Προσανατολισμός
| Το λήμμα δεν περιέχει πηγές ή αυτές που περιέχει δεν επαρκούν. |
Γενικά προσανατολισμός λέγεται ο προσδιορισμός μιας θέσης, ή ενός τόπου ως προς τον Βορρά ή σε σχέση με άλλα σημεία του ορίζοντα, π.χ. προσανατολισμός χάρτου. Μεταφορικά ο όρος σημαίνει κατατόπιση. Συνήθεις σχετικές εκφράσεις είναι: "προσανατολίζομαι (μέσα σε δάσος ή σε ομίχλη)", ή "η κυβέρνηση προσανατολίζεται προς συγκεκριμένη κατεύθυνση" (σκοπό) κ.λπ.
Ιδιαίτερη σημασία λαμβάνει ο όρος στην ναυσιπλοΐα, την αρχιτεκτονική, τη Βιολογία, όπως επίσης και σε διάφορα ζώα, π.χ. ταχυδρομικά περιστέρια, γεράκια, ψάρια κ.λπ.
Ναυσιπλοΐα Επεξεργασία
Στη ναυσιπλοΐα γενικά δεν νοείται σήμερα προσανατολισμός χωρίς το καθ΄ αυτό όργανο που είναι η πυξίδα, είτε η μαγνητική, είτε η σύγχρονη γυροσκοπική. Παρά ταύτα στην ακτοπλοΐα όπου επιχειρείται ναυσιπλοΐα πλησίον των ακτών πολλές φορές η πυξίδα δεν καθίσταται και τόσο απαραίτητη λόγω της «εν όψει» παρατήρησης γεωγραφικών σημείων αναγνώρισης, π.χ. ακρωτήρια, κόλποι - όρμοι, βραχονησίδες, εγκαταστάσεις ξηράς, φάροι, κορυφές βουνών, κ.λπ.
Όλοι οι ναυτικοί χάρτες εκτός εκείνων της πολικής ναυσιπλοΐας είναι εκπονημένοι έτσι ώστε η δεξιά πλευρά τους να δηλώνει το ανατολικό σημείο του τόπου εκπόνησης και η άνω πλευρά τους να δηλώνει τον Βορρά. Για τον προσανατολισμό των ναυτικών χαρτών δείτε κύρια στοιχεία ν. χάρτη. Ανεξάρτητα όμως των παραπάνω όλοι οι ναυτικοί χάρτες φέρουν τυπωμένο επ΄ αυτών ανεμολόγιο, συνηθέστερα δύο, για την μεταφορά επ΄ αυτών των πορειών, καθώς και των λαμβανομένων διοπτεύσεων.
Κατά τη διάρκεια της νύκτας ένας στιγμιαίος τρόπος προσανατολισμού είναι η παρατήρηση της θέσης του πολικού αστέρα στον ουράνιο θόλο (στο Β. ημισφαίριο) που δηλώνει και τον Βορρά του τόπου. Όσες μοίρες είναι το ύψος του πάνω από τον ορίζοντα τόσο είναι και το γεωγραφικό πλάτος του τόπου απ΄ όπου γίνεται η παρατήρησή του. Παρατηρώντας τον πολικό αστέρα, δεξιά μας, (κατά 90 μοίρες) είναι η ανατολή.
Αρχιτεκτονική Επεξεργασία
Από την αρχική εμφάνιση του ανθρώπου στη Γη ήταν πολύ φυσικό να θεοποιηθεί πρώτα ο ζωογόνος Ήλιος. Αυτό είχε ως συνέπεια η ανατολή του να επηρεάζει τα μέγιστα στη ζωή του. Έτσι από τους μυθικούς χρόνους οι πρώτοι ναοί, ειδικότερα των ηλιοκεντρικών θρησκειών, όπως επίσης ανάκτορα και σπουδαία οικοδομήματα, πύλες κ.λπ. φέρονται πάντα προσανατολισμένα. Οι είσοδοι, πρόσοψη, των αρχαίων ελληνικών ναών, κατά γενικό κανόνα ήταν προς την ανατολή, (Παρθενώνας, Ναός του Ηφαίστου κ.λπ.).
Κατά τη θεωρία του Α. Σουαζύ όλοι οι αρχαίοι ναοί που ήταν αφιερωμένοι στη θεά Αφροδίτη ήταν προσανατολισμένοι προς τα Κύθηρα, οι δε ναοί του Απόλλωνα προς τη Δήλο. Κατά δε τις υποθέσεις του Ε. Μπουρνούφ η είσοδος των αρχαίων ναών προσανατολίζονταν προς ορισμένο σημείο του ουρανού όπου παρατηρείται κάποιο επαναλαμβανόμενο φαινόμενο. Συνεπώς δεν προερχόταν αυτό από κάποια δεισιδαιμονία, ή αστρολατρεία, αλλά αποτελούσε έναν απλό τρόπο προσδιορισμού περιοδικών εορτών.
Τον ίδιο προσανατολισμό στους ναούς τους ακολούθησαν και οι Ρωμαίοι όπως και στη παλαιοχριστιανική τέχνη. Οι παλαιοχριστιανικές βασιλικές της Ρώμης έχουν την αψίδα τους (to ιερό) προς δυσμάς και την κυρία πρόσοψη (είσοδο) προς ανατολάς. Η Βυζαντινή τέχνη το αντέστρεψε, έθεσε τη κόγχη προς ανατολάς και τη κυρία πρόσοψη προς δυσμάς. Τα μουσουλμανικά τεμένη είναι προσανατολισμένα προς τη Μέκκα, την ιερή πόλη του Ισλάμ. Η Συναγωγή της Αθήνας είναι στραμμένη προς ανατολάς έχοντας την πρόσοψη προς δυσμάς.
Το πρώτο σύγχρονο πολεοδομικό σχέδιο ελληνικής πόλης, της Σπάρτης, εκπονήθηκε με ανατολικό προσανατολισμό.
Τοπογραφία Επεξεργασία
Επίσης στη τοπογραφία ακολουθείται ο ταυτόσημος με τους χάρτες προσανατολισμός. Πολλές φορές όμως συμβαίνει για την καλύτερη απεικόνιση ενός χώρου, ή οικοπέδου, π.χ. αρχαιολογικού, πολεοδομικού κ.λπ., σε σχεδιαγράμματα να μην ακολουθείται αυτός, οπότε απαραίτητα τίθεται σε κάποια άκρη του σχεδίου ένα σύμβολο του αληθή Βορρά που μπορεί να είναι ένα βέλος ή κορυφή οξυγώνιου τριγώνου, ή ρόμβος, συνοδευόμενο με το ελληνικό γράμμα Β ή το λατινικό Ν (όταν πρόκειται για ξενόγλωσσο).
Βιολογία Επεξεργασία
Στη Βιολογία με τον όρο προσανατολισμός χαρακτηρίζεται η αλλαγή θέσης των σωματιδίων που βρίσκονται μέσα στο κυτταρόπλασμα ή πρωτόπλασμα του κυττάρου όταν επενεργούν εξωτερικοί παράγοντες όπως το φως, η θερμότητα, κ.λπ.
Ειδικότερα στο ζωικό βασίλειο με τον αγγλικό όρο navigation (= ναυτιλία, εύρεση πορείας) χαρακτηρίζεται η φυσική δυνατότητα που παρουσιάζουν πολλά είδη ζώων να προσανατολίζονται και ν΄ ακολουθούν συγκεκριμένες πορείες σε πολύ μεγάλες αποστάσεις, χιλιάδες μίλια, ακόμα και διηπειρωτικές.
Η θαυμάσια αυτή δυνατότητα, που παρουσιάζουν ιδιαίτερα τα λεγόμενα αποδημητικά ή μεταναστευτικά ζώα, είχε γίνει αντιληπτή από τον άνθρωπο που προσπάθησε να την εκμεταλλευτεί όπως π.χ. τα ταχυδρομικά περιστέρια, τις καμήλες των ερήμων, τα γεράκια κ.λπ., χωρίς όμως μέχρι πρότινος και να μπορεί να την ερμηνεύσει, αναπτύσσοντας διάφορες θεωρίες.
Σήμερα έχει γίνει αποδεκτό ότι τα μεν πουλιά βρίσκουν το δρόμο της επιστροφής τους, (homing), εκτός από χαρακτηριστικά σημεία ξηράς, μέσω του Ηλίου, της Σελήνης και των άστρων, οι δε μέλισσες όπως και άλλα αρθρόποδα χρησιμοποιούν σχήματα πολωμένου φωτός στον ουρανό, μέσω των οποίων προσδιορίζουν την κατεύθυνση του Ηλίου. Τα ψάρια ακολουθούν πορείες επί συγκεκριμένων χαρακτηριστικών των θαλασσίων ρευμάτων (πίεσης, θερμότητας, αλμυρότητας κ.λπ.) που παραμένουν σταθερά σχεδόν σε όλο το μήκος τους. Ειδικότερα κάποια ψάρια όπως π.χ. οι σολωμοί βρίσκουν τις εκβολές των ποταμών που αναπαράγονται από μία οσμή από τον υδροβιότοπο που γεννήθηκαν.