Πτολεμαίος της Μαυριτανίας

Ο Πτολεμαίος (13-9 π.Χ. - 40 μ.Χ.) ήταν βασιλιάς της Μαυριτανίας (20 μ.Χ. - 40), υποτελής στους Ρωμαίους. Ο πατέρας του ήταν από τους Βερβέρους Μάσσυλες και η μητέρα του από τη Δυναστεία των Πτολεμαίων.

Πτολεμαίος της Μαυριτανίας
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση	9 π.Χ. Σερσέλ
Θάνατος	40 Αρχαία Ρώμη
Συνθήκες θανάτου	θανατική ποινή
Τόπος ταφής	Βασιλικό Μαυσωλείο της Μαυριτανίας
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	πολιτικός
Οικογένεια
Σύζυγος	Ιουλία Ουρανία
Τέκνα	Δρουσίλλα της Μαυριτανίας η Νεότερη
Γονείς	Ιόβας Β΄ και Κλεοπάτρα Σελήνη Β΄
Αδέλφια	Δρουσίλλα της Μαυριτανίας η Πρεσβύτερη
Οικογένεια	Δυναστεία των Πτολεμαίων
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμα	Βασιλέας της Μαυριτανίας
Σχετικά πολυμέσα

Βιογραφία

Νεανική ζωή

Ήταν ο μόνος γιος τού Ιόβα Β΄ της Νουμιδίας και μετά της Μαυριτανίας και της Κλεοπάτρας Σελήνης Β΄, κόρης τού Μάρκου Αντωνίου στρατηγού της Β΄ Τριανδρίας. Η μητέρα του απεβίωσε το 5 π.Χ., έτσι αυτός γεννήθηκε πριν το 5 π.Χ. Μία επιγραφή στην Αθήνα αναφέρει, ότι είχε μία αδελφή, ίσως τη Δρουσίλλα την Πρεσβύτερη.

Ο πατέρας του ήταν γιος τού Ιόβα Α΄ της Νουμιδίας, που καταγόταν από τους Βερβέρους της Βόρειας Αφρικής και ήταν σύμμαχος τού Γ. Πομπήιου της Α΄ Τριανδρίας. Ο Ιόβας Β΄ ανατράφηκε στη Ρώμη υπό τον Ιούλιο Καίσαρα, έμαθε ελληνικά, έγινε Ρωμαίος πολίτης και έγραψε έργα Φυσικής Ιστορίας και άλλα. Η μητέρα του ήταν κόρη της Κλεοπάτρας Ζ΄ της Αιγύπτου. Η μητέρα τού Μάρκου Αντωνίου, η Ιουλία, ήταν 3η εξαδέλφη τού Ι. Καίσαρα. Ο ίδιος ο Πτολεμαίος ήταν εξάδελφος τού Αυτοκράτορα Κλαυδίου, ενώ οι Καλιγούλας και Νέρων ήταν τέκνα εξαδέλφων του.

Ο Πτολεμαίος σε προτομή τού Μουσείου Τσερτσέλλ της Αλγερίας.

Μάλλον γεννήθηκε στην Καισάρεια (νυν Τσερτσέλλ Αλγερίας), πρωτεύουσα της Μαυριτανίας, κράτους υποτελούς της Ρώμης. Έλαβε το όνομα τού προπάππου του Πτολεμαίου ΙΒ΄ της Αιγύπτου. Δίνοντας το όνομα αυτό η μητέρα του, έδινε έμφαση στην Ελληνικότητα και στους Πτολεμαίους προγόνους της, προσπερνώντας το όνομα τού Ιόβα Α΄ και των Βερβέρων προγόνων του. Είναι ένα σπάνιο παράδειγμα στην αρχαία ιστορία, όπου στην ονοματοθεσία τού γιου δίνεται προβάδισμα στην καταγωγή της μητέρας και όχι τού πατέρα. Η Κλεοπάτρα Σελήνη Β΄ θεωρούσε, ότι συνεχίζει τη δυναστεία της στην εξορία. Όταν αυτή απεβίωσε το 5 π.Χ. ετάφη στον τύμβο-μαυσωλείο.

Ο Πτολεμαίος ήταν, λόγω των γονέων του, Ρωμαίος πολίτης και εστάλη στη Ρώμη για σπουδές. Έγινε μέλος τού κύκλου της θείας του Αντωνίας της Νεότερης, αριστοκράτισσας με επιρροή. Αυτή διατηρούσε κύκλο πριγκίπων υποτελών στη Ρώμη και έτσι η Αντωνία συνέβαλε στην πολιτική στα σύνορα της Αυτοκρατορίας. Η Αντωνία ήταν κόρη της Οκταβίας της Νεότερης, κόρης τού Αυγούστου. Ο Πτολεμαίος έζησε στη Ρώμη ως το έτος 21 μ.Χ., οπότε επέστρεψε στην Αυλή τού γηρασμένου πατέρα του.

Ο Πτολεμαίος, βασιλιάς της Μαυριτανίας.

Η βασιλεία του

Εκεί ο Ιόβας Β΄ τον έκανε συμβασιλιά του και έκοψε νόμισμα με την προτομή τού ιδίου στη μία όψη (REX JUBA) και την προτομή τού διαδόχου του στην άλλη (REX PTOLEMAIOS, REGIS JUBA F[ILIUS]). To 23 μX απεβίωσε ο Ιόβας Β΄ και ετάφη στον τύμβο-μαυσωλείο. Ο Πτολεμαίος έμεινε ο μόνος βασιλιάς της Μαυριτανίας.

Όπως και ο πατέρας του, ο Πτολεμαίος έγινε προστάτης της τέχνης, της μάθησης, της λογοτεχνίας και των αθλημάτων. Σε Γυμνάσιο της Αθήνας στήθηκαν αγάλματα τού Ιόβα Β΄ και τού Πτολεμαίου· επίσης στην Αθήνα στήθηκε ένα άγαλμά του σε ανάμνηση της αγάπης του για τη λογοτεχνία. Ο Πτολεμαίος αφιέρωσε ένα άγαλμά του στην Ακρόπολη. Οι Αθηναίοι τίμησαν αυτόν και την οικογένειά του με την αφιέρωση επιγραφών, κάτι συνηθισμένο για βασιλείς υποτελείς στη Ρώμη, τον 1ο αι. μ.Χ.

Το έτος 17 οι τοπικές Βερβερικές φυλές των Τακφαρίνων και των Γαραμάντων εξεγέρθηκαν εναντίον τού βασιλιά και της Ρώμης. Πρώην σκλάβοι τού Πτολεμαίου ενώθηκαν με στους στασιαστές. Ο Πτολεμαίος με τον στρατό του δεν μπόρεσε να τους καταβάλλει και κάλεσε τον Πούμπλιο Κορνήλιο Δολαβέλλα, Ρωμαίο κυβερνήτη της Αφρικής να τον βοηθήσει με τον στρατό του. Οι εξεγερθέντες ηττήθηκαν το 24 μ.Χ., αλλά και οι δύο πλευρές είχαν σημαντικές απώλειες σε πεζικό και ιππικό.

Η Σύγκλητος, εντυπωσιασμένη από την πιστότητα τού Πτολεμαίου, έστειλε έναν συγκλητικό να τον επισκεφθεί. Ο συγκλητικός αναγνώρισε την πίστη τού βασιλιά και τού απένειμε ένα σκήπτρο από ελεφαντόδοντο, μία ολοκέντητη τήβεννο και τον τίτλο τού βασιλιά συμμάχου και φίλου. Αυτό ήταν σύνηθες στους υποτελείς βασιλείς της Ρώμης.

Ο Πτολεμαίος με την εκστρατεία του έδειξε, ότι ήταν πιστός στη Ρώμη. Ήταν δημοφιλής μεταξύ των Βερβέρων· ταξίδευσε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και στην Όστια της Ιταλίας. Στην Καισάρεια, στον ναό τού Κρόνου των Καλλιεργειών (frugifer dues) ιερείς προσευχόταν για την υγεία του. Η Μαυριτανία ήταν εύφορη με τη γεωργία και ο θεός των καλλιεργειών ήταν ισοδύναμος τού Κρόνου. Η λατρεία αυτή ήταν σημαντική στη χώρα. Ένας ναός και ένα ιερό αφιερώθηκαν σε αυτόν στην Καισάρεια το 30 μ.Χ. και σε όλη τη Μαυριτανία ναοί αφιερώθηκαν στον Κρόνο.

Η δυναστεία των Πτολεμαίων ισχυριζόταν, ότι καταγόταν από τους Αργεάδες της Μακεδονίας, απογόνους τού Ηρακλή. Στην Αίγυπτο οι Πτολεμαίοι φαραώ λατρευόταν ως θεοί και είναι πιθανό ο Πτολεμαίος να όρισε λατρεία τού ιδίου και των προγόνων του. Βρέθηκε επιγραφή αφιερωμένη στο πνεύμα του (genius) και άλλη με ευχές για την καλή υγεία του.

Το τέλος του

Η Μαυριτανία ήταν από τα πλουσιότερα υποτελή βασίλεια στη Ρώμη. Το 40 μ.Χ. ο Καλιγούλας προσκάλεσε τον Πτολεμαίο στη Ρώμη και τον υποδέχθηκε με τιμές. Επικυρώθηκε η βασιλεία, η συμμαχία και η φιλία του με τη Ρώμη· μετά ο Καλιγούλας τον δολοφόνησε. Το κίνητρο είναι ασαφές. Οι αρχαίοι ιστορικοί ισχυρίζονται, ότι ο Αυτοκράτορας ζήλεψε τον πλούτο τού Πτολεμαίου, ή -όπως αναφέρει ο Σουητώνιος- λόγω τού θαυμασμού τού πλήθους προς τον πορφυρό χιτώνα τού βασιλιά. Μετέπειτα ιστορικοί αναφέρουν άλλους λόγους, ότι δηλ. ο βασιλιάς συνωμότησε με τον Γαιτούλικο ή ο Καλιγούλας ήθελε πλήρη έλεγχο επί της Μαυριτανίας. Όταν μαθεύτηκε, ότι φονεύτηκε στη Ρώμη, ο δούλος του Αιδήμων από οργή, θέλησε να εκδικηθεί τον Καλιγούλα και εξήγειρε τους Βερβέρους εναντίον της Ρώμης. Οι στασιαστές ήταν επιδέξιοι πολεμιστές και η στάση ήταν βίαιη. Την εξέγερση έληξαν οι στρατηγοί Γναίος Οσίδιος Γέτας και Γάιος Σουητώνιος Παυλίνος· η χώρα χωρίστηκε σε δύο επαρχίες, τη Μαυριτανία της Τιγγιτάνας και τη Μαυριτανία της Καισάρειας.

Πριν ο Καλιγούλας θανατώσει τον Πτολεμαίο, τού έστειλε άνδρα με το μήνυμα "μην κάνεις κάτι, καλό ή κακό στον αγγελιαφόρο". Τον γερουσιαστή Γάιο Ραβίριο Πόστουμο, που είχε ανεπιτυχώς προσπαθήσει να αποσπάσει χρήματα από τον Πτολεμαίο, ο Κλαύδιος τον δίκασε για προδοσία. Από τον ιστορικό Μάρκο Μινούκιο Φήλικα τού 3ου αι. έχουμε ένδειξη, ότι ο Πτολεμαίος θεοποίησε τον πατέρα του. Στο έργο τού ιστορικού Οκτάβιος αναφέρεται διάλογος ενός χριστιανού με έναν εθνικό από την Σίρτα (της Αλγερίας). Εκεί ο χριστιανός ισχυρίζεται, πως ένας θνητός δεν μπορεί να γίνει θεός, ενώ ο ειδωλολάτρης αναφέρει, πως θεοποιήθηκαν ο Κρόνος, ο Δίας, ο Ρωμύλος και ο Ιόβας. Επίσης ο άγιος Κυπριανός επίσκοπος Καρχηδόνας στο έργο του Περί της ματαιότητος των ειδώλων απαξιώνει τους θεούς και τους μύθους τους, αναφέροντας, ότι οι Μαυριτανοί θεοποίησαν τους βασιλείς τους με το όνομά τους, χωρίς αλληγορίες. Σύμφωνα και με τεκμήρια που επέζησαν, οι Βέρβεροι θεοποίησαν τον Ιόβα Β΄ και τον Πτολεμαίο, όταν εκείνοι απεβίωσαν.

Τα νομίσματα τού Πτολεμαίου διαφέρουν από αυτά της συμβασιλείας με τον πατέρα του. Σε αυτά αναφέρεται ως REX PTOLEMAIOS. Υπάρχει ποικιλία θεμάτων: εμφανίζεται με κράνος σε σχήμα κεφαλής ελέφαντα, όπως έκανε και ο πατέρας του ή υπάρχει ένας ορμώμενος λέων. Σε ένα σπάνιο νόμισμα τού έτους 39 μ.Χ., έτους που ανήλθε στον θρόνο, υπάρχει ο πατέρας του με την επιγραφή REX JUBA, REGIS JUBA FILIUS. Τα λατινικά δηλώνουν, ότι είναι πιστός στη Ρώμη. Ο Ιόβας Β΄ απεικονίζεται ως φαραώ, που δηλώνει την Ελληνική καταγωγή του. Στην άλλη όψη υπάρχει αετός με ανοιγμένα φτερά, που στέκεται επί κεραυνού και τα αρχικά τού Πτολεμαίου στα λατινικά. Σε άλλο νόμισμα ο Πτολεμαίος φέρει διάδημα (ταινία) στη μία όψη, ενώ στην άλλη υπάρχει θρόνος με στεφάνι και σκήπτρο επάνω.

Ο Πτολεμαίος φαίνεται, πως είχε ακριβά γούστα και πολυτελή αντικείμενα. Είχε ένα τραπέζι από ξύλο κίτρου για να πίνει κρασί. Η Μαυριτανία είχε πολλά δένδρα κίτρου και τραπέζια από το ξύλο αυτό πωλούντο σε μονάρχες και αριστοκράτες Ρωμαίους.

Οικογένεια

Νυμφεύτηκε την Ιουλία Ουρανία, άγνωστης καταγωγής. Αυτή μας είναι γνωστή από μία επιγραφή μίας απελεύθερης δούλης της, της Ιουλίας Μποντίνας, όπου εκεί αναφέρεται στη βασίλισσα Ιουλία Ουρανία. Ίσως να ήταν από τη βασιλική οικογένεια της Έμεσας (νυν Χομς Συρίας). Είχαν τέκνο:

• Δρουσίλλα της Μαυριτανίας η Νεότερη 38 μ.Χ. - 79, παντρεύτηκε πρώτα τον Αντώνιο Φήλικα διοικητή (procurator) της Ιουδαίας και μετά τον Σόαιμο αρχιερέα-βασιλιά της Έμεσας.

Πηγές

• Suetonius. The Lives of the Twelve Caesars. Loeb Classical Library (in Latin and English). Translated by Rolfe, John Carew. Heinemann. Caligula & Claudius.
• Tacitus, The Annals of Imperial Rome, Partner of my Labors
• Encyclopædia Britannica - Ptolemy of Mauretania
• Burstein, Stanley M. (30 Δεκεμβρίου 2007). The Reign of Cleopatra. University of Oklahoma Press. ISBN 978-0-8061-3871-8. 
• Roller, Duane (2003). The World of Juba II and Kleopatra Selene: Royal Scholarship on Rome's African Frontier. Routledge. ISBN 978-0415305969. 
• Nikos Kokkinos, Antonia Augusta: Portrait of a Great Roman Lady (London; New York: Routledge 1992)