Βικιπαίδεια

Beeldenstorm

Το Beeldenstorm (στα ολλανδικά κατά προσέγγιση "θύελλα εικόνων" ή "θύελλα αγαλμάτων") και στα γερμανικά Bildersturm είναι όροι που χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν την καταστροφή θρησκευτικών εικόνων που συνέβη στην Ευρώπη τον 16ο αιώνα, όρος γνωστός στα αγγλικά ως Μεγάλη Εικονοκλασία . Κατά τη διάρκεια αυτών των χρόνων της εικονοκλασίας, η καθολική τέχνη και πολλές μορφές εκκλησιαστικών καλλιτεχνημάτων και διακοσμήσεων καταστράφηκαν σε ανεπίσημες ή μαζικές ενέργειες από πλήθη Καλβινιστών Προτεσταντών ως τμήμα της Προτεσταντικής Μεταρρύθμισης. [1] [2] Το μεγαλύτερο μέρος της καταστροφής έγινε σε έργα τέχνης σε εκκλησίες και δημόσιους χώρους. [3]

Απεικόνιση της καταστροφής στην Εκκλησία της Παναγίας στην Αμβέρσα, η «εκδήλωση υπογραφής» του Beeldenstorm, 20 Αυγούστου 1566, από τον Φρανς Χόχενμπερχ (Frans Hogenberg)
Προτεσταντική πολεμική αναπαράσταση που εξυμνεί την καταστροφή, 1566

Ο ολλανδικός όρος αναφέρεται συγκεκριμένα στο κύμα των άτακτων επιθέσεων το καλοκαίρι του 1566, που εξαπλώθηκε γρήγορα στις Κάτω Χώρες από τον νότο στον βορρά. Παρόμοια κρούσματα εικονοκλασίας σημειώθηκαν και σε άλλα μέρη της Ευρώπης, ιδίως στην Ελβετία και την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία κατά την περίοδο μεταξύ 1522 και 1566, ιδίως σε Ζυρίχη (το 1523), Κοπεγχάγη (1530), Μύνστερ (1534), Γενεύη (1535), και Άουγκσμπουργκ (1537). [4]

Στην Αγγλία πραγματοποιήθηκε αφαίρεση εικόνων, που χρηματοδοτήθηκε από την κυβέρνηση, και επίσης έγιναν και αυθόρμητες επιθέσεις από το 1535 και μετά, και στη Σκωτία από το 1559 [4] Στη Γαλλία υπήρξαν πολλά κρούσματα στο πλαίσιο των Γαλλικών Θρησκευτικών Πολέμων από το 1560 και μετά.

Ιστορικό Επεξεργασία

Στη Γαλλία άρχισαν το 1560 ανεπίσημα επεισόδια μεγάλης κλίμακας καταστροφής έργων τέχνης σε εκκλησίες από τους καλβινιστές Ουγενότους. Σε αντίθεση με τις Κάτω Χώρες, συχνά αντιμετώπισαν ισχυρή αντίσταση και απωθήθηκαν από Ρωμαιοκαθολικά πλήθη, αλλά επρόκειτο να συνεχιστούν καθ' όλη τη διάρκεια των Γαλλικών Θρησκευτικών Πολέμων. [5] Στην Αγγλικανική Αγγλία είχαν ήδη γίνει πολλές καταστροφές με οργανωμένο τρόπο κατόπιν εντολών της κυβέρνησης,[6] ενώ στη Βόρεια Ευρώπη, ομάδες Καλβινιστών βαδίστηκαν μέσα από εκκλησίες και αφαίρεσαν εικόνες, μια κίνηση που "προκάλεσε αντιδραστικές ταραχές από Λουθηρανούς όχλους" στη Γερμανία και «ανταγωνίστηκε τους γειτονικούς Ανατολικούς Ορθόδοξους» στην περιοχή της Βαλτικής. [1] [7]

 
Γερμανική ξυλογραφία του 1530 με τίτλο Klagrede der armen verfolgten Götzen und Tempelbilder (Αγγλικά: "Καταγγελία για τα φτωχά καταδιωκόμενα είδωλα και εικόνες ναών") από τον Erhard Schön .

Στη Γερμανία, την Ελβετία και την Αγγλία, η αλλαγή στο Προτεσταντικό δόγμα είχε επιβληθεί σε ολόκληρο τον πληθυσμό σε επίπεδο πόλης, πριγκηπάτου ή βασιλείου, με διαφορετικούς βαθμούς διακρίσεων, δίωξης ή απέλασης που εφαρμόστηκαν σε εκείνους που επέμεναν να παραμείνουν Ρωμαιοκαθολικοί. Οι Κάτω Χώρες, η Φλάνδρα, η Μπραμπάντ και η Ολλανδία [8] ήταν μέρος της κληρονομιάς του Φίλιππου Β 'της Ισπανίας, ο οποίος ήταν ευσεβής Καθολικός και αυτοαποκαλούμενος προστάτης της Αντι-Μεταρρύθμισης και κατέστειλε τον Προτεσταντισμό μέσω του Γενικού Κυβερνήτη ή του Αντιβασιλέα του, Η Μαργαρίτα της Πάρμα, η παράνομη θυγατέρα του αυτοκράτορα Καρόλου Ε΄, ο οποίος ήταν πιο πρόθυμος να συμβιβαστεί. Παρόλο που οι Προτεστάντες μέχρι στιγμής αντιπροσώπευαν μόνο ένα σχετικά μικρό ποσοστό του πληθυσμού των Κάτω Χωρών, αλλά συμπερελάμβαναν δυσανάλογο αριθμό από την αριστοκρατία και την ανώτερη αστική τάξη, η Καθολική Εκκλησία είχε προφανώς χάσει την πίστη του πληθυσμού και ο παραδοσιακός καθολικός αντι-κληρικισμός ήταν τώρα κυρίαρχος. [9]

Η πληγείσα περιοχή ήταν ίσως η πλουσιότερη στην Ευρώπη, αλλά εξακολουθούσε να υπάρχει οικονομική δυσφορία μεταξύ τμημάτων του πληθυσμού, ο οποίος είχε κακή συγκομιδή και σκληρό χειμώνα. Ωστόσο, οι πρόσφατοι ιστορικοί είναι γενικά λιγότερο διατεθειμένοι να δουν το κίνημα ως κίνητρο αυτών των παραγόντων από ό, τι συνέβαινε πριν από μερικές δεκαετίες. [10] [11]

 
Υπαίθριο κήρυγμα ( Το κήρυγμα του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή ) που απεικονίζεται από τον Πίτερ Μπρούγκελ τον Πρεσβύτερο, προφανώς το 1565, ένα έτος πριν από την έναρξη του κινήματος του Μπέλντενστερ.

Το Beeldenstorm μεγάλωσε από την αλλαγή συμπεριφοράς των Προτεσταντών των Κάτω Χωρών από το 1560, οι οποίοι έγιναν όλο και πιο ανοιχτοί στη θρησκεία τους, παρά τις ποινικές κυρώσεις. Τα κηρύγματα από καθολικούς ιεροκήρυκες εμποδίστηκαν και οργανώθηκαν επιδρομές για τη διάσωση των Προτεσταντών κρατουμένων από τη φυλακή, οι οποίοι στη συνέχεια συχνά διέφυγαν σε εξορία στη Γαλλία ή στην Αγγλία. Οι προτεσταντικές απόψεις διαδόθηκαν από μια μεγάλη κίνηση "επιτόπιων κηρυγμάτων" ή υπαίθριων κηρυγμάτων (ολλανδικά: hagepreken‎‎) τα οποία διεξήγοντο εκτός πόλεων και, επομένως, εκτός της δικαιοδοσίας των αρχών τους. Το πρώτο πραγματοποιήθηκε στο Κλόστερφελτ (Cloostervelt) κοντά στο Χοντσόοτε (Hondschoote), σε αυτό που είναι τώρα το διαμέρισμα (arrondissement) της Δουνκέρκης στη Γαλλική Φλάνδρα, πολύ κοντά στο σημείο όπου άρχισαν οι επιθέσεις και η πρώτη που ήταν ένοπλη πραγματοποιήθηκε κοντά στο Μπουσέπε (Boeschepe) στις 12 Ιουλίου 1562, δύο μήνες μετά το θρησκευτικό πόλεμο που ξέσπασε ξανά στα (τότε) γαλλικά σύνορα που βρίσκονται πολύ κοντά. [12]

Αυτές οι υπαίθριες λειτουργίες, ως επί το πλείστον από τους Αναβαπτιστές ή τους Μεννονίτες ιεροκήρυκες, εξαπλώθηκαν σε όλη τη χώρα, προσελκύοντας τεράστια πλήθη, αν και όχι απαραίτητα εκείνων που έκλιναν προς τον Προτεσταντισμό, και σε πολλά μέρη προηγήθηκαν αμέσως οι εικονοκλαστικές επιθέσεις του Αυγούστου του 1566. Οι διώξεις για αίρεση συνεχίστηκαν, ειδικά στο νότο, αν και ήταν ακανόνιστες, και σε ορισμένα σημεία κληρικοί "αιρετικών" απόψεων  διορίστηκαν σε εκκλησίες. Μέχρι το 1565 οι αρχές φαίνεται να είχαν συνειδητοποιήσει ότι η δίωξη δεν ήταν η απάντηση, και το επίπεδο των διώξεων επιβραδύνθηκε, και οι προτεστάντες απέκτησαν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση στην ύπαιθρο. [13] Επιστολή της 22ας Ιουλίου 1566, από τοπικούς αξιωματούχους προς τον αντιβασιλέα, προειδοποίησε ότι «επικρατούσε η σκανδαλώδης λεηλασία εκκλησιών, μοναστηριών και μονών». [14]

Οι εικονοκλαστικές επιθέσεις στις Κάτω Χώρες το 1566 Επεξεργασία

 
Μπλε: Η εξάπλωση του Beeldenstorm στις Κάτω Χώρες. Brown: η ανεξάρτητη Επισκοπή της Λιέγης (Luik).

Στις 10 Αυγούστου 1566, την ημέρα της γιορτής του Αγίου Λαυρεντίου, στο τέλος του προσκυνήματος από την Χοντσόοτε στο Στέινφοντε, το εκκλησάκι του Sint-Laurensklooster μισοκαταστράφηκε από πλήθος που εισέβαλε στο κτίσμα. Έχει προταθεί ότι οι ταραχοποιοί συνέδεαν τον Άγιο ειδικά με τον Φίλιππο Β ', του οποίου το μοναστικό ανάκτορο του Εσκοριάλ κοντά στη Μαδρίτη ήταν αφιερωμένο στον Άγιο Λαυρέντιο, και κόντευε να ολοκληρωθεί το 1566. [15] Οι εικονοκλαστικές επιθέσεις εξαπλώθηκαν ραγδαία προς τα βόρεια και είχαν ως αποτέλεσμα την καταστροφή όχι μόνο εικόνων αλλά και κάθε είδους διακόσμησης και επίπλων σε εκκλησίες και άλλη εκκλησιαστική περιουσία και επιθέσεις σε κληρικούς. Ωστόσο, υπήρξε σχετικά μικρή απώλεια ζωών, σε αντίθεση με παρόμοια συμβάντα στη Γαλλία, όπου οι κληρικοί συχνά σκοτώνονταν, όπως και ορισμένοι εικονοκλάστες. [16]

Οι επιθέσεις έφτασαν στο εμπορικό κέντρο των Κάτω Χωρών, στην Αμβέρσα, στις 20 Αυγούστου και στις 22 Αυγούστου στη Γάνδη, όπου καταστράφηκαν ο καθεδρικός ναός, οκτώ εκκλησίες, είκοσι πέντε μοναστήρια και σκήτες, δέκα νοσοκομεία και επτά παρεκκλήσια. Από εκεί, εξαπλώθηκε περαιτέρω ανατολικά και βόρεια, φτάνοντας στο Άμστερνταμ, στη συνέχεια μια πολύ μικρότερη πόλη, μέχρι τις 23 Αυγούστου, και συνεχίζοντας στα βόρεια και ανατολικά έως τον Οκτώβριο, αν και οι κύριες πόλεις δέχτηκαν επίθεση κυρίως τον Αύγουστο. Η Βαλανσιέν ("Valencijn" στον χάρτη) ήταν η πιο νότια πόλη που δέχτηκε επίθεση. Στα ανατολικά, το Μάαστριχτ στις 20 Σεπτεμβρίου και το Φένλο στις 5 Οκτωβρίου αντιμετώπισαν επιθέσεις, αλλά γενικά οι εστίες περιορίστηκαν σε πιο δυτικές και βόρειες περιοχές. [17] Πάνω από 400 εκκλησίες δέχτηκαν επίθεση μόνο στη Φλάνδρα. [18]

Ο αυτόπτης μάρτυρας Ρίτσαρντ Κλάου (Richard Clough), ένας Ουαλλός προτεστάντης έμπορος τότε στην Αμβέρσα, περιέγραψε τα εξής: "όλες οι εκκλησίες, τα παρεκκλήσια και οι οικίες ατόμων αυτού του δόγματος της θρησκείας έχουν καταστραφεί εντελώς, και κανένα αντικείμενο δεν παρέμεινε ολόκληρο μέσα σε αυτά, αλλά έσπασαν και καταστράφηκαν τελείως από τόσο λίγους ανθρώπους, που θα εκπλήσσει. "Ο καθεδρικός ναός "Εκκλησία της Παναγίας" στην Αμβέρσα,(απεικονίζεται στην κορυφή) αργότερα «έμοιαζε με κόλαση, με πάνω από 10.000 πυρσούς να καίγονται, και τόσο θόρυβο σαν να είχαν συγκεντρωθεί ουρανός και γη, με πτώση εικόνων και καταστροφή δαπανηρών έργων τέτοιας μορφής, με τις ζημίες τόσο μεγάλες, που άνθρωπος δεν μπορούσε να περάσει από την εκκλησία. Έτσι, σε μικρό [σύντομο], δεν μπορώ να σας γράψω σε x φύλλα χαρτιού το παράξενο θέαμα που είδα εκεί, τα αντικείμενα και όλα καταστράφηκαν. " [19]

Ο Νίκολας Σάντερ (Nicolas Sander), ένας Άγγλος Καθολικός εξόριστος που ήταν καθηγητής θεολογίας στο Λέουβεν, περιέγραψε την καταστροφή στην ίδια εκκλησία:

... αυτοί οι νέοι οπαδοί αυτού του νέου κηρύγματος έριξαν το χαραγμένο [γλυπτό] και κατέστρεψαν τους πίνακες, όχι μόνο τον ναό της Παναγίας αλλά και σε όλους τους άλλους στην πόλη. Έσκισαν τις κουρτίνες, έσπασαν σε κομμάτια το σκαλιστό έργο από ορείχαλκο και πέτρα, σπάζουν τους βωμούς, έσχισαν τα υφάσματα και τα λείψανα, έσπασαν τις ταφόπλακες, τους κάλυκες και τα άμφια, απέσπασαν τον ορείχαλκο από τις ταφόπλακες, χωρίς να τους λιτώσουν ούτε τα γυάλινα αντικείμενα και καθίσματα που φτιάχτηκαν γύρω από τους πυλώνες της εκκλησίας για να καθίσουν οι άνδρες. ... το Ευλογημένο Μυστήριο του βωμού ... έπεσαν κάτω από τα πόδια τους και (φρικτό είναι να πούμε!) ούρησαν σε αυτά ... αυτή η ψευδής αδελφότητα έκαψε και κατέστρεψε όχι μόνο όλα τα είδη βιβλίων της Εκκλησίας, αλλά, επιπλέον, κατέστρεψαν ολόκληρες βιβλιοθήκες με βιβλία όλων των επιστημών και γλωσσών, ναι τις Αγίες Γραφές και τους αρχαίους πατέρες, και έσπασαν σε κομμάτια τους χάρτες και τα διαγράμματα με τις περιγραφές των χωρών. [20]

 
Κατεστραμμένα ανάγλυφα αγάλματα στον καθεδρικό ναό του Αγίου Μαρτίνου της Ουτρέχτης .

Τέτοιες λεπτομέρειες επιβεβαιώνονται από πολλές άλλες πηγές. μαρτυρίες των ενεργειών των εικονοκλαστών από αυτόπτες μάρτυρες και τα αρχεία των μεταγενέστερων δικών πολλών από αυτούς καθιστούν σαφές ότι υπήρχε συχνά ένα σημαντικό στοιχείο καρναβαλιού στα συμβάντα, με πολλές κοροϊδίες των εικόνων και των εξαρτημάτων, όπως γραμματοσειρές που καταγράφηκαν καθώς οι εικονοκλάστες έκαναν τη "δουλειά" τους. Το αλκοόλ συνέβαλε σε μεγάλο βαθμό σε πάρα πολλά γεγονότα, ίσως σε ορισμένες περιπτώσεις, διότι στο ολλανδικό δίκαιο η μέθη θα μπορούσε να θεωρηθεί ελαφρυντικός παράγοντας για ποινικές καταδίκες. [21]

Η καταστροφή περιελάμβανε συχνά λεηλασία του σπιτιού του ιερέα, και μερικές φορές ιδιωτικά σπίτια που υποπτεύονταν ότι στέγαζαν εκκλησιαστικά αγαθά. Υπήρξε μεγάλη λεηλασία κοινών οικιακών ειδών από σπίτια κληρικών και μοναστήρια, καθώς και ληστείες σε δρόμους γυναικείων κοσμημάτων από το πλήθος. μετά τη καταστροφή των εικόνων και τη λεηλασία της ιδιοκτησίας, "οι άντρες τάιζαν τα στομάχια τους με σαρκοφάγική τάση με μπύρα, ψωμί, βούτυρο και τυρί, ενώ οι γυναίκες άρπαζαν τα απαραίτητα για την κουζίνα ή το υπνοδωμάτιο". [22]

 
Μεταγενέστερη βιβλιογραφική απεικόνιση της καταστροφής στην Αμβέρσα, 1727

Υπάρχουν πολλές καταγραφές τελετουργιών αντιστροφής, στις οποίες η εκκλησία μερικές φορές αντιστοιχούσε σε ολόκληρη την κοινωνική τάξη. Μερικές φορές παιδιά συμμετείχαν με ενθουσιασμό και στη συνέχεια τα παιχνίδια στο δρόμο έγιναν μάχες μεταξύ των « παπιστών » και των « ζητιάνων ». Ένα παιδί σκοτώθηκε στο Άμστερνταμ από πέτρα που ρίχτηκε σε ένα τέτοιο παιχνίδι. [23] Αλλού οι εικονοκλάστες φάνηκαν να αντιμετωπίζουν τις ενέργειές τους ως εργασία, σε μια πόλη η ομάδα περίμενε να σημάνει το κουδούνι για να σηματοδοτήσει την έναρξη της εργάσιμης ημέρας πριν ξεκινήσουν τη δουλειά τους. Οι τάφοι και οι μνημειώδεις επιγραφές τωνπατρικίων και της αριστοκρατίας, και, σε ορισμένες περιπτώσεις, βασιλικών οικογενειών, παραμορφώθηκαν ή καταστράφηκαν σε διάφορα μέρη, αν και δεν επιτέθηκαν σε κοσμικά δημόσια κτίρια όπως τα δημαρχεία και τα ανάκτορα των ευγενών. [24] Στη Γάνδη, από τη μία πλευρά, το μνημείο σε μια εκκλησία της αδελφής του Καρόλου Ε΄, Ίζαμπελ (και άρα θείας του Φίλιππου) αφέθηκε στην ησυχία της, αλλά ένα άγαλμα στην οδό Καρόλου Ε΄ και της Παρθένου καταστράφηκε. [25]

Οι δράσεις ήταν αμφιλεγόμενες μεταξύ των Προτεσταντών, μερικοί από τους οποίους αδικαιολόγητα προσπάθησε να κατηγορήσει Καθολικούς ως προβοκάτορες, [26] καθώς έγινε σαφές ότι «τα πλέον δημοφιλή στοιχεία του αντιφρονούντος κινήματος ήταν εκτός ελέγχου». [27] Οι διαμαρτυρόμενοι ιερείς και ακτιβιστές που επέστρεψαν από την εξορία στην Αγγλία και αλλού έπαιξαν σημαντικό ρόλο, και μεμονωμένοι πλούσιοι Προτεστάντες ήσαν ευρέως ύποπτοι ότι προσέλαβαν άνδρες για να κάνουν τη "δουλειά" σε ορισμένα μέρη, ειδικά στην Αμβέρσα. [28]

Σε ορισμένες αγροτικές περιοχές συμμορίες εικονοκλαστών κινούνταν στην ύπαιθρο μεταξύ εκκλησίας του χωριού και μοναστηριών για αρκετές ημέρες. [3] [29] Αλλού συμμετείχαν μεγάλα πλήθη, μερικές φορές εγχώριοι και μερικές φορές ξένοι. Σε ορισμένα μέρη οι ευγενείς παρείχαν βοήθεια, διατάσσοντας την εκκαθάριση των εκκλησιών στα κτήματά τους. Οι τοπικοί δικαστές συχνά αντιτάχθηκαν, αλλά αποδείχτηκαν αναποτελεσματικοί στο να σταματήσουν την καταστροφή. [30] Σε πολλές πόλεις η συντεχνία των τοξοτών, που είχε καθήκον να ελέγχει τη δημόσια τάξη, δεν έκανε καμία προσπάθεια να κινηθεί ενάντια στα πλήθη. [31]

Το 1566, σε αντίθεση με την κατάσταση μετά τον ογδοηκονταετή πόλεμο και τη σημερινή, ο Προτεσταντισμός στις Κάτω Χώρες συγκεντρώθηκε κυρίως στο νότο (περίπου στο σύγχρονο Βέλγιο ) και πολύ πιο αδύναμος στο Βορρά (περίπου εκεί που σήμερα είναι η Ολλανδία ) και η εικονοκλασία ξεκίνησε στοβ Βορρά αργότερα, μετά τη γνωστοποίηση των ειδήσεων για τα γεγονότα στην Αμβέρσα, και υπήρξε αντίδραση με μεγαλύτερη επιτυχία από τις τοπικές αρχές σε ορισμένες πόλεις, αν και εξακολουθούσαν να συμβαίνουν στις περισσότερες από αυτές. [32] Για άλλη μια φορά μεμονωμένοι κοινωνικά εξέχοντες λαϊκοί πρωτοστατούσαν συχνά [33] Σε πολλά μέρη υπήρχαν, ή λεγόταν αργότερα ότι υπήρχαν, ψευδείς ισχυρισμοί από επίσημες επιτροπές από κάποια τοπική αρχή για την εκτέλεση των ενεργειών, και μέχρι το τέλος των γεγονότων ορισμένες πόλεις στον Βορρά αφαίρεσαν εικόνες με εντολή της τοπικής αρχής, πιθανώς να αποτρέψουν τιςς ταραχές που θα συνόδευαν δράσεις από τον όχλο. [34]

Η ανάλυση των αρχείων των μεταγενέστερων δικών αποκαλύπτει ευρύ φάσμα επαγγελμάτων, όπως τεχνίτες και μικρούς εμπόρους, ειδικά στο εμπόριο κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων, καθώς και ποικιλία εργαζομένων σε εκκλησίες, σε αρκετά χαμηλό επίπεδο. Όπου καταγράφονται οικονομική κατάσταση και περιουσίες, είναι "στην καλύτερη περίπτωση μέτριου επιπέδου". [35]

Η "Stille beeldenstorm" του 1581 στην Αμβέρσα Επεξεργασία

Μετά τις επιθέσεις του 1566 στην Αμβέρσα υπήρχε μια ακόμη περίοδοσ εικονοκλασίας εκεί το 1581, μετά την εκλογή Καλβινιστικού δημοτικού συμβουλίου και την εκκαθάριση των κληρικών και των συντεχνιών της πόλης από τους καθολικούς αξιωματούχους. Αυτό είναι γνωστό ως "ήσυχη" ή "stille" beeldenstorm, καθώς η αφαίρεση των εικόνων πραγματοποιήθηκε από τους θεσμούς στους οποίους ανήκαν, το ίδιο το συμβούλιο, τις εκκλησίες και τις συντεχνίες. Ορισμένες εικόνες πωλήθηκαν αντί να καταστραφούν, αλλά οι περισσότερες φαίνεται να έχουν χαθεί. Μέχρι το καλοκαίρι του 1584 η Αμβέρσα πολιορκήθηκε από τον ισπανικό στρατό του Δούκα της Πάρμας, και έπεσε ένα χρόνο αργότερα. [36]

Καλλιτεχνικές απώλειες Επεξεργασία

 
Η λεηλασία των Εκκλησιών της Λυών από Καλβινιστές το 1562.

Σπάνια δόθηκε οποιαδήποτε σκέψη στην καλλιτεχνική κληρονομιά αυτών των πόλεων το 1566, αν και μερικές φορές οι οικογένειες μπόρεσαν να προστατεύσουν τα εκκλησιαστικά μνημεία των προγόνων τους, και στο Ντελφτ τα μέλη της συντεχνίας των ζωγράφων του Αγίου Λουκά κατάφεραν να σώσουν την εικόνα Αγίας Τράπεζας του Μάαρτεν φαν Χέιμσκερκ, την οποία είχε παραγγείλει η συντεχνία μόλις 15 χρόνια νωρίτερα. [37]

Το Πολύπτυχο της Γάνδης του Γιαν φαν Άικ, το οποίο τότε ήταν διάσημο ως το υπέρτατο παράδειγμα της Πρώιμης φλαμανδικής ζωγραφικής και ήδη ένα σημαντικό τουριστικό αξιοθέατο, το μόλις συντηρήθηκε το 1550, διασώθηκε με αποσυναρμολόγηση και απόκρυψή του στον πύργο του καθεδρικού ναού του Αγίου Μπάβο. Μια πρώτη επίθεση στις 19 Αυγούστου αποτράπηκε από μικρό αριθμό φρουρών. Όταν έγινε μεγαλύτερη επίθεση κατά τη νύκτα δύο μέρες αργότερα, οι εικονοκλάστες είχαν προμηθευτεί έναν κορμό δέντρου, που χρησιμοποίησαν ως κριό, και κατάφεραν να σπάσουν τις πόρτες. [38]

 
Κατεστραμμένα ανάγλυφα στο St Medarduskerk, Βέρφικ
 
1681 απεικόνιση στην ιστορία του Hugo de Groot

Μέχρι τότε τα πάνελ είχαν αφαιρεθεί από το πλαίσιό του και είχαν αποκρυβεί από τους φύλακες στη στενή σπειροειδή σκάλα μέχρι τον πύργο, με κλειδωμένη την πόρτα στο επίπεδο του εδάφους. Δεν εντοπίστηκαν και το πλήθος έφυγε αφού κατέστρεψαν τι άλλο μπορούσαν να βρουν. [38] Τα πάνελ μεταφέρθηκαν στη συνέχεια στο δημαρχείο και επέστρεψαν μόνο για να εκτεθούν το 1569, οπότε το περίτεχνο πλαίσιο είχε εξαφανιστεί. [39] Οι καλλιτεχνικές και λογοτεχνικές απώλειες περιγράφονται λεπτομερώς από τον Μάρκους φαν Φερνβάικ (Marcus van Vaernewyck) στο χρονικό του "Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick στο Ghendt 1566-1568". Το πρωτότυπο χειρόγραφο του χρνικού διατηρείται ακόμα στη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου της Γάνδης. [40]

Παρά τους φρουρούς της πολιτοφυλακής, δύο από τις τρεις κύριες εκκλησίες στο Λάιντεν υπέστησαν επίθεση: στην Pieterskerk διασώθηκαν τα βιβλία των χοροδών και τη εικόνα Αγίας Τράπεζας του Λούκας φαν Λάιντεν . [41] Στην Oude Kerk (παλαιά εκκλησία) στο Άμστερνταμ χάθηκε μια εικόνα Αγίας Τράπεζας με το κεντρικό πάνελ δημιουργημένο από τον Γιαν φαν Σκόρελ (Jan van Scorel) και τα πλαϊνά πάνελ ζωγραφισμένα και στις δύο πλευρές, δημιουργίες του Μάαρτεν φαν Χέιμσκερκ. [42] Τα πιο σημαντικά έργα πολλών ζωγράφων, ειδικά εκείνων όπως ο Πίτερ Έρτσεν (Pieter Aertsen) που εργάστηκαν στην Αμβέρσα [43], καταστράφηκαν όλα, οδηγώντας σε μια κάπως παραμορφωμένη άποψη της ιστορίας της τέχνης εκείνης της περιόδου. Μια εικόνα Αγίας Τράπεζας στο Κούλεμποργκ είχε δοθεί ως παραγγελία το 1557 στον ζωγράφο Jan Dey, στη συνέχεια καταστράφηκε το 1566 και το 1570 επαναδημιουργήθηκε από τον Dey, προφανώς ως αντίγραφο του πρώτου. Ωστόσο, το νέο έργο εκτέθηκε μόνο για πέντε χρόνια προτού αφαιρεθεί όταν η πόλη μεταστράφηκε επίσημα στον Καλβινισμό.

Συνέπειες Επεξεργασία

 
Ύστερη αναπαράσταση της καταστροφής ενός σταυρού στη Ζυρίχη το 1523.

Στις 23 Αυγούστου, η Μαργαρίτα της Πάρμας, αντιβασίλισσα των Αψβούργων και ο γενική κυβερνήτης, της οποίας η πρωτεύουσα Βρυξελλες δεν επηρεάστηκε από το κίνημα, ήλθε σε "Συμφωνία" με την ομάδα των αριστοκρατικών Προτεσταντών ηγετών γνωστών ως "Συμβιβασμός" ή Geuzen ("Ζητιάνοι) "), με την οποία παραχωρήθηκε θρησκευτική ελευθερία, σε αντάλλαγμα να επιτρέπεται στους Καθολικούς να λατρεύουν χωρίς οχλήσεις και τερμάτισε τη βία. Αντ 'αυτού, "το ξέσπασμα της εικονοκλαστικής οργής ξεκίνησε μια σχεδόν αδιάκοπη σειρά αψιμαχιών, εκστρατειών, λεηλασιών, πειρατικών επιδρομών και άλλων πράξεων βίας. Δεν υπέστησαν βία όλες οι περιοχές ταυτόχρονα ή στον ίδιο βαθμό, αλλά ουσιαστικά καμία δεν παρέμεινε άθικτη. " [44]

Πολλοί Προτεστάντες της ελίτ ανησυχούσαν τώρα για τις δυνάμεις που εξαπέλυσαν, και μερικοί από τις ευγενείς άρχισαν να στρέφονται προς υποστήριξη της κυβέρνησης. Η εφαρμογή των κάπως ασαφών όρων της συμφωνίας οδήγησε σε περαιτέρω εντάσεις και ο Γουλιέλμος Α΄ της Οράγγης, που διορίστηκε από τη Μαργαρίτα για να επιλύσει την κατάσταση στην Αμβέρσα, προσπάθησε και δεν κατάφερε να επιτύχει ευρύτερο διακανονισμό, με τον οποίο θα μπορούσαν να ζήσουν όλες οι πλευρές. Αντίθετα, η αναταραχή συνεχίστηκε και το επεισόδιο τροφοδοτούσε τις αιτίες της Ολλανδικής Επανάστασης, η οποία θα επερχόταν δύο χρόνια αργότερα. [45]

Στις 29 Αυγούστου 1566, η Μαργαρίτα έγραψε μια κάπως πανικοβλημένη επιστολή προς τον Φίλιππο, «ισχυριζόμενη ότι ο μισός πληθυσμός είχε "μολυνθεί με αίρεση" και ότι πάνω από 200.000 άνθρωποι είχαν πάρει τα όπλα ενάντια στην εξουσία της». [46] Ο Φίλιππος αποφάσισε να στείλει τον Δούκα της Άλμπα με στρατό. θα τους οδηγούσε ο ίδιος, αλλά τον κρατούσαν στην Ισπανία άλλα ζητήματα, ειδικά από την ολοένα και πιο εμφανή παράνοια του κληρονόμου του, Καρόλου των Αστουριών . [47] Όταν ο Δούκας της Άλμπα έφτασε τον επόμενο χρόνο, και σύντομα αντικατέστησε τη Μαργαρίτα ως γενικός κυβερνήτης, η βαριά καταστολή του, η οποία περιελάμβανε την εκτέλεση πολλών καταδικασμένων για εικονοκλαστικές επιθέσεις το προηγούμενο καλοκαίρι, έκανε μόνο χειρότερη την κατάσταση.

Η Αμβέρσα ήταν τότε το μεγαλύτερο χρηματοοικονομικό και διεθνές εμπορικό κέντρο της Ευρώπης, λαμβάνοντας έως και το 75 ή το 80% των αγγλικών εξαγωγών υφασμάτων [48] και οι διαταραχές δημιούργησαν σοβαρούς και δικαιολογημένους φόβους ότι η θέση της ως τέτοια απειλείται. Ο Σερ Τόμας Γκρέσαμ (Thomas Gresham), ο Άγγλος χρηματοδότης που τακτοποίησε τα δάνεια της Ελισάβετ Α΄, και του οποίου ο πράκτορας στην Αμβέρσα ήταν ο Κλάου, έφυγε από το Λονδίνο για την Αμβέρσα στις 23 Αυγούστου, μαθαίνοντας μόνο καθ 'οδόν τις επιθέσεις της Αμβέρσας. Έπρεπε να μεταφέρει 32.000 φλαμανδικές λίρες και να δανειστεί άλλες 20.000 για να χρηματοδοτήσει τα έξοδά της στην Ιρλανδία. Σε δείπνο με τον Γουλιέλμο της Οράγγης κατά την άφιξή του, ρωτήθηκε εάν "οι Άγγλοι σκέφτονταν να αποχωρήσουν από αυτήν την πόλη ή όχι", και έγραψε στον Ουίλιαμ Σέσιλ, επικεφαλής υπουργό της Ελισάβετ, "ήταν ανήσυχος γιατί δεν του άρεσε καμία από τις διαδικασίες τους "αλλά" συνειδητοποιούσε μεγάλη αναταραχή ", και προέτρεψε την αγγλική κυβέρνηση" ότι θα έπρεπε προβεί σε ενέργιες εγκαίρως και να εξετάσει κάποιον άλλο χώρο και τόπο "για την εμπορία των αγγλικών προϊόντων. Ήταν ένα μήνυμα που βοήθησε στη διαμόρφωση της πορείας των εκδηλώσεων. [49]

Οι Άγγλοι είχαν βρει την αγορά χρήματος στην Αμβέρσα σε έλλειψη κεφαλαίων νωρίτερα μέσα στο έτος, και τώρα χρησιμοποίησαν επίσης την Κολωνία και το Άουγκσμπουργκ, αλλά καθώς τα γεγονότα ξετυλίχθηκαν τον επόμενο χρόνο και καθώς η προσωπική θέση ορισμένων κορυφαίων δανειστών έγινε επισφαλής, οι Άγγλοι ανακάλυψαν με έκπληξή τους ότι οι αποπληρωμές δεν ήταν πλέον υπό πίεση, πιθανώς καθώς οι δανειστές ήταν ευτυχείς να κρατήσουν τα χρήματά τους στο εξωτερικό με δάνειο σε ασφαλή δανειολήπτη. [50] Η Ολλανδική εξέγερση, η οποία από το 1585 και μετά περιλάμβανε ολλανδικό αποκλεισμό του ποταμού Σχέλντε που οδηγούσε στην πόλη, επρόκειτο τελικά να καταστρέψει την Αμβέρσα ως σημαντικό εμπορικό κέντρο.

 
Απεικόνιση του Beeldenstorm στην een kerk, 1630, του Ντιρκ φαν Ντέλεν, έξι δεκαετίες μετά τα συμβάντα.

Σε πολλά μέρη έγιναν προσπάθειες από τους Καλβινιστές ιεροκήρυκες να καταλάβουν τα λεηλατημένα κτήρια. Αυτοί απωθήθηκαν συνήθως κατά την περίοδο μετά τις επιθέσεις. Τους κατοπινούς μήνες έγιναν προσπάθειες διαπραγματεύσεων σε πολλές πόλεις, από τον Γουλιέλμο της Οράγγής και άλλους, για την κατανομή ορισμένων εκκλησιών για να φιλοξενήσουν τους τοπικούς Προτεστάντες, συχνά χωρισμένους σε Λουθηρανούς και Καλβινιστές. Αυτές απέτυχαν ως επί το πλείστον μέσα σε λίγες εβδομάδες, κυρίως επειδή η κυβέρνηση της Μαργαρίτας τους απέρριψε. Είχε ήδη μια προηγούμενη απόπειρα συμβιβασμού που είχε καταργηθεί από τον Φίλιππο μερικούς μήνες νωρίτερα, και αναγκάστηκε να ανακαλέσει ένα διάταγμα. [51] Αντ 'αυτού υπήρχε ένα κύμα οικοδόμησης ή προσαρμογής των καλβινιστικών «ναών», αν και στο τέλος κανένας από αυτούς δεν έπρεπε να παραμείνει σε χρήση μέχρι το επόμενο έτος, και οι διατάξεις τους, που φαίνεται να έχουν επαναλάβει τα πρώιμα ελβετικά και σκωτσέζικα καλβινιστικά σχέδια, είναι σήμερα σε μεγάλο βαθμό άγνωστες. [52]

Μόλις άρχισε η εξέγερση, υπήρχαν πολλές ακόμη περιπτώσεις εκκαθάρισης εκκλησιών, μερικές ακόμη ανεπίσημες και όχι τακτικές, αλλά καθώς οι πόλεις έγιναν επίσημα Προτεσταντικές, όλο και περισσότερο έγιναν με επίσημη εντολή, όπως το Alteratie ("Τροποποίηση") του Άμστερνταμ του 1578. Οι εικόνες Αγίας Τράπεζας, τους οποίους οι Καλβινιστές, σε αντίθεση με τους Λουθηρανούς, πήραν εξάιρεσαν, συνήθως απομακρύνθηκαν εντελώς, και σε μερικές μεγάλες εκκλησίες, όπως ο Καθεδρικός Ναός της Ουτρέχτης, μεγάλα ταφικά μνημεία τοποθετήθηκαν ξανά εκεί που ήδη υπήρχαν, εν μέρει για να κάνουν την επιστροφή τους πιο δύσκολη εάν άλλαζαν οι πολιτικές συνθήκες. Μετά το τέλος του Ογδοηκονταετούς Πολέμου, στις πόλεις και τις περιοχές που έγιναν Προτεσταντικές, οι παλαιές καθολικές εκκλησίες καταλήφθηκαν σχεδόν εξ ολοκλήρου από τη νέα καθιερωμένη εκκλησία της Καλβινιστικής Ολλανδικής Μεταρρυθμισμένης Εκκλησίας, με άλλες εκκλησίες να αφήνονται να αλλάξουν οι ίδιες. [53]

Η γυμνή και κενή κατάσταση εκείνων των εκκλησιών που αφέθηκαν στους Καθολικούς μετά το τέλος των εχθροπραξιών οδήγησε σε ένα μεγάλο πρόγραμμα ανανέωσης της καθολικής τέχνης, η οποία είχε ισχυρούς δεσμούς με το σθένος του βόρειου μανιερισμού και αργότερα τη φλαμανδική μπαρόκ ζωγραφική, και δόθηκε σε πολλές γοτθικές εκκλησίες μορφή ρυθμού Μπαρόκ. [54] Στον Βορρά, τώρα σε μεγάλο βαθμό Προτεσταντικό, η θρησκευτική τέχνη εξαφανίστηκε σε μεγάλο βαθμό και η ζωγραφική της Ολλανδικής Χρυσής Εποχής επικεντρώθηκε σε ευρύ φάσμα κοσμικών θεμάτων, όπως η ρωπογραφία, η τοπιογραφία και οι νεκρές φύσεις, με αποτελέσματα που μπορεί μερικές φορές να εξέπληξαν τους Προτεστάντες που ξεκίνησε το κίνημα. Σύμφωνα με έναν μελετητή, αυτό "δεν ήταν μόνο μια δραματική αλλαγή στη λειτουργία της τέχνης, αλλά ήταν το πλαίσιο στο οποίο η σημερινή μας έννοια της τέχνης, αυτό που ο λογοτεχνικός κριτικός MH Abrams αποκάλεσε "art as such", ξεκίνησε να διαμορφώνεται, αντικαθιστώντας ένα «μοντέλο κατασκευής» όπου η θεωρία της τέχνης ασχολήθηκε με τον τρόπο δημιουργίας των έργων τους, με ένα «μοντέλο στοχασμού» που ασχολείται με την επίδραση των τελικών έργων σε έναν «μοναχικό θεατή» . [55]

Εικόνες Επεξεργασία

Δείτε επίσης Επεξεργασία

Βιβλιογραφία Επεξεργασία

  • Arnade, Peter J., Beggars, Iconoclasts και Civic Patriots: the Πολιτιστικός Πολιτισμός της Ολλανδικής Επανάστασης, Cornell University Press, 2008,(ISBN 0-8014-7496-5) ,(ISBN 978-0-8014-7496-5)
  • Charney, Noah, Stealing the Mystic Lamb: Η αληθινή ιστορία του πιο πολυπόθητου αριστούργημα στον κόσμο, PublicAffairs, 2010,(ISBN 1-58648-800-7) ,(ISBN 978-1-58648-800-0)
  • Eire, Carlos MN, War Against the Idols: Η μεταρρύθμιση της λατρείας από το Erasmus στο Calvin, Cambridge University Press, 1989,(ISBN 0-521-37984-9) ,(ISBN 978-0-521-37984-7)
  • Elliott, JH, Europe split, 1559–1598, πολλές edns, σελίδες refs από Blackwell κλασικές ιστορίες της Ευρώπης, Wiley-Blackwell, 2η έκδοση. 2000 (1η έκδοση 1968),(ISBN 0-631-21780-0) ,(ISBN 978-0-631-21780-0)
  • Ντέιβιντ Φρέντμπεργκ, "Ζωγραφική και η Αντίσταση-Μεταρρύθμιση", από τον κατάλογο στο The Age of Rubens, 1993, Boston / Toledo, Ohio, online PDF
  • Lesger, Clé, Η άνοδος της αγοράς του Άμστερνταμ και η ανταλλαγή πληροφοριών: έμποροι, εμπορική επέκταση και αλλαγή στη χωρική οικονομία των χαμηλών χωρών, γ. 1550–1630, Ashgate Publishing, Ltd., 2006,(ISBN 0-7546-5220-3) ,(ISBN 978-0-7546-5220-5)
  • Miola, Robert S., Πρώιμος σύγχρονος Καθολικισμός: μια ανθολογία πρωτογενών πηγών, Oxford University Press, 2007,(ISBN 0-19-925985-2) ,(ISBN 978-0-19-925985-4)
  • Montias, John Michael. Vermeer and His Milieu: Ένας Ιστός Κοινωνικής Ιστορίας, Princeton University Press, 1991,(ISBN 0-691-00289-4) ,(ISBN 978-0-691-00289-7)
  • Petegree, Andrew. Ο Έμντεν και η ολλανδική εξέγερση: εξορία και η ανάπτυξη του αναμορφωμένου Προτεσταντισμού, Oxford University Press, 1992,(ISBN 0-19-822739-6) ,(ISBN 978-0-19-822739-7)
  • Ramsay, George Daniel, οι έμποροι της Βασίλισσας και η εξέγερση των Κάτω Χωρών: το τέλος της Αμβέρσας, μέρος 2 του τέλους της Αμβέρσας, Manchester University Press ND, 1986,(ISBN 0-7190-1849-8) ,(ISBN 978-0-7190-1849-7)
  • Spicer, Καλβινιστικές εκκλησίες στην πρώιμη σύγχρονη Ευρώπη, Manchester University Press, 2007,(ISBN 0-7190-5487-7) ,(ISBN 978-0-7190-5487-7)
  • Vlieghe, H., Φλαμανδική τέχνη και αρχιτεκτονική, 1585–1700 . Yale University Press Pelican ιστορία της τέχνης, 1998, Yale University Press,(ISBN 0-300-07038-1)
  • Wagner, Roger, "Art and Faith", Ch. 10 in: Harries, Richard and Brierley, Michael W. (eds), Δημόσια ζωή και ο τόπος της εκκλησίας: προβληματισμοί προς τιμήν του Επίσκοπου της Οξφόρδης, Ashgate Publishing, Ltd, 2006,(ISBN 0-7546-5301-3) ,(ISBN 978-0-7546-5301-1)
  • Wells, Guy, William of Orange and the Princely Virtues, στο Mack, Phyllis and Jacob, Margaret C. (eds), Politics and Culture in Early Modern Europe: Δοκίμια προς τιμή του HG Koenigsberger, Cambridge University Press, 1987,(ISBN 0-521-52702-3) ,(ISBN 978-0-521-52702-6)

Περαιτέρω ανάγνωση Επεξεργασία

  • Freedberg, David, Iconoclasm και ζωγραφική στην εξέγερση των Κάτω Χωρών, 1566-1609, 1988, Garland,(ISBN 978-0-8240-0087-5)

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. ↑ 1,0 1,1 Marshall, Peter (22 Οκτωβρίου 2009). The Reformation (στα Αγγλικά). Oxford University Press. σελ. 114. ISBN 9780191578885. Iconoclastic incidents during the Calvinist 'Second Reformation' in Germany provoked reactive riots by Lutheran mobs, while Protestant image-breaking in the Baltic region deeply antagonized the neighbouring Eastern Orthodox, a group with whom reformers might have hoped to make common cause. 
  2. ↑ Byfield, Ted (2002). A Century of Giants, A.D. 1500 to 1600: In an Age of Spiritual Genius, Western Christendom Shatters (στα Αγγλικά). Christian History Project. σελ. 297. ISBN 9780968987391. Devoutly Catholic but opposed to Inquisition tactics, they backed William of Orange in subduing the Calvinist uprising of the Dutch beeldenstorm on behalf of regent Margaret of Parma, and had come willingly to the council at her invitation. 
  3. ↑ 3,0 3,1 Kleiner, Fred S. (1 Ιανουαρίου 2010). Gardner's Art through the Ages: A Concise History of Western Art (στα Αγγλικά). Cengage Learning. σελ. 254. ISBN 9781424069224. In an episode known as the Great Iconoclasm, bands of Calvinists visited Catholic churches in the Netherlands in 1566, shattering stained-glass windows, smashing statues, and destroying paintings and other artworks they perceived as idolatrous. 
  4. ↑ 4,0 4,1 John Phillips, Reformation of Images: Destruction of Art in England, 1535–1660, (Berkeley: University of California Press) 1973.
  5. ↑ Eire, 279–280
  6. ↑ Buchanan, Colin (4 Αυγούστου 2009). The A to Z of Anglicanism (στα Αγγλικά). Scarecrow Press. σελ. 26. ISBN 9780810870086. Royal Injunctions order the reading of biblical passages in English at the mass, along with the destruction of images and the provision of a “poor men's box” for alms. 
  7. ↑ Lamport, Mark A. (31 Αυγούστου 2017). Encyclopedia of Martin Luther and the Reformation (στα Αγγλικά). Rowman & Littlefield Publishers. σελ. 138. ISBN 9781442271593. Lutherans continued to worship in pre-Reformation churches, generally with few alterations to the interior. It has even been suggested that in Germany to this day one finds more ancient Marian altarpieces in Lutheran than in Catholic churches. Thus in Germany and in Scandinavia many pieces of medieval art and architecture survived. Joseph Leo Koerner has noted that Lutherans, seeing themselves in the tradition of the ancient, apostolic church, sought to defend as well as reform the use of images. "An empty, white-washed church proclaimed a wholly spiritualized cult, at odds with Luther's doctrine of Christ's real presence in the sacraments" (Koerner 2004, 58). In fact, in the 16th century some of the strongest opposition to destruction of images came not from Catholics but from Lutherans against Calvinists: "You black Calvinist, you give permission to smash our pictures and hack our crosses; we are going to smash you and your Calvinist priests in return" (Koerner 2004, 58). Works of art continued to be displayed in Lutheran churches, often including an imposing large crucifix in the sanctuary, a clear reference to Luther's theologia crucis. ... In contrast, Reformed (Calvinist) churches are strikingly different. Usually unadorned and somewhat lacking in aesthetic appeal, pictures, sculptures, and ornate altar-pieces are largely absent; there are few or no candles; and crucifixes or crosses are also mostly absent. 
  8. ↑ What is now approximately Belgian Limburg was part of the Bishopric of Liège and ruled by the bishop (shown in brown on the map).
  9. ↑ Elliott, 90–91
  10. ↑ Arnade, 95–98, and 116, especially note 105 (where "reputation" is presumably a misprint for "refutation"). Elliott, 89–91, first written in 1968, reflects a version of the older view, for which the German Marxist historian Erich Kuttner was the standard-bearer.
  11. ↑ Pollmann, 179-80.
  12. ↑ Petegree, 74–75
  13. ↑ Petegree, 82–86
  14. ↑ Arnade, 97
  15. ↑ Arnade, 103–104
  16. ↑ Arnade, 116
  17. ↑ See map with dates in Petegree, 118; Arnade, 90–91
  18. ↑ Eire, 280
  19. ↑ Spicer, 109 (spelling modernized); see also Arnade, 146–148
  20. ↑ Miola, 58–59, 59 quoted
  21. ↑ Arnade, 105–111
  22. ↑ Arnade, 111–112 (quote from 112); 102 for women's jewellery robbed.
  23. ↑ Arnade, 111–114; for the whole paragraph: 104–122
  24. ↑ Arnade, 116–124
  25. ↑ Arnade, 119–120
  26. ↑ Petegree, 117–119
  27. ↑ Wells, 91
  28. ↑ Petegree, 116–117, and elsewhere, on returning exiles; Arnade, 146–147 on paid iconoclasts
  29. ↑ Arnade, 101–102; 104–109
  30. ↑ Petegree, 119–124; Arnade, 120–122
  31. ↑ Arnade, 120
  32. ↑ Brouwer, Maria (11 Αυγούστου 2016). Governmental Forms and Economic Development: From Medieval to Modern Times (στα Αγγλικά). Springer. σελ. 224. ISBN 9783319420400. The city of Amsterdam pursued a policy of restraint against the Calvinists. The iconoclast movement reached Amsterdam in August 1566, but the city government had moved and stored away many church possessions before the iconoclasts reached the city. All churches were closed to tame the fury. 
  33. ↑ Petegree, 124–128
  34. ↑ Arnade, 120–122
  35. ↑ Arnade, 102
  36. ↑ Freedberg, 133
  37. ↑ Montias, 4
  38. ↑ 38,0 38,1 Charney, 72–73 - a populist account; when he says April he means August, and "The Lamb" refers to the altarpiece. Petegree, 118 has the Beeldenstorm reaching Ghent on August 22. See also Arnade, 118
  39. ↑ Ridderbos, Bernhard· Veen, Henk Th van (25 Μαρτίου 2018). Early Netherlandish Paintings: Rediscovery, Reception and Research. Amsterdam University Press. ISBN 9789053566145. 
  40. ↑ «Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden /Marcus Van Vaernewijck[manuscript]». lib.ugent.be. Ανακτήθηκε στις 24 Αυγούστου 2020. 
  41. ↑ «Iconoclasm - Pieterskerk Leiden». 10 Σεπτεμβρίου 2012. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Σεπτεμβρίου 2012. 
  42. ↑ Stechow, Wolfgang (25 Μαρτίου 1966). Northern Renaissance Art, 1400-1600: Sources and Documents. Northwestern University Press. ISBN 9780810108493. 
  43. ↑ Gustav Friedrich Waagen,
  44. ↑ Lesger, 110
  45. ↑ Elliott, 91–93; Petegree, 132–134; Wells, 89–91; Arnade, 100
  46. ↑ Luu, Liên (25 Μαρτίου 2018). Immigrants and the Industries of London, 1500-1700. Ashgate. ISBN 9780754603306. 
  47. ↑ Gelderen, Martin van (3 Οκτωβρίου 2002). The Political Thought of the Dutch Revolt 1555-1590. Cambridge University Press. ISBN 9780521891639. 
  48. ↑ Ramsay, 62–63
  49. ↑ Ramsay, 50
  50. ↑ Ramsay, 50–51
  51. ↑ Ramsay, 48
  52. ↑ Spicer, 110–118
  53. ↑ Spicer, 116–124, and following pages
  54. ↑ Vlieghe, 4, 13
  55. ↑ Wagner (short quotes from Abrams), 131
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Beeldenstorm&oldid=10130827"