Επεξεργασία
Ο Κωνσταντίνος Βαρδαλάχος γεννήθηκε στα Κύθηρα, πιθανότατα το 1753 ή το 1755,[6] και μεγάλωσε στο Κάιρο της Αιγύπτου, όπου ο πατέρας του δραστηριοποιείτο εμπορικά.[3] Ο πρόωρος χαμός του πατέρα του δυσχαίρανε την οικονομική θέση της οικογένειας και έθεσε σε κίνδυνο τη σπουδαστική εξέλιξή του. Η μικρή πατρική περιουσία, αλλά κυρίως η φιλομάθεια του νεαρού Βαρδαλάχου, τον βοήθησαν να ξεπεράσει τα εμπόδια, κερδίζοντας την εύνοια των δασκάλων του. Μαθήτευσε στην πατριαρχική Ελληνική Σχολή του Καΐρου μέχρι το 1783 περίπου, όταν διακόπηκε η λειτουργία της για οικονομικούς λόγους. Συνέχισε τη φοίτησή του στη Σχολή της Σύμης (λειτούργησε από το 1765 έως το 1821), ακολουθώντας το δάσκαλό του ιερομόναχο Γεράσιμο.[8]
Μετά το πέρας των σπουδών του στην Αίγυπτο και στον ελλαδικό χώρο, μετέβη στην Ιταλία για απόκτηση περεταίρω γνώσεων στις θετικές επιστήμες και στην ιατρική στο Πανεπιστήμιο της Πίζας και στο Πανεπιστήμιο της Πάντοβας, ως ακροατής.[9] Στην Πάντοβα γνωρίστηκε με το, σπουδαστή τότε, Ιωάννη Καποδίστρια, με τον οποίο συνδέθηκε με άρρηκτη, δια βίου φιλία. Οι δυο τους, μαζί με το συμφοιτητή και στενό φίλο τους Κήρυκο Χαιρέτη (1756-1830), έγιναν γνωστοί στο σπουδαστικό κύκλο της ιταλικής πανεπιστημιούπολης ως Ι tre greci (δηλ. «Οι τρεις Έλληνες», στα ιταλ.).[10]
Διδάσκαλος του Γένους Επεξεργασία
Δίδαξε φυσιογνωστικά μαθήματα και φιλοσοφία στο ελληνικό Λύκειο του Βουκουρεστίου, του οποίου χρημάτισε και σχολάρχης, διαδεχόμενος τον Λάμπρο Φωτιάδη όταν εκείνος πέθανε το 1805, μέχρι το 1815, οπότε μετέβη στο γυμνάσιο της Χίου και, τέλος, στην Ελληνοεμπορική Σχολή Οδησσού, όπου θήτευσε και ως διευθυντής.[11] Στο Βουκουρέστι, η συμβολή του στην αναβάθμιση και στον εκσυγχρονισμό του Λυκείου υπήρξε σημαντική, ιδίως την περίοδο που ανήλθε στο μητροπολιτικό θρόνο της Ουγγροβλαχίας ο Ιγνάτιος, με τον οποίο συνεργάστηκε στενά.[12]
Στη Χίο, συνέδραμε το δύσκολο έργο της απαγκίστρωσης του γυμνασίου από τη συντηρητική παράδοση του (αγίου) Αθανασίου Πάριου και τον αποκλεισμό των θετικών επιστημών και των νεωτερικών ιδεών της Δύσης. Δεν έμεινε όμως για μεγάλο διάστημα στη Σχολή. Όπως φαίνεται από μαρτυρίες του Κοραή, ήρθε σε ρήξη με το Νεόφυτο Βάμβα, του οποίου τη σχολαρχία και τη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων ο Βαρδαλάχος δεν ανέχτηκε, λόγω του νεαρότερου απ' αυτόν της ηλικίας του.[13]
Ο Βαρδαλάχος κλήθηκε να μεταβεί στην Ελληνοεμπορική Σχολή στην Οδησσό τον Απρίλιο του 1818 και έφτασε στην πόλη περί τις αρχές του καλοκαιριού του 1819. Το 1820 πήγε στο Βουκουρέστι και επέστρεψε πάλι στη Σχολή το 1825, αφού πρώτα περιπλανήθηκε σε διάφορα μέρη, μετά την έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης.[14] Στην Οδησσό, ο Βαρδαλάχος είχε ως μαθητές και τους Αλέξ. Ρίζο Ραγκαβή, Κωνστ. Παπαρρηγόπουλο,[15] καθώς και πολλούς Έλληνες πρόσφυγες από την Κωνσταντινούπολη, οι οποίοι είχαν καταφύγει στη ρωσική πόλη για να γλιτώσουν από τα τουρκικά αντίποινα και σφαγές, έπειτα από το ξέσπασμα Επανάστασης του 1821.[16]
Προς την «Ελευθέραν Ελλάδα» Επεξεργασία
Όταν η Ελλάδα ελευθερώθηκε ο Βαρδαλάχος, λόγω της στενής φιλίας του με τον κυβερνήτη Ιω. Καποδίστρια, αποφάσισε να περάσει «τας έσχατας ημέρας της ζωής του», όπως δήλωσε, στον «αέρα της Ελευθέρας Ελλάδος».[5] Επιθυμούσε να προσφέρει ό,τι του απόμενε από τη ζωή στην πατρίδα του και να μπορέσει να επιμεληθεί και να εκδόσει τα χειρόγραφά του προς όφελος των νέων σπουδαστών.[17] Γι' αυτό, στα τέλη Μαΐου 1830 αναχώρησε από την Οδησσό, όπου βρισκόταν. Τη νύχτα, όμως, μεταξύ 19ης και 20ής Ιουλίου, ενώ ταξίδευε από τη Σύρο προς τον τελικό προορισμό του, την Αίγινα, βούλιαξε το καΐκι του και πνίγηκε.[5][6] Ο θάνατος του Βαρδαλάχου προκάλεσε αίσθηση και θρήνο στον κόσμο των Ελλήνων λογίων. Στην Οδησσό, μάλιστα, απ' όπου είχε αποπλεύσει πριν πνιγεί και όπου υπήρξε ιδιαίτερα αγαπητός σε μαθητές και συναδέλφους του, οργανώθηκε προς τιμήν του ειδική επιμνημόσυνη τελετή στην Ελληνική Εμπορική Σχολή της πόλης.[18]
Εργογραφία Επεξεργασία
Ο K. Βαρδαλάχος συνέγραψε πολλά έργα φιλολογικά, φιλοσοφικά, θεολογικά και περί φυσικών επιστημών. Μερικά έμειναν ανέκδοτα και άλλα φαίνεται πως χάθηκαν για πάντα.[19] Σημαντικό υπήρξε επίσης το μεταφραστικό έργο του και τα σχόλια σε αρχαίους συγγραφείς και θρησκευτικά κείμενα.[6] Από τα δημοσιεύματά του κυριώτερες είναι οι ακόλουθες πραγματείες:[4][20]
- Μαθήματα διά τους παίδας. A΄-Γ΄. Οδησσός: Εν τη Τυπογραφία του των Ελλήνων Εμπόρων Σχολείου. 1830.
- Η γραμματική της ελληνικής γλώσσης. Οδησσός: Εν τη Τυπογραφία του των Ελλήνων Εμπόρων Σχολείου. 1829.
- Ρητορική τέχνη συνταχθείσα χάριν της ελληνικής νεολαίας. Βιέννη: Εκ της Τυπογραφίας του Ιωάννου Σνίρερ. 1815.
- Φυσική Πειραματική περιεκτική των νεωτέρων εφευρέσεων (PDF). Βιέννη: Τυπογραφείον Λεοπόλδου του Γρούνδ. 1812.[νεκρός σύνδεσμος]
Ο αναλυτικός «Κατάλογος χειρογράφων του Κωνσταντίνου Βαρδαλάχου» της Ελένης Κούκου παρατίθεται από τις Αμυγδαλάκη και Παρασκευοπούλου, όπως και η καταγραφή των «διασωθέντων βιβλίων» του (προσωπική βιβλιοθήκη).
Παραπομπές Επεξεργασία
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Catalogue of the National Library of Greece. 138593. Ανακτήθηκε στις 21 Σεπτεμβρίου 2023.
- ↑ (Γερμανικά) Κατάλογος της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γερμανίας. 116052856. Ανακτήθηκε στις 17 Ιουλίου 2021.
- ↑ 3,0 3,1 «Βαρδαλάχος, Κωνσταντίνος (Κύθηρα, 1755 - Κύθνος, 1830)». Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό. Εκδοτική Αθηνών. 30 Ιουλίου 2014. Ανακτήθηκε στις 13 Απριλίου 2016.
- ↑ 4,0 4,1 Μαντουβάλου (1970), σ. 668
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Βιογραφική Εγκυκλοπαίδεια Ελλήνων Λογοτεχνών.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 Αμυγδαλάκη και Παρασκευοπούλου.
- ↑ Βλ. Πρίντζιπας (1984), σσ. 1144-45.
- ↑ Πρίντζιπας (1984), σσ. 1146-47.
- ↑ Βλ. Μαντουβάλου (1970), σσ. 667, 670 και 673.
- ↑ Πρίντζιπας (1984), σ. 1148.
- ↑ Βλ. Μαντουβάλου (1970), σσ. 667-70.
- ↑ Πρίντζιπας (1984), σσ. 1149-52.
- ↑ Πρίντζιπας (1984), σσ. 1156 κ.εξ.
- ↑ Πρίντζιπας (1984), σσ. 1162-67.
- ↑ Μαντουβάλου (1971), σ. 682.
- ↑ Μαντουβάλου (1970), σ. 670.
- ↑ Βλ. Μαντουβάλου (1970), σ. 674.
- ↑ Μαντουβάλου (1970), σ. 669.
- ↑ Μαντουβάλου (1971), σ. 683.
- ↑ Εγκυκλοπαίδεια Νέα Δομή.
Πηγές Επεξεργασία
- «Κωνσταντίνος Βαρδαλάχος (1756-1831)». Βιογραφική Εγκυκλοπαίδεια Ελλήνων Λογοτεχνών Παγουλάτου. Αθήνα 1971. Αναδημοσίευση από anemourion. Νοέμβριος 2015. Ανακτήθηκε στις 13 Απριλίου 2016.
- ”Εγκυκλοπαίδεια Νέα Δομή„. «Βαρδαλάχος, Κωνσταντίνος». ygeiaonline.gr. Ανακτήθηκε στις 2 Νοεμβρίου 2016.
- Αμυγδαλάκη Ε. και Α. Παρασκευοπούλου. «Βαρδαλάχος Κωνσταντίνος (1755, Κύθηρα - 1830, Αίγινα)». Κάτοπτρον. ΕΚΠΑ. Ανακτήθηκε στις 13 Απριλίου 2016.[νεκρός σύνδεσμος]
- Μαντουβάλου, Μαρία (1970). «Άγνωστος επιτάφιος εις Κωνσταντίνον Βαρδαλάχον». Παρνασσός ΙΒ΄ (αρ. 4, Οκτώβριος-Δεκέμβριος): σσ. 682-697. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2021-09-21. https://web.archive.org/web/20210921000806/http://www.lsparnas.gr/page_flip/box5B_003-4/resources/PDF_File.pdf. Ανακτήθηκε στις 1.11.2016. (Αυτοτελώς, Αθήνα: Κείμενα και Μελέται Νεοελληνικής Φιλολογίας, 1970[νεκρός σύνδεσμος].)
- Μαντουβάλου, Μαρία (1971). «Ο Κωνσταντινος Βαρδαλάχος και τα ανέκδοτα σχόλιά του στον Γρηγόριο το Θεολόγο». Παρνασσός ΙΓ (αρ. 4, Οκτώβριος-Δεκέμβριος): σσ. 682-697. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2021-09-20. https://web.archive.org/web/20210920225208/http://www.lsparnas.gr/page_flip/box5B_004-4/resources/PDF_File.pdf. Ανακτήθηκε στις 1.11.2016. (Αυτοτελώς, Αθήνα: Κείμενα και Μελέται Νεοελληνικής Φιλολογίας, 1971[νεκρός σύνδεσμος].)
- Πρίντζιπας, Γεώργιος Θ. (1984). «Κωνσταντίνος Βαρδαλάχος: ένας πρωτοπόρος δάσκαλος του γένους». Θεολογία ΝE΄: σσ. 1144-1179. http://www.ecclesia.gr/greek/press/theologia/material/1984_4_10_Printzipas.pdf. Ανακτήθηκε στις 1.11.2016. (Αυτοτελώς, σε ανάτυπο: Αθήνα, 1984.)
Πρόσθετη βιβλιογραφία Επεξεργασία
- Κούκου, Ελένη (1964). Κωνσταντίνος Βαρδαλάχος (1755-1830). Αθήνα: ”Byzantinisch-Neugriechische Jahrbücher„.
Δείτε επίσης Επεξεργασία
Εξωτερικοί σύνδεσμοι Επεξεργασία
- «Βαρδαλάχος Κωνσταντίνος». Πανδέκτης. ΙΝΕ/ΕΙΕ. Ανακτήθηκε στις 2.11.2016.