Πολεοδομικό συγκρότημα Αθηνών - Πειραιώς

Πολεοδομικό συγκρότημα της Ελλάδας

Το Πολεοδομικό Συγκρότημα Αθηνών – Πειραιώς[1] είναι μία μεγάλη αστική περιοχή στην Αττική, η οποία περιλαμβάνει την Αθήνα, τον Πειραιά και τα προάστιά τους. Εκτείνεται κατά κύριο λόγο στο Λεκανοπέδιο Αττικής. Σύμφωνα με το Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα (Π.Ε.Π.) Αττικής βρίσκεται εντός των διοικητικών ορίων πέντε Περιφερειακών Ενοτήτων της Περιφέρειας Αττικής: Κεντρικού Τομέα Αθηνών, Νοτίου Τομέα Αθηνών, Βορείου Τομέα Αθηνών, Δυτικού Τομέα Αθηνών και Πειραιώς.[2] Με παρόμοια σημασία, απαντούν συχνά και οι όροι «Ευρύτερη Περιοχή Αθηνών»[3][4] και «Πολεοδομικό Συγκρότημα Πρωτευούσης».[5]

Πολεοδομικό Συγκρότημα Αθηνών – Πειραιώς
Γεωγραφία
Είδος Αστική Περιοχή
Χώρα Ελλάδα
Γεωγραφική Ομάδα Αττική
Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αττικής
Γεωγραφικό Διαμέρισμα Αττική
Περιφέρεια Αττικής
Περιφερειακές Ενότητες Κεντρικού Τομέα Αθηνών
Βορείου Τομέα Αθηνών
Δυτικού Τομέα Αθηνών
Νοτίου Τομέα Αθηνών
Πειραιώς
Έδρα Αθήνα
Έκταση 412,4 χλμ²
Δημογραφία
Μόνιμος Πληθυσμός (2021) 3.059.764 κάτοικοι

Άλλοι όροι για την περιοχή Επεξεργασία

Ένας όρος, ο οποίος αναφέρεται στην ευρύτερη περιοχή της πρωτεύουσας (Αθήνα, Πειραιάς και προάστιά τους) κι έχει ευρεία χρήση σε κείμενα νομικής φύσης, είναι ο όρος «Περιοχή Τέως Διοικήσεως Πρωτευούσης».[6] Ο όρος αυτός αναφέρεται σε περιοχή παλαιότερης διοικητικής διαίρεσης, η οποία περιελάμβανε 47 Δήμους και τρεις Κοινότητες.[7]

Σύμφωνα με τον Οργανισμό Αστικών Συγκοινωνιών Αθηνών (Ο.Α.Σ.Α.), η «Ευρύτερη Περιοχή Αθηνών» περιλαμβάνει τις όμορες περιοχές του Δήμου Αθηναίων, συν μερικές ακόμη. Συγκεκριμένα, τους Δήμους (με την διοικητική διαίρεση που ίσχυε το 2005) Βύρωνος, Καισαριανής, Ζωγράφου, Παλαιού Ψυχικού, Νέου Ψυχικού, Φιλοθέης, Χολαργού, Χαλανδρίου, Γαλατσίου, καθώς και τμήματα των Δήμων Νέας Χαλκηδόνος, Περιστερίου, Ταύρου, Καλλιθέας, Δάφνης και Υμηττού.[8]

Πολύ πιο εκτεταμένος των παραπάνω ήταν ο ορισμός της «Ευρύτερης Περιοχής Αθήνας» στο Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας (Ρ.Σ.Α.) του 1985. Περιλάμβανε το «Ηπειρωτικό Τμήμα», δηλαδή το σύνολο της Αττικής μαζί με τη Μακρόνησο, και το «Νησιωτικό Τμήμα» («Νησιωτική Αττική»), δηλαδή τη νησιωτική ζώνη της Νομαρχίας Πειραιά, συμπεριλαμβανομένης της Τροιζηνίας, αλλά χωρίς τα Κύθηρα.[9][10]

Χωροταξικές δομές Επεξεργασία

Από χωροταξική άποψη, όπως αναφέρεται στο νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας – Αττικής (2014), το Αστικό Συγκρότημα Αθηνών – Πειραιώς αποτελεί το κέντρο του αστικού χώρου της Αττικής.[11] Στο Σχέδιο αυτό, γίνεται λόγος για τη Χωρική Ενότητα Αθηνών – Πειραιώς, η οποία παραμένει η κύρια περιοχή συγκέντρωσης πληθυσμού και δραστηριοτήτων και ιδιαίτερα μητροπολιτικών λειτουργιών, με συνεχή οικιστικό ιστό. Η Χωρική Ενότητα Αθηνών – Πειραιώς υποδιαιρείται στις ακόλουθες Υπό–Ενότητες:[12]

  1. Κεντρικής Αθήνας, με τους Δήμους Αθηναίων, Νέας Φιλαδέλφειας – Νέας Χαλκηδόνος, Γαλατσίου, Ζωγράφου, Καισαριανής, Βύρωνος, Ηλιουπόλεως και Δάφνης – Υμηττού.
  2. Βόρειας Αθήνας, με τους Δήμους Πεντέλης, Κηφισιάς, Μεταμορφώσεως, Λυκόβρυσης – Πεύκης, Αμαρουσίου, Φιλοθέης – Ψυχικού, Παπάγου – Χολαργού, Νέας Ιωνίας, Ηρακλείου, Βριλησσίων, Αγίας Παρασκευής και Χαλανδρίου.
  3. Νότιας Αθήνας, με τους Δήμους Γλυφάδας, Ελληνικού – Αργυρούπολης, Αλίμου, Νέας Σμύρνης, Μοσχάτου – Ταύρου, Καλλιθέας, Παλαιού Φαλήρου και Αγίου Δημητρίου.
  4. Δυτικής Αθήνας, με τους Δήμους Αιγάλεω, Περιστερίου, Πετρουπόλεως, Χαϊδαρίου, Αγίας Βαρβάρας, Ιλίου και Αγίων Αναργύρων – Καματερού.
  5. Πειραιά, που περιλαμβάνει τους Δήμους Πειραιώς, Κορυδαλλού, Νίκαιας – Αγίου Ιωάννη Ρέντη, Κερατσινίου – Δραπετσώνας και Περάματος.

Η Ευρύτερη Περιοχή της πόλης του Πειραιά, που αποτελείται από τον ομώνυμο δήμο και ακόμα τέσσερεις δήμους (σύμφωνα με το Πρόγραμμα «Καλλικράτης»), αν και συνήθως αναφέρεται ως μέρος του νοτιοδυτικού τμήματος του Π.Σ. Αθηνών – Πειραιώς (ή Π.Σ. Πρωτεύουσας),[13][14] έχει βιβλιογραφικές αναφορές και ως διακριτό πολεοδομικό συγκρότημα στο πλαίσιο της «Μείζονος Πρωτευούσης» ή της «Περιφέρειας Πρωτευούσης».[15]

Η Ευρύτερη Περιοχή Αθηνών – Πειραιώς δεν πρέπει να συγχέεται με τη Μητροπολιτική Περιοχή Αθήνας, της οποίας αποτελεί μέρος.[16]

Δήμοι του Π.Σ. Αθηνών – Πειραιώς Επεξεργασία

Δήμος Έδρα Δημοτικές Ενότητες Μόνιμος Πληθυσμός (2021)[17] Έκταση (km²) Περιφερειακή Ενότητα
1 Αθηναίων Αθήνα Αθηναίων 643.452 39 Κεντρικού Τομέα Αθηνών
2 Βύρωνος Βύρωνας Βύρωνος 59.134 9,2
3 Γαλατσίου Γαλάτσι Γαλατσίου 57.909 4
4 Δάφνης – Υμηττού Δάφνη Δάφνης, Υμηττού 33.886 2,4
5 Ζωγράφου Ζωγράφου Ζωγράφου 69.874 8,5
6 Ηλιουπόλεως Ηλιούπολη Ηλιουπόλεως 76.730 12,7
7 Καισαριανής Καισαριανή Καισαριανής 26.269 7,8
8 Νέας Φιλαδέλφειας – Νέας Χαλκηδόνος Νέα Φιλαδέλφεια Νέας Φιλαδέλφειας, Νέας Χαλκηδόνος 34.958 3,7
9 Αμαρουσίου Μαρούσι Αμαρουσίου 71.830 12,9 Βορείου Τομέα Αθηνών
10 Αγίας Παρασκευής Αγία Παρασκευή Αγίας Παρασκευής 62.147 7,9
11 Βριλησσίων Βριλήσσια Βριλησσίων 32.417 3,9
12 Ηρακλείου Ηράκλειο Ηρακλείου 50.494 4,6
13 Κηφισιάς Κηφισιά Κηφισιάς, Εκάλης, Νέας Ερυθραίας 72.878 35,1
14 Λυκόβρυσης – Πεύκης Πεύκη Πεύκης, Λυκοβρύσεως 30.998 4,1
15 Μεταμορφώσεως Μεταμόρφωση Μεταμορφώσεως 30.174 5,5
16 Νέας Ιωνίας Νέα Ιωνία Νέας Ιωνίας 64.611 4,3
17 Παπάγου – Χολαργού Χολαργός Χολαργού, Παπάγου 45.266 7,3
18 Πεντέλης Μελίσσια Μελισσίων, Νέας Πεντέλης, Πεντέλης 35.610 36,1
19 Φιλοθέης – Ψυχικού Ψυχικό Ψυχικού, Νέου Ψυχικού, Φιλοθέης 27.636 6,1
20 Χαλανδρίου Χαλάνδρι Χαλανδρίου 77.102 10,8
21 Περιστερίου Περιστέρι Περιστερίου 133.630 10,1 Δυτικού Τομέα Αθηνών
22 Αγίας Βαρβάρας Αγία Βαρβάρα Αγίας Βαρβάρας 26.759 2,4
23 Αγίων Αναργύρων – Καματερού Άγιοι Ανάργυροι Αγίων Αναργύρων, Καματερού 61.462 9,2
24 Αιγάλεω Αιγάλεω Αιγάλεω 65.831 6,5
25 Ιλίου Ίλιον Ιλίου 84.004 9,3
26 Πετρουπόλεως Πετρούπολη Πετρουπόλεως 60.146 6,8
27 Χαϊδαρίου Χαϊδάρι Χαϊδαρίου 47.051 22,7
28 Καλλιθέας Καλλιθέα Καλλιθέας 97.616 4,8 Νοτίου Τομέα Αθηνών
29 Αγίου Δημητρίου Άγιος Δημήτριος Αγίου Δημητρίου 71.664 5
30 Αλίμου Άλιμος Αλίμου 43.174 5,9
31 Γλυφάδας Γλυφάδα Γλυφάδας 89.597 25,4
32 Ελληνικού – Αργυρούπολης Αργυρούπολη Αργυρούπολης, Ελληνικού 50.027 15,4
33 Μοσχάτου – Ταύρου Μοσχάτο Μοσχάτου, Ταύρου 39.661 4,5
34 Νέας Σμύρνης Νέα Σμύρνη Νέας Σμύρνης 72.853 3,5
35 Παλαιού Φαλήρου Παλαιό Φάληρο Παλαιού Φαλήρου 64.863 4,6
36 Πειραιώς Πειραιάς Πειραιώς 168.151 10,9 Πειραιώς
37 Κερατσινίου – Δραπετσώνας Κερατσίνι Κερατσινίου, Δραπετσώνας 89.536 9,3
38 Κορυδαλλού Κορυδαλλός Κορυδαλλού 61.248 4,3
39 Νίκαιας – Αγίου Ιωάννη Ρέντη Νίκαια Νίκαιας, Αγίου Ιωάννου Ρέντη 103.488 11,2
40 Περάματος Πέραμα Περάματος 25.628 14,7

Πληθυσμιακά στοιχεία Επεξεργασία

Το Π.Σ. Αθηνών – Πειραιώς έχει πληθυσμό 2.625.090 κατοίκων, ο οποίος αντιστοιχεί στο 69% του πληθυσμού της Περιφέρειας Αττικής.[18] Περιλαμβάνει ορισμένους από τους πολυπληθέστερους Δήμους της Ελλάδας. Επιπλέον, όπως φαίνεται και στον ακόλουθο πίνακα, περιλαμβάνει τους τρεις πιο πυκνοκατοικημένους δήμους της Ελλάδας (με την υψηλότερη πυκνότητα πληθυσμού), καθώς κι εννέα από τους δέκα πιο πυκνοκατοικημένους στην επικράτεια, σύμφωνα με την απογραφή του 2011 από την Ελληνική Στατιστική Αρχή.[19]

Α/Α Δήμος Πυκνότητα πληθυσμού

(κάτοικοι / τετραγωνικό χιλιόμετρο)

1 Καλλιθέας 21.192
2 Νέας Σμύρνης 20.737
3 Αθηναίων 17.043
4 Θεσσαλονίκης 16.856
5 Νέας Ιωνίας 15.185
6 Πειραιώς 15.066
7 Γαλατσίου 14.740
8 Κορυδαλλού 14.673
9 Αγίου Δημητρίου 14.406
10 Δάφνης – Υμηττού 14.310

Φωτογραφικό υλικό Επεξεργασία

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. Τεύχος ΣΜΠΕ του ΠΕΠ Αττικής 2014-2010, σελ. 155: «...στο σύνολο της «Λειτουργικής Αστικής Περιοχής», η οποία είναι ευρύτερη των διοικητικών ορίων των μεμονωμένων Δήμων και οριοθετείται ως πολεοδομικό συγκρότημα Αθηνών – Πειραιώς»
  2. Τεύχος ΣΜΠΕ του ΠΕΠ Αττικής 2014-2010, σελ. 1-2: «Η «Περιφέρεια Πρωτευούσης» περιλαμβάνει το πολεοδομικό συγκρότημα της Αθήνας [...]. Με βάση τη διοικητική διάρθρωση του Καλλικράτη, η υποενότητα αυτή συγκροτείται από τις Περιφερειακές Ενότητες (ΠΕ): Κεντρικού Τομέα Αθηνών, Βόρειου Τομέα Αθηνών, Νότιου Τομέα Αθηνών, Δυτικού Τομέα Αθηνών και Πειραιά.
  3. Μουστρής, Κωνσταντίνος Παναγιώτης (2009). «Πρόγνωση ποιότητας της ατμόσφαιρας στην ευρύτερη περιοχή Αθηνών με τη χρήση νευρωνικών δικτύων (διδακτορική διατριβή)». Εθνικό Αρχείο Διδακτορικών Διατριβών. 
  4. Βύρας, Λοϊζος (1988). «Παρακολούθηση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης της ευρύτερης περιοχής Αθηνών από πολυκυκλικούς αρωματικούς υδρογονάνθρακες (διδακτορική διατριβή)». Εθνικό Αρχείο Διδακτορικών Διατριβών. 
  5. Σταματελάτος, Μιχαήλ· Βάμβα-Σταματελάτου, Φωτεινή (2006). Γεωγραφικό Λεξικό της Ελλάδας. Αθήνα: Ερμής. σελ. 658. ISBN 9603201332. 
  6. «Ημερήσια Διάταξη Ολομέλειας (12/04/2016)». Τροποποίηση της υπ’ αριθμ. 6701/ΦΕΚ Α΄ 234/27.12.1994 Απόφασης της Ολομέλειας της Βουλής «περί μισθώσεως από τη Βουλή αναλόγου αριθμού δωματίων για τη διαμονή των στερουμένων ιδιοκτήτου ή μισθωμένης κατοικίας στην περιοχή τέως Διοικήσεως Πρωτευούσης, Βουλευτών επαρχίας» 
  7. «Κοινοποίηση πίνακα στον οποίο εμφαίνεται η περιοχή της τέως Διοίκησης Πρωτεύουσας». forin.gr. ELFORIN - Φορολογικό Ινστιτούτο. 
  8. Υπουργείο Μεταφορών & Επικοινωνιών - ΟΑΣΑ (Μάρτιος 2005). Χάρτης αστικών συγκοινωνιών 1. Ευρύτερης Περιοχής Αθηνών. Έκδοση ΟΑΣΑ (εκτύπωση: Άρτιον ΑΒΕΕ, Άγ. Ιωάννης Ρέντη). 
  9. Βλ. N.1515/1985, «Ρυθμιστικό σχέδιο και πρόγραμμα προστασίας περιβάλλοντος της ευρύτερης περιοχής της Αθήνας». ΦΕΚ (A 18/1.02.1985): 362 (άρ. 4 §1α), 370-373 (Διαγράμματα 1Α & 1Β). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2013-02-01. https://web.archive.org/web/20130201095954/http://www.ypeka.gr/LinkClick.aspx?fileticket=Cg0i3tsuP3w%3d&tabid=379&language=el-GR. Ανακτήθηκε στις 2017-04-07. 
  10. «Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας (ΡΣΑ)». Οργανισμός Ρυθμιστικού Σχεδίου και Προστασίας Περιβάλλοντος Αθήνας. Ανακτήθηκε στις 7 Απριλίου 2017. 
  11. Βλ. Ν.4277/2014 «Νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας - Αττικής και άλλες διατάξεις», ΦΕΚ A 156/1.08.2014, σελ. 4904 (άρθρο 7). Εθνικό Τυπογραφείο. Ανακτήθηκε στις 6.04.2017.
  12. Βλ. Ν.4277/2014 «Νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας - Αττικής και άλλες διατάξεις», ΦΕΚ A 156/1.08.2014, σελ. 4904 (άρθρο 8). Εθνικό Τυπογραφείο. Ανακτήθηκε στις 6.04.2017.
  13. «Ο Πειραιάς. Η πόλη»[νεκρός σύνδεσμος]. Δήμος Πειραιά. Ανακτήθηκε στις 17-02-2017.
  14. Μιχαήλ Σταματελάτος, Φωτεινή Βάμβα-Σταματελάτου (2001). Eπίτομο γεωγραφικό λεξικό της Ελλάδος, Αθήνα: Ερμής, σελ. 600. ISBN 960-320-133-2.
  15. «Ο Πειραιεύς του 1967». Αναδημοσίευση από το Σπύρου Δημητράκου (1967). Γεωγραφία, Άτλας παγκόσμιος: Ελλάς (Εκδόσεις Δέλτα). Ανακτήθηκε στις 6.04.2017.
  16. Μητροπολιτική περιοχή Αττικής
  17. «Μόνιμος Πληθυσμός - ELSTAT». www.statistics.gr. Ανακτήθηκε στις 17 Αυγούστου 2023. 
  18. Τεύχος ΣΜΠΕ του ΠΕΠ Αττικής 2014-2010, σελ. 156: «Η Περιφέρεια Αττικής έχει συνολικό πληθυσμό 3.812.330 εκ των οποίων 2.625.090 (69%) κατοικούν στο πολεοδομικό συγκρότημα Αθηνών Πειραιώς.»
  19. «Οι 10 πιο πυκνοκατοικημένοι Δήμοι της Χώρας». myota.gr. 3 Ιανουαρίου 2013. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Απριλίου 2018. 

Βιβλιογραφία Επεξεργασία