Υπόθεση Πολκ

Η υπόθεση Πολκ αφορά την ανεξιχνίαστη δολοφονία του Αμερικάνου δημοσιογράφου Τζορτζ Πολκ στη μεταπολεμική περίοδο που συγκλόνισε την Ελλάδα και είχε τεράστιες διεθνείς προεκτάσεις.

Τζορτζ Πολκ
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση	17  Οκτωβρίου 1913 Φορτ Γουόρθ
Θάνατος	16  Μαΐου 1948 Θεσσαλονίκη
Συνθήκες θανάτου	ανθρωποκτονία
Χώρα πολιτογράφησης	Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	Αγγλικά
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	δημοσιογράφος
Σχετικά πολυμέσα

Τζορτζ Πολκ

Ο Τζορτζ Πολκ γεννήθηκε στο Φορτ Γουόρθ του Τέξας το 1913. Ήταν γιος του δικηγόρου Τζέιμς Πολκ, και απόγονος του προέδρου των ΗΠΑ Τζέιμς Νοξ Πολκ. Μεγαλώνοντας εγκαταστάθηκε στην Αλάσκα όπου άρχισε να ασχολείται με τη δημοσιογραφία. Το 1939 πήγε στην Άπω Ανατολή ως ανταποκριτής της εφημερίδας New York Herald Tribune. Προς το τέλος του Β' Παγκόσμιου Πόλεμου επέστρεψε στην πατρίδα του και κατατάχθηκε στην Αεροπορία του Ναυτικού. Μετά το τέλος του πολέμου εργάσθηκε ως ελεύθερος ρεπόρτερ στο δίκτυο CBS. Το 1947 ήρθε στην Ελλάδα όπου γνώρισε την αεροσυνοδό Ρέα Κοκκώνη την οποία και παντρεύτηκε. Στις 16 Μαΐου του 1948, βρέθηκε δολοφονημένος στο Θερμαϊκό, κοντά στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης.

Επικρατούσα κατάσταση

Στις 12 Μαρτίου 1947 εξαγγέλλεται στο Αμερικανικό Κογκρέσσο από τον πρόεδρο των ΗΠΑ Χάρρυ Τρούμαν το ομώνυμο Δόγμα Τρούμαν με το οποίο οι ΗΠΑ αναλαμβάνουν την κηδεμονία της Ελλάδας από τους Βρετανούς, οι οποίοι λόγω οικονομικών προβλημάτων θα αποχωρούσαν από την Ελλάδα. Το Δόγμα Τρούμαν συνίστατο στην υπογραφή μιας συμφωνίας μεταξύ της ελληνικής και της αμερικανικής κυβέρνησης με την οποία θα παρεχόταν οικονομική, υλική και τεχνοκρατική βοήθεια στην Ελλάδα, υπό τον φόβο της διολίσθησής της στο "σιδηρούν παραπέτασμα". Ουσιαστικά την περίοδο εκείνη ξεκινά ο Ψυχρός Πόλεμος.

Στην Ελλάδα βρίσκεται σε εξέλιξη εμφύλιος πόλεμος. Στους ορεινούς όγκους της Δυτικής Μακεδονίας και της Ηπείρου κυριαρχούσε ο Δημοκρατικός Στρατός με αρχηγό τον Μάρκο Βαφειάδη. Στις 10 Φεβρουαρίου του 1948 αντάρτες κανονιοβολούν τη Θεσσαλονίκη με ορειβατικό πυροβόλο. Την Πρωτομαγιά δολοφονείται στην Αθήνα ο Υπουργός Δικαιοσύνης Χρήστος Λαδάς. Ακολουθούν ομαδικές εκτελέσεις καταδικασμένων μελών και οπαδών του ΚΚΕ.

Το σκηνικό της υπόθεσης

Ο Τζορτζ Πολκ αποτελεί «αγκάθι» για τις κυβερνήσεις των ΗΠΑ και της Ελλάδας. Δημοσιεύονται σε αμερικανικές εφημερίδες άρθρα του στα οποία υπάρχουν αναφορές για την πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα, για «λαθροχειρίες πολιτικών», αλλά και για συνεργασία Χωροφυλακής, Αμερικανών και μαυραγοριτών.

Το Μάιο του 1948 μεταβαίνει στη Θεσσαλονίκη, με στόχο να συναντηθεί μέσω συνδέσμων με τον αρχηγό του ΔΣΕ Μάρκο Βαφειάδη ώστε να καταγράψει μέσω συνέντευξης τις απόψεις του για τον ελληνικό εμφύλιο. Το βράδυ της 8ης Μαΐου φεύγει από το ξενοδοχείο που έμενε και από τότε χάνονται τα ίχνη του. Στις 10 Μαΐου οι υπάλληλοι του ξενοδοχείου αναφέρουν την εξαφάνισή του στις αστυνομικές αρχές οι οποίες αδρανούν. Στις 11 Μαΐου, μια επιστολή, χωρίς γραμματόσημο, που περιέχει την ταυτότητά του βρίσκεται στο ταχυδρομείο του Λευκού Πύργου και παραδίδεται στην Υπηρεσία Αλλοδαπών. Στις 12 Μαΐου έρχεται στη Θεσσαλονίκη η σύζυγός του Ρέα η οποία διαπιστώνει ότι ο άντρας της έχει εξαφανιστεί. Η αστυνομία στην οποία αποτάνθηκε δηλώνει άγνοια.

Στις 16 Μαΐου ο ψαράς Λάμπρος Αντώναρος βρίσκει ένα πτώμα στο Θερμαϊκό, δεμένο χειροπόδαρα, πυροβολημένο με μια σφαίρα στο πίσω μέρος του κεφαλιού που αποδεικνύεται ότι είναι ο Πολκ.

Επίσημη εκδοχή

Για ένα μεγάλο διάστημα οι αρχές θεωρούσαν ότι τον Πολκ τον σκότωσαν οι κομμουνιστές. Η θεωρία αυτή βρήκε αντίθετους τους Αμερικανούς, οι οποίοι δημοσίευαν σχόλια σχετικά με την κατεύθυνση που είχαν πάρει οι ανακρίσεις.

Τελικά κατηγορήθηκε από την Ασφάλεια Θεσσαλονίκης ο Αδάμ Μουζενίδης, επιτελικό στέλεχος του ΚΚΕ, ως δολοφόνος καθώς και ο Βαγγέλης Βασβανάς και ο Γρηγόρης Στακτόπουλος, συντάκτης της εφημερίδας «Μακεδονία» και ανταποκριτής του «Ρόυτερς» στη Θεσσαλονίκη, για συνέργεια.

Η εκδοχή που παρουσιάστηκε στο δικαστήριο από την Ασφάλεια Θεσσαλονίκης και έγινε αποδεκτή θέλει τον Πολκ να συναντιέται με τον Στακτόπουλο ο οποίος τον οδήγησε σε συνάντηση με τον Αδάμ Μουζενίδη. Η συνάντηση έγινε σε μια βάρκα με την οποία θα τον οδηγούσαν στον Βαφειάδη. Για λόγους ασφαλείας του έδεσαν τα μάτια, τα χέρια και τα πόδια. Τότε ο Μουζενίδης τον πυροβόλησε. Υποχρέωσε μετά τον Στακτόπουλο να ταχυδρομήσει την ταυτότητα του θύματος. Η εκδοχή αυτή υποστήριζε ότι το κίνητρο των κομμουνιστών ήταν η δημοσιοποίηση στην αμερικανική κοινή γνώμη πως η ελληνική κυβέρνηση είναι εγκληματική.

Το δικαστήριο καταδίκασε τους Μουζενίδη και Βασβανά ερήμην σε θάνατο, και τον Στακτόπουλο σε ισόβια δεσμά.

Άλλες θεωρίες

Μια άλλη εκδοχή είναι ότι οργανωτές και δράστες ήταν οι Βρετανοί με κύριο υποστηριχτή αυτής της εκδοχής τον συνεργάτη του Πολκ Κώστα Χατζηαργύρη.

Αργότερα, θα αποκαλυφθεί ότι ο Μουζενίδης το διάστημα της δολοφονίας του Πολκ ήταν νεκρός και ο Βασβανάς εκτός Ελλάδος. Η δικαστική απόφαση ξεθωριάζει και γίνεται λόγος για σκευωρία. Πρόθεση της κυβέρνησης ήταν να καταδικάσει τους κομμουνιστές και τον Δημοκρατικό Στρατό για να καταδείξει στο εσωτερικό και διεθνώς ότι οι μαχητές και οι οπαδοί τους δεν ήταν παρά απλοί δολοφόνοι.

Παράλληλα και οι Αμερικανοί κάνουν τις δικές τους έρευνες για τον δολοφόνο του Πολκ. Ο Τζέιμς Κέλις που ερευνά την υπόθεση για λογαριασμό του δικηγορικού γραφείου της Νέας Υόρκης Ντόνοβαν, γνωστού για τις διασυνδέσεις του με την αμερικανική κυβέρνηση, αποφαίνεται ότι οι αντάρτες δεν είχαν τη δυνατότητα να διαπράξουν το έγκλημα και επιρρίπτει τις ευθύνες σε δεξιούς παρακρατικούς κύκλους. Αμέσως, η έρευνά του διακόπτεται και ο Κέλις ανακαλείται στις ΗΠΑ.

Προφανώς, τους επίσημους αμερικανικούς κύκλους, που χρηματοδοτούσαν αφειδώς την ελληνική κυβέρνηση για την αντιμετώπιση του κομμουνιστικού κινδύνου, τους βόλευε όπως κυλούσαν τα πράγματα με την καταδίκη του κομμουνιστή Στακτόπουλου. Ο Εντμουντ Κίλι στο βιβλίο του «The Salonica Bay Murder» υπογραμμίζει ότι μετά τη δολοφονία του Πολκ και τη δίκη που ακολούθησε περιορίστηκε και τελικώς σίγησε στην Αμερική κάθε κριτική εναντίον του «διεφθαρμένου βασιλικού καθεστώτος στην Ελλάδα» και της υποστήριξης που του παρείχαν οι Ηνωμένες Πολιτείες.

Παρά την καταδίκη Στακτόπουλου, διάχυτη είναι η πεποίθηση μέχρι και στις μέρες μας στην ελληνική κοινή γνώμη, αλλά και σε αμερικανούς ερευνητές, ότι ο θεσαλονικιός δημοσιογράφος δεν είχε την παραμικρή ανάμιξη στη δολοφονία Πολκ και ότι ήταν θύμα μιας καλοστημένης σκευωρίας. Πολλά βιβλία γράφτηκαν, αλλά κανένα δεν έφτασε στην αλήθεια. Όλοι, όμως, οι συγγραφείς συγκλίνουν στη διαπίστωση μιας συνωμοσίας μεταξύ μυστικών υπηρεσιών (ελληνικών, βρετανικών και αμερικανικών) για να αποδοθεί το έγκλημα στους κομμουνιστές.

Σύμφωνα με μια θεωρία, τον Πολκ δολοφόνησε ο άγγλος πράκτορας της Ιντέλιτζενς Σέρβις, Ράνταλ Κόουτς, για να εκδικηθεί την παράδοση της Ελλάδας στους Αμερικανούς. Στην εισαγωγή του βιβλίου του «Πόλεμος, διείσδυση και προπαγάνδα», ο δημοσιογράφος Φοίβος Οικονομίδης σημειώνει σχετικά ότι «κύριος οργανωτής της συνωμοσίας εναντίον του Πολκ ήταν ο στρατιωτικός ακόλουθος της πρεσβείας των ΗΠΑ στην Αθήνα, συνταγματάρχης Χάρβι Σμιθ».

Ο Ελίας Βλάντον και ο Ζακ Μέτγκερ στο βιβλίο τους «Ποιος σκότωσε τον Τζορτζ Πολκ» υποστηρίζουν την εκδοχή του οργανωμένου εγκλήματος. Ο Πολκ, αναφέρουν οι συγγραφείς, δεν βρισκόταν στη Θεσσαλονίκη για να συναντήσει τους ηγέτες του ΔΣΕ, αλλά για να ερευνήσει την κακοδιαχείριση της αμερικανικής βοήθειας προς την Ελλάδα. Οι μαυραγορίτες που είχαν την ανοχή στελεχών της Χωροφυλακής έναντι ανταλλαγμάτων και οι αμερικανοί συνεργάτες τους αποφάσισαν να του κλείσουν το στόμα.

Ο Γρηγόρης Στακτόπουλος παρέμεινε στις φυλακές μέχρι τον Αύγουστο του 1960, οπότε του δόθηκε χάρη από την κυβέρνηση Καραμανλή. Από τότε και μέχρι το 1998 που πέθανε διακήρυσσε σε όλους τους τόνους την αθωότητά του. Τέσσερεις αιτήσεις προς τον Άρειο Πάγο για επανάληψη της δίκης (αναψηλάφηση) δεν ευδοκίμησαν.