Σίτος ο μαλακός (μαλακό σιτάρι) ή σίτος ο κοινός (κοινό σιτάρι) (Triticum aestivum), επίσης γνωστός ως ο αρτόσιτος (bread wheat), είναι είδος καλλιεργούμενου σίτου.[1][2][3][4][5] Περίπου το 95% του σίτου που παράγεται είναι μαλακό σιτάρι,[6] το οποίο είναι το πιο ευρέως καλλιεργούμενο είδος από όλες τις καλλιέργειες και το δημητριακό με την υψηλότερη χρηματική απόδοση.[7]

Σίτος ο μαλακός
(Triticum aestivum)
Σίτος ο κοινός (Triticum vulgare)
Εικονογράφηση από τον Köhler, Σίτος ο μαλακός (Triticum aestivum).
Εικονογράφηση από τον Köhler, Σίτος ο μαλακός (Triticum aestivum).
Συστηματική ταξινόμηση
Βασίλειο: Φυτά (Plantae)
Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta)
Ομοταξία: Μονοκοτυλήδονα (Monocots)
Υφομοταξία: Κομμελινίδες (Commelinids)
Τάξη: Ποώδη (Poales)
Οικογένεια: Ποοειδή (Poaceae) ή Αγρωστώδη (Gramineae)
Υποοικογένεια: Ποοειδή (Pooideae)
Γένος: Σίτος (Triticum)
L.
Είδος: Σ. ο μαλακός (T. aestivum)
Διώνυμο
Σίτος ο μαλακός
(Triticum aestivum)

Συνώνυμα
  • Triticum sativum Lam.
  • Triticum vulgare Vill.

Ονοματολογία και ταξινομική του σιταριού και των ποικιλιών του Επεξεργασία

 
Σίτος ο μαλακός (Triticum aestivum).

Πολλές μορφές σίτου έχουν εξελιχθεί κάτω από την ανθρώπινη επιλογή. Η ποικιλομορφία αυτή έχει οδηγήσει σε σύγχυση, την ονομασία των σιτηρών, με ονόματα που βασίζονται τόσο στα γενετικά όσο και στα μορφολογικά χαρακτηριστικά.

Κατάσταση με τις κοινές ποικιλίες Επεξεργασία

Εξέλιξη Επεξεργασία

Ο αρτόσιτος είναι ένα είδος αλλοεξαπλοειδές (αγγλ.: allohexaploid) (δλδ. αλλοαπλοειδές (allopolyploid) με έξι σετ χρωμοσωμάτων: δύο σετ από κάθε ένα από τα τρία διαφορετικά είδη). Από τα έξι σύνολα των χρωμοσωμάτων, τα δύο προέρχονται από το Triticum urartu (μονόκοκκο σιτάρι) και τα δύο από το Aegilops speltoides. Αυτός ο υβριδισμός, δημιούργησε πριν από 5.800-8.200 χρόνια, το είδος Triticum turgidum (σκληρό σιτάρι [durum wheat]). Τα δύο τελευταία ζεύγη των χρωμοσωμάτων, προήλθαν πριν από 2.300-4.300 χρόνια, από το γρασίδι του άγριου αίγαγρου-Aegilops tauschii.[6][9]

Ο ελεύθερα-αλωνισμένος σίτος, είναι στενά συνδεδεμένος με την όλυρα. Όπως και με την όλυρα, τα γονίδια από το Aegilops tauschii, συνέβαλλαν στη δημιουργία αρτόσιτου (bread wheat), με μεγαλύτερη ανθεκτικότητα στο κρύο από ό, τι οι περισσότεροι σίτοι και καλλιεργείται σε όλες τις εύκρατες περιοχές ανά τον κόσμο.

Ιστορία Επεξεργασία

 
Πεδιάδα με σιτάρι στο Deggendorf, Γερμανία.

Το κοινό σιτάρι (common wheat) εξημερώθηκε πρωτίστως στη Δυτική Ασία, κατά τις αρχές του Ολόκαινου και από εκεί εξαπλώθηκε κατά την προϊστορική περίοδο, στη Βόρεια Αφρική, την Ευρώπη και την Ανατολική Ασία.

Το σιτάρι έφθασε για πρώτη φορά στη Βόρεια Αμερική το 16ο αιώνα, με τις Ισπανικές αποστολές, αλλά ο ρόλος της Βόρειας Αμερικής ως σημαντικού εξαγωγέα σίτου, χρονολογείται από τον αποικισμό των λιβαδιών, στη δεκαετία του 1870. Καθώς οι εξαγωγές των σιτηρών από τη Ρωσία σταμάτησαν κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, η παραγωγή των σιτηρών στο Κάνσας διπλασιάστηκε.

Σε όλο τον κόσμο, ο αρτόσιτος (bread wheat) έχει αποδείξει ότι είναι ευπροσάρμοστος στις σύγχρονες βιομηχανικές ψησίματος και έχει εκτοπίσει πολλά άλλα από τα είδη σίτου, κρίθης και σίκαλης, που κάποτε συνήθως χρησιμοποιούνταν για την αρτοποιΐα, ιδιαίτερα στην Ευρώπη.

Αναπαραγωγή των φυτών Επεξεργασία

 
Τα αυτιά του συμπαγούς σίτου.

Οι σύγχρονες ποικιλίες σίτου έχουν βραχείς μίσχους, το αποτέλεσμα νανοποιημένων RHt γονιδίων[10] τα οποία μειώνουν την ευαισθησία του φυτού στο gibberellic οξύ, μια φυτική ορμόνη που επιμηκύνει τα κύτταρα. Τα γονίδια RHt, εισήχθησαν κατά τη δεκαετία του 1960 από το Norman Borlaug, στις σύγχρονες ποικιλίες σιταριού, από τις ποικιλίες σιταριού «Norin 10», που καλλιεργούνταν στην Ιαπωνία. Οι βραχείς μίσχοι είναι σημαντικοί, επειδή η εφαρμογή υψηλών επιπέδων χημικών λιπασμάτων θα προκαλούσαν τα στελέχη, να αυξηθούν πάρα πολύ υψηλά, με αποτέλεσμα την κατάρρευση των βλαστών. Το ύψος των στελεχών είναι επίσης όμοιο, το οποίο είναι σημαντικό για τις σύγχρονες τεχνικές θερισμού.

Άλλες μορφές μαλακού σίτου Επεξεργασία

Συμπαγείς σίτοι (π. χ., το club σιτάρι Triticum compactum, αλλά στην Ινδία, το Triticum sphaerococcum) είναι στενά συνδεδεμένοι με το μαλακό σιτάρι, αλλά έχει ένα πολύ πιο συμπαγές αυτί. Τα κοντύτερα τμήματα ραχιαίων στελεχών, καταλήγουν σε σταχύδια που συγκεντρώνονται πλησιέστερα. Οι συμπαγείς σίτοι (compact wheats), συχνά θεωρούνται μάλλον ως υποείδος από ό, τι τα είδη με το δικό τους δικαίωμα (και συνεπώς T. aestivum υποείδος compactum).

Δείτε επίσης Επεξεργασία

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. Brenchley, R; Spannagl, M.; Pfeifer, M.; Barker, G. L.; d'Amore, R.; Allen, A. M.; McKenzie, N.; Kramer, M. και άλλοι. (2012). «Analysis of the bread wheat genome using whole-genome shotgun sequencing». Nature 491 (7426): 705–10. doi:10.1038/nature11650. PMID 23192148. 
  2. Bonjean, Alain P. and William J. Angus (eds) (2001). The world wheat book : a history of wheat breeding. Andover: Intercept. σελ. 1131. ISBN 1-898298-72-6.  Excellent resource for 20th century plant breeding.
  3. Caligari, P.D.S. and P.E. Brandham (eds) (2001). Wheat taxonomy : the legacy of John Percival. London: Linnean Society, Linnean Special Issue 3. σελ. 190. 
  4. Heyne, E.G. (ed.) (1987). Wheat and wheat improvement. Madison, Wis.: American Society of Agronomy. σελ. 765. ISBN 0-89118-091-5. 
  5. Zohary, Daniel and Maria Hopf (2000). Domestication of Old World plants: the origin and spread of cultivated plants in West Asia. Oxford: Oxford University Press. σελ. 316. ISBN 0-19-850356-3.  Standard reference for evolution and early history.
  6. 6,0 6,1 Mayer, K. F. X. (2014). «A chromosome-based draft sequence of the hexaploid bread wheat (Triticum aestivum) genome». Science 345 (6194): 1251788. doi:10.1126/science.1251788. 
  7. «Triticum aestivum (bread wheat)». Kew Gardens. Ανακτήθηκε στις 1 Οκτωβρίου 2016. 
  8. 8,0 8,1 Sanità Di Toppi, L.; Castagna, A.; Andreozzi, E.; Careri, M.; Predieri, G.; Vurro, E.; Ranieri, A. (2009). «Occurrence of different inter-varietal and inter-organ defence strategies towards supra-optimal zinc concentrations in two cultivars of Triticum aestivum L». Environmental and Experimental Botany 66 (2): 220. doi:10.1016/j.envexpbot.2009.02.008. https://archive.org/details/sim_environmental-and-experimental-botany_2009-05_66_2/page/220. 
  9. Marcussen, T. (2014). «Ancient hybridizations among the ancestral genomes of bread wheat». Science 345 (6194): 1250092. doi:10.1126/science.1250092. 
  10. m., E.; w., S.; k., G.; g., R.; r., R. (2002). «"Perfect" markers for the Rht-B1b and Rht-D1b dwarfing genes in wheat». TAG Theoretical and Applied Genetics 105 (6–7): 1038. doi:10.1007/s00122-002-1048-4. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι Επεξεργασία

  •   Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Triticum aestivum στο Wikimedia Commons