Βικιπαίδεια

Ελληνικός Στρατός (οργάνωση)

Η ακρίβεια του λήμματος αμφισβητείται.
Λόγος: Δεν έχει ξεκαθαριστεί αν ο Τηλέμαχος Βρεττάκος συνεργάστηκε άμεσα με τους Γερμανούς Παρακαλούμε δείτε και τη σχετική συζήτηση στη σελίδα συζήτησης του λήμματος.

Ο Ελληνικός Στρατός (Ε.Σ.) ήταν αντιστασιακή[1] αντάρτικη φιλοβασιλική οργάνωση που έδρασε στην Πελοπόννησο κατά την διάρκεια της Κατοχής.

Ελληνικός Στρατός
Συμμετείχε στην Εθνική Αντίσταση και τις ενδοαντιστασιακές συγκρούσεις
ΕνεργόΚαλοκαίρι 1941 – Οκτώβριος 1943
ΙδεολογίαΜοναρχισμός
Αντικομμουνισμός
Ελληνικός Εθνικισμός
ΑντίπαλοιΕΑΜ
ΕΛΑΣ

Ιδρύθηκε το καλοκαίρι του 1941 από κατώτερους αξιωματικούς στην Καλαμάτα, ως «Οργάνωση Κατώτερων Αξιωματικών» (ΟΚΑ) με στόχο την αποθάρρυνση στρατιωτικών για συνεργασία με τους κατακτητές. Ύστερα, μετονομάστηκε σε «Ελληνικός Στρατός», και κατά το καλοκαίρι του 1943 συγκρότηθηκε η πρώτη ανταρτοομάδα της οργάνωσης.

Την ίδια περίοδο, ξεκίνησε να αποκτά αντιεαμικό προσανατολισμό, με αποτέλεσμα τη σύγκρουση του με το ΕΑΜ τον Αύγουστο του ίδιου έτους. Ύστερα, στελέχη της οργάνωσης όπως ο Διονύσιος Παπαδόγγονας και -πιθανώς- ο Τηλέμαχος Βρεττάκος, επιδίωξαν τη σύσταση αντιεαμικών ομάδων σε συνεργασία με τους κατακτητές, η οποία όμως απορρίφθηκε από τους Γερμανούς.

Η οργάνωση διαλύθηκε τον Οκτώβριο του 1943 από τον ΕΛΑΣ μετά τη Μάχη στη Παληόχωρα, στον απόηχο της οποίας εκτελέστηκε ο Τηλέμαχος Βρεττάκος και ο Χρίστος Καραχάλιος. Μετά τη διάλυσή της, τα στελέχη της οργάνωσης εντάχθηκαν στο ΕΑΜ, ιδιώτευσαν ή συμμετείχαν στα Τάγματα Ασφαλείας.

Ίδρυση Επεξεργασία

Δημιουργία της «ΟΚΑ» και πρώτα βήματα Επεξεργασία

Προς τα τέλη του Καλοκαιριού του 1941, οι λοχαγοί Τάσος Αναστασόπουλος, Σταύρος Νικολόπουλος και Απόστολος Κούβελας,[2] δημιούργησαν στη Καλαμάτα μία συσπείρωση με περίπου 240 μέλη,[3] την «Οργάνωση Κατώτερων Αξιωματικών», προκειμένου να προσεγγίσουν τους συναδέλφους τους για να αποθαρρύνουν τη συνεργασία τους με τους κατακτητές και τη σύσταση φιλοκατοχικής τοπικής εξουσίας.[4] Η οργάνωση σύντομα μετονομάστηκε για λόγους ασφαλείας, σε «Ελληνικός Στρατός».[5] Στις 9 Οκτωβρίου 1942, συνελήφθη ο συνταγματάρχης Βενετσάνος Κετσέας μαζί με άλλους 4 αξιωματικούς, και εξορίστηκαν στην Ιταλία, κίνηση που θορύβησε τα μέλη του ΕΣ.[6] Προς το τέλος του μήνα, ο Νικολόπουλος, πληροφορούμενος πως είχε μπει στο στόχαστρο των κατοχικών αρχών, έφυγε από την Καλαμάτα και κατέφυγε στο Ερημοκλήσι Άγιος Νικήτας κοντά στον Ταύγετο.[7] Τον Νικολόπουλο ακολούθησαν και άλλοι αξιωματικοί, και συνδέθηκαν με τους υπολοχαγούς Πέτρο Κεφαλά και Ιωάννη Λαδά, οι οποίοι τους παρείχαν βοήθεια.[7] Το Φεβρουάριο του 1943, είχε δημιουργηθεί μία ομάδα δέκα ανταρτών η οποία προσπαθούσε να εξοπλιστεί προκειμένου να μετατραπεί σε μάχιμο σώμα. Η οργάνωση δυσκολευόταν να αποκτήσει ισχυρές πολιτικές βάσεις και να προσεγγίσει τις τοπικές κοινωνίες που θα κάλυπταν τις ανάγκες της και θα ευνοούσαν την ανάπτυξη -ανεξάρτητου από το ΕΑΜ- αντάρτικου.[7]

Συγκρότηση, οργάνωση και εξοπλισμός Επεξεργασία

Την άνοιξη του 1943 συγκροτήθηκαν οι πρώτες μικρές ανταρτοομάδες του «Ελληνικού Στρατού» ύστερα από πολλές αποτυχημένες απόπειρες.[8] Τον Μάρτιο και τον Απρίλιο του 1943, ξεκίνησαν να έρχονται σύνδεσμοι από την μέση ανατολή οι οποίοι μετέπειτα συνδέθηκαν με ομάδες του ΕΣ.[9]

Στις 2 Απριλίου, έφτασε η πρώτη αποστολή με υποβρύχιο στη Μονεμβασιά η οποία αποτελούνταν από τον υπολοχαγό Γεώργιο Ταβερναράκη και τον ασυρματιστή Αλέκο Γαρδελη, οι οποίοι συνδέθηκαν στις 19 Απριλίου με τον ΕΛΑΣ στον Κοσμά και πραγματοποιήθηκε ρίψη όπλων.[10] Στις 13 Απριλίου, κατέφθασαν ο Ανθυπολοχαγός Νίκος Κούρκουτας μαζί με τον Ασυρματιστή Κόκκινο.[9] Ύστερα από 8 μέρες, κατέφθασε ο Βρετανός ταγματάρχης Ριντ, ο Υπολοχαγός Πίτερ, και ο Ανθυπολοχαγός Θεόδωρος Γιαννόπουλος, στη Νάσια Καλαβρύτων οι οποίοι συνδέθηκαν με την ομάδα του αξιωματικού του ΕΛΑΣ, Ναπολέοντα Παπαγιαννόπουλου.[9] Με την κάλυψη του, μεταφέρθηκαν στην Πλατάνια στις 19-20 Μαΐου, περιοχή που αποτέλεσε μετέπειτα έδρα του ΕΣ.[9] Το Μάιο, ο ΕΣ προσπάθησε να εξοπλιστεί, αντιμετωπίζοντας όμως πολλές δυσκολίες στην επαφή με τους Βρετανούς συνδέσμους.[8] Πάραυτα, την ίδια περίοδο έπεσε στο Δυρράχιο ο Βρετανός πράκτορας της SOE, Πίτερ Φράζερ, οπού μετέπειτα συνδέθηκε με τον ΕΣ και στις 12 Μαΐου πραγματοποιήθηκε ρίψη όπλων.[9] Στις 20 Μαΐου έφτασε και ο Χάρινκτον ο οποίος συνδέθηκε με τον Ταβερναράκη και τον ΕΣ, ενώ το βράδυ μεταξύ 21 και 22 Μαΐου, πραγματοποιήθηκε νέα ρίψη στη τοποθεσία Λογγό.[11]

Δράση Επεξεργασία

Αντιεαμικός προσανατολισμός Επεξεργασία

Αρχικά η οργάνωση είχε κρατήσει αμερόληπτη πολιτική στάση, και είχε απορρίψει προτάσεις προσχώρησης τόσο στο ΕΑΜ, όσο και στον ΕΔΕΣ και την ΕΚΚΑ επικαλούμενη την προσήλωση της στα ιδανικά της «πολιτικής ανεξαρτησίας».[8] Με την πάροδο του χρόνου, ξεκίνησε να προσεγγίσει όλο και περισσότερο συντηρητικά και φιλομοναρχικά δίκτυα τόσο στην Αθήνα όσο και στην Πελοπόννησο.[8] Οι περισσότεροι αξιωματικοί της οργάνωσης ήταν ιδιαίτερα φιλομοναρχικοί, έχοντας ξεκινήσει την καριέρα τους την περίοδο της μεταξικής δικτατορίας.[12] Πάραυτα, έγιναν απόπειρες απόκτησης ενός μετριοπαθούς φιλοβενιζελικού αξιωματικού ως αρχηγό προκειμένου να μη χρωματιστεί πολιτικά και να μπορέσει να προσεγγίσει τα συντηρητικά κοινωνικά στρώματα της Πελοποννήσου.[12] Τελικά,ο συνταγματάρχης Αθανάσιος Γιαννακόπουλος, έγινε αρχηγός της οργάνωσης,[12] και της ανταρτοομάδας ΕΣ Ταΰγετου.[13]

Ο Γιαννακόπουλος από τη νέα του θέση, έστειλε μηνύματα αφοσίωσης στη Μέση Ανατολή, ενώ παράλληλα απέστειλε και προσωπικό μήνυμα προς τον Γεώργιο Β'.[12] Στις 17 Ιουλίου 1943, προσπάθησε να ενοποιήσει τις διάφορες ανταρτοομάδες της Πελοποννήσου μέσω μίας προκήρυξης στην οποία ανέφερε πως ανασυγκροτείται ο Ελληνικός Στρατός, καλώντας όλα τα αντάρτικα τμήματα να προσχωρήσουν στην οργάνωση και πως όποιο τμήμα δεν υπάκουε, θα διαλυόταν δια της βίας[12] κηρύσσοντας με αυτό τον τρόπο πόλεμο εναντίον του ΕΑΜ.[14] Παράλληλα, στο καταστατικό της οργάνωσης δεν γινόταν καμία αναφορά σε αντιστασιακή δράση, αλλά στρεφόταν αποκλειστικά εναντίον του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ.[15] Το μεγάλο ιδεολογικό χάσμα μεταξύ των βασιλοφρόνων και του ΕΑΜ, οδήγησε σύντομα σε κλιμάκωση της έντασης με αποτέλεσμα να λάβουν χώρα ένοπλες συγκρούσεις μεταξύ των δύο οργανώσεων.[16]

Διενέξεις με τον ΕΛΑΣ Επεξεργασία

Στις 6 Αυγούστου 1943 έλαβε χώρα η πρώτα σύγκρουση μεταξύ ΕΛΑΣ και ΕΣ.[17] Παρόλο που διαδόθηκε ότι μία ομάδα του ΕΣ είχε υπογράψει το σύμφωνο των Εθνικών Ομάδων για τη βορειοδυτική Πελοπόννησο, η υπογραφή δεν αναγνωρίστηκε από το ΕΑΜ, με αποτέλεσμα ο Γιαννακόπουλος να δημοσιεύσει στις 9 Αυγούστου μια αντιεαμική προκήρυξη.[17] Σε απάντησή της το ΕΑΜ Μεσσηνίας δημοσίευσε στις 18 Αυγούστου το κείμενο μίας συμφωνίας που είχε υπογράψει ο αξιωματικός του ΕΣ, Διονύσιος Παπαδόγγονας, με τον διοικητή Ιταλικού 64ου συντάγματος πεζικού, Ντομένικο Ντόρια, με στόχο τη διάλυση του ΕΑΜ.[17] Οι περισσότεροι αξιωματικοί της οργάνωσης δεν ήθελαν να έχουν δοσοληψίες με τις δυνάμεις κατοχής και αντέδρασαν.[18] Τα ηγετικά στελέχη του ΕΣ, ύστερα από μια περίοδο αδράνειας, αρνήθηκαν την υπογραφή του συμφώνου και κατηγόρησαν το ΕΑΜ για πλαστογραφία.[17][α] Ο Ταξίαρχος Έντι Μάγιερς, επικεφαλής της Βρετανικής Στρατιωτικής Αποστολής, επέπληξε έντονα τον Γιαννακόπουλο για το σύμφωνο Ντόρια-Παπαδόγγονα, με τον δεύτερο να αναγκάζεται να εκδώσει νέα ανακοίνωση όπου καταδίκαζε τη συμφωνία ως προδοτική.[20]

Μερικές εβδομάδες μετά την υπογραφή του συμφώνου, ο Παπαδόγγονας προσέγγισε την διοίκηση της 117ης Μεραρχίας Κυνηγών, προκειμένου να συγκροτηθούν εθελοντικές ομάδες που θα συνεργάζονταν με τις αρχές κατοχής εναντίον του ΕΑΜ, εξοπλίζοντας παράλληλα και άλλες «εθνικές ανταρτοομάδες».[21] Οι διαπραγματεύσεις απέτυχαν καθώς η γερμανική ηγεσία θεώρησε πως οι ομάδες αυτές θα ήταν κατώτερες του ΕΛΑΣ και θα έπαιρνε τον εξοπλισμό.[21] Ύστερα από αμφίπλευρες πιέσεις για συμβιβασμό, στις 28 Αυγούστου υπογράφτηκε το «σύμφωνο του Δυρραχίου» μεταξύ του ΕΛΑΣ και του ΕΣ.[22] Τόσο ο ίλαρχος Τηλέμαχος Βρεττάκος, όσο και ο ταγματάρχης Χρήστος Καραχάλιος, αρνήθηκαν τη συνεργασία με τον ΕΛΑΣ.[23] Η στάση των αξιωματικών πιθανόν ενθαρρύνθηκε και από ορισμένους Βρετανούς συνδέσμους οι οποίοι ενοχλήθηκαν έντονα από τους αντιμοναρχικούς όρους του συμφώνου.[23] Ο Παπαδόγγονας εκ νέου προσέγγισε τις γερμανικές αρχές -αυτή τη φορά σε συνεννόηση με τον Βρεττάκο- προκειμένου να εξοπλιστούν «εθνικές ομάδες» που θα είχαν αντιεαμική δράση, όμως η κίνηση αυτή απέτυχε λόγω της άποψης των Γερμανών ότι ο ΕΣ είχε χαμηλή μαχητική αξία.[23] Στα τέλη Σεπτεμβρίου ο Βρεττάκος εγκατέλειψε το Δυρράχι στο οποίο είχαν εγκατασταθεί από κοινού τμήματα του ΕΣ και του ΕΛΑΣ και ξεκίνησε αντικομμουνιστικό αγώνα και έντονη φιλοβασιλική προπαγάνδα.[24]

Οριστική σύγκρουση και διάλυση Επεξεργασία

Ύστερα από την εκτέλεση της φρουράς του 9ου συντάγματος του ΕΛΑΣ από την ανταρτοομάδα του Βρεττάκου, ο ΕΛΑΣ συγκρούστηκε με τον ΕΣ στις 28 Οκτωβρίου στην Παληόχωρα.[25] Μετά από πολύωρη σκληρή μάχη ο ΕΛΑΣ επικράτησε ολοκληρωτικά.[26] Ύστερα, ομάδα του ΕΛΑΣ συνέλαβε το Βρεττάκο και το Χρίστο Καραχάλιο, οι οποίοι εκτελέστηκαν στα Πλατανάκια.[27] Μετά τη διάλυση του Ε.Σ. τα μέλη του εντάχθηκαν στο ΕΑΜ, ιδιώτευσαν ή συμμετείχαν στα Τάγματα Ασφαλείας.[28]

Παρά τον μεταπολεμικό ισχυρισμό Γερμανού αξιωματικού, δεν υπάρχουν καταγεγραμμένα στοιχεία συνεργασίας Γερμανών και Βρεττάκου.[29] Στις 16 Οκτωβρίου του 1943 καταγράφηκε αιφνιδιαστική επίθεση των γερμανικών δυνάμεων εναντίον των ανταρτών του Βρεττάκου στο Πυργάκι Αρκαδίας,[29] στο οποίο βρίσκονταν ακόμη ένας καπετάνιος του ΕΛΑΣ και δύο Βρετανοί αξιωματικοί για συνομιλίες.[30] Η συγκεκριμένη επίθεση προξένησε σημαντικές απώλειες στον Ε.Σ. και παραλίγο να οδηγήσει στην αιχμαλωσία των Βρετανών αξιωματικών.[31]


Σημειώσεις Επεξεργασία

  1. ↑ Το σύμφωνο κατά πάσα πιθανότητα είναι αυθεντικό.[19]

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. ↑ Λυμπεράτος 2007, σελ. 54· Μάγερ 2003, σελ. 158.
  2. ↑ Κομπιλάκου 2009, σελ. 212,230.
  3. ↑ Φλάισερ 1995, σελ. 95.
  4. ↑ Μούτουλας 2004, σελ. 230,407.
  5. ↑ Κομπιλάκου 2009, σελ. 213.
  6. ↑ Μούτουλας 2004, σελ. 407-8.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Μούτουλας 2004, σελ. 408.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Φλάισερ 1995, σελ. 96.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 Κομπιλάκου 2009, σελ. 214.
  10. ↑ Μουτουλας 2004, σελ. 415.
  11. ↑ Μούτουλας 2004, σελ. 417· Κομπιλάκου 2009, σελ. 214.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 Φλάισερ 1995, σελ. 97.
  13. ↑ Κομπιλάκου 2009, σελ. 216.
  14. ↑ Μούτουλας 2004, σελ. 435· Κομπιλάκου 2009, σελ. 217.
  15. ↑ Φλάισερ 1995, σελ. 98.
  16. ↑ Φλάισερ 1995, σελ. 100.
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 Φλάισερ 1995, σελ. 101.
  18. ↑ Φλάισερ 1995, σελ. 104.
  19. ↑ Φλάισερ 1995, σελ. 103· Φλάισερ 2006, σελ. 94.
  20. ↑ Μούτουλας 2004, σελ. 452.
  21. ↑ 21,0 21,1 Φλάισερ 1995, σελ. 103-4.
  22. ↑ Φλάισερ 1995, σελ. 104· Μούτουλας 2004, σελ. 453.
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 Φλάισερ 1995, σελ. 105.
  24. ↑ Φλάισερ 1995, σελ. 106.
  25. ↑ Κομπιλάκου 2009, σελ. 223.
  26. ↑ Μούτουλας 2004, σελ. 467.
  27. ↑ Κομπιλάκου 2009, σελ. 223-4.
  28. ↑ Φλάισερ 1995, σελ. 110-1.
  29. ↑ 29,0 29,1 Μάγερ 2003, σελ. 203.
  30. ↑ Μάγερ 2003, σελ. 201.
  31. ↑ Μάγερ 2003, σελ. 202.

Πηγές Επεξεργασία

  • Κομπιλάκου, Βασιλική (2009). «Η σύγκρουση ΕΛΑΣ/ΕΣ-ΕΟΒ στη Νότια Πελοπόννησο μέσα από το ημερολόγιο του Ναπολέοντα Παπαγιαννόπουλου». Στο: Καρακατσιάννης, Ιωάννης. Νότια Πελοπόννησος 1935-1950. Αθήνα: Αλφειός/Σύνδεσμος Φιλολόγων Μεσσηνίας. ISBN 978-960-6679-10-0. 
  • Μάγερ, Χέρμαν Φράνκ (2003). Από τη Βιέννη στα Καλάβρυτα. Τα αιματηρά ίχνη της 117ης μεραρχίας καταδρομών στη Σερβία και την Ελλάδα. Αθήνα: Εστία. ISBN 9789600511123. 
  • Λυμπεράτος, Μιχάλης (2007). «Οι οργανώσεις της Αντίστασης». Στο: Χατζηιωσίφ Χρήστος, Παπαστράτης Προκόπης. Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα : Β' παγκόσμιος πόλεμος, κατοχή - αντίσταση 1940-1945, τόμος Γ΄2. Αθήνα: Βιβλιόραμα. ISBN 9789608087064. 
  • Μούτουλας, Παντελής (2004). Πελοπόννησος 1940-1945 Η περιπέτεια της επιβίωσης, του διχασμού και της απελευθέρωσης. Αθήνα: Βιβλιόραμα. ISBN 960-8087-40-6. 
  • Φλάισερ, Χἀγκεν (1995). Στέμμα και Σβάστικα: Η Ελλάδα της Κατοχής και της Αντίστασης 1941-1944. 2. Αθήνα: Παπαζήση. ISBN 960-02-1079-9. 
  • Φλάισερ, Χάγκεν (2006) [1984]. «Επαφές μεταξύ των γερμανικών αρχών κατοχής και των κυριότερων οργανώσεων της ελληνικής αντίστασης». Στο: Ιατρίδης, Γιάννης. Η Ελλάδα στη δεκαετία 1940-1950: Ένα έθνος σε κρίση. Αθήνα: Θεμέλιο. ISBN 960-310-004-8. 

Διαβάστε επίσης Επεξεργασία

  • Πριόβολος, Γιάννης (2018). «Η κατάσταση στην Πελοπόννησο περί τον Ιούλιο-Αύγουστο 1943». Eθνικιστική «αντίδραση» και Τάγματα Ασφαλείας. Εμφύλιος και αντικατοχικός πόλεμος. Αθήνα: Πατάκη. σελίδες 163–180. 
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Ελληνικός_Στρατός_(οργάνωση)&oldid=10432403"