Παλαιός Καθεδρικός Ναός του Ρίο ντε Τζανέιρο

Ο Παλαιός Καθεδρικός Ναός του Ρίο ντε Τζανέιρο, που τιμάται στο όνομα της Παναγίας της Καρμήλου (πορτογαλ.: Igreja de Nossa Senhora do Monte do Carmo da antiga Sé) είναι παλαιός ναός των Carmelite, ο οποίος αποτελούσε τη μητρόπολη του Ρίο ντε Τζανέιρο στη Βραζιλία από το 1808 μέχρι το 1976. Κατά τον 19ο αιώνα χρησίμευσε και ως βασιλικό και μετέπειτα αυτοκρατορικό παρεκκλήσιο. Βρίσκεται στην πλατεία Praça XV, στο κέντρο της πόλεως, και αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα και παλαιότερα κτίσματά του.

Παλαιός Καθεδρικός Ναός του Ρίο ντε Τζανέιρο
Είδος	καθεδρικός ναός και εκκλησία
Αρχιτεκτονική	μπαρόκ
Διεύθυνση	Praça Quinze de Novembro, nº 101 - Rio de Janeiro - RJ
Γεωγραφικές συντεταγμένες	22°54′12″S 43°10′32″W
Θρήσκευμα	Καθολικισμός
Θρησκευτική υπαγωγή	Roman Catholic Archdiocese of São Sebastião do Rio de Janeiro
Διοικητική υπαγωγή	Ρίο ντε Τζανέιρο και Centro
Χώρα	Βραζιλία
Έναρξη κατασκευής	1761
Προστασία	Heritage of Portuguese Influence και heritage asset listed by IPHAN (από 1942)
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Ιστορία

Αποικιακή περίοδος

Το μοναχικό Τάγμα των Καρμηλιτών έφθασε στο Ρίο το 1590, αλλά είχαν ένα μικρό παρεκκλήσιο. Η ανέγερση του σημερινού ναού τους άρχισε περί το 1761 και πιθανώς επιβλέφθηκε από τον Πορτογάλο αρχιτέκτονα Μανουέλ Άλβες Σετούμπαλ. Ο ναός εγκαινιάσθηκε το 1770, ενώ η πρόσοψή του ήταν ακόμα ημιτελής. Η εσωτερική του διακόσμηση, με επίχρυση ξυλογλυπτική σε ρυθμό Ροκοκό, φιλοτεχνήθηκε μετά το 1785, από τον Ινάτσιο Φερέιρα Πίντο, έναν από τους κυριότερους γλύπτες στην πόλη εκείνη την εποχή.

Ο ναός βρίσκεται δίπλα στο κοινόβιο των Καρμηλιτών και δίπλα του ανεγέρθηκε σύντομα (18ος αιώνας) ο ναός του «Τρίτου Τάγματος» των Καρμηλιτών. Στην πλατεία απέναντι από το συγκρότημα των Καρμηλιτών βρισκόταν το Ανάκτορο του Αντιβασιλέως, έδρα της αποικιακής διοικήσεως της Βραζιλίας.

Βασιλικό παρεκκλήσιο και Καθεδρικός Ναός

Το 1808 ο πρίγκιπας Ιωάννης (μετέπειτα βασιλιάς Ιωάννης ΣΤ΄ της Πορτογαλίας) και η αυλή του έφθασαν στο Ρίο διαφεύγοντας από τα προελαύνοντα στρατεύματα του Ναπολέοντα. Αρκετά κτίρια της πόλεως τότε άρχισαν να χρησιμοποιούνται από τα μέλη της πορτογαλικής αυλής, μεταξύ των οποίων και το συγκρότημα των Καρμηλιτών, με τον ναό της Παναγίας να μετατρέπεται σε βασιλικό παρεκκλήσιο και σύντομα μετά σε Καθεδρικό Ναό του Ρίο ντε Τζανέιρο. Στον ναό λάβαιναν χώρα οι τελετές της βασιλικής οικογένειας, αρχίζοντας με την κηδεία της βασιλίσσης Μαρίας Α΄ και τη στέψη του γιου της (του Ιωάννη ΣΤ΄) το 1816. Ο γάμος του πρίγκιπα Πέτρου, του μελλοντικού πρώτου αυτοκράτορα της Βραζιλίας, και της πριγκίπισσας Λεοπολδίνας της Αυστρίας ευλογήθηκε στον καθεδρικό ναό στις 6 Νοεμβρίου 1817 (το ζεύγος είχε παντρευτεί μήνες νωρίτερα δι' αντιπροσώπων).

Αυτοκρατορικό παρεκκλήσιο

Η τελετή της στέψεως του Αυτοκράτορα Πέτρου Α΄ την 1η Δεκεμβρίου 1822 στον καθεδρικό του Ρίο (πίνακας του Ντεμπρέ)

Με την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Βραζιλίας το 1822 και την ίδρυση της Αυτοκρατορίας της Βραζιλίας με πρωτεύουσα το Ρίο ντε Τζανέιρο, ο καθεδρικός ναός έγινε το αυτοκρατορικό παρεκκλήσιο. Η πρόσοψη ολοκληρώθηκε αυτά τα χρόνια από τον Πορτογάλο αρχιτέκτονα Πέντρο Αλεξάντρε Καβροέ, ο οποίος προσέθεσε ένα νεοκλασικό αέτωμα στον ναό.

Σημαντικές τελετές που έλαβαν χώρα στον ναό ήταν οι στέψεις του Αυτοκράτορα Πέτρου Α΄ (την 1η Δεκεμβρίου 1822) και του διαδόχου του, Πέτρου Β΄ (στις 18 Ιουλίου 1841), η υπογραφή του Συντάγματος της Αυτοκρατορίας την 25η Μαρτίου 1824, η επευλόγηση των γάμων του Πέτρου Β΄ και της Τερέζας-Χριστίνας των Βουρβόνων-Ισπανίας (4 Σεπτεμβρίου 1843, το ζεύγος είχε παντρευτεί νωρίτερα δι' αντιπροσώπων), και ο γάμος της Ισαβέλλας της Βραζιλίας με τον Γκαστόν του Ε το 1864.

Ο γάμος της πριγκίπισσας Ισαβέλλας και του Γκαστόν, κόμη του Ε. Πίνακας του Βίκτορ Μεϊρέλες.

Ειδικά οι δύο στέψεις των Αυτοκρατόρων Πέτρου Α΄ και Β΄ είναι οι μοναδικές θρησκευτικές χριστιανικές τελετές στέψεως μοναρχών που έλαβαν χώρα στην ιστορία ολόκληρης της Νότιας Αμερικής.

Το Αυτοκρατορικό Κοινοβούλιο της Βραζιλίας εκκλησιαζόταν επίσης στον καθεδρικό ναό του Ρίο. Ειδικότερα, μία ετήσια «Μεγάλη Λειτουργία του Αγίου Πνεύματος» γινόταν εκεί με παρουσία των μελών της Γερουσίας και της Βουλής των Αντιπροσώπων αμέσως πριν από την τελετή ενάρξεως των εργασιών του Κοινοβουλίου και την εκφώνηση από τον Αυτοκράτορα του Λόγου του Θρόνου στην αίθουσα της Γερουσίας. Το πρώτο έτος μετά τις εκλογές, η Λειτουργία του Αγίου Πνεύματος γινόταν κατά την πρώτη ημέρα των προκαταρκτικών συνεδριάσεων της Βουλής των Αντιπροσώπων, προτού αυτή και η Γερουσία συγκροτηθούν σε σώμα με την εκλογή προεδρείου, και πριν την ημέρα της εκφωνήσεως του Λόγου του Θρόνου. Τα μέλη αμφότερων των νομοθετικών σωμάτων ορκίζονταν κατά τη διάρκεια της Λειτουργίας αυτής.

Περίοδος της Δημοκρατίας

Μετά την ανακήρυξη της Δημοκρατίας το 1889, ο ναός έχασε τον τίτλο του Αυτοκρατορικού παρεκκλησίου, αλλά παρέμεινε ο Καθεδρικός Ναός του Ρίο ντε Τζανέιρο. Λιγότερο από δύο μήνες αργότερα, με την έκδοση του διατάγματος χωρισμού Εκκλησίας και Κράτους στις 7 Ιανουαρίου 1890, ο ναός έπαυσε να είναι ο χώρος κρατικών τελετών. Παρέμεινε ωστόσο τόπος θρησκευτικά και πολιτιστικά σημαντικός. Μάλιστα, με την προαγωγή της επισκοπής της πόλεως σε Μητροπολιτική Αρχιεπισκοπή το 1892, το κύρος του αυξήθηκε. Το 1905, με την άνοδο του τότε Αρχιεπισκόπου του Ρίο Ιωακείμ (Joaquim Arcoverde de Albuquerque Cavalcanti) στο αξίωμα του Καρδιναλίου, ο ναός έγινε η πρώτη έδρα καρδιναλίου στην ιστορία της Βραζιλίας. Μέχρι τη μεταφορά της ομοσπονδιακής πρωτεύουσας στη νέα πόλη Μπραζίλια το 1960, το Ρίο παρέμενε η πρωτεύουσα της Βραζιλίας και έτσι ο ναός διατηρούσε τη σημασία του ως ο Καθεδρικός της πρωτεύουσας του έθνους.

Η πρόσοψη του ναού αναμορφώθηκε από τον Ιταλό αρχιτέκτονα Ραφαέλ Ρεμπέκκι (Rafael Rebecchi) κατά τις πρώτες δύο δεκαετίες του 20ού αιώνα. Ένα μεγάλο άγαλμα της Παναγίας στήθηκε στην κορυφή της. Οι πλευρικές όψεις επίσης αναμορφώθηκαν την ίδια περίοδο.

Το 1976, με τα θυρανοίξια του νέου (και μοντέρνου αρχιτεκτονικά) Καθεδρικού Ναού του Αγίου Σεβαστιανού, ο ναός έπαυσε να είναι η έδρα του αρχιεπισκόπου και είναι πλέον γνωστός ως ο «Παλαιός Καθεδρικός Ναός» (πορτογαλ. Antiga Sé, δηλαδή «παλαιά έδρα»). Παραμένει ωστόσο ένας από τους σημαντικότερους ιστορικούς ναούς του Ρίο και ολόκληρης της χώρας. Αποτελεί ενοριακό ναό του κέντρου της πόλεως.

Χαρακτηριστικά

Τέχνη

Ο Παλαιός Καθεδρικός Ναός του Ρίο ντε Τζανέιρο έχει μία από τις πλέον αρμονικές εσωτερικές διακοσμήσεις. Οι τοίχοι και η οροφή είναι καλυμμένα με περίτεχνα ξυλόγλυπτα Ροκοκό με ομοιομορφία στο ύφος. Φιλοτεχνήθηκαν μετά το 1785, κυρίως από τον Ινάτσιο Φερέιρα Πίντο, ο οποίος φιλοτέχνησε και την κόγχη πίσω από την κεντρική Αγία Τράπεζα. Στο άνω μέρος των τοίχων του μονόκλιτου κυρίως ναού υπάρχει μία σειρά εξωστών και οβάλ τοιχογραφίες των Δώδεκα Αποστόλων, έργα του ζωγράφου Ζοσέ Λεάντρου ντε Καρβάλο.

Οι μετέπειτα αναμορφώσεις άλλαξαν ελάχιστα την εσωτερική διακόσμηση, ενώ στο εξωτερικό μόνο το κάτω μέρος της κύριας πρόσοψης με τις τρεις πύλες του παραμένει όπως ήταν τον 18ο αιώνα.

Μουσική

Ο ναός υπήρξε σημαντικός στην ιστορία της βραζιλιανής κλασικής μουσικής. Το 1808 ο ιερέας και συνθέτης Ζοσέ Μαουρίτσιου Νούνες Γκαρσία (1767-1830) διορίσθηκε Χοράρχης του (τότε) Βασιλικού Παρεκκλησίου από τον πρίγκιπα Ιωάννη. Ο Ζοσέ Μαουρίτσιου θεωρείται ο καλύτερος συνθέτης της Βραζιλίας κατά το α΄ μισό του 19ου αιώνα. Ο διάδοχός του στη θέση αυτή ήταν μία επίσης σημαντική μορφή της μουσικής, ο Πορτογάλος Μάρκους Πορτούγκαλ (1762-1830).

Πηγές

• Centro de Arquitetura e Urbanismo do Rio de Janeiro (2000). Guia da arquitetura colonial, neoclássica e romântica no Rio de Janeiro (στα Πορτογαλικά). Rio de Janeiro: Casa da Palavra. ISBN 85-87220-25-X. OCLC 47727038. 
• (Πορτογαλικά) Arte Colonial no Rio de Janeiro, του Milton Teixeira Mendonça