Τρεις Ιεράρχες

Άγιοι του Ορθοδόξου Εκκλησίας

Τρεις Ιεράρχες ονομάζονται τρεις άγιοι και Θεολόγοι της Ορθόδοξης Χριστιανικής πίστης, προστάτες των γραμμάτων και των μαθητών, ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ο Βασίλειος ο μέγας και ο Γρηγόριος Ναζιανζηνός. Αναδείχθηκαν Πατέρες της Εκκλησίας και Άγιοι.

Οι Τρεις Ιεράρχες σε αγιογραφία.

Η καθιέρωση της Εκκλησιαστικής Εορτής των Τριών Ιεραρχών Επεξεργασία

Η εορτή των Τριών Ιεραρχών καθιερώθηκε γύρω στα μέσα του 11ου αιώνα και στα χρόνια του Κωνσταντίνου Θ' Μονομάχου ή του Αλέξιου Α΄Κομνηνού από τον Μητροπολίτη Ευχαΐτων Ιωάννη Μαυρόποδα ο οποίος συνέθεσε τμήμα της Ακολουθίας για τους Τρεις Αγίους της Εκκλησίας[1]. Μέσα στην Ακολουθία ο Μαυρόπους υμνεί τη σημασία του έργου και την ποιότητα της δράσης τους και τονίζει τη σχέση της Τριανδρίας με τον Τρισυπόστατο Θεό για την Ορθόδοξη Εκκλησία[2].

Οι απαρχές της Εορτής εντοπίζονται σε μια περίοδο «διανοητικού αναβρασμού»[3]. Είναι η εποχή που ο Κωνσταντίνος Θ' Μονομάχος αναδιοργάνωνε τη Νομική Σχολή της Κωνσταντινούπολης η οποία κατάρτιζε τα μελλοντικά στελέχη της Βυζαντινής διοίκησης, στελεχώνοντας τη Σχολή με λόγιους όχι αριστοκρατικής καταγωγής: σε αυτούς συμπεριλαμβάνονταν ο Μιχαήλ Ψελλός, ο Ιωάννης Ξιφιλίνος και ο Ιωάννης Μαυρόπους. Οι μεταρρυθμίσεις που ο Κωνσταντίνος Θ΄ προωθούσε και με τις οποίες ταυτίστηκε ο Ψελλός και η ομάδα του τους εξανάγκασε έναν-έναν σε παραίτηση στη συνέχεια[4]. Πράγματι, οι συνεχείς επιθέσεις εκ μέρους του παλιού δικαστή Οφρυδά ήταν μια έκφραση δυσαρέσκειας για τον τρόπο στέρησης του ελέγχου της νομικής εκπαίδευσης εκ μέρους των καθημερινών εργατών του νόμου, της συντεχνίας των συμβολαιογράφων[5]. Τα πνευματικά ενδιαφέροντα των Ψελλού και Ιωάννη Ιταλού και ο προσανατολισμός τους στην θύραθεν σκέψη προκάλεσε την αντίδραση της Εκκλησίας η οποία επιθυμεί να ελέγξει την εκπαίδευση και να την απαλλάξει από τα όποια περιττά της στοιχεία. Οι Τρεις Άγιοι εμφανίζονται μαζί το 1066 στο Ψαλτήριο Θεοδώρου και σε όλη τη διάρκεια του 11ου αιώνα όλο και πιο συχνά σε εικονογραφημένα χειρόγραφα. Στα Ευχάιτα πρέπει να καθιερώθηκε για πρώτη φορά η εορτή όταν ήταν εκεί ο Μαυρόποδας Μητροπολίτης. Η μνήμη των Τριών Ιεραρχών θεωρείται ότι έρχεται να συμβολίσει μεταφορικά την Αγία Τριάδα και τον ρόλο των Τριών Πατέρων στη διαμόρφωση του τριαδικού δόγματος και να υποδηλώσει τα όρια προσέγγισης του ελληνικού φιλοσοφικού στοχασμού. Ουσιαστικά η εκκλησιαστική εορτή θεσπίστηκε με σκοπό την κατασίγαση της εγερθείσης διάστασης σχετικά με την αξιολογική ιεράρχησή τους και δεν ήταν παρά ένα απλό επεισόδιο της ιστορίας της Εκκλησίας της Κωνσταντινούπολης, καθώς ο καθορισμός περιελάμβανε τρεις πατέρες οι οποίοι ανήκαν στο κλίμα του Οικουμενικού Πατριαρχείου.[6]

Η ιστορία καθιέρωσης της Εορτής της εκπαίδευσης Επεξεργασία

Πριν την ίδρυση του Ελληνικού κράτους Επεξεργασία

Η αυτονόμηση της Εορτής από το Εκκλησιαστικό πλαίσιο και η θεσμοθέτησή της ως σχολικής εκδήλωσης δεν αναφέρεται πριν από τον 19ο αιώνα. Προηγείται αυτής, σύμφωνα με την ιστορικό Έφη Γαζή, η τέλεση μνημοσύνου την ημέρα της εορτής των Τριών Ιεραρχών, για τους χορηγούς σχολείων στη συνοικία Σταυροδρόμι της Κωνσταντινούπολης από τον Πατριάρχη Καλλίνικο Ε΄ το 1805. Άλλη μια αναφορά υπάρχει για την Ευαγγελική Σχολή Σμύρνης και τον εορτασμό κατά την 30η Ιανουαρίου της Μνήμης των ευεργετών και συνδρομητών του σχολείου από το 1812-1813. Στην Ιόνιο Ακαδημία οι Τρεις Ιεράρχες θεωρούνται και τιμώνται ως οι προστάτες της από τη σύστασή της (1824-1826)[7].

Στην οθωμανοκρατούμενη Μυτιλήνη έχουμε πανηγυρικούς από το 1859 τουλάχιστον.[8]

Με την ίδρυση του Ελληνικού κράτους Επεξεργασία

Οι διαδικασίες καθιέρωσης της εορτής ως εκπαιδευτικής συνδέονται με το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, όταν σε συνεδρίαση του Ακαδημαϊκού Συμβουλίου στις 9 Αυγούστου του 1841, η οποία πραγματοποιήθηκε με αφορμή τον θάνατο του καθηγητή του ιδρύματος Δημήτριου Μαυροκορδάτου και δωρεάς στο Πανεπιστήμιο Αθηνών της οικίας του θανόντος από τον πατέρα του, θέλησαν να τον τιμήσουν. Τελικά προκρίθηκε η καθιέρωση μνημοσύνου υπέρ των ευεργετών του Πανεπιστημίου κατά την Εκκλησιαστική Εορτή των Τριών Ιεραρχών. Ο πρώτος Εορτασμός-μνημόσυνο πραγματοποιήθηκε στις 30 Ιανουαρίου 1842.[9]

Η πραγματική θεσμοθέτηση της εορτής όμως θα καθυστερήσει: θα πραγματοποιηθεί το 1911 όταν το ανώτατο αυτό ακαδημαϊκό ίδρυμα θα αποκτήσει τον καινούργιο οργανισμό του και μέσα σε αυτόν θα προσδιορίσει και τις εορτές του[10].

Εκκλησιαστικοπολιτικές και ιδεολογικές παράμετροι της καθιέρωσης της εκπαιδευτικής Εορτής Επεξεργασία

Είναι η εποχή που το ζήτημα της Αυτοκεφαλίας της Ελλαδικής Εκκλησίας και των συνακόλουθων αντιδράσεων αποτελεί μείζον πολιτικό θέμα. Οι σχέσεις μεταξύ Αθήνας και Φαναρίου, αλλά και Ελληνικού Βασιλείου και Ρωσίας είναι ψυχρές έως τεταμένες. Παράλληλα είχαν αρθρωθεί επιφυλάξεις για τον ρόλο του νεοπαγούς θεσμού του Πανεπιστημίου και το αν θα εκτόπιζε την Εκκλησία από τα εκπαιδευτικά πράγματα κι αν θα ήταν φιλικά προσκείμενος στη θρησκεία. Όπως επισημαίνει η Έφη Γαζή, η καθιέρωση της πανεπιστημιακής αυτής εορτής στα μέσα του 19ου αιώνα εγγράφεται στο πλαίσιο της «απόσεισης των κατηγοριών περί αθεΐας» στην «προβολή και του Πανεπιστημίου ως χώρου διαφύλαξης παραδοσιακών αξιών» και στη «σύνδεσή του με την αυτοκέφαλη Εκκλησία»[11]. Από την τρίτη δεκαετία του 19ου αιώνα «αδιάκοπη είναι η διασταύρωση της επίσημης Θρησκευτικής ζωής με την κοσμική Ελληνική ζωή»[12]. Και αυτό αποτυπώνει μεταξύ άλλων η καθιέρωση της συγκεκριμένης εορτής.

Υμνολογία Επεξεργασία

Απολυτίκιο (Ἦχος α')

Τούς Τρεῖς Μεγίστους Φωστῆρας τῆς Τρισηλίου Θεότητος,
τούς τήν οἰκουμένην ἀκτῖσι δογμάτων θείων πυρσεύσαντας,
τούς μελιῤῥύτους ποταμούς τῆς σοφίας,
τούς τήν κτίσιν πᾶσαν θεογνωσίας νάμασι καταρδεύσαντας,
Βασίλειον τόν Μέγαν, καί τόν Θεολόγον Γρηγόριον,
σύν τῷ κλεινῷ Ἰωάννη, τῷ τήν γλῶτταν Χρυσοῤῥήμονι,
πάντες οἱ τῶν λόγων αὐτῶν ἐρασταί, συνελθόντες ὕμνοις τιμήσωμεν·
αὐτοί γάρ τῇ Τριάδι, ὑπέρ ὑμῶν ἀεί πρεσβεύουσιν.


Παραπομπές Επεξεργασία

  1. Γαζή Έφη, Ο δεύτερος βίος των Τριών Ιεραρχών. Μια γενεαλογία του "Ελληνοχριστιανικού πολιτισμού", Νεφέλη, Αθήνα 2004, σελ. 183-184
  2. όπ.π., σελ. 136 κ.εξ.
  3. Michael Angold, Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία από το 1025 έως το 1204. Μια πολιτική ιστορία, μτφρ. Ευαγγελία Καργιανιώτη, Παπαδήμας, Αθήνα 1997, σελ. 174
  4. όπ.π., σελ.124
  5. όπ.π., σελ. 124 και Γαζή Έφη, όπ.π., σελ. 153-154
  6. Παναγιώτης Χρήστου, Ελληνική Πατρολογία, τομος Α, Εισαγωγή, εκδ.Κυρομάνος, Θεσσαλονίκη, 1999, σελ.27
  7. Έφη Γαζή, όπ.π., σελ. 106-116 Γεώργιος Δ. Μεταλληνός, « Οἱ Τρεῖς Ἱεράρχαι “προστάται” τῆς Ἰονίου Ἀκαδημίας», στό: Ἀντίδωρον πνευματικόν, Ἀθῆναι 1992, σελ. 281-303
  8. Αθανάσιος Καλαμάτας, «Η Γιορτή των Τριών Ιεραρχών κατά τον 19ο και 20ό αιώνα.Προσπάθειες συγκρότησης εθνικοθρησκευτικής συνείδησης στο χώρο της εκπαίδευσης. Η περίπτωση του Γυμνασίου Μυτιλήνης (1840-1923)», Αιολικά Χρονικά, τόμ.17(2015),σελ201
  9. όπ.π., σελ .86-88
  10. όπ.π., σελ. 104
  11. όπ.π., σελ. 97
  12. Κωνσταντίνος Δημαράς, «Η ιδεολογική υποδομή του νέου Ελληνικού κράτους», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τόμ. ΙΓ' (1977), σελ. 473

Πηγές Επεξεργασία

  • Michael Angold: Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία από το 1025 έως το 1204. Μια πολιτική ιστορία, μτφρ. Ευαγγελία Καργιανιώτη, Παπαδήμας, Αθήνα 1997
  • Έφη Γαζή: Ο δεύτερος βίος των Τριών Ιεραρχών. Μια γενεαλογία του «ελληνοχριστιανικού πολιτισμού», Νεφέλη, Αθήνα 2004, ISBN 960-211-692-7.
  • Γεώργιος Δ. Μεταλληνός: « Οἱ Τρεῖς Ἱεράρχαι “προστάται” τῆς Ἰονίου Ἀκαδημίας», στό: Ἀντίδωρον πνευματικόν, Ἀθῆναι 1992, σελ. 281-303
  • Αθανάσιος Καλαμάτας: «Η γιορτή των Τριών Ιεραρχών κατά τον 19ο και 20ό αιώνα. Προσπάθειες συγκρότησης εθνικοθρησκευτικής συνείδησης στο χώρο της εκπαίδευσης. Η περίπτωση του Γυμνασίου Μυτιλήνης (1840-1923)», Αιολικά Χρονικά, τόμ. 17 (2015), σσ. 194-203
  • Παναγιώτης Χρήστου: Ελληνική Πατρολογία, τόμος Α': «Εισαγωγή», εκδ. Κυρομάνος, Θεσσαλονίκη 1999

Βιβλιογραφία Επεξεργασία

  • Σπυρίδων Τρωϊάνος: «Το έργο των Τριών Ιεραρχών στον νομικό βίο των Βυζαντινών», Πλάτων, τόμ. 53 (2003), σσ. 41-61
  • Σωζ. Θωμόπουλος: «Οἱ τρεῖς Ἱεράρχαι. Βιβλιογραφικὸν σχεδίασμα (1550-1984)», Θεολογία, τόμ. 60 (1989), σσ. 775-800
  • μητρ. Χρυσόστομος Θέμελης: «Ἡ ἑορτὴ τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν ἐν τῷ Πανεπιστημίῳ Ἀθηνῶν (Α´)», Θεολογία, τόμ. 62 (1991), σελ. 7-65, 201-277

Εξωτερικοί σύνδεσμοι Επεξεργασία

  • Εορτασμός των Τριών Ιεραρχών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας Μιχαήλ Στασινόπουλου.30/01/1975 [1]
  • Εορτασμός της ημέρας των Τριών Ιεραρχών στο Πανεπιστήμιο ΑΘΗΝΩΝ, 30/01/1977[2][νεκρός σύνδεσμος]