Μάχη της Σελλασίας

Η μάχη της Σελλασίας πραγματοποιήθηκε το 222 π.Χ. ανάμεσα στους Σπαρτιάτες του Κλεομένη Γ΄ και τους Μακεδόνες του Αντιγόνου Δώσωνα στη Σελλασία της Λακωνίας λίγα χιλιόμετρα βόρεια της Σπάρτης. Ο σπαρτιατικός στρατός, υπό τη διοίκηση του βασιλιά Κλεομένη Γ΄, νικήθηκε από τις συνασπισμένες δυνάμεις της λεγόμενης «Πανελλήνιας Συμμαχίας» υπό τον Αντίγονο τον Δώσωνα.

Μάχη της Σελλασίας
Εκστρατεία του Κλεομένη
Χρονολογία	222 π.Χ.
Τόπος	Σελλασία Λακωνίας
Έκβαση	Νίκη των Μακεδόνων
Αντιμαχόμενοι
Μακεδόνες Σπαρτιάτες
Ηγετικά πρόσωπα
Αντίγονος Κλεομένης
Δυνάμεις
27.600 πεζοί και 1.200 ιππείς 20.000
Απώλειες
άγνωστο 5.800 Σπαρτιάτες μεγάλος αριθμός μισθοφόρων, περιοίκων και συμμάχων

Η μάχη της Σελλασίας αποτελεί την κορύφωση και το τέλος του πενταετούς Κλεομενικού πολέμου ανάμεσα στη Σπάρτη και την Αχαϊκή Συμπολιτεία, με διακύβευμα την ηγεμονία της Πελοποννήσου. Προς το τέλος του πολέμου η Σπάρτη βρέθηκε απομονωμένη και στερημένη από τους περισσότερους συμμάχους της, πολλοί από τους οποίους είχαν προσχωρήσει στο στρατόπεδο των εχθρών της. Παρά τις αντιξοότητες που αντιμετώπιζε ο Κλεομένης Γ΄, πέτυχε να παρατάξει 20.000 άνδρες στο πεδίο της μάχης. Οι αντίπαλοί του όμως υπερτερούσαν αριθμητικά και ποιοτικά: διέθεταν περίπου 30.000 άνδρες από τους οποίους 13.000 ήσαν έμπειροι Μακεδόνες φαλαγγίτες.

Στη σύγκρουση που ακολούθησε ο στρατός του Κλεομένη νικήθηκε κατά κράτος και υπέστη βαριές απώλειες. Μετά την ήττα ο Αντίγονος, επικεφαλής του νικηφόρου στρατού του, εισήλθε στη Σπάρτη, η οποία κατελήφθη για πρώτη φορά στην ιστορία της.

Η αναγέννηση της Σπάρτης και η σύγκρουσή της με την Αχαϊκή Συμπολιτεία

Στα μέσα του 3ου π.Χ. αιώνα η Αχαϊκή Συμπολιτεία κάτω από την ηγεσία του χαρισματικού ηγέτη της Άρατου αύξησε την ισχύ της και πέτυχε να ενταχθούν σε αυτήν οι περισσότερες πόλεις της βόρειας Πελοποννήσου, καθώς και πολλές πόλεις της Αργολίδας. Η αυξανόμενη επιρροή της στην Πελοπόννησο οδηγούσε αναπόφευκτα σε σύγκρουση με τη Σπάρτη. Οι προοπτικές για την Σπάρτη ήταν δυσοίωνες καθώς η πόλη βρισκόταν από καιρό σε βαθειά κοινωνική, πολιτική και οικονομική κρίση και είχε μετατραπεί σε μια πλουτοκρατική κοινωνία. Το σημαντικότερο όμως πρόβλημα της Σπάρτης ήταν η δραματική μείωση του ανθρώπινου δυναμικού της: σύμφωνα με τον Πλούταρχο στην πόλη δεν είχαν απομείνει περισσότεροι από 700 Σπαρτιάτες, από τους οποίους οι 100 είχαν συγκεντρώσει στην κατοχή τους το μεγαλύτερο μέρος του πλούτου της πόλης, και οι περισσότεροι από τους υπόλοιπους είχαν υποθηκευμένες τις περιουσίες τους σ’ αυτούς.

Η μεταρρυθμιστική προσπάθεια του Άγι Δ΄

Όπως ήταν φυσικό, η ολιγαρχία των εκατό προνομιούχων Σπαρτιατών αντιστεκόταν πεισματικά σε κάθε μεταρρυθμιστική απόπειρα. Θύμα της υπήρξε ο νεαρός βασιλιάς Άγις Δ΄, που ανήλθε στο θρόνο της το 245 π.Χ. και ήταν γιος του Ευδαμίδα Β΄. Ο Άγις επιχείρησε να αλλάξει το στρεβλό σύστημα της πατρίδας του εφαρμόζοντας δραστικές μεταρρυθμίσεις. Οι αντίπαλοί του πέτυχαν να τον απομονώσουν, ο συμβασιλέας του Λεωνίδας Β΄ τον ανέτρεψε, ο Άγις δικάστηκε και καταδικάστηκε σε θάνατο (241 π.Χ.) και οι μεταρρυθμίσεις του ακυρώθηκαν.

Η μεταρρυθμιστική προσπάθεια του Κλεομένη Γ΄

Στα επόμενα χρόνια η Αχαϊκή Συμπολιτεία ισχυροποιήθηκε ακόμη περισσότερο. Το 235 π.Χ. προσχώρησε σ’ αυτήν η Μεγαλόπολη και έξι χρόνια αργότερα ακολούθησε το Άργος. Η επικράτεια της Αχαϊκής Συμπολιτείας εκτεινόταν πλέον από τον Πατραϊκό μέχρι τον Σαρωνικό κόλπο και περιλάμβανε όλη την Αργολίδα και το μεγαλύτερο μέρος της Αρκαδίας. Η σύγκρουση ανάμεσα στη Σπάρτη και την Αχαϊκή Συμπολιτεία ξέσπασε τελικά το 229 π.Χ., αρχικά με τη μορφή τοπικών αψιμαχιών, οι οποίες αργότερα κλιμακώθηκαν και οδήγησαν σε έναν εξοντωτικό πόλεμο, τον ονομαζόμενο και «Κλεομενικό» από τον βασιλιά της Σπάρτης Κλεομένη Γ΄.

Ο τελευταίος υπήρξε ένας ιδιοφυής ηγέτης και εμπνευσμένος πολιτικός. Ήταν γιος του Λεωνίδα Β΄ και ανέβηκε στο θρόνο το 235 π.Χ. Το 227 π.Χ. νίκησε δύο φορές τους Αχαιούς στο Λύκαιον και στο Λεύκτρον της Μεγαλόπολης. Στη συνέχεια επέστρεψε στη Σπάρτη, όπου ανέτρεψε με πραξικόπημα το πολιτικό κατεστημένο και συγκέντρωσε όλες τις εξουσίες στα χέρια του. Έθεσε τότε σε εφαρμογή μια σειρά από επαναστατικές μεταρρυθμίσεις με στόχο την αναγέννηση της σπαρτιατικής ισχύος.

Οι μεταρρυθμίσεις του περιλάμβαναν: α) κατάργηση όλων των χρεών, β) αύξηση του αριθμού των Σπαρτιατών οπλιτών σε τέσσερις χιλιάδες με πολιτογράφηση υπομειόνων, περιοίκων και μισθοφόρων, και γ) αναδιανομή της γης σε ίσα μερίδια μεταξύ των πολιτών, έτσι ώστε οι νέοι Σπαρτιάτες να είναι ίσοι μεταξύ τους. Με τον τρόπο αυτόν ο Κλεομένης πέτυχε να πολλαπλασιάσει άμεσα την ισχύ της Σπάρτης και να αντιστρέψει τους όρους της στρατιωτικής αναμέτρησης.

Ο πόλεμος με την Αχαϊκή Συμπολιτεία

Ο πόλεμος πέρασε σε νέα φάση όταν ο Κλεομένης εισέβαλε στα εδάφη της Αχαϊκής Συμπολιτείας το 226 π.Χ. και κατέλαβε την Δύμη και τις Φαρές. Προς το τέλος της ίδιας χρονιάς κατανίκησε τον στρατό της Αχαϊκής Συμπολιτείας σε αποφασιστική μάχη στο Εκατόμβαιον. Μετά από αυτή την καταστροφή πολλοί ηγέτες των αχαϊκών πόλεων έχασαν κάθε διάθεση για εξακολούθηση του πολέμου και φάνηκαν πρόθυμοι να συνθηκολογήσουν. Στις διαπραγματεύσεις που ακολούθησαν ο Κλεομένης αξίωσε να τον αναγνωρίσουν ως ηγεμόνα τους.

Ο διπλωματικός χειρισμός του Άρατου

Ωστόσο ο αρχηγός της Αχαϊκής Συμπολιτείας Άρατος ήταν αποφασισμένος να μην καταθέσει τα όπλα. Έχοντας από νωρίς αντιληφθεί ότι μόνο με έναν ισχυρό σύμμαχο η Αχαϊκή Συμπολιτεία θα μπορούσε να αντιμετωπίσει τη Σπάρτη, είχε απευθυνθεί ήδη από τα τέλη του 227 π.Χ. στον βασιλιά της Μακεδονίας Αντίγονο τον Δώσωνα και είχε εξασφαλίσει την συγκατάθεσή του να επέμβει στρατιωτικά υπέρ της Αχαϊκής Συμπολιτείας. Με κατάλληλους διπλωματικούς χειρισμούς ο Άρατος πέτυχε να υπονομεύσει τις διαπραγματεύσεις και να πείσει τους συμπατριώτες του να μην ενδώσουν στις αξιώσεις του Κλεομένη και να συνεχίσουν την αντίσταση. Ταυτόχρονα κάλεσε τον Αντίγονο να σπεύσει το συντομότερο στην Πελοπόννησο με ισχυρή στρατιωτική δύναμη.

Η επανέναρξη του πολέμου είχε σαν αποτέλεσμα να ενεργοποιηθούν οι αποσχιστικές τάσεις που από καιρό υπέβοσκαν στην Αχαϊκή Συμπολιτεία. Οι ηγέτες πολλών πόλεων ήσαν αντίθετοι με την απόφαση του Άρατου να καλέσει στη Πελοπόννησο τον Αντίγονο, ενώ σε πολλές πόλεις τα φτωχά στρώματα του πληθυσμού υποστήριζαν τον Κλεομένη διότι πίστευαν πως οι κοινωνικές μεταρρυθμίσεις του θα επεκτείνονταν και στις δικές τους πόλεις. Μέσα σε μερικούς μήνες ο Κλεομένης πέτυχε να θέσει στον έλεγχό του τις περισσότερες πόλεις της Συμπολιτείας –ανάμεσά τους το Άργος και την Κόρινθο– και να καταστήσει την Σπάρτη κυρίαρχη στην Πελοπόννησο.

Η έλευση των Μακεδόνων

Τον Απρίλιο του 224 π.Χ. ο Αντίγονος, επικεφαλής του στρατού του, έφθασε μπροστά στον Ισθμό. Εκεί όμως υποχρεώθηκε να σταματήσει, καθώς ο Κλεομένης, έχοντας στον έλεγχό του την Κόρινθο και την ευρύτερη περιοχή του Ισθμού, απέκλειε κάθε πρόσβαση προς νότο. Τότε συνέβη ένα αναπάντεχο γεγονός, το οποίο ανέτρεψε την εξέλιξη του πολέμου. Το Άργος εξεγέρθηκε εναντίον του Κλεομένη και πέρασε στο στρατόπεδο των εχθρών του. Η παρουσία μιας εχθρικής πόλης στα νώτα του υποχρέωσε τον Κλεομένη να εγκαταλείψει τις θέσεις του στον Ισθμό και να επιχειρήσει να ανακαταλάβει το Άργος. Απέτυχε όμως στην προσπάθειά του, ενώ αντίθετα οι Μακεδόνες εισέβαλαν ανενόχλητοι στην Πελοπόννησο. Μετά από αυτά ο Κλεομένης υποχώρησε στη Λακωνία (Μάιος 224 π.Χ). Ο Αντίγονος δεν τον καταδίωξε. Στους επόμενους μήνες ασχολήθηκε με την εδραίωση της μακεδονικής κυριαρχίας στην Πελοπόννησο και, ακολουθώντας το παράδειγμα του Αλεξάνδρου, σύστησε το φθινόπωρο του 224 π.Χ. μια νέα «Πανελλήνια Συμμαχία», στην οποία αυτή τη φορά συμμετείχαν ομοσπονδίες πόλεων και φυσικά η Αχαϊκή Συμπολιτεία υπό την ηγεσία της Μακεδονίας.

Η αντίδραση του Κλεομένη

Στο τέλος της άνοιξης του 223 π.Χ., μετά από μια αποτυχημένη απόπειρα του Κλεομένη να καταλάβει τη Μεγαλόπολη, ο Αντίγονος αποφάσισε να εισβάλει στη Λακωνία. Όταν όμως κινδύνεψε να αποκοπεί μέσα στη Λακωνία από μια δύναμη Ορχομενίων, εγκατέλειψε το σχέδιο της εισβολής και αποφάσισε να αποδυναμώσει εντελώς τον Κλεομένη, αποσπώντας μεθοδικά όλες τις συμμαχικές του πόλεις. Έτσι το καλοκαίρι του 223 π.Χ. κατέλαβε τον Ορχομενό, την Μαντίνεια, την Τεγέα, την Ηραία και την Τέλφουσα και ο ίδιος παρέμεινε στην Πελοπόννησο αφού πρώτα έστειλε τους Μακεδόνες να ξεχειμωνιάσουν στην πατρίδα τους.

Ο Κλεομένης ωστόσο δεν κατέθεσε τα όπλα. Προκειμένου να αυξήσει τη δύναμη του στρατού του και να ανταποκριθεί στις πολεμικές δαπάνες, απευθύνθηκε προς τους είλωτες. Απελευθέρωσε όσους είλωτες είχαν τη δυνατότητα να καταβάλουν 5 αττικές μνες. Με τον τρόπο αυτό απελευθέρωσε 6.000 είλωτες και συγκέντρωσε 500 τάλαντα. Έχοντας με τον τρόπο αυτό ισχυροποιήσει την θέση του, και ενώ οι αντίπαλοί του ήσαν αποδυναμωμένοι, επιτέθηκε ξανά στη Μεγαλόπολη και αυτή τη φορά την κατέλαβε. Όταν οι Μεγαλοπολίτες αρνήθηκαν να συνεργαστούν μαζί του, λεηλάτησε την πόλη τους και την κατέστρεψε. Στις αρχές της άνοιξης του 222 π.Χ., και ενώ ο Αντίγονος βρισκόταν στο Άργος χωρίς τους Μακεδόνες του, ο Κλεομένης εισέβαλε στην Αργολίδα και επιδόθηκε προκλητικά στη λεηλασία της φθάνοντας μπροστά στις πύλες του Άργους. Μετά από αυτό, ο Αντίγονος πείστηκε ότι ο πόλεμος φθοράς δεν είχε κανένα νόημα και, αφού πρώτα συγκέντρωσε τις δυνάμεις του, εισέβαλε στα τέλη του Ιουνίου 222 π.Χ. με 30.000 άνδρες στη Λακωνία, αποφασισμένος να αντιμετωπίσει τον Κλεομένη σε μια καθοριστική μάχη η οποία θα έκρινε και τον πόλεμο.

Πριν τη μάχη

Ο Κλεομένης επέλεξε να ανακόψει τον Αντίγονο στη Σελλασία. Η κώμη αυτή είχε ιδιαίτερη στρατηγική σημασία, καθώς βρισκόταν στον κεντρικό από τους τρεις βασικούς οδικούς άξονες που οδηγούσαν από βορρά στη Σπάρτη και ταυτόχρονα απείχε μιας ώρας δρόμο από τους άλλους δύο. Με τον τρόπο αυτό ο Κλεομένης ήταν σε θέση να αναχαιτίσει εγκαίρως τον Αντίγονο, οποιαδήποτε διαδρομή κι αν ακολουθούσε εκείνος.

Το πεδίο της μάχης

Το πεδίο της μάχης το επέλεξε ο Κλεομένης. Ήταν ένα σχετικά μικρό πεδινό άνοιγμα ανάμεσα σε δύο λόφους, τον Εύα στα δυτικά και τον Όλυμπο στα ανατολικά. Μέσα από το άνοιγμα αυτό περνούσε ο ποταμός Οινούς και παράλληλα με αυτόν, ακολουθώντας τη ροή του, διερχόταν ο δρόμος Τεγέας–Σπάρτης. Επρόκειτο για μια εξαιρετικά αμυντική τοποθεσία, την οποία ο Κλεομένης εκμεταλλεύτηκε στο έπακρο, οχυρώνοντας τους δύο λόφους με πασσάλους και τάφρους ώστε να την καταστήσει απόρθητη.

Οι δυνάμεις των αντιπάλων

Σπαρτιάτες

Παρά τις δυσκολίες που αντιμετώπιζε, ο Κλεομένης διέθετε έναν αξιόμαχο και –για τα δεδομένα της Σπάρτης– πολυάριθμο στρατό, ο οποίος έφθανε τους 20.000 άνδρες. Ένα μικρό μέρος της δύναμής του είχε αναλάβει την φύλαξη των στενών και των προσβάσεων γύρω από το πεδίο της μάχης, έτσι ώστε να αποτρέψει οποιαδήποτε απόπειρα πλαγιοκόπησης που θα επιχειρούσε ο Αντίγονος. Ο κύριος όγκος της, περίπου 18.000 άνδρες, παρατάχτηκε στο πεδίο της μάχης.

Οι 4.000 από αυτούς ήσαν Σπαρτιάτες, οπλισμένοι με σάρισες κατά τα πρότυπα της μακεδονικής φάλαγγας, με αναμφισβήτητη εμπειρία στο πεδίο της μάχης. Ο Κλεομένης τους ενίσχυσε με 2.000 απελευθερωμένους είλωτες, εξοπλισμένους κι αυτούς κατά τα μακεδονικά πρότυπα. Αυτοί οι 6.000 «Λακεδαιμόνιοι» αποτελούσαν την αφρόκρεμα του σπαρτιατικού στρατού και τάχθηκαν στο δεξιό της παράταξης πίσω από οχυρωμένες θέσεις στον λόφο Όλυμπο.

Για την κάλυψη της φάλαγγας και τον πλήρη έλεγχο της πλαγιάς ο Κλεομένης ανέπτυξε εκεί άλλους 5.000 ελαφρά οπλισμένους «ευζώνους» και μισθοφόρους. Όλοι αυτοί, 11.000 άνδρες συνολικά, τέθηκαν κάτω από τη διοίκηση του ίδιου του Κλεομένη.

Στο κέντρο, στα πεδινά τμήματα ανάμεσα στους δύο λόφους, ο Κλεομένης παρέταξε τους περίπου 1.000 ιππείς του και 1.000 ελαφρά οπλισμένους μισθοφόρους.

Τέλος στον λόφο Εύα, υπό τη διοίκηση του αδελφού του Κλεομένη Ευκλείδα, αναπτύχθηκαν οι περίοικοι μαζί με τους λίγους συμμάχους που είχαν απομείνει πιστοί στη Σπάρτη, περίπου 5.000-6.000 άνδρες συνολικά.

Μακεδόνες

Ο Αντίγονος παρέταξε απέναντι στο σπαρτιατικό στρατό 27.600 πεζούς και 1.200 ιππείς. Περίπου το μισό της δύναμης του πεζικού του το αποτελούσαν Μακεδόνες και συγκεκριμένα 10.000 φαλαγγίτες και 3.000 επίλεκτοι «χαλκάσπιδες». Εξοπλισμένοι κατά τα μακεδονικά πρότυπα ήσαν επίσης και 1.000 Μεγαλοπολίτες, 2.000 Βοιωτοί και 1.000 Ηπειρώτες. Συνολικά το βαρύ πεζικό του Αντίγονου έφθανε τους 17.000 άνδρες.

Οι ελαφρότερες δυνάμεις του αποτελούνταν από 3.000 μισθοφόρους, 1.600 Ιλλυριούς, 1.000 Γαλάτες, 1.000 Αγριάνες, 1.000 Ακαρνάνες, και 3.000 «επίλεκτους» Αχαιούς, σε σύνολο 10.600 ανδρών. Τέλος το ιππικό του Αντίγονου αποτελούσαν 1.200 ιππείς και συγκεκριμένα: 300 Μακεδόνες, 300 Αχαιοί, 300 μισθοφόροι, 200 Βοιωτοί, 50 Ηπειρώτες και 50 Ακαρνάνες.

Η παράταξη και τα σχέδια των αντιπάλων

Σπαρτιάτες

Από την διάταξη των δυνάμεων του Κλεομένη φαίνεται αμέσως η σημασία που έδινε στην κατοχή των δύο λόφων. Στον Όλυμπο, τον σχετικά ομαλότερο και επομένως περισσότερο ευάλωτο, ο Κλεομένης έταξε περισσότερο από το μισό της συνολικής του δύναμης, καθώς και τις πιο επίλεκτες μονάδες του. Αντίθετα οι δυνάμεις που υπερασπίζονταν τον λόφο Εύα ήσαν πολύ λιγότερες και υστερούσαν ποιοτικά. Βασικός λόγος γι’ αυτό ήταν η μορφολογία του εδάφους. Σε σχέση με τον Όλυμπο ο Εύας ήταν ψηλότερος και πιο δύσβατος, ενώ η απότομη πλαγιά του ήταν ακατάλληλη για την ανάπτυξη της φάλαγγας. Ακόμη, ξυστά στις υπώρειες του λόφου περνούσε ένας μικρός χείμαρρος ο Γοργύλος, με αποτέλεσμα ολόκληρη η πλαγιά του Εύα να περιβάλλεται από μια φυσική τάφρο η οποία εμπόδιζε την πρόσβαση στους επιτιθέμενους. Το χαρακτηριστικό αυτό σε συνδυασμό με τις οχυρώσεις του Κλεομένη ψηλότερα στην πλαγιά, είχαν καταστήσει τον Εύα έναν ισχυρό προμαχώνα.

Έχοντας αγκιστρώσει τα άκρα του στους δύο οχυρωμένους λόφους, ο Κλεομένης υποχρέωνε τον αντίπαλό του είτε να εισχωρήσει στην πεδιάδα αφήνοντας τα πλευρά του εκτεθειμένα και κινδυνεύοντας να περικυκλωθεί, είτε να επιχειρήσει να καταλάβει τον ένα ή και τους δύο λόφους. Σε κάθε περίπτωση ο Κλεομένης διατηρούσε το εδαφικό πλεονέκτημα.

Μακεδόνες

Παρότι ο Αντίγονος υπερτερούσε αριθμητικά, δεν είχε δυνατότητα να αξιοποιήσει την υπεροχή του εξ αιτίας της στενότητας του πεδίου της μάχης. Επιχείρησε τότε να υπερκεράσει τις θέσεις του Κλεομένη ή να τον παρασύρει να εγκαταλείψει τις οχυρωμένες θέσεις του, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Μη θέλοντας να χάσει περισσότερο χρόνο ο Αντίγονος αποφάσισε να επιτεθεί στον ένα από τους δύο οχυρωμένους λόφους και επέλεξε τον Εύα.

Απέναντι στον Εύα ο Αντίγονος έταξε τους 3.000 «χαλκάσπιδες», ενισχυμένους με τους 1.600 Ιλλυριούς, 1.000 Ακαρνάνες και 1.000 Ηπειρώτες και κράτησε πιο πίσω 2.000 Αχαιούς με εντολή να καλύπτουν τα νώτα των επιτιθεμένων.

Απέναντι στη φάλαγγα του Κλεομένη στον Όλυμπο, ο Αντίγονος αντέταξε τη μακεδονική φάλαγγα, δηλαδή τους 10.000 Μακεδόνες του μαζί με τους Αγριάνες, τους Γαλάτες και τους άλλους μισθοφόρους του σε σύνολο 15.000 ανδρών. Τέλος στο κέντρο παρέταξε κι αυτός το ιππικό του καθώς και 1.000 Μεγαλοπολίτες και 1.000 Αχαιούς.

Η μάχη

Η επίθεση του Αντίγονου στον Εύα

Προκειμένου να εξασφαλίσει πρόσβαση στην πλαγιά του Εύα, ο Αντίγονος έκρυψε από την προηγούμενη νύχτα ένα μέρος των Ιλλυριών του στον ποταμό Γοργύλο. Αυτοί με το κατάλληλο σύνθημα θα επιτίθενταν ορμητικά ώστε να ανοίξουν το δρόμο στο βαρύτερο πεζικό των «χαλκάσπιδων». Σύμφωνα με τον Πλούταρχο ο Αντίγονος είχε εξαγοράσει τον αρχηγό της σπαρτιατικής εμπροσθοφυλακής Δαμοτέλη, ώστε να μην αναφέρει στον Κλεομένη την κίνηση αυτή των Ιλλυριών. Πράγματι ο αιφνιδιασμός πέτυχε και οι Ιλλυριοί μαζί με τους χαλκάσπιδες και τους Ακαρνάνες πέρασαν τον Γοργύλο και επιτέθηκαν στην πλαγιά του Εύα.

Ενώ όμως οι πρώτες μονάδες είχαν προωθηθεί, οι υπόλοιποι, και ιδιαίτερα οι Αχαιοί που είχαν αναλάβει να καλύπτουν τα νώτα των επιτιθεμένων, άργησαν να ακολουθήσουν. Όταν είδε αυτό ο Ευκλείδας, έστειλε αμέσως το ιππικό του μαζί με τους μισθοφόρους από το κέντρο να χτυπήσουν τους επιτιθέμενους από τα πλευρά. Οι Ιλλυριοί βρέθηκαν τότε σε δύσκολη θέση και η επίθεση στον Εύα σταμάτησε.

Τότε ο διοικητής του αχαϊκού ιππικού Φιλοποίμην πήρε την πρωτοβουλία και επιτέθηκε με την μονάδα του στο εχθρικό ιππικό, παρασύροντας όλο το ιππικό του Αντίγονου. Απερίσπαστοι πλέον οι Ιλλυριοί και οι χαλκάσπιδες, μαζί με τις υπόλοιπες μονάδες, επιτέθηκαν ορμητικά στον Εύα και μετά από σφοδρή σύγκρουση, στη διάρκεια της οποίας σκοτώθηκε ο Ευκλείδας, πέτυχαν να καταλάβουν το λόφο.

Η αντεπίθεση του Κλεομένη

Μετά την απώλεια του Εύα, και μπροστά στον κίνδυνο να περικυκλωθεί, ο Κλεομένης θέλησε να εκβιάσει τη νίκη: έδωσε τότε διαταγή στους 6.000 «Λακεδαιμονίους» του να αφήσουν τις θέσεις τους στον Όλυμπο και να επιτεθούν στην πολυπληθέστερη μακεδονική φάλαγγα απέναντί τους. Οι Σπαρτιάτες πολέμησαν με ηρωισμό και με μια ορμητική έφοδο πέτυχαν να απωθήσουν τους 10.000 Μακεδόνες. Στη συνέχεια όμως κάτω από την αριθμητική υπεροχή των αντιπάλων τους αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν. Η σύγκρουση συνεχίστηκε για ένα διάστημα χωρίς αποτέλεσμα, ώσπου οι νικηφόρες δυνάμεις του Αντίγονου από τον Εύα περικύκλωσαν τους Σπαρτιάτες και τους εξόντωσαν όλους.

Η σημασία της μάχης

Η Σελλασία ήταν μια από τις βαρύτερες ήττες στην ιστορία της Σπάρτης. Το μεγαλύτερο μέρος του σπαρτιατικού στρατού και το πιο αξιόμαχο χάθηκε στη μάχη. Στην πραγματικότητα –και παρά κάποιες μελλοντικές αναλαμπές της– στρατιωτικά η Σπάρτη δεν μπόρεσε ποτέ να ξεπεράσει αυτή την καταστροφή.

Μετά τη νίκη του ο Αντίγονος βάδισε ανεμπόδιστος στην Σπάρτη και την κατέλαβε. Η Σπάρτη εντάχθηκε στην «Πανελλήνια Συμμαχία» και τοποθετήθηκε σ’ αυτήν μακεδονική φρουρά. Οι μεταρρυθμίσεις του Κλεομένη καταργήθηκαν.

Ο τελευταίος κατέφυγε στην Αίγυπτο όπου αυτοκτόνησε το 219 π.Χ., μετά από μια αποτυχημένη απόπειρα να ανατρέψει τον βασιλιά Πτολεμαίο Δ΄.

Η μάχη της Σελλασίας σηματοδοτεί το τέλος των ηγεμονικών αξιώσεων της Σπάρτης και αποτελεί την τελευταία απόπειρα μιας ιστορικής πόλης κράτους να επιβληθεί στρατιωτικά.

Πηγές

• Πολύβιος. Ιστοριών, 2. 65-70.
• Πλούταρχος. Βίοι Παράλληλοι: Άγις και Κλεομένης.
• Παυσανίας. Ελλάδος περιήγησις, ii.9.2, 10.7, iv.29.9, vii.7.4, viii.49.5.

Βιβλιογραφία

• Kromayer, J. “Sellasia”. Bulletin de correspondance hellenique 34 (1910): 508-537.
• Pritchett, W. K. Studies on Ancient Greek Topography III. Berkeley: University of California Press, 1965, σ. 59-70.
• Shimron, Benjamin. Late Sparta: The Spartan Revolution, 243-146 B.C. Buffalo: State University of New York (Dept. of Classics), 1972, σ. 50-55. ISBN 0-930881-01-X
• Urban, R. “Das Heer des Kleomenes bei Sellasia”, Chiron 3 (1973): 95-102.
• Walbank, F. W. A Historical Commentary on Polybius. 3 τόμ. Οξφόρδη; Clarendon Press, 1957-1979.
• Will, E. Histoire politique du monde hellénistique: 323-30 av. J.-C. Τόμ. 1: De la mort d’Alexandre aux avènements d’Antiochos III et de Philippe V. Νανσύ: Presses universitaires de Nancy, 1979.
• Μιχαλόπουλος, Μιλτιάδης. Εις το όνομα του Λυκούργου: η άνοδος και η πτώση του επαναστατικού σπαρτιατικού κινήματος (243-146 π.Χ.). Αθήνα: Eurobooks, 2008, σ. 193-217.