Τσομπανίδες

Οι Τσομπανίδες ή Τσουπανίδες (περσικά: سلسله امرای چوپانی), ήταν απόγονοι μιας μογγολικής οικογένειας από τη φυλή Σουλντούς, που απέκτησε δόξα και κύρος στην Περσία του 14ου αιώνα. Αρχικώς υπηρετώντας υπό τους Ιλχανίδες, πήραν τον ντε φάκτο έλεγχο της περιοχής όπου ήταν κυβερνήτες, μετά την πτώση του Ιλχανάτου. Οι Τσομπανίδες κυβερνούσαν το Αζερμπαϊτζάν (όπου είχαν τη βάση τους), το Αρράν (η Αλβανία του Καυκάσου), τμήματα της Ανατολίας, Μεσοποταμίας, και των δυτικών εδαφών της κεντρικής Περσίας, ενώ οι Τζαλαγιρίδες πήραν την εξουσία στην ιστορική Βαγδάτη.

Τσομπανίδες سلسله امرای چوپانی
1335 – 1357
Τοποθεσία {{{κοινό_όνομα}}} Το κράτος των Τσομπανιδών (με μπλε χρώμα)
Πρωτεύουσα		Ταυρίδα
Γλώσσες		Περσικά, Μογγολικά
Πολίτευμα		Μοναρχία
Ιστορία
-	Ίδρυση	1335
-	Κατάκτηση από τη Χρυσή Ορδή και το Σουλτανάτο των Τζαλαγιριδών	1357

Οι αρχικοί Τσομπανίδες

Οι πρώτοι Τσομπανίδες ήταν μέλη της μογγολικής φυλής Σουλντούς. Ο Σοργκάν Σίρα, ένας από τους πρώτους σημαντικούς Τσομπανίδες, υπηρέτησε υπό τον Τζένγκις Χαν κατά την άνοδο του τελευταίου στην εξουσία. Αργότερα, οι Τσομπανίδες μετακινήθηκαν σε εδάφη της εξουσίας του Ιλχανάτου. Ένας απόγονος του Σίρα, ο εμίρης Τουνταχούν, σκοτώθηκε το 1277 πολεμώντας υπό τις δυνάμεις των Ιλχανιδών ενάντια στους Μαμελούκους της Αιγύπτου στη μάχη του Ελμπιστάν. Άφησε πίσω του έναν υιό, τον Μαλίκ (στα ελληνικά: βασιλιάς), που με τη σειρά του απέκτησε τον εμίρη Τσουπάν, από τον οποίο η οικογένεια πήρε το όνομα με το οποίο έμεινε γνωστή στην ιστορία.

Ο εμίρης Τσουπάν και οι υιοί του

Στις αρχές του 14ου αιώνα, ο εμίρης Τσουπάν υπηρέτησε υπό τρεις διαδοχικούς χάνους του Ιλχανάτου, με πρώτο τον Μαχμούντ Γκαζάν. Όντας αξιοσημείωτος στρατιωτικός ηγέτης, γρήγορα απέκτησε ένα βαθμό επιρροής στους εκάστοτε χάνους και παντρεύτηκε αρκετές γυναίκες απογόνους της οικογένειας του παλαιού χάνου Χουλαγκού. Η ισχύς του δημιούργησε δυσαρέσκεια στους υπόλοιπους ευγενείς του χανάτου, που συνωμότησαν εναντίον του το 1319, αλλά απέτυχαν. Ο χάνος του Ιλχανάτου όμως, Αμπού Σαΐντ, που επίσης ήταν δυσαρεστημένος από την επιρροή του Τσουπάν, κατάφερε να τον εκδιώξει από την Αυλή. Ο Τσουπάν κατέφυγε τότε στη Χεράτ, όπου οι εκεί κυβερνήτες Καρτίδες τον εκτέλεσαν. Αρκετοί από τους υιούς του κατέφυγαν στα εδάφη της Χρυσής Ορδής ή των Μαμελούκων της Αιγύπτου, ενώ άλλοι σκοτώθηκαν.

Η Μπαγκντάντ Χατούν

Οι Τσομπανίδες δεν εξολοθρεύτηκαν εντελώς από την Περσία. Μια κόρη του Τσουπάν, η Μπαγκντάντ (Βαγδάτη) Χατούν, είχε τραβήξει την προσοχή του χάνου Αμπού Σαΐντ. Ενώ ζούσε ο πατέρας της, είχε παντρευτεί τον Χασάν Μπουζούργκ, τον μελλοντικό ιδρυτή της δυναστείας των Τζαλαγιριδών, αλλά μετά τη φυγή του εμίρη Τσουπάν ο άντρας της τη χώρισε, όμως την παντρεύτηκε κατόπιν ο ίδιος ο χάνος του Ιλχανάτου, ο Αμπού Σαΐντ. Γρήγορα απέκτησε επιρροή στον Αμπού Σαΐντ και ασκούσε σημαντική εξουσία στο χανάτο. Αν και δεν αποδείχθηκε ποτέ, θεωρείται ότι συμμετείχε σε όλες τις συνωμοσίες εναντίον του χάνου άντρα της, και από κάποιους πιστεύεται ότι είχε προκαλέσει το θάνατό του το 1335. Τελικώς, εκτελέστηκε από τον διάδοχο του Αμπού Σαΐντ, Αρπά Χαν.

Ο ρόλος των Τσομπανιδών κατά την πτώση του Ιλχανάτου και ο Χασάν Κουτζέκ

Η θέση του Αρπά Χαν αποδείχθηκε αδύναμη. Όταν μία εγγονή του Τσουπάν, η Ντιλσάντ Χατούν, κατέφυγε στο Ντιγιαρμπακίρ, κατάφερε να ωθήσει τον κυβερνήτη εκείνης της περιοχής να επιτεθεί και νικήσει τον Αρπά Χαν. Κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης που ξέσπασε τα επόμενα χρόνια, μέλη του οίκου των Τσομπανιδών συμπαρατάχθηκαν με διάφορες φατρίες, όπως του Αρπά Χαν ή του Χασάν Μπουζούργκ. Ο τελευταίος παντρεύτηκε τη Ντιλσάντ Χατούν, από την οποία γεννήθηκαν οι πρώτοι διάδοχοι των Τζαλαγιριδών.

Ενώ οι Τζαλαγιρίδες παγίωναν την εξουσία τους στο Ιράκ, οι υπόλοιποι Τσομπανίδες επίσης δρούσαν πυρετωδώς. Ο Χασάν Κουτζέκ, εγγονός του εμίρη Τσουπάν, συσπείρωσε τα περισσότερα μέλη της οικογένειας στο πλευρό του και νίκησε τους Τζαλαγιρίδες το 1338, ανοίγοντας το δρόμο για ένα βασίλειο των Τσομπανιδών στην περιοχή γύρω από την Ταυρίδα. Την ίδια χρονιά, ο Κουτζέκ ανέβασε τη Σατί Μπεγ, αδελφή του παλαιότερου χάνου Αμπού Σαΐντ και χήρα του εμίρη Τσουπάν, στο θρόνο των Ιλχανιδών. Για να κρατήσει υπό έλεγχο τη Σατί Μπεγ, την ανάγκασε να παντρευτεί τον έμπιστο συνεργάτη και μαριονέτα του, Σουλεϊμάν Χαν. Ο Χασάν Κουτζέκ συνέχισε να μάχεται με τους Τζαλαγιρίδες (μια σύγκρουση που περιπλέχθηκε περαιτέρω από τις εισβολές του Τογκά Τεμούρ του Χορασάν που διεκδικούσε το θρόνο του Ιλχανάτου), όμως η μεγαλύτερη και πιο δύσκολη πρόκληση αποδείχθηκε ότι ήταν οι ενδοοικογενειακές συγκρούσεις. Αρκετά μέλη των Τσομπανιδών κατέφυγαν στους Τζαλαγιρίδες. Μέχρι το 1343 που απεβίωσε, ο Κουτζέκ απασχολείτο ακόμα σε μεγάλο βαθμό με αυτές τις εσωτερικές διαμάχες.

Ο Μαλίκ Ασράφ και η παρακμή των Τσομπανιδών

Μετά το θάνατο του Χασάν Κουτζέκ, γρήγορα προέκυψε διαμάχη για την εξουσία. Κατά τη διάρκεια της διαμάχης, ο αδελφός του Χασάν Κουτζέκ, Μαλίκ Ασράφ, κέρδισε το πάνω χέρι, εξολοθρεύοντας τους θείους του. Με το τέλος του 1344 ο Ασράφ είχε κερδίσει τον επαρκή έλεγχο στα εδάφη των Τσομπανιδών. Όπως οι προκάτοχοί του, χρησιμοποιούσε μαριονέτες μονάρχες και κυβερνούσε στη σκιά. Κατά τη διάρκεια της εξουσίας του, οι Τσομπανίδες επιχείρησαν το 1347 να καταλάβουν τη Βαγδάτη από τους Τζαλαγιρίδες, αλλά απέτυχαν παταγωδώς. Επίσης, ο Ασράφ απέτυχε να καταλάβει την περιοχή Φαρς από τους Ινζουίδες το 1350. Καθώς η εξουσία του εξασθενούσε, γινόταν όλο και πιο αυταρχικός, προκαλώντας την ευρεία δυσαρέσκεια των υπηκόων του. Όταν οι δυνάμεις της Χρυσής Ορδής νίκησαν αποφασιστικά τους Τσομπανίδες και κατέλαβαν την Ταυρίδα το 1357, λίγοι θρήνησαν για την απώλεια της εξουσίας των Τσομπανιδών. Ο Μαλίκ Ασράφ εκτελέστηκε, και η οικογένειά του μεταφέρθηκε βόρεια στα εδάφη της Χρυσής Ορδής. Οι απόγονοι του Ασράφ εκτελέστηκαν στην Περσία, με αποτέλεσμα το οριστικό τέλος της εξουσίας των Τσομπανιδών.