Πτώση του Ροβεσπιέρου

Η πτώση του Ροβεσπιέρου (Γαλλικά: La chute de Robespierre) ή Πραξικόπημα της 9ης Θερμιδόρ αναφέρεται στη σειρά των γεγονότων που άρχισαν με την ομιλία του Μαξιμιλιανού Ροβεσπιέρου στη Συμβατική συνέλευση στις 8 Θερμιδόρ του έτους II (26 Ιουλίου 1794), τη σύλληψή του την επόμενη μέρα και την εκτέλεση του στις 10 Θερμιδόρ (28 Ιουλίου 1794).

Η νύχτα της 9 προς 10 Θερμιδώρ, έτους ΙΙ, μουσείο Καρναβαλέ

Η πτώση του Ροβεσπιέρου σηματοδοτεί το τέλος της περιόδου της Τρομοκρατίας κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης και την αρχή της Θερμιδοριανής αντίδρασης.

Μικρό ιστορικό

Μαξιμιλιανός Ροβεσπιέρος

Ο Ροβεσπιέρος, επικεφαλής των Ιακωβίνων, κυβέρνησε τη Γαλλία από τον Σεπτέμβριο του 1793, εγκαθιδρύοντας ένα δικτατορικό καθεστώς, γνωστό ως περίοδος της Τρομοκρατίας, με σκοπό να συγκρατήσει στρατιωτικά, πολιτικά και οικονομικά τη Γαλλία. Στηρίχθηκε στο Επαναστατικό Δικαστήριο και στην Επιτροπή Κοινής Σωτηρίας, με τα οποία κατέστειλε κάθε αντεπαναστατική εξέγερση. Κύριοι συνεργάτες του ήταν ο Σαιν Ζυστ και ο Ζωρζ Κουτόν.

Οι νίκες των επαναστατικών στρατευμάτων στο μέτωπο, με τη μάχη του Φλερύς στις 26 Ιουνίου 1794 η Γαλλία κατέλαβε το Βέλγιο, έκαναν την κατάσταση έκτακτης ανάγκης λόγω στρατιωτικού κινδύνου να μην είναι πλέον αναγκαία στη Γαλλία και η Τρομοκρατία δεν είχε πια κανένα έρεισμα.

Επιπλέον, με το νόμο της 22 Πραιριάλ (10 Ιουνίου 1794), εγκαινιάστηκε νέα περίοδος μεγαλύτερης σκληρότητας, η εποχή του Μεγάλου Τρόμου, κατά την οποία οι κατηγορούμενοι στερήθηκαν το δικαίωμα υπεράσπισης και ως απόδειξη ενοχής γίνονταν δεκτές ακόμα και φήμες για τη διάπραξη κάποιου εγκλήματος. Οι εκτελέσεις πλήθαιναν και η κοινωνία είχε αγανακτήσει.

Ακόμη, στοιχείο καθοριστικό στην εξέλιξη των γεγονότων, οι βουλευτές στερήθηκαν την κοινοβουλευτική ασυλία τους, γεγονός που τους ανησύχησε ιδιαίτερα για τη ζωή τους. Στη Συμβατική είχε σχηματιστεί γύρω από τους επαναστατικούς επιτρόπους που είχε ανακαλέσει από την αποστολή τους στην επαρχία - τους αριστερούς Καριέ και Φουσέ και τους διεφθαρμένους Μπαράς, Φρερόν και Ταλιέν - μια αντιροβεσπιερική αντιπολίτευση.

Ο Ροβεσπιέρος, νιώθοντας να υψώνεται ένα κύμα δυσαρέσκειας και μίσους εναντίον του, ανάλαβε πρώτος την επίθεση, φέρνοντας τη σύγκρουση μπροστά στη Συμβατική, από την οποία είχε μείνει μακριά για μερικές βδομάδες.

Τα γεγονότα

8 Θερμιδώρ (26 Ιουλίου 1794)

Η 9η Θερμιδόρ, Σαρλ Μονέ

Στις 8 Θερμιδώρ του έτους ΙΙ, γύρω στο μεσημέρι, ο Ροβεσπιέρος ανέβηκε στο βάθρο της Συμβατικής και στην ομιλία του προσπάθησε να υπερασπιστεί τον εαυτό του από τις φήμες και τις επιθέσεις εναντίον του, παραδέχθηκε την ευθύνη του για την Τρομοκρατία, αλλά επέρριψε ευθύνες και στις υπερβολές των αντιπάλων του, στοχεύοντας ειδικότερα - αλλά χωρίς να τους αναφέρει - τους επαναστατικούς εκπροσώπους που είχε ανακαλέσει από την επαρχία. Ήταν εξοργισμένος για τις λίστες προγραφών που του αποδίδονταν και καταφέρθηκε κατά αυτών που τον κατηγορούσαν για τυραννία.

Στη συνέχεια, ο Ροβεσπιέρος στην αγόρευσή του αναφέρθηκε στην ύπαρξη εσωτερικών εχθρών, συνωμοτών και συνεργατών τους σε μια αντεπαναστατική συνωμοσία που πίστευε ότι είχε δημιουργηθεί στη Συμβατική, στην Επιτροπή Κοινής Σωτηρίας και στην Επιτροπή Δημόσιας Ασφάλειας. Αρνήθηκε να κατονομάσει τους συνωμότες, το μόνο όνομα που ανέφερε ήταν του Καμπόν, αλλά ήταν φανερό ότι ενοχοποιούσε αρκετούς άλλους, γεγονός που ανησύχησε όλους τους βουλευτές που φοβήθηκαν ότι ο Ροβεσπιέρος ετοίμαζε μια νέα εκκαθάριση της Συμβατικής, όπως είχε κάνει πριν λίγους μήνες με τους Ζακ Εμπέρ και Δαντών και τους οπαδούς τους.

Στο τέλος προκλήθηκε αναταραχή, καθώς αρκετά μέλη αρνήθηκαν την εκτύπωση της ομιλίας για αποστολή στις κοινότητες της Γαλλίας.

Στη λέσχη των Ιακωβίνων, το βράδυ της 8ης Θερμιδόρ

Ο Ροβεσπιέρος στη λέσχη των Ιακωβίνων το βράδυ της 8ης Θερμιδόρ

Αργότερα, το βράδυ της ίδιας ημέρας επανέλαβε την ομιλία του στη λέσχη των Ιακωβίνων και τελείωσε με αυτές τις φράσεις:

«Αδελφοί και φίλοι, αυτά που μόλις ακούσατε είναι η διαθήκη μου. Οι εχθροί μου, ή μάλλον αυτοί της Δημοκρατίας, είναι τόσο ισχυροί και τόσοι πολλοί που δεν μπορώ να πιστέψω ότι μπορώ να ξεφύγω για καιρό τα χτυπήματά τους... Θα μου παρασταθείτε; Θα μπορέσετε να με υπερασπιστείτε ή να εκδικηθείτε; ... Αν με υποστηρίξετε, οι προδότες θα έχουν υποστεί τη μοίρα των προκατόχων τους σε λίγες μέρες. Αν με εγκαταλείψετε, θα δείτε πόσο ήρεμα θα πιω το κώνειο ... »

Οι Ιακωβίνοι τον επευφήμησαν. Ο Ζωρζ Κουτόν πρότεινε στον σύλλογο να εκδιώξει όλα τα μέλη των επιτροπών που αντιτάχθηκαν στην εκτύπωση της ομιλίας το μεσημέρι στη Συντακτική και τα απαρίθμησε. Πράγματι, αυτοί αποβλήθηκαν και εκδιώχθηκαν από τη λέσχη.

Ο Ροβεσπιέρος, κατόπιν τούτων, ήλπιζε να ανακτήσει την κοινοβουλευτική πλειοψηφία στη Συμβατική την επόμενη μέρα.

Νύχτα της 8ης προς 9η Θερμιδώρ

Οι αντίπαλοι του Ροβεσπιέρου κινητοποιήθηκαν και έδειξαν ότι ήταν έτοιμοι να δράσουν. Ο ρόλος των Καριέ, Φουσέ, Μπαράς, Φρερόν και Ταλιέν, πρώην επαναστατικών επιτρόπων που είχαν ανακληθεί μετά από αίτημα του Ροβεσπιέρου και οι οποίοι αισθάνονταν ότι απειλούνταν άμεσα από την ομιλία του τελευταίου, ήταν καθοριστικός. Τη νύχτα πλησίασαν τους πιο σημαντικούς βουλευτές του Κέντρου (Πεδινούς) και τους υποσχέθηκαν το τέλος της Τρομοκρατίας σαν αντίτιμο της συμμαχίας τους. Οι Πεδινοί, παρόλο που δεν συμπαθούσαν ούτε τους Ορεινούς, ούτε αυτούς τους τρομοκράτες της Λυών, του Μπορντώ και της Τουλόν, αρχικά είχαν ενστάσεις. Κατά τη διάρκεια της νύχτας, τελικά δέχθηκαν να παρέχουν την απαραίτητη κοινοβουλευτική υποστήριξη. Έτσι, παρόλο που η ημέρα της 9ης Θερμιδώρ θα εμφανιστεί αυθόρμητη, στην πραγματικότητα είχε συμφωνηθεί από βραδύς η τακτική που θα ακολουθούσαν στην επόμενη συνεδρία: να οργανώσουν αναταραχή έτσι ώστε ούτε ο Ροβεσπιέρος ούτε οι υποστηρικτές του να μπορούν να παρέμβουν.

9 Θερμιδόρ (27 Ιουλίου 1794)

Δημαρχείο του Παρισιού, τη νύχτα 9 προς 10 Θερμιδόρ. Ο Σαιν Ζυστ και υποστηρικτές του Ροβεσπιέρου προσπαθούν να τον πείσουν να βάλει την υπογραφή του στο κάτω μέρος της έκκλησης εξέγερσης.

Σαιν Ζυστ

Το πρωί της 27ης Ιουλίου (9 Θερμιδόρ), ο Σαιν-Ζυστ αγόρευσε στη Συντακτική προτείνοντας να ληφθούν μέτρα ώστε η Κυβέρνηση «χωρίς να χάσει τίποτε από την επαναστατική της ισχύ», να μη μπορεί να τείνει προς την αυθαιρεσία, ούτε να ευνοεί την καταπίεση ή να σφετερίζεται την εξουσία της Συμβατικής. Αυτό πιθανόν σήμαινε τον τερματισμό της δικτατορίας του Ροβεσπιέρου. Αλλά τον διέκοψαν και τον κατέβασαν από το βήμα.

Ο Ροβεσπιέρος προσπάθησε να τον υπερασπίσει αλλά δεν μπόρεσε να μιλήσει λόγω της προσυμφωνημένης αναταραχής που προκλήθηκε μέσα στη Συνέλευση. Επακολούθησε μια ταραχώδης σκηνή όπου κυριαρχούσαν κραυγές «Κάτω ο τύραννος!» και οχλαγωγή.

Στη συνέχεια, η Συμβατική ψήφισε τη σύλληψη πέντε βουλευτών - συνελήφθησαν ο Ροβεσπιέρος, ο αδερφός του Αυγουστίνος, ο Ζωρζ Κουτόν, ο Σαιν-Ζυστ, και ο Φιλίπ-Φρανσουά Λε Μπα - καθώς και ο Φρανσουά Ανριό, διοικητής της Εθνοφρουράς, ο Ντιμά, πρόεδρος του Επαναστατικού δικαστηρίου και άλλοι προσκείμενοι στον Ροβεσπιέρο.

Ήταν λίγο πριν τις δύο η ώρα το μεσημέρι όταν η Παρισινή Κομμούνα πληροφορήθηκε τις συλλήψεις και αποφάσισε να δράσει για να τους ελευθερώσει. Έδωσε επίσης διαταγή στις φυλακές να μην δεχθούν μέλη της Συνέλευσης και κατόρθωσε να τους μεταφέρει στο Δημαρχείο του Παρισιού. Σήμαναν συναγερμό με καμπάνες και μπροστά στην πλατεία του Δημαρχείου συγκεντρώθηκαν τμήματα της εθνοφρουράς.

Εκείνη τη στιγμή, ο «Αδιάφθορος» θα μπορούσε να σχηματίσει μια επαναστατική κυβέρνηση, εχθρική προς τη Συμβατική, και να δοκιμάσει την τύχη του. Δίσταζε όμως και δεν δόθηκε καμιά εντολή στα τμήματα της εθνοφρουράς, που άρχισαν να αδειάζουν σιγά-σιγά την πλατεία. Όταν το αποφάσισε ήταν πολύ αργά, το Δημαρχείο είχε μόλις καταληφθεί.

10 Θερμιδόρ (28 Ιουλίου 1794)

Η εκτέλεση του Ροβεσπιέρου

Μόλις η Συμβατική, η οποία ήταν σε μόνιμη συνεδρίαση, πληροφορήθηκε ότι οι συλληφθέντες δεν είχαν φυλακιστεί, τους έθεσε εκτός νόμου και διέταξε τις ένοπλες δυνάμεις να εισέλθουν στο Δημαρχείο. Μέχρι τις 2:30 π.μ., είχαν εισέλθει στο Δημαρχείο με αιφνίδια επίθεση.

Ο Λε Μπα αυτοκτόνησε με μια σφαίρα στο κεφάλι, ο Αυγουστίνος Ροβεσπιέρος πήδησε από ένα παράθυρο και έσπασε το πόδι του, ο Ζωρζ Κουτόν έπεσε στις σκάλες και τραυματίστηκε σοβαρά. Ο Σαιν-Ζυστ παραδόθηκε χωρίς να τραυματισθεί. Ο Ροβεσπιέρος βγήκε από το Δημαρχείο με σπασμένο σαγόνι. Υπάρχουν δύο εκδοχές για το πώς τραυματίστηκε: είτε προσπάθησε να αυτοκτονήσει με πιστόλι είτε πυροβολήθηκε από τον Σαρλ-Αντρέ Μεντά, έναν από τους αξιωματικούς που κατέλαβαν το Δημαρχείο.

Το απόγευμα, ο Ροβεσπιέρος και οι επιζώντες σύντροφοί του, μαζί με 21 από τους υποστηρικτές του αποκεφαλίστηκαν στη γκιλοτίνα χωρίς δίκη. Μεταφέρθηκαν με το κάρο των καταδίκων στην κατάμεστη πλατεία της Επανάστασης (σημερινή πλατεία Κονκόρντ), όπου είχε εκτελεστεί και ο βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΣΤ' ένα χρόνο νωρίτερα αλλά και ο Δαντών και ο Καμίγ Ντεμουλέν τον προηγούμενο Απρίλιο. 71 ακόμη οπαδοί του εκτελέστηκαν την επόμενη μέρα, κυρίως μέλη της Επαναστατικής Κομμούνας του Παρισιού, και ακόμη 12 την μεθεπόμενη.

Μετά την πτώση του Ροβεσπιέρου άρχισε η περίοδος που είναι γνωστή ως Θερμιδοριανή αντίδραση, έως την εγκαθίδρυση του Διευθυντηρίου στις 26 Οκτωβρίου 1795.