Μαρτοράνα

H Μαρτοράνα ή συν-μητρόπολη της Παναγίας του Ναυάρχου, ιταλ. concattedrle Santa Maria dell' Ammiraglio, είναι εκκλησία στο Παλέρμο της Ιταλίας. Είναι έδρα της ενορίας του Σαν Νικολό ντέι Γκρέτσι, μία συν-μητρόπολη με θέα στην πλατεία Μπελλίνι στο Παλέρμο της Σικελίας. Ο ναός υπάγεται στην Επαρχία της Πιάνα ντέλι Αλμπανέζι της Ιταλο-Αλβανικής Καθολικής Εκκλησίας, μίας επισκοπής που περιλαμβάνει τις αλβανικές κοινότητες της Σικελίας, που τελούν τη λειτουργία κατά το Βυζαντινό τυπικό στην αρχαία ελληνική γλώσσα.

Μαρτοράνα
Chiesa della Martorana
Είδος	εκκλησία
Αρχιτεκτονική	d:Q73252539
Γεωγραφικές συντεταγμένες	38°6′53″N 13°21′46″E
Θρήσκευμα	Καθολικισμός
Θρησκευτική υπαγωγή	επαρχία Πιάνα ντέλι Αλμπανέζι
Διοικητική υπαγωγή	Παλέρμο
Χώρα	Ιταλία
Έναρξη κατασκευής	1143
Προστασία	ιταλικό πολιτισμικό αγαθό και τμήμα μνημείου παγκόσμιας κληρονομιάς (από 2015)
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Ο ναός χαρακτηρίζεται από ποικιλία ρυθμών, καθώς με το πέρασμα των αιώνων εμπλουτίστηκε με τον κάθε φορά ρυθμό στην τέχνη. Σήμερα είναι ένα προστατευόμενο, ιστορικό μνημείο.

Το εσωτερικό του ναού.

Ιστορία

Η ονομασία του Ναυάρχου (dell' Ammiraglio) προέρχεται από τον κτήτορα του ναού, τον Έλληνα Γεώργιο Αντιοχέα, ναύαρχο και κύριο υπουργό του Ρογήρου Β΄ της Σικελίας. Το καταστατικό ίδρυσης του -αρχικά Ορθόδοξου- ναού συντάχθηκε στα Ελληνικά και στα Αραβικά το 1143 και διατηρείται ακόμη. Η κατασκευή ίσως να είχε ήδη αρχίσει. Το κτήριο σίγουρα είχε ολοκληρωθεί, όταν απεβίωσε ο Γεώργιος το 1151, ο οποίος τάφηκε με τη σύζυγό του στον νάρθηκα. Ο Άραβας περιηγητής Ιμπν Ζουμπάρ επισκέφθηκε το ναό το 1184 και έπειτα αφιέρωσε ένα εκτεταμένο μέρος της περιγραφής τού Παλέρμο για το κτήριο, χαρακτηρίζοντάς το ως "το ωραιότερο μνημείο του κόσμου". Μετά τους Σικελικούς Εσπερινούς του 1282, οι ευγενείς της νήσου συγκεντρώθηκαν στο ναό και στη σύσκεψη αποφάσισαν να προσφέρουν το στέμμα της Σικελίας στον Πέτρο Γ΄ της Αραγωνίας, ως σύζυγο της Κωνσταντίας Χοενστάουφεν.

Το 1194-94 ιδρύθηκε μία μονή για βενεδικτίνες μοναχές, σε γειτονική ιδιοκτησία, από την Ελοΐζα Μαρτοράνα. Το 1433-34, όταν βασιλιάς ήταν ο Αλφόνσος Ε΄ της Αραγωνίας, η μονή απορρόφησε τον ναό, που από τότε είναι γνωστός ως Η Μαρτοράνα. Οι μοναχές έκαναν εκτεταμένες μετατροπές από τον 16ο ως τον 18ο αι. στη δομή και τον εσωτερικό διάκοσμο του ναού. Οι μοναχές της μονής ήταν περίφημες για το εύπλαστο μάρτσιπαν, που του έδιναν μορφές φρούτων. Αν και η μονή δεν υπάρχει πια, τα φρούτα της Μαρτοράνας είναι από τα πιο διάσημα εδέσματα του Παλέρμο.

Το 1935 ο Μπενίτο Μουσολίνι επέστρεψε τον ναό στον έλεγχο της "Χριστιανικής κοινότητας κατά το Βυζαντινό τυπικό" του Παλέρμο. Σήμερα χρησιμοποιείται από την Ιταλο-Ελληνική Καθολική Εκκλησία για να τελεί λειτουργίες και μοιράζεται το καθεστώς καθεδρικού με τον ναό του Αγ. Δημητρίου στην Πιάνα ντέλι Αλμπανέζι.

Ο τρούλος με τον Χριστό και τους αγγέλους· πιο κάτω το τύμπανο με τους προφήτες και τους ευαγγελιστές.

Αρχιτεκτονική

Το αρχικό κτήριο κτίστηκε στον ελληνικό τύπο του σταυροειδούς ναού εγγεγραμμένου σε τετράγωνο, ενός σταθερού μεσοβυζαντινού τύπου, που ήταν κοινός στη νότιο Ιταλία και τη Σικελία. Πρόκειται για μία παραλλαγή του, καθώς τα τρία ημιθόλια στα ανατολικά εφάπτονται άμεσα στο κύριο κτήριο και δεν χωρίζονται από εσοχές, όπως είναι το σύνηθες στους ναούς της εποχής αυτής στα Βαλκάνια και τη Μ. Ασία. Κατά τον πρώτο αιώνα της ύπαρξής του, το κτήριο επεκτάθηκε σε τρεις διακριτές φάσεις: πρώτα με την προσθήκη νάρθηκα για τη στέγαση των τάφων του Γεωργίου Αντιοχέως και της συμβίας του. Έπειτα με την προσθήκη προέκτασης στα δυτικά και τρίτο με το κτίσιμο κωδωνοστασίου στη μέση της δυτικής πλευράς. Το κωδωνοστάσιο -που είναι πλούσια διακοσμημένο με αψιδωτά παράθυρα σε τρεις ρυθμούς, χωρισμένα με κιονίσκους- είναι η κύρια είσοδος. Άλλες σημαντικές μετέπειτα μεταβολές είναι η προσθήκη μπαρόκ πρόσοψης, στη βόρεια πλευρά της προέκτασης, με θέα προς την πλατεία. Στα τέλη του 19ου αι. το κτήριο ανακαινίστηκε με σεβασμό την ιστορία του ναού: έγινε προσπάθεια να επιστρέψει το κτήριο στην αρχική του κατάσταση, ωστόσο πολλά στοιχεία μπαρόκ παρέμειναν.

Ορισμένα στοιχεία του ναού, όπως η εξωτερική του διακόσμηση, προδίδουν τις αραβικές αρχιτεκτονικές επιρροές στη Σικελία των Νορμανδών Ωτβίλ. Ένα διάζωμα με αφιερωματική επιγραφή περιτρέχει ψηλά τους εξωτερικούς τοίχους του κτηρίου. Αν και είναι στα ελληνικά, η αρχιτεκτονική μορφή της επιγραφής είναι ισλαμική της βόρειας Αφρικής. Οι διακοπτόμενες εσοχές των εξωτερικών τοίχων, προέρχονται όμοια από την ισλαμική αρχιτεκτονική. Στο εσωτερικό, μία σειρά ξύλινων δοκών στη βάση του τρούλου, φέρουν ζωγραφιστή επιγραφή από τη μεγάλη δοξολογία και τον επινείκιο ύμνο της λειτουργίας, στην αραβική γλώσσα. Ο ναός κατέχει ένα περίτεχνο ζεύγος ξυλόγλυπτων θυρών, που φέρουν την παράδοση των Φατιμιδών της βόρειας Αφρικής. Σήμερα οι θύρες είναι στη νότια πρόσοψη της προέκτασης του κτηρίου. Με τις αραβικές αυτές επιρροές, η Μαρτοράνα συγκρίνεται με το υβριδικό Παλατινό Παρεκκλήσιο του Παλέρμο, που περιέχει μείξη Βυζαντινών και ισλαμικών μορφών.

Εσωτερικό

Ο ναός είναι περίφημος για το θεαματικό εσωτερικό του, στο οποίο κυριαρχούν τα ψηφιδωτά του 12ου αι., εκτελεσμένα από Βυζαντινούς τεχνίτες. Αυτά παρουσιάζουν εικονογραφικές και μορφικές ομοιότητες με τα ψηφιδωτά της Καπέλα Παλατίνα, του καθεδρικού του Μονρεάλε και του καθεδρικού της Τσεφαλού, αν και πιθανόν δημιουργήθηκαν από διαφορετική ομάδα καλλιτεχνών.

Στους τοίχους υπάρχουν δύο ψηφιδωτά, που αρχικά ήταν στη Νορμανδική πρόσοψη· πρώτα του Ρογήρου Β΄ βασιλιά της Σικελίας, κυρίου του Γεωργίου Αντιοχέως μεγάλου ναυάρχου της Σικελίας. Ο Ρογήρος στέφεται από τον Χριστό· η απεικόνιση του Ρογήρου Β΄ είναι πολύ σημαντική, ως προς τον τρόπο που εμφανίζεται: οι ρήγες ελάμβαναν το στέμμα από τον Ρωμαίο Αυτοκράτορα από την Κωνσταντινούπολη, ή αργότερα στη Δύση από τον πάπα. Όμως εδώ ο Ρογήρος Β΄ φέρει Βυζαντινά βασιλικά ενδύματα και στέφεται από τον ίδιο τον Χριστό, κατά το βυζαντινό έθος. Πράγματι ο Ρογήρος Β΄, από κατακτητής της Σικελίας και κόμης της, κλήθηκε ρήγας της και βασιλιάς (= αυτοκράτορας). Επάνω υπάρχει η επιγραφή ΡΟΓΕΡΙΟC ΡΗΞ - ΙC XC. Στον βόρειο τοίχο του πλάγιου κλίτους βρίσκεται το δεύτερο ψηφιδωτό με τον ίδιο τον Γεώργιο Αντιοχέα, γονυπετή εμπρός από τη Θεοτόκο. Επάνω από τον Γεώργιο υπάρχει η επιγραφή ΔΟΥΛΟΥ ΔΕΗCΙC CΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΤΟΥ ΑΜΗΡΑ, ενώ η Θεοτόκος κρατά ειλητό, το οποίο γράφει τα λόγια της, που απευθύνονται στον γιο της Χριστό : ΤΟΝ ΕΚ ΒΑΘΡΩΝ ΔΕΜΑΝΤΑ ΤΟΝΔΕ ΜΟΙ ΔΟΜ[ΟΝ] ΓΕΩΡΓΙΟΝ ΠΡΩΤΙCΤΟΝ ΑΡΧΟΝΤΩΝ ΟΛΩΝ, ΤΕΚΝΟ ΦΥΛΑΤΤΕΙC ΠΑΝΓΕΝΕΙ ΠΑCHC BΛΑΒΗC, ΝΕΜΕΙC ΤΕ ΤΗΝ ΛΥΤΡΩCIN ΑΜΑΡΤΗΜΑΤΩΝ. EXEIC ΓΑΡ ΙCΧΥΝ ΩC Θ[ΕΟ]C MONOC ΛΟΓΕ.

Το κεντρικό κλίτος έχει τον Χριστό ως Παντοκράτορα, περιτριγυρισμένο από τους αρχαγγέλους Μιχαήλ, Γαβριήλ, Ραφαήλ και Ουριήλ. Πιο κάτω βρίσκονται οι οκτώ προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης και στα λοφία (σφαιρικά τρίγωνα) οι τέσσερις ευαγγελιστές της Νέας Διαθήκης. Στον θόλο του κεντρικού κλίτους αναπαριστάται η Γέννηση του Χριστού και η Κοίμηση της Θεοτόκου.

Το νεότερο τμήμα του ναού διακοσμήθηκε με μεταγενέστερες νωπογραφίες, μικρής καλλιτεχνικής σημασίας. Οι νωπογραφίες στο μέσο ύψος των τοίχων είναι του 18ου αι. και αποδίδονται στον Γκουλιέλμο Μπορέμανς.

Πηγές

• The Green Guide: Sicily (Michelin, 2003)
• Patrizia Fabbri, Palermo e Monreale (Bonechi, 2005)
• Irving Hexham and David Bershad, The Christian Travelers' Guide to Italy (Zondervan, 2001)
• Ernst Kitzinger, with Slobodan Ćurčić, The mosaics of St. Mary's of the Admiral in Palermo (Washington, 1990). ISBN 0-88402-179-3
• B. Lavagnini, "L'epigramma e il committente," Dumbarton Oaks Papers 41 (1987), 339-50.

Πινακοθήκη

• 
  Η κάτοψη του κτηρίου
• 
  Οι μπαρόκ προσθήκες έγιναν από τον 16ο ως τον 18ο αι. Αναιρέθηκαν με την ανακαίνιση του 19ο αι.
• 
  Επιγραφές στα αραβικά, από τους κίονες της Μαρτοράνα.
• 
  Ο γονυπετής Γεώργιος Αντιοχέας προσφέρει τον ναό στη Θεοτόκο και εκείνη (όπως γράφει το ειλητό) παρακαλεί τον Υιό της να του συγχωρήσει τις αμαρτίες.
• 
  Ο Ρογήρος Β΄ στέφεται από τον Χριστό βασιλιάς της Σικελίας
• 
  Ο άγιος Ιωακείμ με επιγραφή. Ημιθόλιο του βόρειου κλίτους.
• 
  Η αγία Άννα με την επιγραφή: Τω οίκω σου πρέπει αγίασμα Κύριε εις μακρότητα ημερών. Ημιθόλιο νότιου κλίτους.
• 
  Η γέννηση του Χριστού και ο μετέπειτα Μπαρόκ νάρθηκας.
• 
• 
• 
  Ο αρχάγγελος Μιχαήλ
• 
  Οι απόστολοι Παύλος και Ιάκωβος