Μεγάλο Κανάλι (Βενετία)

Το Μεγάλο Κανάλι ή Κανάλ Γκράντε (ιταλ. Canal Grande, βεν. Canal Grando) είναι το πλατύτερο κανάλι της Βενετίας, στην Ιταλία, μία από τις κυριότερες αρτηρίες της πόλεως.

Το Μεγάλο Κανάλι της Βενετίας όπως φαίνεται από τη Ριάλτο κοιτάζοντας προς τα νότια.

Το δυτικό άκρο του καναλιού βρίσκεται στον σιδηροδρομικό σταθμό της Σάντα Λουτσία, ενώ το ανατολικό άκρο δίπλα στην Πλατεία του Αγίου Μάρκου. Η διαδρομή του έχει το σχήμα ενός μεγάλου αντίστροφου «S» που διέρχεται από το κέντρο της Βενετίας. Το μήκος του είναι 3,8 χιλιόμετρα, ενώ το πλάτος του κυμαίνεται κατά τόπους από 30 έως 90 μέτρα και το βάθος του είναι 5 μέτρα κατά μέσο όρο.

Περιγραφή

Οι πλευρές του καναλιού πλαισιώνονται με πάνω από 170 κτήρια, τα περισσότερα από τα οποία χρονολογούνται από τον 13ο μέχρι τον 18ο αιώνα και είναι δείγματα του πλούτου και της τέχνης που δημιούργησε η Βενετική Δημοκρατία. Οι οικογένειες της Βενετίας ξόδευαν τεράστια ποσά προκειμένου να επιδείξουν τον πλούτο τους με τα ανάλογα μέγαρα (palazzo). Μεταξύ των αρχοντικών αυτών συγκαταλέγονται τα Παλάτσι Μπαρμπάρο, Κα Ρετσόνικο, Κα ντ' όρο, Παλάτσο Ντάριο, Κα Φόσκαρι, Παλάτσο Μπαρμπάριγκο και το Παλάτσο Βενιέρ ντεϊ Λεόνι που στεγάζει τη Συλλογή Πέγκυ Γκούγκενχαϊμ. Ο σημαντικότερος ναός στη διαδρομή του καναλιού είναι ίσως η βασιλική της Σάντα Μαρία ντελλα Σαλούτε.

Τα περισσότερα από τα μέγαρα δεν διαθέτουν πεζοδρόμιο μπροστά τους και έτσι μπορεί κάποιος να περάσει μπροστά από τις προσόψεις τους μόνο πάνω σε κάποιο πλεούμενο.

Επειδή το μεγαλύτερο μέρος της κυκλοφορίας γίνεται κατά μήκος του καναλιού και όχι από τη μία όχθη του στην άλλη, μέχρι τον 19ο αιώνα υπήρχε μόνο μία γέφυρα πάνω από το Κανάλ Γκράντε: η Ριάλτο. Σήμερα υπάρχουν τρεις ακόμα γέφυρες: η Πόντε ντελι Σκάλτσι (= «Γέφυρα των ξυπόλητων»), η Γέφυρα της Ακαδημίας και η αμφιλεγόμενη Γέφυρα του Συντάγματος (2008), σχεδιασμένη από τον Σαντιάγο Καλατράβα.

Ιστορία

Απαρχές

Το Μεγάλο Κανάλι ακολουθεί πιθανότατα την κοίτη ενός αρχαίου ποταμού (ίσως εκβολικού κλάδου του Μπρέντα), που ξεχώριζε όταν η στάθμη των υδάτων ήταν χαμηλότερη, πριν τον σχηματισμό της Λιμνοθάλασσας της Βενετίας.

Μετά την ίδρυση το αυξανόμενο εμπόριο βρήκε στο βαθύ Μεγάλο Κανάλι ένα ασφαλές και προσβάσιμο στα πλοία της εποχής λιμάνι. Το αποστραγγιστικό σύστημα αποκαλύπτει ότι η πόλη έγινε πιο συμπαγής με το πέρασμα των αιώνων: τότε ακόμα το Κανάλι ήταν πιο πλατύ και βρισκόταν ανάμεσα σε μικρά νησάκια που συνδέονταν με ξύλινα γεφύρια, ενώ η παλίρροια εκείνη την εποχή γινόταν πιο εμφανής.

Η εποχή των «φοντάκο»

Το Φοντάκο ντεϊ Τούρκι

Κατά μήκος του καναλιού άρχισαν να κτίζονται όλο και περισσότερα φοντάκο» (fondaco, από την αραβική λέξη για την αποθήκη), κτήρια που συνδύαζαν την αποθήκη του εμπόρου στο ισόγειο και την κατοικία του από επάνω.

Μπροστά τους, στην όχθη του καναλιού, διαθέτουν ένα πρόθυρο (την curia), που διευκόλυνε την εκφόρτωση των πλεούμενων. Από αυτό ένας διάδρομος στο εσωτερικό με τα δωμάτια αποθηκεύσεως στα πλευρά του κατέληγε σε μια πίσω αυλή. Αντιστοίχως, στον πρώτο όροφο μια λότζα (τοξοστοιχία) στο μέγεθος του πρόθυρου φώτιζε το χολ στο οποίο είχαν τις πόρτες τους τα δωμάτια της κατοικίας του εμπόρου. Η πρόσοψη έτσι διαιρείται σε τρία μέρη: ένα «αεράτο» κεντρικό και δύο πιο συμπαγείς πλευρές. Υπάρχει και ένας χαμηλοτάβανος ημιόροφος με γραφεία ανάμεσα στο ισόγειο και τον πρώτο όροφο.

Το fondaco διέθετε συχνά πλευρικούς αμυντικούς πύργους (torreselle), όπως το Φοντάκο ντεϊ Τούρκι (13ος αιώνας, μεγάλη αποκατάσταση τον 19ο). Μαζί με το Φοντάκο ντεϊ Τεντέσκι φανερώνουν το πλήθος των ξένων εμπόρων που ζούσαν στο Μεγάλο Κανάλι στη Βενετία όπου το κράτος τους έδινε αποθήκες και καταλύματα, ενώ ταυτοχρόνως έλεγχε την εμπορική τους δραστηριότητα.

Περισσότερα δημόσια κτήρια ανεγείρονταν την ίδια περίοδο κατά μήκος του καναλιού στο Ριάλτο: μέγαρα για εμπορικές και τραπεζικές δραστηριότητες (Παλάτσο ντεϊ Καμερλένγκι και Παλάτσο ντεϊ Ντιέτσι Σάβι, ξανακτίσθηκε μετά την πυρκαγιά του 1514), αλλά και το νομισματοκοπείο.

Ο ενετο-βυζαντινός ρυθμός

Τα αγαθά έφθαναν μαζικά από τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, μαζί με λεηλατημένα γλυπτά, ζωφόρους, κίονες και κιονόκρανα για να διακοσμήσουν τα φοντάκο αρχοντικών οικογενειών. Η βυζαντινή τέχνη συγχωνεύθηκε έτσι με προγενέστερα στοιχεία, με αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός ενετο-βυζαντινού αρχιτεκτονικού ρυθμού. Χαρακτηριστικά του ήταν οι μεγάλες τοξοστοιχίες (λότζες) με κυκλικές ή επιμηκυμένες αψίδες και η αφθονία των πολύχρωμων μαρμάρων.

Κατά μήκος του Μεγάλου Καναλιού αυτά τα στοιχεία διατηρούνται καλά στα μέγαρα Κα Φαρσέττι και Κα Λορένταν (αμφότερα έδρες σήμερα του δημοτικού συμβουλίου της Βενετίας), καθώς και στο Κα ντα Μόστο, όλα κτίσματα του 12ου ή του 13ου αιώνα. Εκείνη την εποχή το Ριάλτο είχε έντονη οικοδομική ανάπτυξη, η οποία διαμόρφωσε την εικόνα του καναλιού και των γύρω. Επειδή στη Βενετία τα οικοδομικά υλικά ήταν πολύτιμα, στις όποιες μετέπειτα επισκευές τα υπάρχοντα στοιχεία ξαναχρησιμοποιούνταν, συγχωνεύοντας τον ενετοβυζαντινό με τους νεότερους ρυθμούς (Κα Σαγκρέντο, Παλάτσο Μπέμπο). Η πολυχρωμία, οι τριμερείς προσόψεις, τα διάχυτα ανοίγματα και η κατανομή των δωματίων δημιούργησαν ένα ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό γούστο που συνεχίσθηκε και αργότερα.

Η Δ΄ Σταυροφορία με τα λάφυρα από την Άλωση της Κωνσταντινούπολης του 1204, καθώς και άλλες ιστορικές περιστάσεις, προσέδωσαν στη Βενετία μια ανατολική επίδραση στην εικόνα της μέχρι τα τέλη του 14ου αιώνα.

Ο ενετο-γοτθικός ρυθμός

Το Κα ντ' όρο

Η γοτθική αρχιτεκτονική στη Βενετία εξαπλώθηκε με αρκετή καθυστέρηση, ως ένα φανταχτερό «gotico fiorito», αρχίζοντας με τη νότια πλευρά του Ανακτόρου των Δόγηδων. Η «καθετότητα» και ο φωτισμός του γοτθικού ρυθμού βρίσκονται και στα πρόθυρα και τις λότζες των κτηρίων φοντάκο: οι κίονες γίνονται λεπτότεροι και οι επιμήκεις αψίδες αντικαθίστανται από μυτερές ή σιγμοειδείς.

Ανάμεσα στα μέγαρα του 15ου αιώνα στο κανάλι που έχουν ακόμη την αρχική τους γοτθική εμφάνιση είναι τα Κα ντ' όρο, Παλάτσο Μπερνάρντο α Σαν Πόλο, Κα Φόσκαρι (που σήμερα στεγάζει το Πανεπιστήμιο της Βενετίας), Παλάτσο Πιζάνι Μορέττα, Παλάτσι Μπαρμπάρο, Παλάτσο Καβάλλι-Φρανκέττι.

Η Αναγέννηση

Από τον 15ο αιώνα, αναγεννησιακά μοτίβα εμφανίζονται σε κτήρια όπως το Παλάτσο Ντάριο και το Παλάτσο Κορνέρ Σπινέλλι. Το δεύτερο σχεδιάσθηκε από τον Μάουρο Κοντούσι, πρωτοπόρο του αναγεννησιακού ρυθμού στη Βενετία. Το Κα Βεντραμίν Καλλέργη, ένα άλλο από τα έργα του (σήμερα φιλοξενεί το καζίνο), αποκαλύπτει μια πλήρη μετάβαση: τα πολλά και μεγάλα παράθυρα με τα ανοικτόχρωμα μάρμαρα φέρουν κυκλικά τόξα και κίονες ανήκοντες στους τρεις κλασικούς ρυθμούς: κορινθιακό, ιωνικό ή δωρικό.

Η κλασική αρχιτεκτονική είναι περισσότερο εμφανής στα έργα του Τζάκοπο Σανσοβίνο, που ήρθε στη Βενετία το 1527. Κατά μήκος του Μεγάλου Καναλιού σχεδίασε το Παλάτσο Κορνέρ ντελλα Κα Γκράντε και το Παλάτσο Ντολφίν Μάνιν, γνωστά για τη μεγαλοπρέπεια, την οριζόντια διαρρύθμιση των λευκών τους προσόψεων και την ανάπτυξη γύρω από μια κεντρική εσωτερική αυλή. Αναγεννησιακά κτήρια στο κανάλι είναι επίσης το Παλάτσο Παπαντόπολι και το Παλάτσο Γκριμάνι ντι Σαν Λούκα. Αρκετά μέγαρα αυτής της περιόδου είχαν προσόψεις διακοσμημένες με νωπογραφίες σημαντικών καλλιτεχνών, όπως του Ιλ Πορντενόνε, του Τιντορέττο και του Πάολο Βερονέζε, αλλά καμιά από αυτές δεν σώζεται σήμερα. Ιδιαιτέρως αξιομνημόνευτες ήταν οι νωπογραφίες των Βερονέζε και Ντζελόττι στο Κα Καππέλλο, στη διασταύρωση του Μεγάλου Καναλιού με το κανάλι Ρίο ντε Σαν Πόλο.

Το ενετικό μπαρόκ και ο νεοκλασικισμός

Ο ναός της Σάντα Μαρία ντελλα Σαλούτε

Το 1582 ο Αλεσσάντρο Βιττόρια άρχισε την ανέγερση του Παλάτσο Μπάλμπι (σήμερα στεγάζει την Περιφερειαρχία του Βένετο), στο οποίο είναι αναγνωρίσιμα στοιχεία της αρχιτεκτονικής μπαρόκ. Ο μεγαλύτερος αρχιτέκτονας του μπαρόκ στη Βενετία ήταν πάντως ο Μπαλντασάρε Λονγκένα, ο οποίος το 1631 άρχισε να κτίζει τη μεγαλόπρεπη βασιλική της Σάντα Μαρία ντελλα Σαλούτε, μια από τις ομορφότερες εκκλησιές της Βενετίας και εμβληματικό κτίσμα του καναλιού. Η κλασικιστική διαρρύθμιση της προσόψεως έχει πολλές διακοσμήσεις και αγάλματα, ενώ άλλα γλυπτά στεφανώνουν την περιφέρεια του μεγάλου τρούλου του ναού. Αργότερα ο Λονγκένα σχεδίασε δύο επίσης μεγαλόπρεπα μέγαρα, το Κα Πέζαρο και το Κα Ρετσόνικο (με πολλή λιθοξοΐα), καθώς και τον ναό της Σάντα Μαρία της Ναζαρέτ, γνωστότερο ως «Κιέζα ντελι Σκάλτσι» (= «Η Εκκλησιά των ξυπόλητων») εξαιτίας των μοναχών του Τάγματος των Ανυπόδητων Καρμηλιτών (O.C.D.), στο οποίο ανήκε και ανήκει. Για διάφορους λόγους ο Λονγκένα δεν είδε κάποιο από αυτά τα κτήρια ολοκληρωμένο, και επιπλέον τα σχέδια όλων εκτός της Σάντα Μαρία ντελλα Σαλούτε τροποποιήθηκαν μετά τον θάνατό του. Τα μοτίβα του επαναλήφθηκαν στις δύο παλαιότερες προσόψεις του Παλάτσο Λάμπια, που διαθέτει έναν περίφημο κύκλο νωπογραφιών του Τιέπολο.

Η «σχολή» του Λονγκένα γέννησε τους αρχιτέκτονες Ντομένικο Ρόσι (1657-1737, δεν πρέπει να συγχέεται με τον σύγχρονό του γλύπτη Ντομένικο ντεϊ Ρόσι), που σχεδίασε την πρόσοψη του ναού Σαν Στάε και το Παλάτσο Κορνέρ ντελλα Ρετζίνα στο Μεγάλο Κανάλι, και Τζόρτζο Μασάρι (Παλάτσο Γκράσι και ολοκλήρωση Κα Ρετσόνικο στο Μεγάλο Κανάλι).

Ο 16ος και ο 17ος αιώνας σημαδεύουν τις απαρχές της παρακμής της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας, αλλά γνώρισαν την εντονότερη οικοδομική δραστηριότητα στο Μεγάλο Κανάλι. Αυτό ερμηνεύεται εν μέρει από τον αυξανόμενο αριθμό οικογενειών (όπως οι Λάμπια) που έγιναν αρχοντικες («πατρίκιοι») πληρώνοντας από ένα τεράστιο ποσό στο κράτος, που τότε αντιμετώπιζε οικονομικές δυσχέρειες. Μόλις αυτές οι οικογένειες κατέκτησαν το νέο τους «στάτους», ανήγειραν εντυπωσιακές κατοικίες πάνω στο Μεγάλο Κανάλι, κάτι που συχνά ωθούσε άλλες οικογένειες να ανακατασκευάσουν ή να ανακαινίσουν τις δικές τους.

Τα νεοκλασικού ρυθμού κτίσματα κατά μήκος του καναλιού χρονολογούνται από τον 18ο αιώνα. Στο πρώτο μισό του αιώνα αυτού ανεγέρθηκε ο ναός Σαν Σιμεόνε Πίκκολο, με το εντυπωσιακό του πρόθυρο κορινθιακού ρυθμού, τον κεντρικό του σχεδιασμό και έναν υψηλό θόλο επενδεδυμένο με χαλκό.

Η νεότερη εποχή

Η Ιχθυαγορά στο Ριάλτο (Βενετία)

Μετά την κατάλυση της Δημοκρατίας της Βενετίας το 1797, μεγάλο μέρος της ανεγέρσεως μεγαλόπρεπων κτηρίων στην πόλη αναβλήθηκε, όπως μάς δείχνουν τα ημιτελή Παλάτσο Βενιέρ ντε Λεόνι και ναός του Σαν Μαρκουόλα στο Μεγάλο Κανάλι. Οι οικογένειες των πατρικίων, στερημένες από τον κληρονομικό ρόλο τους στη διοίκηση και σε μερικές περιπτώσεις διωκόμενες από τις επαναστατικές δυνάμεις, ανεζήτησαν αλλού κατοικία. Αρκετά ιστορικά «παλάτσι» κατεδαφίσθηκαν, αλλά πολλά βρήκαν άλλες χρήσεις και σε μερικά αναπαλαιώσεις διέσωσαν την εμφάνισή τους του 18ου αιώνα. Στα τέλη του 20ού αιώνα τα περισσότερα από τα πλέον εξέχοντα μέγαρα είχαν περιέλθει πια στην ιδιοκτησία του δήμου, του ιταλικού κράτους ή ιδρυμάτων.

«Βαπορέττι» (το αντίστοιχο των λεωφορείων στη Βενετία) μεταφέρουν επιβάτες στο Μεγάλο Κανάλι.

Κατά την εποχή του Ναπολεόντειου Βασιλείου της Ιταλίας, η κατάργηση των μοναστικών ταγμάτων στο έδαφος του βασιλείου άλλαξε χρήση στα ακίνητά τους. Το συγκρότημα της Σάντα Μαρία ντελλά Καριτά πάνω στο Μεγάλο Κανάλι έγινε έτσι η γνωστή σήμερα Πινακοθήκη της Ακαδημίας, που φιλοξενεί τη σημαντικότερη συλλογή ενετικής ζωγραφικής. Το μοναστικό συγκρότημα της Σάντα Λουτσία (μερικώς σχεδιασμένο από τον Αντρέα Παλλάντιο) κατεδαφίσθηκε και στη θέση του κτίσθηκε ο ομώνυμος σιδηροδρομικός σταθμός της Βενετίας.

Με την ενσωμάτωση της Βενετίας στο Βασίλειο της ενοποιημένης πλέον Ιταλίας επανήλθε η ηρεμία στην πόλη και σημειώθηκαν κάποιες ανεγέρσεις κατά μήκος του Μεγάλου Καναλιού, με σεβασμό στην ιστορική του ομορφιά, συχνά αναπαραγωγές του νεογοτθικού ρυθμού, όπως η Ιχθυαγορά του Ριάλτο.

Εκδηλώσεις

Γόνδολες στο Μεγάλο Κανάλι

Η Ιστορική λεμβοδρομία

Την πρώτη Κυριακή κάθε Σεπτεμβρίου λαμβάνει χώρα στο Μεγάλο Κανάλι η «Ιστορική Λεμβοδρομία» («Regata Storica»), ένας αγώνας μεταξύ ενετικών λέμβων που παρακολουθείται από χιλιάδες ανθρώπους. Του αγώνα προηγείται μια ιστορική παρέλαση πλεούμενων («Corteo Storico») σε ανάμνηση της αφίξεως στη Βενετία της τελευταίας Βασίλισσας της Κύπρου Αικατερίνης Κορνάρου μετά την κατάργηση του Βασιλείου το 1489: γονδολιέρηδες με στολές εποχής παρελαύνουν με χαρακτηριστικές λέμβους του 16ου αιώνα ακολουθώντας τον «Βουκένταυρο», το χρυσοποίκιλτο τελετουργικό πλοίο (γαλέρα) του Δόγη της Βενετίας.

Η εορτή της Παναγιάς της Υγείας

Στις 21 Νοεμβρίου κάθε χρόνο οι Βενετσιάνοι ευχαριστούν την Παρθένο Μαρία για τη λύτρωση της πόλεως από την επιδημία της πανούκλας του 1630-1638 προσκυνώντας στη Σάντα Μαρία ντελλα Σαλούτε (= «Παναγία της Υγείας»). Οι προσκυνητές διασχίζουν το Μεγάλο Κανάλι πάνω σε μια προσωρινή πλωτή γέφυρα που στήνεται από το Κάμπο Σάντα Μαρία Τζομπενίγκο και μετά απολαμβάνουν το πανηγύρι και παραδοσιακά εδέσματα.

Πανοραμική άποψη του Μεγάλου Καναλιού

Εικόνες

• 
  Δύο γονδολιέρηδες αναχωρούν με πελάτες από μια αποβάθρα για γόνδολες κοντά στη Γέφυρα του Ριάλτο
• 
  Το κανάλι από τη Γέφυρα της Ακαδημίας. Σε πρώτο πλάνο το Παλάτσο Καβάλλι-Φρανκέττι και στο βάθος η Σάντα Μαρία ντελλα Σαλούτε.
• 
  Το Μεγάλο Κανάλι τη νύχτα, όπως φαίνεται από τη Γέφυρα του Ριάλτο.
• 
  «Το Μεγάλο Κανάλι στη Βενετία, από το Παλάτσο Φλαντζίνο μέχρι το Κάμπο Σαν Μαρκουόλα», πίνακας του Καναλέττο, περ. 1738 (Μουσείο Γκέτι, Λος Άντζελες)
• 
  Το κανάλι με κρουαζιερόπλοιο στο βάθος

Δείτε επίσης

• Βενετική Δημοκρατία

Πηγές

• A. Zorzi, P. Marton: I Palazzi Veneziani, Magnus Ed., Udine 1989, ISBN 88-7057-083-5
• M. Brusegan La grande guida dei monumenti di Venezia, Newton & Compton, Ρώμη 2005, ISBN 88-541-0475-2
• E. & W. Eleodori: Il Canal Grande: Palazzi e Famiglie, Corbo e Fiore Editori, II έκδ., Βενετία 2007
• Guida d'Italia – Venezia, 3η έκδ., Touring Editore, Μιλάνο 2007, ISBN 978-88-365-4347-2
• Umberto Franzoi & Mark Smith: Canal Grande, Arsenale Ed., Βενετία 1993, ISBN 88-7743-131-8
• Giuseppe Mazzariol (επιμ.): I Palazzi del Canal Grande, Istituto Geografico De Agostini, Novara 1989
• Gianjacopo Fontana: Venezia monumentale - I Palazzi, Filippi Ed., Βενετία 1967
• Andrea Fasolo, Mark Smith: Palazzi di Venezia, Arsenale Ed., Βενετία 2003, ISBN 88-7743-295-0
• Silvia Gramigna & Annalisa Perissa: Scuole di Arti, Mestieri e Devozione a Venezia. Venezia, Arsenale Coop
• Giuseppe Tassini: Curiosità Veneziane, Filippi Ed., Βενετία 2001
• The Art and Architecture of Venice