Παστίτσιο (μουσική)

Για το φαγητό, δείτε: Παστίτσιο.

Ο μουσικολογικός όρος παστίτσιο ή παστίς (εκ του ιτ. pasticcio ή του γαλλ. pastiche) αναφέρεται σε οπερατικά ή άλλα μουσικά έργα, το επιμέρους υλικό των οποίων ανήκει σε δύο ή περισσότερους συνθέτες. Στις περισσότερες περιπτώσεις το παστίστιο αποτελεί σύμμειξη πολλών διαφορετικών έργων, με στόχο τη διασκευή τους κατά τα τοπικά, ή άλλα πρότυπα. Συχνά, τέτοια έργα έχουν ως βάση τη χιουμοριστική διάθεση, διακωμωδώντας μια γνωστή άρια ή άλλη μουσική φράση, φτάνοντας ακόμη και στην παρωδία.

Ο όρος εμφανίζεται τον 16ο αιώνα, αναφερόμενος στο γνωστό γαστρονομικό έδεσμα παστίτσιο· με καταβολές στη λατινική λέξη του 13ου αιώνα pasticium , κατόπιν πέρασε στη λογοτεχνία και περί το 1795 στη μουσική (κατ' άλλους το 1742). Η αρχική σημασία της λέξης ανάγεται στην «πίτα» και τη «ζύμη» γενικά.

Στην όπερα του 18ου αιώνα το παστίτσιο αποτελεί κοινή πρακτική πολλών συνθετών, μεταξύ αυτών του Χαίντελ, μερικά παραδείγματα του οποίου αποτελούν τα έργα Muzio Scevola (1721) και Giove in Argo (1739). Στις περιπτώσεις αυτές τα έργα περιέχουν υλικό από άλλες όπερες (είτε του ιδίου, είτε άλλων συνθετών), αλλά και πρωτότυπη μουσική. Το «μείγμα» των υλικών είναι μια ελεύθερη διασκευή, κυρίως όσον αφορά στις άριες, όπου διατηρείται η αρχική μελωδία, αλλά αντικαθίσταται το κείμενο με κάποιο πιο ταιριαστό στο θέμα της όπερας. Άλλα παραδείγματα συνθετών περιλαμβάνουν τους Γιόχαν Κρίστιαν Μπαχ και Κρίστοφ Βίλιμπαλντ Γκλουκ, αλλά και άλλους -κυρίως ήσσονος σπουδαιότητας- συνθέτες.

Όσον αφορά στην οργανική μουσική, το παστίτσιο ως φόρμα είναι μάλλον σπανιότερο, με εξαίρεση τις περιπτώσεις χοροεσπερίδων, στις οποίες η μουσική ανέκαθεν υπήρξε ανθολογία πολλών έργων. Μια ξεχωριστή περίπτωση αποτελούν τα τέσσερα πρώτα κοντσέρτα για πιάνο του Μότσαρτ (K. 37, 39–41), τα οποία βασίζονται σχεδόν εξ ολοκλήρου σε μέρη από σονάτες άλλων συνθετών. Ο νεαρός τότε Μότσαρτ συνδύασε τα διαφορετικά υλικά, προσθέτοντας μια ορχηστρική συνοδεία, φτάνοντας σε ένα αποτέλεσμα άξιο προσοχής, δεδομένης της ηλικίας του.

Πηγές

• "Pasticcio" in Curtis Price The New Grove Dictionary of Music and Musicians ed. S. Sadie, London 1995
• "Pasticcio" in Don Michael Randel, ed., The New Harvard Dictionary of Music. Cambridge, MA: Belknap Press of Harvard University Press, 1986 (ISBN 0-674-61525-5), p. 614.
• Warrack, John and West, Ewan (1992), The Oxford Dictionary of Opera, 782 pages, ISBN 0-19-869164-5