Μεχμέτ Αλή Πασάς

Ο Μοχάμεντ Άλι (Καβάλα, 4 Μαρτίου 1769 - Αλεξάνδρεια, 2 Αυγούστου 1849) ήταν Οθωμανός Αλβανός αξιωματούχος και de facto κυβερνήτης της Αιγύπτου από το 1805 έως το 1848, που θεωρείται ο ιδρυτής της σύγχρονης Αιγύπτου. Στο απόγειο της κυριαρχίας του, έλεγχε την Αίγυπτο, το Σουδάν, τη Χετζάζ, το Νατζντ, το Λεβάντε, την Κρήτη και μέρη της Ελλάδας.

Μεχμέτ Αλή Πασάς
Βαλής της Αιγύπτου
Πορτρέτο του 1840 του Μεχμέτ Αλή Πασά από τον Ογκίστ Κουντέ
Βαλής της Αιγύπτου
Περίοδος	17 Μαΐου 1805 – 2 Μαρτίου 1848
Προκάτοχος	Χουρσίτ Μεχμέτ Πασάς
Διάδοχος	Ιμπραήμ Πασάς
Γέννηση	4 Μαρτίου 1769 Καβάλα, Οθωμανική Αυτοκρατορία
Θάνατος	2 Αυγούστου 1849 (80 ετών) Αλεξάνδρεια, Οθωμανική Αυτοκρατορία
Επίγονοι	Ιμπραήμ Πασάς Μεχμέτ Σαΐντ
Οίκος	Δυναστεία Μεχμέτ Αλή
Πατέρας	Ιμπραήμ Αγάς
Μητέρα	Ζεϊνάμπ
Θρησκεία	Ισλάμ
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα ()

Ο Μεχμέτ Αλή πασάς σε σχέδιο του ζωγράφου Λουί Ντυπρέ.

Βιογραφία

Γεννήθηκε στην Καβάλα, το έτος Εγίρας 1184, που αντιστοιχεί στο δικό μας 1770-1771. Αργότερα, όταν ήταν πια κυρίαρχος της Αιγύπτου, ο ίδιος συνήθιζε να λέει σε Ευρωπαίους διπλωμάτες και ταξιδιώτες ότι είχε γεννηθεί το 1769, την ίδια χρονιά με τον Μέγα Ναπολέοντα. Η οικογένεια καταγόταν από το χωριό Ιλίτς στην ανατολική Μικρά Ασία, όπου ήταν κτηνοτρόφοι αλόγων. Κάποια στιγμή η οικογένεια μετακόμισε αρχικά στο Ομέρ Μπεκίρ και από εκεί στο Ικόνιο. Εξαιτίας μιας βεντέτας εγκατέλειψαν το Ικόνιο και κατέφυγαν στην Καβάλα. Στην Καβάλα ο Ιμπραχίμ Αγά, o πατέρας του Μουχάμμαντ Άλι, παντρεύτηκε τη Ζεϊνέμπ (Χαντρά), αδελφή (ή κατ΄ άλλους κόρη) του κυβερνήτη (çorbaşı, τσορμπασί) της πόλης. Ο Ιμπραχίμ Αγά, που αργότερα ασχολήθηκε και με το καπνεμπόριο, διορίστηκε ως διοικητής ενός σώματος ατάκτων στρατιωτών (yol ağası) για τη φρούρηση των δρόμων εισόδου και εξόδου της Καβάλας.

Η μητέρα του Μουχάμμαντ Άλι, η Ζεϊνέμπ χανούμ (γνωστή και ως Χαντρά) ήταν από το Νουσρατλί (σημ. Νικηφόρος) Δράμας. Από το Νουσρατλί ήταν επίσης η πρώτη γυναίκα του, η Εμινέ χανούμ. Ο αδελφός της μητέρας του ήταν κυβερνήτης της Καβάλας. Στο Νουσρατλί εγκαταστάθηκαν ο Μουχάμμαντ Άλι και η Εμινέ μετά το γάμο τους (στα 1787) και εκεί γεννήθηκαν όλα τα παιδιά τους. Από το γάμο με την Εμινέ γεννήθηκαν τρεις γιοι: ο Ιμπραχίμ (1789-1848), ο Άχμαντ Τούσουν (1793-1816), ο Ισμαήλ Κάμιλ (1795-1822) και δύο κόρες: η Τεβχιντέ (1787-1830) και η Ναζλί (1799-1860), γνωστή και ως Χαντιτζέ.

Γύρω στα 1787, ο Μουχάμμαντ Άλι που είχε διακριθεί σε κάποιες ένοπλες συμπλοκές ενάντια σε χωρικούς που αρνούνταν να πληρώσουν τους φόρους, κλήθηκε στην Κωνσταντινούπολη, όπου του ανατέθηκε η θέση του κυβερνήτη μιας κορβέτας για να καταπολεμήσει τους πειρατές στο Αιγαίο. Με αυτή την ιδιότητα απέκτησε χρήσιμες εμπειρίες.

Μετά την απόβαση του Ναπολέοντα στην Αίγυπτο, οι οθωμανικές αρχές είχαν διατάξει την πόλη της Καβάλας να στρατολογήσει 300 άνδρες που θα συμμετείχαν στο οθωμανικό εκστρατευτικό σώμα στην Αίγυπτο κατά των Γάλλων. Αρχηγός των Καβαλιωτών ήταν ο Αλί Αγάς, ο γιος του κυβερνήτη της πόλης, και υπαρχηγός ο τότε 31 χρονών Μουχάμμαντ Άλι, ανηψιός του ίδιου κυβερνήτη. Ο Μουχάμμαντ Άλι έφτασε στην Αίγυπτο το 1801. Για κάποιον άγνωστο λόγο, κατά τη διάρκεια του ταξιδιού προς την Αίγυπτο ο αρχηγός Αλί Αγάς αποφάσισε να γυρίσει πίσω, αφήνοντας τον Μουχάμμαντ Άλι επικεφαλής των Καβαλιωτών. Λίγο αργότερα αυτή η μικρή μονάδα ενώθηκε με άλλη πολύ μεγαλύτερη, δύναμης περίπου 4.000 ανδρών, που απαρτιζόταν από Αλβανούς ατάκτους. Επειδή οι περισσότεροι στρατιώτες που απάρτιζαν το ρουμελιώτικο εκστρατευτικό σώμα ήταν Αλβανοί, επικράτησε η εντύπωση πως και η μονάδα από την Καβάλα αποτελείτο από Αλβανούς.

Στην Αίγυπτο ως αρχηγός σώματος τεσσάρων χιλιάδων Αλβανών, διακρίθηκε γρήγορα και αφού προσεταιρίστηκε τους Μαμελούκους, αναδείχθηκε με πραξικόπημα και με απαίτηση των Αλβανών, των Μαμελούκων και του λαού, διοικητής της Αιγύπτου και αναγνωρίσθηκε από την Πύλη το 1805.

Αφού εδραίωσε τη θέση του, άσκησε δικτατορική εξουσία στην Αίγυπτο, γιατί αφενός απέναντι στο Σουλτάνο έγινε κατ' ουσίαν ανεξάρτητος, αφετέρου στο εσωτερικό κατόρθωσε να εκμηδενίσει κάθε αντίσταση. Το 1811 εξόντωσε με δόλο όλους τους αρχηγούς των Μαμελούκων και με τους γιους του νίκησε τους Βαχαβίτες της Αραβίας. Η εσωτερική του διακυβέρνηση ήταν ευεργετική για τη χώρα. Κατασκεύασε αρδευτικά έργα, προστάτευσε και προήγαγε τη γεωργία, διευκόλυνε τις μεταφορές με μεγάλο στόλο ποταμόπλοιων, αναδιοργάνωσε το στρατό και το στόλο της Αιγύπτου με τη βοήθεια Ευρωπαίων.

Το 1822 κατέκτησε τη Νουβία, το Σεναάρ, το Κορντοφάν και τμήμα της Αβησσυνίας. Μετά από πρόσκληση του Σουλτάνου Μαχμούτ, έστειλε τον γιο του Ιμπραήμ με ισχυρό στρατό και στόλο να υποτάξει την επαναστατημένη Ελλάδα. Την περίοδο 1831 με 1833 κατέκτησε τη Συρία και ζήτησε να την κρατήσει αφού νίκησε επανειλημμένως τα στρατεύματα του Σουλτάνου. Επενέβησαν όμως οι Μεγάλες Δυνάμεις και τον ανάγκασαν να φύγει από την Ασία. Πέτυχε όμως την αναγνώριση κληρονομικού δικαιώματος επί της αντιβασιλείας για την οικογένεια του. Συνεχίζοντας την αναδιοργάνωση της Αιγύπτου, ανοικοδόμησε την Αλεξάνδρεια, προήγαγε την καλλιέργεια του βαμβακιού και ίδρυσε διάφορες σχολές. Το 1844 επειδή αρρώστησε, παραιτήθηκε υπέρ του γιου του Ιμπραήμ, ο οποίος όμως πέθανε μετά από δύο μήνες. Αυτόν διαδέχθηκε ο Αμπάς ο Α' επί της βασιλείας του οποίου πέθανε ο Μεχμέτ Αλή.

Πηγές και παραπομπές

• Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Ελευθερουδάκη, έτος 1964.
• Νεώτερο Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Ήλιου, έτος 1960.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ

• Η ΕΡΤ στην Βόρεια Ελλάδα, Καβάλα, Καλοκαίρι '79-Επιμέρους θέμα: Κεφάλαια 17-18: Πλάνο από το σπίτι του Μεχμέτ Αλή-Πλάνο με το άγαλμα και το σπίτι του Μεχμέτ Αλή.(Χρονολογία Παραγωγής/Πρώτης Εκπομπής: Δευτέρα, 1 Ιανουαρίου 1979) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Η ΕΤ1 σε όλη την Ελλάδα, Ένωσις ή Θάνατος-Επιμέρους θέμα: Κεφάλαιο 29: Μάχη... τον Μάιο του 1822 με τον Μεχμέτ Αλή της Αιγύπτου.(Χρονολογία Παραγωγής/Πρώτης Εκπομπής: Πέμπτη, 1 Ιανουαρίου 1998) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Ψηφιακό αρχείο Εθνικού Οπτικοακουστικού Αρχείου

• Swingin’ North, Holiday in Northern Greece Επιμέρους θέμα: Γενική άποψη της πόλης και του λιμανιού της Καβάλας. Επίσκεψη στο σπίτι όπου γεννήθηκε ο Μεχμέτ-Αλή. (Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο)