Τελέσιλλα

Η Τελέσιλλα ήταν λυρική ποιήτρια από το Άργος που έζησε τον 5ο - 6ο αιώνα π.Χ. Γεννήθηκε το 520-515 π.Χ. και καταγόταν από επιφανή οικογένεια.

Τελέσιλλα
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση	5ος αιώνας π.Χ. Άργος
Θάνατος	4ος αιώνας π.Χ. (πιθανώς) Άργος
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	αρχαία ελληνικά
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	ποιήτρια συγγραφέας

Βιογραφία

Αρχαία Ελληνίδα ποιήτρια, έμεινε ονομαστή από τα μελικά της ποιήματα αλλά και το ηρωικό θάρρος της. Όπως καταγράφει ο Παυσανίας η Τελέσιλλα έσωσε το Άργος όταν ο Κλεομένης εκστράτευσε εναντίον του. Mετά την πανωλεθρία των Αργείων κατά τη μάχη αυτή κατάφερε να συγκεντρώσει και να εξοπλίσει τις γυναίκες της πόλης και να δημιουργήσει μεγάλη γραμμή άμυνας αντιμέτωπη του αλαλάζοντος εχθρού. Οι δε Λακεδαιμόνιοι σκεπτόμενοι ότι αν μεν νικούσαν το κατόρθωμά τους θα χαρακτηριζόταν «άδοξο», αφού θα είχαν νικήσει γυναίκες, αν δε θα έχαναν θα προσάπτονταν σ΄ αυτούς το «όνειδος» ότι από γυναίκες ηττήθηκαν, υποχώρησαν και επέστρεψαν στη χώρα τους.

Οι Αργείοι σε ένδειξη ευγνωμοσύνης ανήγειραν προς τιμή της Τελέσιλλας μεγάλη στήλη στην οποία παριστάνονταν αυτή όρθια έχοντας στα πόδια της βιβλία και κρατώντας στα χέρια κράνος που παρατηρούσε έτοιμη να το φορέσει στο κεφάλι της. Η στήλη αυτή ήταν τοποθετημένη πάνω από το θέατρο του Άργους και μπροστά από το ιερό άγαλμα της θεάς Αφροδίτης. Η στήλη αυτή σώζονταν μέχρι το 170 μ.Χ. που την είδε ο Παυσανίας και ίσως να ήταν αντίγραφο του χαλκού ανδριάντα της ποιήτριας που είχε κατασκευάσει ο Αθηναίος γλύπτης Νικήρατος. Συνέθεσε παρθένια και άλλα λυρικά τραγούδια.

Το ποίημα της Τελέσιλλας

Επιγραφή του Ασκληπιού της Επιδαύρου με το ποίημα της Τελέσιλλας που σώθηκε.

το ποίημα

Απόδοση

[Ματρὶ θεῶν]. [ὦ Μναμοσύνας κ]όρ̣αι δεῦρ' ἔλθ̣ε̣τ̣' [ἀ]π' ὠρανῶ καί μοι συναείσατε τὰν Ματέρα τῶν θεῶν, ὡς ἦλθε πλανω̣μ̣[έ]να κατ' ὤρεα καὶ νάπας, σύρουσ' ἀβρ̣[ότ]α[ν] κόμαν, κ̣α̣τωρημένα(!) φρένας. ὁ Ζεὺς δ' ἐσιδὼν ἄναξ τὰν Ματέρα τῶν θεῶν, κεραυνὸν ἔβαλλεκαὶ τὰ τύμπαν' ἐλάμβανε πέτρας διέρρησσε καὶ τὰ τύμπαν' ἐλάμβανε. Μάτηρ, ἄπιθ' εἰς θεούς, καὶ μὴ κατ' ὄρη π̣λ̣α̣ν̣[ῶ], μή σε(!) χαροποὶ λέον- τες ἢ πολιοὶ λύκοι" "καὶ οὐκ ἄπειμι(!) εἰς θεούς, ἂν μὴ τὰ μέρη λάβω, τὸ μὲν ἥμισυ οὐρανῶ, τὸ δὲ ἥμισυ γαίας, πόντω τὸ τρίτον μέρος· χοὔτως ἀπελεύσομαι." χαῖρ' ὦ μεγάλα [ἄν]ασσα Μᾶτερ Ὀλύμπω.

[Στηv Μητέρα των Θεών] Κόρες της Μνημοσύνης ελάτε εδώ απ’ τον ουρανό και τραγουδήστε μαζί μου τη μητέρα των θεών, που ήρθα, αφού περιπλανήθηκα στα όρη και στις πηγές με ανεμοπαρμένα τα μαλλιά ξετρελαμένη στα βουνά. Και ο βασιλιάς ο Δίας σαν είδε τη μητέρα των θεών έριξε κεραυνό και πήρε τα τύμπανα, έσπασε τα βράχια και πήρε τα τύμπανα. -Μητέρα, φύγε στους θεούς και μη γυρνάς στα όρη, γιατί τ’ άγρια λιοντάρια και οι γκρίζοι οι λύκοι [θα σε φάνε κυνηγημένη.] -Δε θα φύγω στους θεούς αν δεν πάρω μερίδια, το μισό απ’ τον ουρανό, τ’ άλλο μισό απ’ τη γη το τρίτο μέρος απ’ τη θάλασσα, κι έτσι θ’ αποχωρήσω. -Χαίρε, μεγάλη βασίλισσα, Μητέρα του Ολύμπου.

Σύμφωνα με τον Παυσανία

"Τελέσιλλα δὲ οἰκέτας μὲν καὶ ὅσοι διὰ νεότητα ἢ γῆρας ὅπλα ἀδύνατοι φέρειν ἦσαν, τούτους μὲν πάντας ἀνεβίβασεν ἐπὶ τὸ τεῖχος, αὐτὴ δὲ ὁπόσα ἐν ταῖς οἰκίαις ὑπελείπετο καὶ τὰ ἐκ τῶν ἱερῶν ὅπλα ἀθροίσασα τὰς ἀκμαζούσας ἡλικίᾳ τῶν γυναικῶν ὥπλιζεν, ὁπλίσασα δὲ ἔτασσε κατὰ τοῦτο ᾗ τοὺς πολεμίους προσιόντας ἠπίστατο. ὡς δὲ <ἐγγὺς> ἐγίνοντο οἱ Λακεδαιμόνιοι καὶ αἱ γυναῖκες οὔτε τῷ ἀλαλαγμῷ κατεπλάγησαν δεξάμεναί τε ἐμάχοντο ἐρρωμένως, ἐνταῦθα οἱ Λακεδαιμόνιοι, φρονήσαντες ὡς καὶ διαφθείρασί σφισι τὰς γυναῖκας ἐπιφθόνως τὸ κατόρθωμα ἕξει καὶ σφαλεῖσι μετὰ ὀνειδῶν γενήσοιτο ἡ συμφορά, ὑπείκουσι ταῖς γυναιξί. (10) πρότερον δὲ ἔτι τὸν ἀγῶνα τοῦτον προεσήμηνεν ἡ Πυθία, καὶ τὸ λόγιον εἴτε ἄλλως εἴτε καὶ ὡς συνεὶς ἐδήλωσεν Ἡρόδοτος· ἀλλ᾽ ὅταν ἡ θήλεια τὸν ἄρρενα νικήσασα ἐξελάσῃ καὶ κῦδος ἐν Ἀργείοισιν ἄρηται, πολλὰς Ἀργείων ἀμφιδρυφέας τότε θήσει. τὰ μὲν ἐς τὸ ἔργον τῶν γυναικῶν ἔχοντα τοῦ χρησμοῦ ταῦτα ἦν." Παυσανία - Κεφ. 20·

[9] Τότε η Τελέσιλλα ανέβασε πάνω στα τείχη τους υπηρέτες της, μαζί με τους γέρους και τα παιδιά που ήταν ανήμποροι να φέρουν όπλα. Η ίδια μάζεψε όσα όπλα βρίσκονταν στα σπίτια και όσα ήταν στα ιερά, συγκέντρωσε τις νέες γυναίκες, τις όπλισε και τις παρέταξε στο σημείο όπου ήξερε ότι θα έκαναν επίθεση οι εχθροί. Καθώς οι Λακεδαιμόνιοι πλησίαζαν, οι γυναίκες χωρίς να φοβηθούν από τον αλαλαγμό πρόβαλαν σθεναρή αντίσταση. Οι Λακεδαιμόνιοι, επειδή σκέφτηκαν ότι, αν σκότωναν τις γυναίκες, θα γίνονταν μισητοί για το κατόρθωμά τους, ενώ αν χάσουν τη μάχη θα είναι μία ντροπιαστική συμφορά, υποχώρησαν στις γυναίκες. [10] Προηγουμένως είχε προφητέψει αυτή τη μάχη η Πυθία. Τον χρησμό κατέγραψε ο Ηρόδοτος, είτε τον κατάλαβε είτε όχι: αλλ' όταν η γυναίκα νικήσει τον άντρα,τον διώξει και δοξαστεί από τους Αργείους,πολλές Αργίτισσες τότε θα σκίζουν και τα δυο τους μάγουλα από λύπη. Αυτός ήταν ο χρησμός της Πυθίας για τον άθλο των γυναικών.

Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο

Ο Ηρόδοτος (6. 77.2) δεν αναφέρεται στην παρέμβαση της Τελέσιλλας, εντούτοις αναφέρεται στον χρησμό της Πυθίας που επίσης είχε σημειώσει ο Παυσανίας.

ΗΡΟΔΟΤΟΣ - Ἱστορίαι (6.77.2)

[6.77.2] καὶ γὰρ δή σφι ἐς τοῦτο τὸ πρῆγμα εἶχε τὸ χρηστήριον, τὸ ἐπίκοινα ἔχρησε ἡ Πυθίη τούτοισί τε καὶ Μιλησίοισι λέγον ὧδε·

ἀλλ᾽ ὅταν ἡ θήλεια τὸν ἄρσενα νικήσασα
ἐξελάσῃ καὶ κῦδος ἐν Ἀργείοισιν ἄρηται,
πολλὰς Ἀργείων ἀμφιδρυφέας τότε θήσει.
ὥς ποτέ τις ἐρέει καὶ ἐπεσσομένων ἀνθρώπων·

δεινὸς ὄφις τριέλικτος ἀπώλετο δουρὶ δαμασθείς.

[6.77.2] Γιατί σ᾽ αυτή την περίσταση αναφερόταν ο κοινός χρησμός που έδωσε η Πυθία σ᾽ αυτούς και στους Μιλησίους, μ᾽ αυτά τα λόγια:

Όταν θα δεις τη θηλυκιά να διώχνει από τη χώρα
τον σερνικό, νικώντας
ν᾽ αδράχνει δόξα ζηλευτή στο Άργος πολεμώντας,
τότε πολλές Αργίτισσες
το ᾽να και τ᾽ άλλο μάγουλο με νύχια θα σπαράζουν. Κι οι γενιές που θά ᾽ρθουν
θα ᾽χουν να λεν πως χάθηκε, τον τσάκισε το δόρυ,
οφιός, του κόσμου φόβητρο,

ως μάχονταν, κουλουριαστό τρεις γύρες το κορμί του.

Σύμφωνα με τον Πλούταρχο

Πλούταρχος -Γυναικῶν ἀρεταί - Ἀργεῖαι

Οὐδενὸς δ᾽ ἧττον ἔνδοξόν ἐστι τῶν κοινῇ διαπεπραγμένων γυναιξὶν ἔργων ὁ πρὸς Κλεομένη περὶ Ἄργους ἀγών, ὃν ἠγωνίσαντο, Τελεσίλλης τῆς ποιητρίας προτρεψαμένης ταύτην δέ φασιν οἰκίας οὖσαν ἐνδόξου τῷ δὲ σώματι νοσηματικὴν εἰς θεοῦ 1 πέμψαι περὶ ὑγιείας: καὶ χρησθὲν αὐτῇ Μούσας θεραπεύειν, πειθομένην τῷ 2 θεῷ καὶ ἐπιθεμένην ᾠδῇ καὶ ἁρμονίᾳ τοῦ τε πάθους ἀπαλλαγῆναι ταχὺ καὶ θαυμάζεσθαι διὰ ποιητικὴν ὑπὸ τῶν γυναικῶν. ἐπεὶ δὲ Κλεομένης ὁ βασιλεὺς τῶν Σπαρτιατῶν πολλοὺς ἀποκτείνας οὐ μήν, ὡς ἔνιοι μυθολογοῦσιν, ἑπτὰ καὶ ἑβδομήκοντα καὶ ἑπτακοσίους πρὸς ἑπτακισχιλίοις ἐβάδιζε πρὸς τὴν πόλιν, ὁρμὴ καὶ τόλμα δαιμόνιος παρέστη ταῖς ἀκμαζούσαις τῶν γυναικῶν ἀμύνεσθαι τοὺς πολεμίους ὑπὲρ τῆς πατρίδος. ἡγουμένης δὲ τῆς Τελεσίλλης, ὅπλα λαμβάνουσι καὶ παρ᾽ ἔπαλξιν ἱστάμεναι κύκλῳ τὰ τείχη περιέστεψαν, ὥστε θαυμάζειν τοὺς πολεμίους.

Από τα έργα που έχαναν οι γυναίκες από κοινού. κανένα δεν είναι ενδοξότερο από τον αγώνα για το Άργος εναντίον του Κλεομένη. που διεξήγαγαν ύστερα από προτροπή της ποιήτριας Τελεσίλλας. Λένε, λοιπόν, πως η Τελεσίλλα, που καταγόταν από ένδοξη γενιά. αλλά είχε φιλάσθενη κράση, έστειλε στο Μαντείο του θεού να μάθει για την υγεία της και πως, όταν πήρε χρησμό να υπηρετεί τις Μούσες, και υπάκουσε στο θεό καὶ αφοσιώθηκε στη λυρική ποίηση και τη μουσική, σύντομα απαλλάχθηκε από την πάθησή της. και οι γυναίκες τη θαύμαζαν για την ποιητική της τέχνη. Όταν, λοιπόν, ο Κλεομένης ο βασιλιάς των Σπαρτιατών, σκότωσε πολλούς Αργείους (όχι, όμως, όπως διηγούνται μερικοί, επτά χιλιάδες επτακόσιους εβδομήντα επτά), και βάδιζε εναντίον της πόλης, ήρθε στις νέες γυναίκες µια θεόσταλτη παρόρμηση και τόλμη, να αποκρούσουν τους εχθρούς για την πατρίδα τους. Υπό την ηγεσία, λοιπόν, της Τελεσίλλας, άδραξαν τα όπλα και, παίρνοντας θέση κοντά στις επάλξεις, περιέβαλαν ολόγυρα τα τείχη. µε αποτέλεσμα οι εχθροί να ξαφνιαστούν.

Αποσπάσματα από τα ποιήματά της με στίχους ιωνικών παραμέτρων και τροχαϊκή κατάληξη διέσωσε ο Στοβαίος, που εκδόθηκαν από τον Μπεργκ στη συλλογή «Έλληνες λυρικοί ποιηταί» (τόμος Γ’).

Πηγές

• Μιχαηλίδης, Σόλωνας, επιμ. (1989). «Τελέσιλλα». Εγκυκλοπαίδεια της αρχαίας ελληνικής μουσικής. Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, σελ. 305. ISBN 9789602501740. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Telesilla- Project Continua
• Telesilla - Intellectuelles grecques