Βικιπαίδεια

Νικολάι Πρζεβάλσκι

Ρώσος εξερευνητής, γεωγράφος και αξιωματικός

Ο Νικολάι Μιχάηλοβιτς Πρζεβάλσκι (ρωσ. Никола́й Миха́йлович Пржева́льский, 1839-1888) ήταν Ρώσος γεωγράφος και περίφημος εξερευνητής της Κεντρικής και Ανατολικής Ασίας.

Νικολάι Πρζεβάλσκι
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη
μητρική γλώσσα		Николай Михайлович Пржевальский (Ρωσικά)
Γέννηση31 Μαρτίουιουλ. / 12  Απριλίου 1839γρηγ.
Kimborovo
Θάνατος20 Οκτωβρίουιουλ. / 1  Νοεμβρίου 1888γρηγ.[1]
Καρακόλ[2]
Αιτία θανάτουτυφοειδής πυρετός
Συνθήκες θανάτουφυσικά αίτια
Τόπος ταφήςΚαρακόλ
Χώρα πολιτογράφησηςΡωσική Αυτοκρατορία
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσεςΡωσικά[3][4][5]
ΣπουδέςGeneral Staff Academy
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότηταζωολόγος
εξερευνητής
συγγραφέας
βοτανολόγος
στρατιωτικός
γεωγράφος[6]
φυσιοδίφης[7]
οδοιπόρος[7]
Οικογένεια
ΑδέλφιαYevgeny Przhevalsky
Στρατιωτική σταδιοδρομία
Βαθμός/στρατόςστρατηγός
Αξιώματα και βραβεύσεις
ΒραβεύσειςΜετάλλιο Κονσταντίν
μετάλλιο Βέγκα (1884)
μετάλλιο Ιδρυτή της Βασιλικής Γεωγραφικής Εταιρείας (1879)[8]
Τάγμα του Αγίου Στανισλάου, Γ΄ Τάξη
Τάγμα του Αγίου Βλαδίμηρου, Γ΄ Τάξη
Alexander von Humboldt Medal (1878)
Ιππότης των Ακαδημαϊκών Φοινίκων
Knight of the Order of Leopold (Austria)
Βασιλικό Μετάλλιο
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα
Ο Νικολάι Πρζεβάλσκι σε ηλικία 21 ετών

Παρά το ότι δεν κατόρθωσε ποτέ να φθάσει στον υπέρτατο προορισμό του, την ιερή πόλη Λάσα στο Θιβέτ, ταξίδεψε σε πολλές περιοχές που ήταν τότε άγνωστες στον υπόλοιπο κόσμο, όπως το βόρειο Θιβέτ, το Αμντό και η Τζουνγκαρία (το σημερινό βόρειο Σιντζιάνγκ).[9] Συνεισέφερε σημαντικά στη γνώση της γεωγραφίας της Κεντρικής Ασίας. Περιέγραψε επίσης αρκετά είδη ή υποείδη ζώων που μέχρι τότε ήταν άγνωστα στη δυτική επιστήμη, όπως το άγριο άλογο Πρζεβάλσκι, την γαζέλα του Πρζεβάλσκι και την άγρια καμήλα της Βακτριανής, που όλα σήμερα κινδυνεύουν με αφανισμό.

Το έργο του συνέχισε ο ακόλουθός του Πιοτρ Κοζλόφ.

Βίος και εξερευνήσεις Επεξεργασία

Ο Πρζεβάλσκι γεννήθηκε στο χωριό Κιμπόροβο του Κυβερνείου του Σμολένσκ της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, στις 31 Μαρτίου 1839 με το Ιουλιανό (παλαιό) ημερολόγιο που ήταν σε χρήση τότε στη χώρα (12 Απριλίου με το νέο ημερολόγιο). Οι γονείς του είχαν ευγενή καταγωγή, πιθανώς από εκπολωνισμένα γένη Λευκορώσων ή Ουκρανών[10] (η πολωνική γραφή του επωνύμου είναι Przewalski). Ο Νικολάι σπούδασε στη στρατιωτική ακαδημία στην Αγία Πετρούπολη και το 1864 έγινε καθηγητής της γεωγραφίας στη στρατιωτική σχολή της Βαρσοβίας.

Το 1867 ο Πρζεβάλσκι υπέβαλε με επιτυχία αίτηση στη Ρωσική Γεωγραφική Εταιρεία να αποσταλεί στο Ιρκούτσκ της ανατολικής Σιβηρίας, προκειμένου να εξερευνήσει τη λεκάνη του ποταμού Ουσούρι, μεγάλου παραποτάμου του Αμούρ στη ρωσοσινική μεθόριο. Αυτή ήταν η πρώτη σημαντική εξερεύνηση του Πρζεβάλσκι και διήρκεσε μία διετία, μετά την οποία ο εξερευνητής δημοσίευσε ένα ημερολόγιό της υπό τον τίτλο Ταξίδια στην περιοχή του Ουσούρι, 1867-69.

Τα επόμενα έτη ο Πρζεβάλσκι πραγματοποίησε τέσσερα ακόμα ταξίδια στην Κεντρική Ασία:

  • Το 1870-1873, ξεκινώντας από την Κιάχτα, διέσχισε την Έρημο Γκόμπι μέχρι το Πεκίνο και κατόπιν εξερεύνησε τον άνω ρου του Γιανγκτσέ. Το 1872 πέρασε στο Θιβέτ. Επισκόπησε περισσότερα από 18 χιλιάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα και συνέλεξε και έφερε στην Αγία Πετρούπολη 5.000 δείγματα φυτών, χίλα είδη πτηνών, τρεις χιλιάδες είδη εντόμων, 70 ερπετά και τα τομάρια 130 ειδών θηλαστικών.[11] Μετά από αυτά, ο Πρζεβάλσκι τιμήθηκε με το «Μετάλλιο του Κωνσταντίνου» από τη Γεωγραφική Εταιρεία, προάχθηκε σε υποστράτηγο και διορίσθηκε στο Γενικό Επιτελείο του Τσάρου.

Κατά τη διάρκεια της εξερευνήσεών του μαινόταν στην Κίνα η Εξέγερση των Ντουνγκάν[12] Το ταξίδι παρέσχε στο Γενικό Επιτελείο σημαντικές πληροφορίες σχετικώς με την εξέγερση των Μουσουλμάνων στο βασίλειο του Γιακούμπ Μπεγκ, στη δυτική Κίνα, ενώ η διάλεξη του Πρζεβάλσκι στη Γεωγραφική Εταιρεία έγινε δεκτή με «βροντώδη χειροκροτήματα» από την υπερπλήρη αίθουσα. Η ρωσική εφημερίδα Golos Prikazchika απεκάλεσε το ταξίδι του «ένα από τα τολμηρότερα της εποχής μας».[13]

  • Το 1876-1877 ο Πρζεβάλσκι ταξίδεψε μέσα από το Ανατολικό Τουρκεστάν, διέσχισε την οροσειρά Τιεν Σαν και επισκέφθηκε μια λίμνη που τη νόμισε για τη Λίμνη Τσινγκχάι, για την οποία γραφόταν ότι δεν την είχε επισκεφθεί κανένας Ευρωπαίος μετά τον Μάρκο Πόλο. Η εξερευνητική αποστολή του αποτελείτο από δέκα άνδρες, 24 καμήλες, τέσσερα άλογα, τρεις τόνους αποσκευών και προμηθειών, και είχε προϋπολογισμό 25.000 ρουβλίων. Ωστόσο μαστίχθηκε από ασθένειες και την κακή ποιότητα των καμηλών. Τον Σεπτέμβριο του 1877 το καραβάνι εφοδιάσθηκε με καλύτερες καμήλες και άλογα, άφθονα πυρομαχικά (72.000 σφαίρες) και μεγάλες ποσότητες από μπράντι, τσάι και λουκούμια, και ξεκίνησε για τη Λάσα, αλλά δεν έφθασε μέχρι εκεί.
  • Το 1879-1880 πέρασε από την πόλη Χάμι και διέσχισε τη Λεκάνη του Qaidam μέχρι τη Λίμνη Τσινγκχάι. Στη συνέχεια η αποστολή διέσχισε την οροσειρά Τιεν Σαν και εισήλθε στο Θιβέτ, φθάνοντας σε απόσταση μικρότερη των 260 χιλιομέτρων από τη Λάσα, αλλά τότε αξιωματούχοι του Θιβέτ τη γύρισαν πίσω.
  • Το 1883-1885 ξεκίνησε και πάλι από την Κιάχτα, διέσχισε την Έρημο Γκόμπι μέχρι το Αλασάν και το ανατολικό τμήμα των ορέων της Τιεν Σαν, γυρίζοντας πίσω στον Γιανγκτσέ. Η αποστολή επέστρεψε στη Λίμνη Τσινγκχάι και από εκεί κινήθηκε προς τα δυτικά, φθάνοντας στο Χοτάν και στη λίμνη Ισσύκ-Κουλ.

Τα αποτελέσματα αυτών των εκτεταμένων ταξιδιών άνοιξαν μια νέα εποχή στη μελέτη της γεωγραφίας της Κεντρικής Ασίας, αλλά και στη μελέτη της πανίδας και της χλωρίδας αυτής της τεράστιας περιοχής. Μεταξύ άλλων, ο εξερευνητής περιέγραψε το άγριο άλογο Πρζεβάλσκι και τη γαζέλα του Πρζεβάλσκι, που πήραν αμφότερα το όνομά του. Ανέφερε επίσης έναν άγριο πληθυσμό από βακτριανές καμήλες. Τον 21ο αιώνα αποδείχθηκε ότι αυτή η άγρια βακτριανή καμήλα ήταν ξεχωριστό είδος από την εξημερωμένη βακτριανή καμήλα.

Το συγγραφικό έργο του Πρζεβάλσκι περιλαμβάνει 5 μεγάλα βιβλία γραμμένα στη ρωσική. Η βρετανική Βασιλική Γεωγραφική Εταιρεία βράβευσε τον Πρζεβάλσκι με το Χρυσό της Μετάλλιο το 1879 για το σύνολο του έργου του.[14]

Ο Νικολάι Πρζεβάλσκι πέθανε από τύφο σε ηλικία 49 ετών, στις 20 Οκτωβρίου 1888 με το Ιουλιανό (παλαιό) ημερολόγιο (1 Νοεμβρίου με το νέο ημερολόγιο), λίγο πριν την έναρξη και πέμπτου εξερευνητικού ταξιδιού. Λέγεται ότι η νόσος του μεταδόθηκε από τα νερά του Ποταμού Τσου.[15][16] Ο Τσάρος μετονόμασε αμέσως την πόλη Καρακόλ της περιοχής του θανάτου του σε «Πρζεβάλσκ», ονομασία που διατηρείται ως τμήμα και του σημερινού Καρακόλ («Πριστάν-Πρζεβάλσκ»). Υπάρχουν σε αυτή την πόλη της σημερινής Κιργισίας μνημεία του εξερευνητή και ένα μουσείο αφιερωμένο στη ζωή και το έργο του. Μνημείο του υπάρχει επίσης στην Αγία Πετρούπολη.

Ονομάσθηκαν προς τιμή του Επεξεργασία

 
Μνημείο του Πρζεβάλσκι στον Κήπο του Αλεξάνδρου στην Αγία Πετρούπολη

Υπάρχει ένα ακόμα μέρος που πήρε το όνομά του: Ο Πρζεβάλσκι είχε ζήσει σε ένα μικρό χωριό ονόματι Σλομπόντα, κοντά στο χωριό όπου είχε γεννηθεί, από το 1881 έως το 1887 (εκτός των διαστημάτων που έλειπε στα ταξίδια του) και προφανώς το αγαπούσε. Το Σλομπόντα μετονομάσθηκε σε Πρζεβάλσκογιε το 1964. Διατηρείται εκεί στη μνήμη του Πρζεβάλσκι το συγκρότημα που περιλαμβάνει το παλαιό και το νέο σπίτι του, προτομή του, λιμνούλα, κήπος και χάτκα. Αυτό είναι το μοναδικό μουσείο στη μνήμη του στα όρια της σημερινής Ρωσίας.

Το επώνυμο του εξερευνητή απαθανατίσθηκε επίσης, εκτός από το άγριο άλογο Πρζεβάλσκι και τη γαζέλα του Πρζεβάλσκι, στο γένος φυτών πρζεβάλσκια (Przewalskia) της οικογένειας στρυχνοειδή και σε περισσότερα από 80 είδη φυτών. Επίσης, στις επιστημονικές ονομασίες 5 ειδών σαύρας, των εξής: Alsophylax przewalskii, Eremias przewalskii, Phrynocephalus przewalskii, Scincella przewalskii και Teratoscincus przewalskii.[17]

Προσωπική ζωή Επεξεργασία

Ο Πρζεβάλσκι παρέμεινε άγαμος σε όλη τη ζωή του. Είναι γνωστό ότι είχε μια αισθηματική σχέση με την Τασία Νουρόμσκαγια, την οποία γνώρισε στο Σμολένσκ. Λέγεται ότι κατά την τελευταία τους συνάντηση η Νουρόμσκαγια έκοψε την κοτσίδα της και του την έδωσε, λέγοντας ότι η κοτσίδα θα ταξίδευε μαζί του μέχρι τον γάμο τους. Ωστόσο η Τασία πέθανε από ηλίαση πριν και από εκείνον, ενώ ο Πρζεβάλσκι ταξίδευε σε μια από τις εξερευνήσεις του.[18]

Μία ακόμα γυναίκα στη ζωή του Πρζεβάλσκι φαίνεται ότι ήταν μια άγνωστη κατά τα άλλα κοπέλα, της οποίας το πορτρέτο, μαζί με μερικούς στίχους, βρέθηκαν στο λεύκωμα του εξερευνητή. Σε αυτούς τους στίχους, εκείνη του ζητάει να μείνει κοντά της και να μην πάει στο Θιβέτ. Σε αυτή την έκκληση, εκείνος απάντησε ως εξής στο ημερολόγιό του: «Δεν θα προδώσω ποτέ το ιδανικό στο οποίο είναι αφιερωμένη όλη μου η ζωή. Μόλις καταγράψω καθετί το απαραίτητο, θα επιστρέψω στην έρημο ... όπου και θα είμαι πολύ πιο ευτυχής από όσο στα επίχρυσα σαλόνια που μπορούν να αποκτηθούν δια του γάμου.»[18][19]

Αστικός μύθος με τον Στάλιν Επεξεργασία

Υπάρχει ένας αστικός μύθος ότι ο Ιωσήφ Στάλιν ήταν εξώγαμος γιος του Νικολάι Πρζεβάλσκι.[20][21] Ο θρύλος αυτός βασίζεται στη φυσιογνωμική ομοιότητα των δύο, στην αμφισβήτηση σχετικώς με την ημερομηνία γεννήσεως του Στάλιν (6 Δεκεμβρίου 1878 αντί της 21ης Δεκεμβρίου 1879) και στο γεγονός ότι στη μεταπολεμική σταλινική περίοδο υπήρξε μια μεγάλη αναβίωση ενδιαφέροντος για την προσωπικότητα του Πρζεβάλσκι: Πολλά βιβλία εκδόθηκαν στη Σοβιετική Ένωση και σε χώρες του Ανατολικού Μπλοκ (σπάνιο πράγμα για επιστήμονα της τσαρικής εποχής), ενώ σοβιετικές εγκυκλοπαίδειες περιέγραφαν τον εξερευνητή σε αναλογία με τον Στάλιν, οπότε θρυλήθηκε ότι με αυτό τον διακριτικό τρόπο ο Στάλιν «απέτιε φόρο τιμής» προς τον υποτιθέμενο βιολογικό πατέρα του. Η M. Χατσατούροβα, μια κάτοικος της Τιφλίδας που έτυχε να γνωρίζει μια ανώνυμη γριά, την αρχική κάτοχο του «μυστικού», θεωρήθηκε ότι διέδωσε τον μύθο σχετικώς με την υποτιθέμενη ανηθικότητα της μητέρας του Στάλιν. Το προσωπικό ημερολόγιο του Πρζεβάλσκι, αν υπήρξε ποτέ, υποτίθεται ότι εξαφανίσθηκε από τα αρχεία κατά τις πρώτες ημέρες της ανόδου του Στάλιν στην εξουσία. Υπήρξαν αθεμελίωτοι ισχυρισμοί ότι κάποια βιβλιάρια τραπέζης του 1881 περιείχαν σύντομες καταγραφές μεταφοράς χρημάτων από τον Πρζεβάλσκι προς τη μητέρα του Στάλιν. Ωστόσο δεν καταγράφεται πουθενά κάποια επίσκεψη του εξερευνητή στη Γεωργία, ενώ και ο Γ. Εγκνατασβίλι, οικογενειακός φίλος των Τζουγκασβίλι, δεν αναθυμάται κάτι που θα μπορούσε να παρέχει ενδείξεις υπέρ αυτών των ισχυρισμών.[22] Κατά τη σταλινική περίοδο, οποιαδήποτε αναφορά σχετικώς με την καταγωγή και την παιδική ηλικία του Στάλιν ήταν δημόσιο ταμπού, αλλά η ένταση με την οποία διαψευδόταν ο μύθος μετά τον θάνατό του, με ολόκληρα βιβλία να έχουν γραφεί προκειμένου να αποδείξουν το αβάσιμό του (μέχρι και τη δεκαετία του 2010) θεωρήθηκε από μερικούς ως επιπλέον ένίσχυση της υποτιθέμενης πατρότητας του μεγάλου ηγέτη από τον Πρζεβάλσκι. Μια χιουμοριστική ανάπτυξη του μύθου εμφανίζεται στο μυθιστόρημα Η ζωή και οι περιπέτειες του στρατιώτη Ιβάν Τσόνκιν (Βιβλίο ΙΙΙ) του Βλαντίμιρ Βοϊνόβιτς.

Ταινία Επεξεργασία

  • Μια σοβιετική κινηματογραφική ταινία του 1951-1952 σε σκηνοθεσία Σεργκέι Γιουτκέβιτς, με τον τίτλο Πρζεβάλσκι, αφηγείται δραματοποιημένα, με ηθοποιούς, τη ζωή και τα εξερευνητικά ταξίδια του Νικολάι Μιχάηλοβιτς Πρζεβάλσκι.[23]


Παραπομπές Επεξεργασία

  1. ↑ Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. data.bnf.fr/ark:/12148/cb12091497v. Ανακτήθηκε στις 10  Οκτωβρίου 2015.
  2. ↑ «Большая советская энциклопедия» (Ρωσικά) Η Μεγάλη Ρωσική Εγκυκλοπαίδεια. Μόσχα. 1969. Ανακτήθηκε στις 28  Σεπτεμβρίου 2015.
  3. ↑ Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. data.bnf.fr/ark:/12148/cb12091497v. Ανακτήθηκε στις 10  Οκτωβρίου 2015.
  4. ↑ Τσεχική Εθνική Βάση Δεδομένων Καθιερωμένων Όρων. uk2017961609. Ανακτήθηκε στις 1  Μαρτίου 2022.
  5. ↑ CONOR.SI. 160854883.
  6. ↑ Ανακτήθηκε στις 24  Ιουνίου 2019.
  7. ↑ 7,0 7,1 Τσεχική Εθνική Βάση Δεδομένων Καθιερωμένων Όρων. uk2017961609. Ανακτήθηκε στις 18  Δεκεμβρίου 2022.
  8. ↑ Βασιλική Γεωγραφική Εταιρεία: «Gold Medal Recipients». (Αγγλικά) Gold Medal Recipients. Βασιλική Γεωγραφική Εταιρεία. 2022.
  9. ↑ Luce Boulnois: Silk Road: Monks, Warriors & Merchants, Odyssey Books, 2005, σελ. 415
  10. ↑ http://uahistory.com/topics/famous_people/4432
  11. ↑ Wood, Francis (2002). The Silk Road: Two Thousand Years in the Heart of Asia . Berkeley, CA: University of California Press. σελίδες 165–169. ISBN 978-0-520-24340-8. 
  12. ↑ Rayfield, Donald (1976). The dream of Lhasa: the life of Nikolay Przhevalsky (1839-88), explorer of Central Asia. P. Elek. σελ. 42. ISBN 0-236-40015-0. Ανακτήθηκε στις 27 Απριλίου 2011. 
  13. ↑ Meyer & Blair Brysac: Tournament of Shadows: The Great Game and the Race for Empire in Central Asia (1999), σελ. 229
  14. ↑ «List of Past Gold Medal Winners» (PDF). Royal Geographical Society. Αρχειοθετήθηκε (PDF) από το πρωτότυπο στις 27 Σεπτεμβρίου 2011. Ανακτήθηκε στις 24 Αυγούστου 2015. 
  15. ↑ Elinor S. Shaffer (1994). Comparative Criticism: Volume 16, Revolutions and Censorship. Cambridge University Press. σελ. 28. ISBN 0-521-47199-0. Ανακτήθηκε στις 27 Απριλίου 2011. 
  16. ↑ Donald Rayfield (2000). Anton Chekhov: a life. Northwestern University Press. σελ. 183. ISBN 0-8101-1795-9. Ανακτήθηκε στις 27 Απριλίου 2011. 
  17. ↑ Beolens, Bo, Watkins, M. και Grayson, M.: The Eponym Dictionary of Reptiles, Johns Hopkins University Press, Βαλτιμόρη 2011 xiii + 296 σσ., ISBN 978-1-4214-0135-5, σελ. 212
  18. ↑ 18,0 18,1 Vokrug sveta: The house of the great pathfinder (στη ρωσική)
  19. ↑ Yuri Senkevich· Alexander Shumilov (1987). They called the horizon (στα Ρωσικά). Mysl. 
  20. ↑ Alexander Portnov: Great pseudonym of Joseph Przhevalsky Αρχειοθετήθηκε June 20, 2008, στο Wayback Machine. (στη ρωσική)
  21. ↑ Thoughts after the exhibition or who are you, Joseph Stalin Αρχειοθετήθηκε September 27, 2007, στο Wayback Machine.
  22. ↑ Έντβαρντ Ρατζίνσκι: Stalin, 1998, σσ. 26-27
  23. ↑ IMDb

Περαιτέρω διάβασμα Επεξεργασία

  • Meyer, Karl E.· Brysac, Shareen Blair (25 Οκτωβρίου 1999). Tournament of Shadows: The Great Game and the Race for Empire in Central Asia. Basic Books. ISBN 978-1-58243-106-2. 
  • «Sketch of Nicholas Prejevalski», Popular Science Monthly, τόμος 30, Ιανουάριος 1887
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Νικολάι_Πρζεβάλσκι&oldid=10467710"