Βικιπαίδεια

Σέιχ Μουτζιμπούρ Ραχμάν

Βεγγαλέζος επαναστάτης, ιδρυτής ("πατέρας") του Μπανγκλαντές

Ο Σέιχ Μουτζιμπούρ Ραχμάν (βεγγαλικά: শেখ মুজিবুর রহমান‎‎, 17 Μαρτίου 1920 – 15 Αυγούστου 1975), γνωστός και ως Σέιχ Μουτζίμπ ή απλώς Μουτζίμπ, ήταν Βεγγαλέζος πολιτικός. Είναι ο εθνοπατέρας της Λαϊκής Δημοκρατίας του Μπαγκλαντές. Ήταν ο πρώτος Πρόεδρος του Μπαγκλαντές και αργότερα πρωθυπουργός του Μπανγκλαντές από τον Μάρτιο του 1971 μέχρι τη δολοφονία του τον Αύγουστο του 1975. Θεωρείται η κινητήρια δύναμη πίσω από την ανεξαρτησία του Μπαγκλαντές. Είναι ευρέως γνωστός υπό τον τίτλο Μπανγκαμπάντου (বঙ্গবন্ধু, Bôngobondhu "Φίλος της Βεγγάλης"). Ήταν ηγετικό πρόσωπο και επικεφαλής του Συνδέσμου Αουάμι, πολιτικό κόμμα στο Ανατολικό Πακιστάν και ηγετικό κόμμα στο Μπανγκλαντές σήμερα. Ο Μουτζίμπ θεωρείται σημαντικό πρόσωπο στις προσπάθειες για την απόκτηση πολιτικής αυτονομίας για το ανατολικό Πακιστάν και αργότερα ήταν κεντρικό πρόσωπο πίσω από το Απελευθερωτικό Κίνημα του Μπαγκλαντές και τον Απελευθερωτικό Πόλεμο του Μπαγκλαντές το 1971. Ονομάζεται και ως Τζατίρ Τζονόκ ή Τζατίρ Πίτα (εθνοπατέρας) του Μπαγκλαντές. Η κόρη του Σέιχ Χασίνα είναι ο σημερινός ηγέτης του Συνδέσμου Αουάμι και σημερινός πρωθυπουργός του Μπαγκλαντές.

Σέιχ Μουτζιμπούρ Ραχμάν
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη
μητρική γλώσσα		শেখ মুজিবুর রহমান (Βεγγαλικά)
Γέννηση17  Μαρτίου 1920[1][2][3]
Tungipara Upazila
Θάνατος15  Αυγούστου 1975[1][3][4]
Ντάκα
Αιτία θανάτουτραύμα από πυροβολισμό
Συνθήκες θανάτουανθρωποκτονία
Τόπος ταφήςΝτάκα
Παρατσούκλιবঙ্গবন্ধু
Χώρα πολιτογράφησηςΜπανγκλαντές
ΘρησκείαΣουνιτισμός[5]
Εκπαίδευση και γλώσσες
Μητρική γλώσσαμπενγκάλι γλώσσα
Ομιλούμενες γλώσσεςμπενγκάλι γλώσσα
ΣπουδέςMaulana Azad College
Πανεπιστήμιο της Καλκούτας
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότηταπολιτικός
Πολιτική τοποθέτηση
Πολιτικό κόμμα/ΚίνημαBAKSAL και Σύνδεσμος Αουάμι του Μπανγκλαντές
Οικογένεια
ΣύζυγοςSheikh Fazilatunnesa Mujib
ΤέκναΣεΐχ Χασίνα
Sheikh Kamal
Sheikh Russel
Sheikh Rehana
Sheikh Jamal
ΓονείςSheikh Lutfar Rahman και Sayera Khatun
Αξιώματα και βραβεύσεις
ΑξίωμαΠρόεδρος του Μπαγκλαντές (1971–1972)
Πρωθυπουργός του Μπαγκλαντές (1972–1975)
Πρόεδρος του Μπαγκλαντές (Ιανουάριος 1975 – Αύγουστος 1975)
ΒραβεύσειςΒραβείο της Ημέρας Ανεξαρτησίας
Υπογραφή
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Υποστηρικτής του σοσιαλισμού, ο Μουτζίμπ αναρριχήθηκε στην ιεραρχία του Συνδέσμου Αουάμι και της πολιτικής του Ανατολικού Πακιστάν ως χαρισματικό και ισχυρό πρόσωπο. Έγινε δημοφιλής για την εναντίωση του στην εθνοτική και θεσμική διάκριση των Βεγγαλέζων στο Πακιστάν, οι οποίοι αποτελούσαν τη πλειοψηφία του πληθυσμού της χώρας. Με την άνοδο των εντάσεων μεταξύ του Ανατολικού και Δυτικού Πακιστάν, μίλησε για ένα σχέδιο έξι σημείων αυτονομίας και φυλακίστηκε από το καθεστώς του Αγιούμπ Χαν για προδοσία. Ο Μουτζίμπ ήταν επικεφαλής του Συνδέσμου Αουάμι κατά την νίκη του στις πρώτες δημοκρατικές εκλογές του Πακιστάν το 1970. Παρά την απόκτηση πλειοψηφίας, ο Σύνδεσμος δεν κλήθηκε από την κυβερνώσα χούντα να σχηματίσει κυβέρνηση. Καθώς πολιτική ανυπακοή ξέσπαγε σε ολόκληρο το ανατολικό Πακιστάν, ο Μουτζίμπ ανακοίνωσε έμμεσα την ανεξαρτησία του Μπαγκλαντές κατά τη διάρκεια της ομιλίας-ορόσημο στις 7 Μαρτίου 1971. Στις 26 Μαρτίου 1971, ο Πακιστανικός στρατός ανταποκρίθηκε στις μαζικές διαμαρτυρίες με επιχείριση στην οποία ο Μουτζίμπ συνελήφθη και μεταφέρθηκε στο δυτικό Πακιστάν όπου μπήκε σε απομόνωση, ενώ στο ανατολικό Πακιστάν δολοφονήθηκαν βεγγαλέζοι πολιτικοί, φοιτητές, διανοούμενοι, πολιτικοί και στρατιωτικοί αναρχικοί στο πλαίσιο της γενοκτονίας του Μπαγκλαντές το 1971. Παρά την απουσία του Μουτζίμπ, Βεγγαλέζοι απ'όλα τα κοινωνικά στρώματα προσχώρησαν στους Μούκτι Μπαχίνι, πολεμώντας και κερδίζοντας τις ένοπλες δυνάμεις του Πακιστάν στον Απελευθερωτικό Πόλεμο του Μπαγκλαντές. Μετά την ανεξαρτησία του Μπαγκλαντές, ο Μουτζίμπ αποφυλακίστηκε λόγω διεθνών πιέσεων και επέστρεψε στη Ντάκα τον Ιανουάριο του 1972 μετά από σύντομη επίσκεψη στη Βρετανία και την Ινδία.

Ο Σέιχ Μουτζίμπ έγινε πρωθυπουργός του Μπαγκλαντές σύμφωνα με το κοινοβουλευτικό σύστημα που ενέκρινε η νέα χώρα. Η κυβέρνησή του θέσπισε σοσιαλιστικό και κοσμικό σύνταγμα. Ο σύνδεσμος Αουάμι κέρδισε συντριπτικά τις πρώτες γενικές εκλογές της χώρας το 1973. Ωστόσο, ο Μουτζίμπ αντιμετώπισε προκλήσεις όπως η ανεργία, η φτώχεια και η διαφθορά. Το 1974 υπήρξε λιμός. Η κυβέρνηση κατηγορήθηκε ότι αρνήθηκε να αναγνωρίσει τις ιθαγενείς μειονότητες, ενώ παράλληλα κατηγορήθηκε και για παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τις δυνάμεις ασφαλείας της, κυρίως από την Εθνική Αμυντική Δύναμη. Εν μέσω αυξανόμενης πολιτικής ανησυχίας, ο Μουτζίμπ ξεκίνησε κυβέρνηση σοσιαλιστικού κόμματος τον Ιανουάριο του 1975. Έξι μήνες αργότερα, ο ίδιος και το μεγαλύτερο μέρος της οικογένειάς του δολοφονήθηκαν από αξιωματικούς των αποστατών κατά τη διάρκεια πραξικοπήματος. Στη συνέχεια δημιουργήθηκε μια κυβέρνηση στρατιωτικού νόμου.

Σύμφωνα με δημοσκόπηση του BBC Bangla, το 2004, ο Μουτζιμπούρ ψηφίστηκε ως ο Μεγαλύτερος Βεγγαλέζος όλων των εποχών.[6][7][8]

Πρώτα χρόνια και εκπαίδευση Επεξεργασία

 
Το σπίτι στην Τουνγκιπάρα, στο οποίο γεννήθηκε ο Μουτζίμπ

Ο Μουτζίμπ γεννήθηκε στη Τουνγκιπάρα, ένα χωριό στην επαρχία Γκοπαλγκάντζ στην επαρχία της Βεγγάλης στη Βρετανική Ινδία[9]. Ήταν γιος του Σέιχ Λουτφούρ Ραχμάν, σερεσταντάρ (υπάλληλος δικαστηρίου) του αστικού δικαστηρίου του Γκοπαλγκάντζ. Γεννήθηκε σε μια μουσουλμανική, μητρική Βεγγαλική οικογένεια και ήταν το τρίτο παιδί σε μια οικογένεια τεσσάρων κόρων και δύο γιων.[9]

Το 1929, ο Μουτζίμπ εισήλθε στην τρίτη τάξη στο δημόσιο σχολείο του Γκοπαλγκάντζ και δύο χρόνια αργότερα μπήκε στην τέταρτη τάξη στο Λύκειο Μανταριπούρ Ισλάμια.[10] Από πολύ νωρίς ο Μουτζίμπ έδειξε ικανότητες ηγεσίας. Σε συνέντευξη, οι γονείς του σημείωσαν ότι σε νεαρή ηλικία οργάνωσε μια φοιτητική διαμαρτυρία στο σχολείο του για την απομάκρυνση ενός ανάρμοστου διευθυντή.[11] Ο Μουτζίμπ εγκατέλειψε το σχολείο το 1934 για να υποβληθεί σε χειρουργική επέμβαση στα μάτια και επέστρεψε στο σχολείο μόνο μετά από τέσσερα χρόνια, λόγω της σοβαρότητας της χειρουργικής επέμβασης και της αργής ανάρρωσης.[12]

 
Ο Μουτζίμπ (στα δεξιά) με τον Χουσέιν Σαχίντ Σουχραουάρντι το 1949


Προσωπική ζωή, οικογένεια και συγγενείς Επεξεργασία

Περαιτέρω πληροφορίες: Οικογένεια Σέιχ-Γουαζέντ

Ο Σέιχ Μουτζίμπ ήταν 13 ετών όταν παντρεύτηκε την ξαδέρφη του Σέιχ Φαζιλατουνέσα. Η Φαζιλατουνέσα ήταν μόλις 3 ετών και έμεινη ορφανή και έτσι ο παππούς τους Σέιχ Αμπντούλ Χαμίντ διέταξε τον γιο του Σέιχ Λουφάρ Ραχμάν να παντρέψει τον Μουτζίμπ με αυτήν.[13] Έμειναν παντρεμένοι μέχρι το 1975, όταν δολοφονήθηκαν μαζί με σχεδόν όλη την οικογένεια το 1975.[14] Απέκτησαν δύο κόρες, τις Σέιχ Χασίνα και Σέιχ Ρεχάνα. Απέκτησαν και τρεις γιους, τους Σέιχ Καμάλ, Σέιχ Τζαμάλ και Σέιχ Ράσελ.[10] Ο Καμάλ ήταν οργανωτής των Μούκτι Μπαχίνι το 1971 κατά τη διάρκεια του πολέμου απελευθέρωσης στον στρατό του Μπαγκλαντές. Θεωρήθηκε ότι ήταν ο διάδοχος του Σέιχ Μουτζίμπ.[15] Ο Σέιχ Τζαμάλ σπούδασε στη Βασιλική Στρατιωτική Ακαδημία Σάντχερστ στη Μεγάλη Βρετανία και αργότερα εντάχθηκε στο Στρατό του Μπαγκλαντές ως Επίτροπος.[16][17][18][19] Η οικογένεια του Σέιχ βρισκόταν σε κατ'οίκον περιορισμό κατά τη διάρκεια του απελευθερωτικού πολέμου μέχρι τις 17 Δεκεμβρίου,[20] Οι Σέιχ Καμάλ και Τζαμάλ βρήκαν τα μέσα για να ξεφύγουν και να περάσουν σε μια απελευθερωμένη ζώνη, όπου εντάχθηκαν στον αγώνα για απελευθέρωση της χώρας. Σχεδόν ολόκληρη η οικογένεια του Σέιχ δολοφονήθηκε στο πραξικόπημα της 15ης Αυγούστου 1975. Οι Σέιχ Χασίνα και Σέιχ Ρεχάνα επέζησαν επειδή βρίσκονταν σε επίσκεψη στη Δυτική Γερμανία, δραπέτευαν. Ο Σέιχ Μουτζίμπ είναι παππούς της Τουλίπ Σιντίκ, Βρετανή πολιτικός,[21] και βουλευτής της περιφέρειας Χάμπστεντ και Κίλμπερν από τις γενικές εκλογές του 2015.[22]

Κληρονομιά Επεξεργασία

Μπανγκλαντές Επεξεργασία

Περαιτέρω πληροφορίες: Κατάλογος αντικειμένων που ονομάστηκαν προς τιμήν του Σέιχ Μουτζιμπούρ Ραχμάν
 
Ο τάφος του Σέιχ Μουτζίμπ στο Γκοπαλγκάντζ
 
Το Μνημείο της Πλατείας Μπανγκαμπάντου

Ο Μουτζίμπ έχει απεικονιστεί σε χαρτονομίσματα της τάκα[23] (το νόμισμα του Μπανγκλαντές) και πολλά δημόσια ιδρύματα του Μπαγκλαντές έχουν λάβει το όνομά του.[24]

Κατά τη διάρκεια της θητείας του Μουτζίμπ ως αρχηγού, οι μουσουλμάνοι θρησκευτικοί ηγέτες και ορισμένοι πολιτικοί επέκριναν έντονα την υιοθέτηση του κρατικού κοσμικισμού από τον Μουτζίμπ. Ορισμένοι φοβούνταν ότι το Μπαγκλαντές θα γινόταν πολύ εξαρτημένο από την Ινδία. Ανησυχούσαν ότι θα γίνουν κράτος-δορυφόρος, λαμβάνοντας εκτεταμένη βοήθεια από την ινδική κυβέρνηση και προσκολλώντας με τη χώρα αυτή σε πολλές ξένες και περιφερειακές υποθέσεις.[25][26] Η επιβολή μονοκομματικού καθεστώτος και η καταστολή της αντιπολίτευσης από τον Μουτζίμπ, μαζί με τη λογοκρισία και την κατάχρηση της δικαστικής εξουσίας, απομόνωσαν επίσης μεγάλα τμήματα του πληθυσμού. Οι ιστορικοί και οι πολιτικοί πιστεύουν ότι η ανάπτυξη του Μπαγκλαντές ως δημοκρατικό κράτος εκτροχιάστηκε, συμβάλλοντας στην μεταγενέστερη πολιτική αστάθεια και βία. Η οικονομία κατέρρευσε λόγω της εκτεταμένης διαφθοράς κατά την ίδια περίοδο. Στην Οικονομική Ανασκόπηση της Άπω Ανατολής το 1974 ο Λώρενς Λίφσουλτς γράφει ότι οι Μπανγκλαντεσιανοί θεωρούσαν ως πρωτοφανή «τη διαφθορά, κακοδιοίκηση και λεηλασία του εθνικού πλούτου».[27][28]

Ο Ζαφρουλάχ Τσοντχουρί ισχυρίζεται ότι ο Σέιχ Μουτζιμπούρ Ραχμάν ήταν ένα σημαντικό εμπόδιο στην εκπλήρωση αυτών των προσδοκιών της απελευθέρωσης, αν και παραδέχεται ότι ήταν «μεγάλος ηγέτης».[29]

Μετά τη δολοφονία του, οι διαδοχικές κυβερνήσεις περιόρισαν τους εορτασμούς προς μνήμην του. Η αποκατάσταση του δημόσιου προσώπου του έγινε με την εκλογή κυβέρνησης του Συνδέσμου Αουάμι το 1996, επικεφαλής την μεγαλύτερη κόρη του, την Σέιχ Χασίνα, τον ηγέτη του κόμματος. Από τότε, η 15η Αυγούστου είναι "Εθνική Ημέρα Πένθους" και εκείνη την ημέρα οι σημαίες κυματίζουν μεσίστιες.[30][31][32] Το 2016, η κυβέρνηση του συνδέσμου Αουάμι πέρασε νόμο που ποινικοποιούσε οποιαδήποτε κριτική προς τον Σέιχ Μουτζιμπούρ Ραχμάν.[33]

Παρά τη διαμάχη και τη διαφωνία μεταξύ πολιτικών, ο Μουτζίμπ παραμένει δημοφιλής στο Μπαγκλαντές. Σε δημοσκόπηση του BBC Bangla του 2004, ο Μουτζίμπ ψηφίστηκε ως ο "Μεγαλύτερος Βεγγαλέζος όλων των εποχών".[34][35][36] Το παλτό που φορούσε ο Μουτζίμπ κατά τη διάρκεια της πολιτικής του εκστρατείας ονομάζεται Παλτό του Μουτζίμπ (মুজিব কোট) στο Μπανγκλαντές.[37]

Παγκοσμίως Επεξεργασία

  • Μετά από ένα χρόνο ανεξαρτησίας και διακυβέρνησης από τον Μουτζίμπ, το περιοδικό Time έγραψε:

Εν ολίγοις, το Μπαγκλαντές δεν είχε λόγο να απολαύσει ένα ευτυχές πρώτο έτος. Αν δεν είναι η "κασετίνα" που ο Χένρι Κίσινγκερ κάποτε το αποκαλούσε, δεν έγινε ούτε το Σονάρ Μπάνγκλα (Χρυσή Βεγγάλη) που οραματίστηκε ο Μουτζίμπ. Πόσο αυτό είναι το σφάλμα του Μουτζίμπ είναι μια αμφισβητούμενη ερώτηση. Είναι αλήθεια ότι δεν είχε αρκετό χρόνο για να καταπολεμήσει μερικά από τα τεράστια προβλήματα του Μπαγκλαντές. Εντούτοις, ορισμένοι επικριτές ισχυρίζονται ότι έχει σπαταλήσει κάποιο χρόνο παίζοντας το ρόλο της λαϊκής επαναστατικής φιγούρας (όπως να υποδέχεται προσωπικά σχεδόν όλους τους ανθρώπους που τον καλούν), όταν έπρεπε να επικεντρωθεί περισσότερο σε σοβαρά κρατικά ζητήματα. Αν, όπως αναμενόταν, εκλεγεί τον Μάρτιο, ο Μουτζίμπ θα αντιμετωπίσει μια σαφή δοκιμασία για το αν δεν είναι μόνο ο πατέρας του Μπαγκλαντές αλλά και ο σωτήρας του.[38]

  • Κατά τη διάρκεια της συνόδου κορυφής του Κινήματος των Αδεσμεύτων το 1973, ο Κουβανός ηγέτης Φιδέλ Κάστρο συνέκρινε την προσωπικότητα του Μουτζίμπ με τα Ιμαλάια.[39]
  • Στις 25 Αυγούστου 1975, δέκα μέρες μετά τον θάνατό του, το περιοδικό Time γράφει:

Ο Μουτζίμπ επέστρεψε στο πιο θορυβώδες καλωσόρισμα που είχε δει ποτέ η Ντάκκα - και μια συγκλονιστική σειρά προβλημάτων στην πιθανώς φτωχότερη (και πιο πυκνοκατοικημένη) χώρα της γης. Ουσιαστικά δεν υπήρχαν δημόσιοι υπάλληλοι και μικρή βιομηχανία. Τα λιμάνια ήταν φραγμένα, οι σιδηρόδρομοι κατεστραμμένοι και η εκπαιδευμένη ελίτ ήταν διαπερασμένη. Ακόμη χειρότερα, αυτό που δεν είχε καταστραφεί στον πόλεμο σύντομα καταστράφηκε από μια καταστροφική ξηρασία το 1973 και πλημμύρες πέρυσι που κατέπληξαν τα τρία τέταρτα της χώρας. Αντιμετωπίζοντας τη διάδοση της βίας - υπήρξαν τουλάχιστον 6.000 πολιτικές δολοφονίες από την ανεξαρτησία - ο Μουτζίμπ ανακήρυξε κατάσταση έκτακτης ανάγκης τον περασμένο Δεκέμβριο. Στη συνέχεια απαγόρευσε τα εξτρεμιστικά κόμματα τόσο στην αριστερά όσο και στην δεξιά, έφερε τον Τύπο υπό κυβερνητικό έλεγχο και κατέρρευσε στη διαφθορά. Οι κινήσεις συναντήθηκαν με γενική υποστήριξη στο Μπαγκλαντές. "Μην ξεχνάτε ότι είχα μόνο τρία χρόνια ως ελεύθερη κυβέρνηση", υπενθύμιζε στους επικριτές. "Δεν μπορείτε να περιμένετε θαύματα." Ακόμα και αυτός φάνηκε ανυπόμονος για τα θαύματα στο τέλος. Κανείς δεν αμφέβαλε ποτέ ότι οι στόχοι του ήταν αξιέπαινοι. Ο Μουτζίμπ δεν ήθελε τίποτα λιγότερο από το να χτίσει μια "Σονάρ Μπάνγκλα", τη χρυσή Βεγγάλη του ποιήματος του Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ που χρησιμεύει ως εθνικός ύμνος της χώρας.[40]

  • Το 2003, ο συγγραφέας Ντέιβιντ Λάντεν τον περιέγραψε ως Ξεχασμένο Ήρωα σε άρθρο στο Frontline.[41]
  • Ο Μουτζίμπ απεικονίστηκε αρνητικά από τον Καναδομπανγκλαντεσιανό συγγραφέα Νεαμάτ Ισλάμ. Το μυθιστόρημά του, Το Μαύρο Παλτό, απεικονίζει τον Μουτζίμπ ως τον φονικότερο δικτάτορα.[42]
  • Στις 30 Οκτωβρίου 2017, η ΟΥΝΕΣΚΟ αναγνώρισε την ομιλία της 7ης Μαρτίου ως τμήμα της παγκόσμιας ηχογραφημένης κληρονομιάς.[43]

Βιβλία Επεξεργασία

Ο Σέιχ Μουτζίμπ έγραψε αυτοβιογραφία δύο τόμων, όπου εξέφρασε την άποψή του για την πολιτική και περιγράφει την προσωπική του ζωή. Και τα δύο βιβλία δημοσιεύθηκαν μεταθανάτια από την κόρη του και σημερινό πρωθυπουργό του Μπαγκλαντές Σέιχ Χασίνα.[44][45]


Παραπομπές Επεξεργασία

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. 118748874. Ανακτήθηκε στις 14  Οκτωβρίου 2015.
  2. ↑ 2,0 2,1 «Большая советская энциклопедия» (Ρωσικά) Η Μεγάλη Ρωσική Εγκυκλοπαίδεια. Μόσχα. 1969. Ανακτήθηκε στις 25  Φεβρουαρίου 2017.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 «Encyclopædia Britannica» (Αγγλικά) biography/Mujibur-Rahman. Ανακτήθηκε στις 9  Οκτωβρίου 2017.
  4. ↑ (Αγγλικά) SNAC. w6614tgr. Ανακτήθηκε στις 9  Οκτωβρίου 2017.
  5. ↑ islamansiklopedisi.org.tr/muciburrahman. Ανακτήθηκε στις 21  Μαΐου 2021.
  6. ↑ «Listeners name 'greatest Bengali'» (στα αγγλικά). 2004-04-14. http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/3623345.stm. Ανακτήθηκε στις 2018-11-09. 
  7. ↑ «The Hindu : International : Mujib, Tagore, Bose among `greatest Bengalis of all time'». www.thehindu.com. Ανακτήθηκε στις 9 Νοεμβρίου 2018. 
  8. ↑ «The Daily Star Web Edition Vol. 4 Num 313». archive.thedailystar.net. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Δεκεμβρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 9 Νοεμβρίου 2018. 
  9. ↑ 9,0 9,1 Harun-or- Rashid (2012). «Rahman, Bangabandhu Sheikh Mujibur». Στο: Islam, Sirajul· Jamal, Ahmed A. Banglapedia: National Encyclopedia of Bangladesh (Second έκδοση). Asiatic Society of Bangladesh. 
  10. ↑ 10,0 10,1 Kādira 2004, σελ. 440.
  11. ↑ Parents of Sheikh Mujib Youtube
  12. ↑ Mujibur Rahman 2012, σελ. 9.
  13. ↑ «SHEIKH MUJIBUR RAHMAN». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Αυγούστου 2018. Ανακτήθηκε στις 16 Δεκεμβρίου 2018. 
  14. ↑ Mujibur Rahman 2012, σελ. 7.
  15. ↑ Sheikh Kamal The Asian Age.5 August 2017
  16. ↑ «Sheikh Jamal». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 18 Αυγούστου 2018. Ανακτήθηκε στις 16 Δεκεμβρίου 2018. 
  17. ↑ «Sheikh Jamal profile». Bangladesh Awami League. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Νοεμβρίου 2009. Ανακτήθηκε στις 2 Σεπτεμβρίου 2009. 
  18. ↑ Islam, N.· Trust, Anwara-Nur Welfare (1 Ιανουαρίου 2001). Bangabandhu in the eye of his personal physician (στα Αγγλικά). Anwara-Nur Welfare Trust. σελ. 115. 
  19. ↑ Gupta 1981, σελ. 5.
  20. ↑ «Sheikh Fazilatunnesa Mujib's 81st birth anniversary today». The Daily Star. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2016-02-15. https://web.archive.org/web/20160215115255/http://archive.thedailystar.net/newDesign/news-details.php?nid=197727. Ανακτήθηκε στις 10 February 2016. 
  21. ↑ «UK vote could create cross-border dynasty». Aljazeera. 
  22. ↑ «Hampstead and Kilburn MP Tulip Siddiq set to back Owen Smith in Labour leadership contest». Camden New Journal. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Σεπτεμβρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 24 Ιανουαρίου 2017. 
  23. ↑ «Security Feature of Bank Notes». bb.org.bd. 
  24. ↑ «Bangladesh new note family confirmed». banknotenews.com. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Σεπτεμβρίου 2011. Ανακτήθηκε στις 16 Δεκεμβρίου 2018. 
  25. ↑ Jahan, Rounaq (February 1973). «Bangladesh in 1972: Nation Building in a New State». Asian Survey 13 (2): 199–210. doi:10.1525/as.1973.13.2.01p0305i. https://archive.org/details/sim_asian-survey_1973-02_13_2/page/199. 
  26. ↑ M. Uddin, Sufia. Constructing Bangladesh: Religion, Ethnicity, and Language in an Islamic Nation. σελ. 137. 
  27. ↑ «Tread Warily To The Dream». The Telegraph (Calcutta, India). 6 February 2010. http://www.telegraphindia.com/1100206/jsp/opinion/story_12065942.jsp. 
  28. ↑ Singh, Khushwant (21 January 1973). «Bangladesh, after the first year: Will it ever be a workable country?». The New York Times. https://mobile.nytimes.com/1973/01/21/archives/bangladesh-after-the-first-year-will-it-ever-be-a-workable-country.html. Ανακτήθηκε στις 8 August 2017. 
  29. ↑ Ahmed, Taib; Islam, Khadimul (16 December 2014). «'Mujib Bahini didn't fight liberation war'». The New Age. http://newagebd.net/77152/mujib-bahini-didnt-fight-liberation-war/#sthash.ZMNsQNLM.dpbs. Ανακτήθηκε στις 22 June 2015. 
  30. ↑ «Bangladesh remembers founding leader». The Hindu. http://www.thehindu.com/news/cities/Delhi/bangladesh-remembers-founding-leader/article19499449.ece. Ανακτήθηκε στις 16 August 2017. 
  31. ↑ Alam Khan, Maswood (14 August 2017). «To pay debt to Bangabandhu». The Financial Express. http://www.thefinancialexpress-bd.com/2017/08/14/79785/To-pay-debt-to-Bangabandhu. Ανακτήθηκε στις 15 August 2017. 
  32. ↑ «National Mourning Day today». Prothom Alo. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2017-12-24. https://web.archive.org/web/20171224171757/http://en.prothom-alo.com/bangladesh/news/116477/National-Mourning-Day-today. Ανακτήθηκε στις 29 April 2017. 
  33. ↑ Chowdhury, Afsan (29 August 2016). «Must laws protect Sheikh Mujib’s honour and 1971 history?». bdnews24.com. bdnews24.com. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2016-09-04. https://web.archive.org/web/20160904155723/http://opinion.bdnews24.com/2016/08/29/must-laws-protect-sheikh-mujibs-honour-and-1971-history/. Ανακτήθηκε στις 8 September 2016. 
  34. ↑ Mustafa, Sabir (14 April 2004). «Listeners name 'greatest Bengali'». BBC News. http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/3623345.stm. 
  35. ↑ «BBC Listeners' Poll Bangabandhu judged greatest Bangali of all time». The Daily Star. 
  36. ↑ Habib, Haroon (17 April 2004). «Mujib, Tagore, Bose among `greatest Bengalis of all time'». The Hindu. https://www.thehindu.com/2004/04/17/stories/2004041703001700.htm. Ανακτήθηκε στις 2018-01-02. 
  37. ↑ Firdousi, Ishrat. The year that was. Bastu Prakashan. OCLC 36884426. 
  38. ↑ «Bangladesh: Not Yet Shonar Bangla». Time: 32. 1 January 1973. https://archive.org/details/sim_time_1973-01-01_101_1/page/32. 
  39. ↑ Know thy Father –The Daily Star Αρχειοθετήθηκε 17 August 2017 στο Wayback Machine.
  40. ↑ «BANGLADESH: Mujib: Death of the Founder». Time. 25 Αυγούστου 1975. Ανακτήθηκε στις 11 Απριλίου 2017. 
  41. ↑ Ludden, David. «FORGOTTEN HEROES». Frontline. http://www.sas.upenn.edu/~dludden/LuddenFrontlineHeroes.htm. Ανακτήθηκε στις 8 August 2017. 
  42. ↑ Jha, Aditya Mani. "In the famine-ravaged fields of Bangla, we are all Mujib" Αρχειοθετήθηκε 2017-09-01 στο Wayback Machine., The Sunday Guardian, 15 June 2013
  43. ↑ «Unesco recognises Bangabandhu's 7th March speech». The Daily Star. 31 October 2017. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 31 October 2017. https://web.archive.org/web/20171031122936/http://www.thedailystar.net/politics/unesco-recognises-bangabandhu-sheikh-mujibur-rahman-7th-march-speech-memory-of-the-world-1484356. Ανακτήθηκε στις 31 October 2017. 
  44. ↑ «Autobiography of Mujibur handed over to Hasina». Gulf Times. 21 June 2012. http://www.gulf-times.com/site/topics/printArticle.asp?cu_no=2&item_no=513649&version=1&template_id=44&parent_id=24. Ανακτήθηκε στις 12 September 2012. 
  45. ↑ «Karagarer Rojnamcha: A Jail Diary with a Difference». 20 May 2017. http://www.thedailystar.net/book-reviews/karagarer-rojnamcha-jail-diary-difference-1407826. Ανακτήθηκε στις 3 August 2017. 

Βιβλιογραφία Επεξεργασία

Εξωτερικοί σύνδεσμοι Επεξεργασία

Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Σέιχ_Μουτζιμπούρ_Ραχμάν&oldid=10365793"