Βικιπαίδεια

Εμπορικές σχέσεις Ρωσίας - ΕΕ στην ενέργεια

H Ρωσία προμηθεύει σημαντικό όγκο ορυκτών καυσίμων σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Το 2021, ήταν ο μεγαλύτερος εξαγωγέας πετρελαίου και φυσικού αερίου στην Ευρωπαϊκή Ένωση [1] και το 40% του φυσικού αερίου που καταναλώθηκε στην ΕΕ προερχόταν από τη Ρωσία. [2]

Μηνιαίο ισοζύγιο εφοδιασμού με φυσικό αέριο στην Ευρωπαϊκή Ένωση, 2014-2021. Η ευέλικτη παροχή φυσικού αερίου θα γίνει ακόμη πιο σημαντική καθώς αυξάνεται η εξάρτηση από την ηλιακή και την αιολική ενέργεια.
Ευρωπαϊκές εισαγωγές φυσικού αερίου από τη Ρωσία το 2021, με αναλύσεις

Η ρωσική κρατική εταιρεία Gazprom εξάγει φυσικό αέριο στην Ευρώπη. Ελέγχει επίσης πολλές θυγατρικές, συμπεριλαμβανομένων διαφόρων περιουσιακών στοιχείων υποδομών. Σύμφωνα με μια μελέτη που δημοσιεύτηκε από το Κέντρο Ερευνών για Μελετών Ανατολικής Ευρώπης, η απελευθέρωση της αγοράς φυσικού αερίου της ΕΕ οδήγησε την επέκταση της Gazprom στην Ευρώπη αυξάνοντας το μερίδιό της στην ευρωπαϊκή αγορά. Ίδρυσε θυγατρικές εταιρείες σε πολλές από τις εξαγωγικές αγορές της και επένδυσε επίσης στην πρόσβαση σε βιομηχανικούς τομείς και τομείς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στη Δυτική και Κεντρική Ευρώπη. Επιπλέον, η Gazprom ίδρυσε κοινές επιχειρήσεις για την κατασκευή αγωγών φυσικού αερίου και αποθήκευσης σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες. [3]

Η εξάρτηση αυτή από τη Ρωσία εγκυμονεί κινδύνους για την ενεργειακή ασφάλεια για την Ευρώπη. [4] Σε μια σειρά από διαφωνίες η Ρωσία χρησιμοποίησε τη διακοπή λειτουργίας αγωγών, γεγονός που παρακίνησε την Ευρωπαϊκή Ένωση να διαφοροποιήσει τις πηγές ενέργειας της. [5]. Ως αντίδραση, η Ρωσία επεκτείνει τις εξαγωγικές της ικανότητες προς την Κίνα, καθώς διαθέτει μόνο έναν αγωγό. [6] [4] Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία το 2022 προκάλεσε τη διαμάχη Ρωσίας-Ευρωπαϊκής Ένωσης για το φυσικό αέριο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας παρουσίασαν κοινά σχέδια για τη μείωση της εξάρτησης από τη ρωσική ενέργεια, τη μείωση των εισαγωγών ρωσικού φυσικού αερίου κατά 2/3 εντός ενός έτους και πλήρως έως το 2030 [7] [8] Τον Μάιο του 2022, η Ευρωπαϊκή Ένωση δημοσίευσε σχέδια για τον τερματισμό της εξάρτησής της από το ρωσικό πετρέλαιο, φυσικό αέριο και άνθρακα έως το 2027. [9]

Ιστορία Επεξεργασία

 
Ο αγωγός Druzhba (Φιλία) διασχίζει την Ουκρανία και τη Λευκορωσία

Ο αγωγός Druzhba (Φιλία) για τον εφοδιασμό των συμμάχων στο Ανατολικό Μπλοκ τέθηκε σε λειτουργία το 1964 [10] και ο αγωγός Urengoy–Pomary–Uzhhorod κατασκευάστηκε το 1982-1984. [11] Συμπλήρωσε το διηπειρωτικό σύστημα μεταφοράς φυσικού αερίου Δυτικής Σιβηρίας-Δυτικής Ευρώπης που υπήρχε από το 1973. [12] Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, υπήρξαν αμερικανικές προσπάθειες, υπό την ηγεσία της κυβέρνησης Ρήγκαν, να πείσουν τις ευρωπαϊκές χώρες, μέσω των οποίων επρόκειτο να κατασκευαστεί ένας σοβιετικός αγωγός φυσικού αερίου, να αρνηθούν στις εταιρείες που ήταν υπεύθυνες για την κατασκευή τη δυνατότητα να αγοράσουν προμήθειες και ανταλλακτικά για τον αγωγό και συναφείς εγκαταστάσεις. Ο Ρόναλντ Ρέιγκαν φοβόταν ότι μια ευρωπαϊκή υποδομή αγωγού φυσικού αερίου υπό τον έλεγχο του Κρεμλίνου θα αύξανε την επιρροή της ΕΣΣΔ όχι μόνο στην Ανατολική Ευρώπη, αλλά και στη Δυτική Ευρώπη. Για το λόγο αυτό, κατά την πρώτη του θητεία, επιχείρησε – ανεπιτυχώς – να σταματήσει την κατασκευή του πρώτου αγωγού φυσικού αερίου μεταξύ ΕΣΣΔ και Γερμανίας. Ο αγωγός κατασκευάστηκε παρά αυτές τις διαμαρτυρίες και η ανάπτυξη μεγάλων ρωσικών εταιρειών φυσικού αερίου όπως η Gazprom καθώς και η αυξημένη ρωσική παραγωγή ορυκτών καυσίμων διευκόλυνε τη μεγάλη επέκταση της ποσότητας φυσικού αερίου που παρέχεται στην ευρωπαϊκή αγορά από τη δεκαετία του 1990. [13]

Από τη δεκαετία του 2000, η τιμολογιακή πολιτική φυσικού αερίου στην Ευρώπη έχει σταδιακά μετατοπιστεί από μια αρκετά σταθερή μακροπρόθεσμη τιμολόγηση που συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με την τιμή του πετρελαίου, η οποία υποστήριξε τις επενδύσεις στην ανάπτυξη κοιτασμάτων και αγωγών φυσικού αερίου, σε ανταγωνιστικές τιμές βάσει της αγοράς. Αυτή η αλλαγή προήλθε από τους κανονισμούς της ΕΕ, μεταβαίνοντας από το μερίδιο της τιμής αγοράς 30% το 2010 στο 80% το 2020, εξοικονομώντας τις χώρες της ΕΕ περίπου 70 δισεκατομμύρια δολάρια τη δεκαετία του 2010 κυρίως λόγω της ανάπτυξης φθηνού σχιστολιθικού αερίου των ΗΠΑ. Ωστόσο, λόγω της παγκόσμιας ενεργειακής κρίσης του 2021, ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας εκτίμησε ότι το συνολικό κόστος των εισαγωγών φυσικού αερίου της ΕΕ το 2021 θα είναι περίπου 30 δισεκατομμύρια δολάρια υψηλότερο εκείνο το έτος από ό,τι θα ήταν υπό το προηγούμενο καθεστώς τιμολόγησης. [14] [15]

Τον Σεπτέμβριο του 2012, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ξεκίνησε επίσημες διαδικασίες για να διερευνήσει εάν η Gazprom παρεμπόδιζε τον ανταγωνισμό στις αγορές φυσικού αερίου της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, κατά παράβαση του κοινοτικού δικαίου περί ανταγωνισμού. Ειδικότερα, η Επιτροπή εξέτασε τη χρήση ρητρών «μη μεταπώλησης» από την Gazprom στις συμβάσεις προμήθειας, την υποτιθέμενη αποτροπή της διαφοροποίησης των προμηθειών φυσικού αερίου και την επιβολή αθέμιτης τιμολόγησης μέσω της σύνδεσης των τιμών του πετρελαίου και του φυσικού αερίου σε μακροπρόθεσμες συμβάσεις. [16] Η Ρωσία απάντησε ψηφίζοντας νομοθεσία, η οποία εισήγαγε έναν κανόνα προεπιλογής που απαγορεύει στις ρωσικές στρατηγικές εταιρείες, συμπεριλαμβανομένης της Gazprom, να συμμορφώνονται με τυχόν ξένα μέτρα ή αιτήματα. [17]

Το φυσικό αέριο για τη βόρεια Ευρώπη προήλθε σε μεγάλο βαθμό από την περιοχή Nadym Pur Taz στη Δυτική Σιβηρία, αλλά αυτά τα μεγάλα κοιτάσματα βρίσκονται τώρα σε στασιμότητα λόγω εξάντλησης. Από τις αρχές της δεκαετίας του 2010 η Gazprom αναπτύσσει πεδία αντικατάστασης φυσικού αερίου στην περιοχή της χερσονήσου Γιαμάλ της ρωσικής Αρκτικής. Από το 2020, η Γιαμάλ παράγει πάνω από το 20% του ρωσικού φυσικού αερίου, το οποίο αναμένεται να αυξηθεί στο 40% έως το 2030. Οι συντομότερες διαδρομές αγωγών από το Γιαμάλ προς τις βόρειες χώρες της ΕΕ είναι ο αγωγός Yamal–Europe μέσω της Πολωνίας και ο Nord Stream προς τη Γερμανία. Κατά τη χειμερινή περίοδο αιχμής η Gazprom δεν έχει την ικανότητα να ανακατευθύνει τις ροές στον κεντρικό διάδρομο του αγωγού μέσω της Ουκρανίας, που έχει κατασκευαστεί για τη ροή φυσικού αερίου NPT. Η Gazprom σκοπεύει να παροπλίσει ορισμένους αγωγούς, ηλικίας άνω των σαράντα ετών με υψηλό κόστος συντήρησης, στον κεντρικό διάδρομο καθώς η παραγωγή NPT μειώνεται. [18]

 
Ρωσικές εξαγωγές φυσικού αερίου στην Ευρώπη, Ιανουάριος 2016 – Ιούλιος 2022

Το 2017, τα ενεργειακά προϊόντα αντιπροσώπευαν περίπου το 60% των συνολικών εισαγωγών της ΕΕ από τη Ρωσία. [19] Το 30% των εισαγωγών πετρελαίου της ΕΕ και το 39% των συνολικών εισαγωγών φυσικού αερίου προήλθαν από τη Ρωσία το 2017. Για την Εσθονία, την Πολωνία, τη Σλοβακία και τη Φινλανδία, περισσότερο από το 75% των εισαγωγών τους προέρχονταν από τη Ρωσία. [19]

Ως απάντηση στην εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε ένα σχέδιο για τη μείωση των εισαγωγών φυσικού αερίου από τη Ρωσία κατά τα δύο τρίτα εντός ενός έτους και πλήρως έως το 2030. [20] [21]

Οι τιμές πολλών ορυκτών και μετάλλων έχουν εκτοξευθεί πρόσφατα λόγω ενός συνδυασμού αυξανόμενης ζήτησης, διαταράξεων των αλυσίδων εφοδιασμού και ανησυχιών σχετικά με τη πορεία της προσφοράς. Οι παγκόσμιες τιμές του λιθίου και του κοβαλτίου υπερδιπλασιάστηκαν το 2021 και οι τιμές του χαλκού, του νικελίου και του αλουμινίου αυξήθηκαν κατά 25% έως 40%. [22]

Οι τάσεις των τιμών συνεχίστηκαν και το 2022. Η τιμή του λιθίου έχει αυξηθεί δυόμισι φορές από τον Ιανουάριο έως τον Μάιο του 2022. Οι τιμές του νικελίου και του αλουμινίου –για τα οποία η Ρωσία είναι βασικός προμηθευτής– συνέχισαν επίσης να αυξάνονται, εν μέρει λόγω της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία. Για τα περισσότερα ορυκτά και μέταλλα που είναι ζωτικής σημασίας για τη μετάβαση στην καθαρή ενέργεια, οι αυξήσεις των τιμών από το 2021 υπερβαίνουν κατά μεγάλο βαθμό τις μεγαλύτερες ετήσιες αυξήσεις που παρατηρήθηκαν τη δεκαετία του 2010. [23]

Η Ρωσία παρέχει επίσης το 43% των παγκόσμιων προμηθειών παλλαδίου, ενός πολύτιμου υλικού που χρησιμοποιείται στα αυτοκίνητα. Η Ευρώπη αντιπροσωπεύει πάνω από το ήμισυ των εξαγωγών παλλαδίου της Ρωσίας. Όπως και με το αλουμίνιο, τα επίπεδα αποθεμάτων ήταν ήδη χαμηλά πριν από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Οι αυτοκινητοβιομηχανίες μπορούν να στραφούν στην πλατίνα, αλλά η Ρωσία είναι επίσης σημαντικός παραγωγός αυτού, με μερίδιο 14%, ο δεύτερος μεγαλύτερος στον κόσμο. [24]

Παραδόσεις φυσικού αερίου Επεξεργασία

 
Μεγάλοι αγωγοί φυσικού αερίου από τη Ρωσία στην Ευρώπη

Το 2021, το 45% των συνολικών εισαγωγών φυσικού αερίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης προέρχονταν από τη Ρωσία. [25] Από το 2009, το ρωσικό φυσικό αέριο παραδόθηκε στην Ευρώπη μέσω 12 αγωγών, εκ των οποίων οι τρεις ήταν απευθείας αγωγοί (προς Φινλανδία, Εσθονία και Λετονία), τέσσερις μέσω Λευκορωσίας (προς Λιθουανία και Πολωνία) και πέντε μέσω Ουκρανίας (προς Σλοβακία, Ρουμανία, Ουγγαρία και Πολωνία). [26] Το 2011, άνοιξε ένας επιπλέον αγωγός, ο Nord Stream (απευθείας στη Γερμανία μέσω της Βαλτικής Θάλασσας ). [27]

Οι μεγαλύτεροι εισαγωγείς ρωσικού φυσικού αερίου στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι η Γερμανία και η Ιταλία, αντιπροσωπεύοντας μαζί σχεδόν το ήμισυ των εισαγωγών φυσικού αερίου της ΕΕ από τη Ρωσία. Άλλοι μεγαλύτεροι εισαγωγείς φυσικού αερίου στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι η Γαλλία, η Ουγγαρία, η Τσεχική Δημοκρατία, η Πολωνία, η Αυστρία και η Σλοβακία. [28] [29] Οι μεγαλύτεροι εισαγωγείς του ρωσικού φυσικού αερίου εκτός ΕΕ είναι η Τουρκία και η Λευκορωσία. [28]

Το 2017 η Ρωσία έγινε ένας από τους κύριους προμηθευτές υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) στην Ευρώπη, κυρίως από τη Yamal LNG που ξεκίνησε τη λειτουργία της το 2017. Το 2018 περίπου το 6% της ρωσικής προμήθειας φυσικού αερίου στην Ευρώπη ήταν LNG. [30]

Ως απάντηση στη ρωσική στρατιωτική εισβολή και την αναγνώριση των Ουκρανών αυτονομιστών, η Γερμανία ακύρωσε το άνοιγμα του Nord Stream 2 τον Φεβρουάριο του 2022. Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία το 2022 προκάλεσε κυρώσεις από τη Δύση, οδηγώντας σε νομισματική κρίση στη Ρωσία. Η διαμάχη 2022 Ρωσίας-Ευρωπαϊκής Ένωσης για το φυσικό αέριο ξέσπασε τον Απρίλιο, με τη Ρωσία να απαιτεί να πληρωθεί σε ρωσικά ρούβλια και να διακόψει τις παραδόσεις φυσικού αερίου στην Πολωνία και τη Βουλγαρία, όταν αυτές οι χώρες αρνήθηκαν να επιτρέψουν την τροποποίηση των συμβολαίων φυσικού αερίου.

Αστάθεια εφοδιασμού 2021–2022 Επεξεργασία

 
Εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου από την ΕΕ και το Ηνωμένο Βασίλειο

Η εξάρτηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Ηνωμένου Βασιλείου από τις προμήθειες ρωσικού φυσικού αερίου έχει αυξηθεί την τελευταία δεκαετία. Η κατανάλωση φυσικού αερίου στην ΕΕ και στο Ηνωμένο Βασίλειο παρέμεινε γενικά σταθερή κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, αλλά η παραγωγή μειώθηκε κατά το ένα τρίτο και το κενό καλύφθηκε από τις αυξημένες εισαγωγές. Κατά συνέπεια, το μερίδιο των ρωσικών προμηθειών φυσικού αερίου αυξήθηκε από 25% της συνολικής ζήτησης φυσικού αερίου της περιοχής το 2009 σε 32% το 2021. [31]

Η Ρωσία διαθέτει επίσης ένα μεγάλο δίκτυο αγωγών εξαγωγής φυσικού αερίου, τόσο μέσω διαμετακομιστικών διαδρομών μέσω Λευκορωσίας και Ουκρανίας, όσο και μέσω αγωγών που στέλνουν φυσικό αέριο απευθείας στην Ευρώπη (συμπεριλαμβανομένων των αγωγών Nord Stream, Blue Stream και TurkStream). Η Ρωσία ολοκλήρωσε τις εργασίες στον αγωγό Nord Stream II το 2021, αλλά η γερμανική κυβέρνηση αποφάσισε να μην εγκρίνει την πιστοποίηση μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. [32] Εν τω μεταξύ, η σημασία της Ουκρανίας ως χώρας διέλευσης έχει μειωθεί λόγω της δημιουργίας πρόσθετων διαδρόμων διέλευσης που φέρνουν ρωσικό φυσικό αέριο στην ΕΕ και στο Ηνωμένο Βασίλειο (π.χ. Nord Stream). Οι διαμετακομιστικές ροές μέσω της Ουκρανίας αντιπροσώπευαν πάνω από το 25% των παραδόσεων αγωγών της Ρωσίας προς την ΕΕ και το Ηνωμένο Βασίλειο το 2021, σημαντικά μειωμένες από 60% το 2009. Ωστόσο, η Ουκρανία παραμένει ένας σημαντικός αγωγός για το ρωσικό φυσικό αέριο προς την Ευρώπη. Περίπου το 8% της συνδυασμένης ζήτησης φυσικού αερίου ΕΕ και Ηνωμένου Βασιλείου διέρχεται μέσω της Ουκρανίας και η χώρα βασίζεται επίσης σε μεγάλο βαθμό στο εισαγόμενο αέριο για δική της εγχώρια χρήση. [33]

 
Αλλαγή στη ζήτηση φυσικού αερίου ΕΕ και ΗΒ ανά πηγή, 4ο τρίμηνο 2021

Κατά τη διάρκεια του 2021 και στις αρχές του 2022, η Gazprom μείωσε τις προμήθειες φυσικού αερίου στην αγορά της ΕΕ κατά 25% το τέταρτο τρίμηνο του 2021 σε σύγκριση με την ίδια περίοδο του 2020 [34] [35] Αυτή η μείωση της προμήθειας ρωσικών αγωγών προς την ΕΕ έγινε πιο έντονη τις πρώτες επτά εβδομάδες του 2022, σημειώνοντας πτώση κατά 37% σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος. Οι τελευταίες παραδόσεις αερίου στη Γερμανία μέσω του αγωγού Γιαμάλ που διέρχεται από τη Λευκορωσία, πραγματοποιήθηκαν στις 20 Δεκεμβρίου 2021. Οι ροές φυσικού αερίου μέσω της Ουκρανίας προς τη Σλοβακία μειώθηκαν από κατά μέσο όρο πάνω από 80 mcm/ημέρα τον Δεκέμβριο του 2021 σε μόλις 36 mcm/d κατά τις πρώτες επτά εβδομάδες του 2022. Συνολικά, οι ροές ρωσικού φυσικού αερίου μέσω της Ουκρανίας αντιστοιχούσαν κατά μέσο όρο μόνο στο ήμισυ της διαθέσιμης χωρητικότητας. [35]

Άλλοι προμηθευτές αερίου, συμπεριλαμβανομένης της Αλγερίας, του Αζερμπαϊτζάν και της Νορβηγίας, αύξησαν τις παραδόσεις τους στην ευρωπαϊκή αγορά κατά τη διάρκεια της περιόδου θέρμανσης σε σύγκριση με πέρυσι, χρησιμοποιώντας εμπορικά διαθέσιμες διαδρομές ανεφοδιασμού. Οι χαμηλότερες ροές του ρωσικού αγωγού αντισταθμίστηκαν εν μέρει από τις υψηλότερες εισροές υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) προς την ΕΕ και το Ηνωμένο Βασίλειο, οι οποίες έφθασαν στο ιστορικό υψηλό των 13 bcm τον Ιανουάριο – σχεδόν τρεις φορές τα επίπεδα του περασμένου έτους και περίπου 70% υψηλότερα σε σύγκριση προς τις ροές του ρωσικού αγωγού εκείνο το μήνα. Η ισχυρή προσφορά και οι πιο ήπιες από τις αναμενόμενες θερμοκρασίες στη Βορειοανατολική Ασία βοήθησαν στη διευκόλυνση της ανακατεύθυνσης των φορτίων προς την Ευρώπη και στον περιορισμό των επιπτώσεων της ισχυρής ευρωπαϊκής ζήτησης για αγορές LNG. Οι Ηνωμένες Πολιτείες παρείχαν πάνω από το ήμισυ του πρόσθετου LNG που εισάγεται από την ΕΕ και το Ηνωμένο Βασίλειο από την αρχή της περιόδου θέρμανσης. Αυτό υπογραμμίζει τη σημασία της βιομηχανίας εξαγωγής LNG των ΗΠΑ για την ευρωπαϊκή ενεργειακή ασφάλεια. [36] Το 2021, η ρωσική κυβέρνηση δημοσίευσε ένα μακροπρόθεσμο σχέδιο ανάπτυξης LNG, με στόχο την επέκταση της χωρητικότητάς LNG προκειμένου να ανταγωνιστεί τις αυξανόμενες εξαγωγές LNG από τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Αυστραλία και το Κατάρ. [37]

Η Ρωσία μειώνει επίσης τις προμήθειες φυσικού αερίου της στην αγορά της ΕΕ, ενώ επιλέγει να μην γεμίζει τις αποθήκες της στην ΕΕ σε επαρκή επίπεδα, ακόμη και στη μέση της περιόδου θέρμανσης το τέταρτο τρίμηνο του 2021 και στις αρχές του 2022. [38] [35] Ως συνέπεια των χαμηλών επιπέδων αποθεμάτων στην αρχή της περιόδου θέρμανσης και της απότομης μείωσης των ρωσικών ροών προς την ΕΕ, τα επίπεδα αποθήκευσης φυσικού αερίου στην Ευρώπη μειώθηκαν στο 30% κάτω από την ικανότητα αποθήκευσης εργασίας τους (και 28% κάτω από την πενταετία τους μέσα επίπεδα για αυτήν την περίοδο του έτους). Οι αποθηκευτικοί χώροι που ανήκουν ή ελέγχονται από την Gazprom, είχαν ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα αποθήκευσης στην αρχή της περιόδου θέρμανσης, καλύπτοντας μόλις το 25% της λειτουργικής αποθηκευτικής τους ικανότητας. Ενώ οι αποθήκες της Gazprom αντιπροσωπεύουν μόλις το 10% της συνολικής λειτουργικής ικανότητας αποθήκευσης της ΕΕ, αντιστοιχούσαν στο ήμισυ του ελλείμματος αποθήκευσης 5 ετών της ΕΕ. Χωρίς την έντονη αύξηση των εισαγωγών LNG από τον Οκτώβριο του 2021, τα ευρωπαϊκά επίπεδα αποθήκευσης θα είχαν πληρώσει λιγότερο από 15% έως τον Φεβρουάριο του 2022 (έναντι 31% στην πραγματικότητα), αφήνοντας την Ευρώπη σε πολύ πιο ευάλωτη θέση έναντι των καθυστερημένων κρυολογημάτων ή διακοπές εφοδιασμού. [35] Μια ανάλυση από εμπειρογνώμονες προτείνει ότι τα επίπεδα πλήρωσης τουλάχιστον του 90% της λειτουργικής χωρητικότητας αποθήκευσης έως την 1η Οκτωβρίου είναι απαραίτητα για την παροχή επαρκούς αποθέματος για την ευρωπαϊκή αγορά φυσικού αερίου κατά τη διάρκεια της χειμερινής περιόδου θέρμανσης. [39]

 
Επίπεδα αποθέματος υπόγειας αποθήκευσης αερίου στην ΕΕ από το 2016

Στα τέλη του 2021, οι τιμές του ευρωπαϊκού φυσικού αερίου αυξήθηκαν στα υψηλά όλων των εποχών και παρέμειναν εξαιρετικά ασταθείς το 2022. Αυτές οι μειωμένες ροές, μαζί με τα χαμηλά επίπεδα αποθήκευσης και τις αντίξοες καιρικές συνθήκες, συνέβαλαν σε ισχυρές ανοδικές πιέσεις στις τιμές στην Ευρώπη, οι οποίες κατά μέσο όρο ξεπέρασαν τα $30 USD ανά εκατομμύριο BTU (MMBtu) το τέταρτο τρίμηνο του 2021. Οι τιμές του φυσικού αερίου μειώθηκαν σε 27 $/MMBtu κατά μέσο όρο τις πρώτες επτά εβδομάδες του 2022. Οι ασυνήθιστα ήπιες καιρικές συνθήκες οδήγησαν σε ελαφρά μείωση της ζήτησης (μείωση 14% από έτος σε έτος σύμφωνα με προκαταρκτικές εκτιμήσεις) και αύξηση 20% στην παραγωγή αιολικής ενέργειας το πρώτο τρίμηνο του 2022 μείωσε την καύση αερίου στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας.

Ωστόσο, μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου 2022, οι τιμές του ευρωπαϊκού φυσικού αερίου αυξήθηκαν κατά 50% καθημερινά, φτάνοντας στα 44 $/MMBtu, μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Στις 26 Απριλίου, η Ρωσία ανακοίνωσε ότι θα διακόψει τις εξαγωγές φυσικού αερίου προς την Πολωνία και τη Βουλγαρία, ως μέρος μιας σειράς διαφωνιών για τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Στις 21 Μαΐου, η Ρωσία διέκοψε όλες τις εξαγωγές φυσικού αερίου στη Φινλανδία. [40] Οι τιμές του φυσικού αερίου αναμένεται να παραμείνουν εξαιρετικά ασταθείς στο τρέχον πλαίσιο αβεβαιότητας της αγοράς. [41] [42] Ως αποτέλεσμα της εισβολής, οι τιμές του αργού πετρελαίου Brent αυξήθηκαν πάνω από 130 δολάρια το βαρέλι για πρώτη φορά από το 2008 [43]

Διαφωνίες και προσπάθειες διαφοροποίησης Επεξεργασία

 
Η Άνγκελα Μέρκελ επέκρινε τις κυρώσεις των Ηνωμένων Πολιτειών κατά της Ρωσίας που στοχεύουν ενεργειακά έργα ΕΕ-Ρωσίας. [44]

Την παραμονή της συνόδου κορυφής της Ρίγα του 2006, ο γερουσιαστής Richard Lugar, επικεφαλής της Επιτροπής Εξωτερικών Σχέσεων της Γερουσίας των ΗΠΑ, δήλωσε ότι «η πιο πιθανή πηγή ένοπλης σύγκρουσης στο ευρωπαϊκό θέατρο και στις γύρω περιοχές θα είναι η ενεργειακή σπανιότητα και η χειραγώγηση». [45] Μετά από αυτό, η διαφοροποίηση των εθνικών πολιτικών και στάσεων των μεγαλύτερων εξαγωγέων έναντι των μεγαλύτερων εξαρτώμενων από το ρωσικό φυσικό αέριο, μαζί με τον κατακερματισμό της ευρωπαϊκής αγοράς φυσικού αερίου, έγινε ένα σημαντικό ζήτημα στην ευρωπαϊκή πολιτική απέναντι στη Ρωσία, με σημαντικές γεωπολιτικές επιπτώσεις για την οικονομία και την πολιτική μεταξύ ΕΕ και Ρωσίας. [46]

Αυτοί οι δεσμοί οδήγησαν σε φωνές για μεγαλύτερη ευρωπαϊκή ενεργειακή ποικιλομορφία, αν και τέτοιες προσπάθειες περιπλέκονται από το γεγονός ότι πολλοί ευρωπαίοι πελάτες έχουν μακροπρόθεσμες νομικές συμβάσεις για παραδόσεις φυσικού αερίου παρά τις διαφωνίες, οι περισσότερες από τις οποίες εκτείνονται πέρα από το 2025-2030. [47]

 
Το φυσικό αέριο παρουσιάζεται ως όργανο της ρωσικής κρατικής εξουσίας

Ένας αριθμός διαφωνιών σχετικά με τις τιμές του φυσικού αερίου στις οποίες η Ρωσία χρησιμοποιούσε κλείσιμο αγωγών σε αυτό που περιγράφηκε ως «εργαλείο εκφοβισμού και εκβιασμού» [48] οδήγησαν την Ευρωπαϊκή Ένωση να αυξήσει σημαντικά τις προσπάθειες για διαφοροποίηση των πηγών ενέργειας της. [49] Κάποιοι μάλιστα υποστήριξαν ότι η Ρωσία έχει αναπτύξει «την ικανότητα να χρησιμοποιεί μονομερείς οικονομικές κυρώσεις με τη μορφή τιμολόγησης φυσικού αερίου και διαταραχών του φυσικού αερίου εναντίον πολλών κρατών μελών του ΝΑΤΟ. [50] Κατά τη διάρκεια έρευνας αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας που ξεκίνησε το 2011 κατά της Gazprom, κατασχέθηκαν διάφορα εσωτερικά έγγραφα της εταιρείας που τεκμηρίωσαν μια σειρά «καταχρηστικών πρακτικών» σε μια προσπάθεια «τμηματοποίησης της εσωτερικής αγοράς [της ΕΕ] κατά μήκος των εθνικών συνόρων» και επιβολής «αθέμιτης τιμολόγησης»".[51]

Ο αγωγός φυσικού αερίου Nord Stream 2 από τη Ρωσία στη Γερμανία αντιτάχθηκε σθεναρά από τον πρώην πρόεδρο της Ουκρανίας Πέτρο Ποροσένκο, τον Πρωθυπουργό της Πολωνίας Ματέους Μοραβιέτσκι, τον πρώην Πρόεδρο των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ και στη συνέχεια τον Υπουργό Εξωτερικών της Βρετανίας και αργότερα πρωθυπουργό Μπόρις Τζόνσον. [52] [53] Οι Ηνωμένες Πολιτείες ενθαρρύνουν τις ευρωπαϊκές χώρες να διαφοροποιήσουν τις ρωσικές προμήθειες ενέργειας, με το Κατάρ ως πιθανό εναλλακτικό προμηθευτή. [54]

 
Ο Νότιος Διάδρομος Φυσικού Αερίου, από το Αζερμπαϊτζάν προς την Ευρώπη, στοχεύει στη μείωση της εξάρτησης της Ευρώπης από το ρωσικό φυσικό αέριο.

Ως μέτρο σύγκρισης με εναλλακτικές πηγές, η Γερμανία παρήγαγε το 10,5% της ηλεκτρικής της ενέργειας από φυσικό αέριο το 2019 και το 8,6% (44 TWh) από ανανεώσιμη βιομάζα, κυρίως από βιοαέριο. [55] Καθώς μόνο το 13% της χρήσης φυσικού αερίου της Γερμανίας ήταν για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, [56] αυτό αντικατέστησε λίγο πάνω από το 1% της συνολικής κατανάλωσης αερίου της.

Τον Ιανουάριο του 2020 η Ρωσία διέκοψε προσωρινά τις παραδόσεις πετρελαίου στη Λευκορωσία λόγω διαφωνίας των τιμών. [57]

 
Η τιμή του φυσικού αερίου στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Λόγω ενός συνδυασμού δυσμενών συνθηκών, που περιελάμβαναν την αυξανόμενη ζήτηση φυσικού αερίου, τη λιγότερη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από εναλλακτικές πηγές και τον κρύο χειμώνα που εξάντλησε τα ευρωπαϊκά και ρωσικά αποθέματα, η Ευρώπη αντιμετώπισε απότομες αυξήσεις στις τιμές του φυσικού αερίου το 2021. [58] Τον Αύγουστο του 2021 η Ρωσία μείωσε τους όγκους του φυσικού αερίου που αποστέλλεται στην Ευρωπαϊκή Ένωση, [59] [60] που θεωρήθηκε από ορισμένους αναλυτές και πολιτικούς ως προσπάθεια «να υποστηρίξει την έναρξη ροών μέσω του Nord Stream 2». [61] Οι τιμές ρεκόρ στην Ευρώπη οφείλονται σε μια παγκόσμια αύξηση της ζήτησης καθώς ο κόσμος εγκατέλειψε την οικονομική ύφεση που προκλήθηκε από τον COVID-19, ιδιαίτερα λόγω της ισχυρής ζήτησης ενέργειας στην Ασία, [62] [63] καθώς και των μειωμένων προμηθειών φυσικού φυσικό αέριο από τη Ρωσία στην Ευρωπαϊκή Ένωση. [64]

Η Ρωσία έχει προμηθεύσει πλήρως με όλα τα μακροπρόθεσμα συμβόλαια, αλλά δεν έχει προμηθεύσει επιπλέον φυσικό αέριο στην άμεση αγορά. [65] Τον Οκτώβριο του 2021, η Economist Intelligence Unit ανέφερε ότι η Ρωσία είχε περιορισμένη επιπλέον ικανότητα εξαγωγής φυσικού αερίου λόγω των υψηλών εγχώριων απαιτήσεων με την παραγωγή κοντά στο αποκορύφωμά της. [65] [66] Τον Ιανουάριο-Ιούνιο η Gazprom παρείχε περίπου 22% περισσότερο φυσικό αέριο στην Ευρώπη (συμπεριλαμβανομένης της Τουρκίας) το 2021 από τους ίδιους μήνες το 2020 και σχεδόν το ίδιο ποσό με το 2019. Η Αλγερία αύξησε επίσης τις προμήθειες το πρώτο εξάμηνο του 2021, αλλά άλλες χώρες προμήθευσαν λιγότερο από το πρώτο εξάμηνο του 2020. [67]

Τον Σεπτέμβριο του 2021 η Ρωσία ανακοίνωσε ότι η «ταχεία» εκκίνηση του πρόσφατα ολοκληρωμένου αγωγού Nord Stream 2 που αμφισβητήθηκε εδώ και καιρό από διάφορες χώρες της ΕΕ θα επιλύσει τα προβλήματα. [68] Οι δηλώσεις αυτές ερμηνεύτηκαν από ορισμένους αναλυτές ως απόπειρα «εκβιασμού». [69] 40 μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ζήτησαν νομική έρευνα για τις πρακτικές της Gazprom. [70] [71] Τον Οκτώβριο του 2021, ο Ρώσος Πρόεδρος Πούτιν είπε ότι ένας από τους παράγοντες που επηρέασαν τις τιμές ήταν ο τερματισμός των μακροπρόθεσμων συμβάσεων προμήθειας υπέρ της άμεσης αγοράς, [72] ενώ η Gazprom ανακοίνωσε ότι συσσώρευε αποθεματικά «ρεκόρ» 72,6 δισεκατομμυρίων m 3 και συνέχισε την παραγωγή ρεκόρ στα 847,9 εκατομμύρια m 3 την ημέρα. [73] Στις 27 Οκτωβρίου 2021, ο Πούτιν διέταξε την Gazprom να ξεκινήσει την άντληση φυσικού αερίου στις ευρωπαϊκές εγκαταστάσεις αποθήκευσης φυσικού αερίου μόλις η Ρωσία ολοκληρώσει την πλήρωση των δικών της εγκαταστάσεων αποθήκευσης φυσικού αερίου, περίπου στις 8 Νοεμβρίου. [74] [75]

Ο πρώην πρωθυπουργός της Λιθουανίας Andrius Kubilius, ο οποίος είναι ο εισηγητής του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τις σχέσεις με τη Ρωσία, είπε ότι είναι "αδύνατο" να έχουμε καλές σχέσεις με τη Ρωσία και κάλεσε την ΕΕ να καταργήσει σταδιακά τις εισαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου από τη Ρωσία. [76] Μια ομάδα πέντε χωρών μελών της ΕΕ ζήτησε από κοινού δράση, όπως ομαδικές αγορές. [77]

 
Ρωσικές εξαγωγές πετρελαίου ανά προορισμό το 2020

Στις 7 Μαρτίου 2022, ο γερμανός καγκελάριος Όλαφ Σολτς και άλλοι ευρωπαίοι ηγέτες απέκρουσαν την έκκληση των ΗΠΑ και της Ουκρανίας να απαγορευτούν οι εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου και πετρελαίου επειδή «δεν μπορεί να εξασφαλιστεί ο εφοδιασμός της Ευρώπης σε ενέργεια για παραγωγή θερμότητας, κινητικότητα, παροχή ρεύματος και βιομηχανία. με οποιοδήποτε άλλο τρόπο». [78] [79] Ωστόσο, η ΕΕ ανέφερε ότι θα μείωνε την εξάρτησή της από τη Ρωσία κατά τα δύο τρίτα το 2022, [80] και η Γερμανία δήλωσε ότι θα μείωνε την εξάρτησή της από τις ρωσικές εισαγωγές ενέργειας επιταχύνοντας τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και φτάνοντας στο 100% την παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές έως το 2035. [81] [82]

Ο Σολτς ανακοίνωσε σχέδια για την κατασκευή δύο νέων τερματικών σταθμών LNG. [83] Ο υπουργός Οικονομίας Ρόμπερτ Χάμπεκ δήλωσε ότι η Γερμανία κατέληξε σε μακροπρόθεσμη ενεργειακή συνεργασία με το Κατάρ [84] έναν από τους μεγαλύτερους εξαγωγείς υγροποιημένου φυσικού αερίου στον κόσμο, [85]

Τον Απρίλιο του 2022, η Ρωσία προμήθευε το 45% των εισαγωγών φυσικού αερίου της ΕΕ, κερδίζοντας 900 εκατομμύρια δολάρια την ημέρα. [86] Τους δύο πρώτους μήνες μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η Ρωσία κέρδισε 66,5 δισεκατομμύρια δολάρια από τις εξαγωγές ορυκτών καυσίμων και η ΕΕ αντιπροσώπευε το 71% αυτού του εμπορίου. [87] Τον Μάιο του 2022, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε την απαγόρευση των εισαγωγών πετρελαίου από τη Ρωσία, ως μέρος της οικονομικής απάντησης στη ρωσική εισβολή του 2022 στην Ουκρανία. [88] [89] Τον Μάιο του 2022, η Ρωσία επέβαλε κυρώσεις σε ευρωπαϊκές θυγατρικές της Gazprom. [90]

Τον Ιούνιο του 2022, η κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών συμφώνησε να επιτρέψει στην ιταλική εταιρεία Eni και στην ισπανική εταιρεία Repsol να εισάγουν πετρέλαιο από τη Βενεζουέλα στην Ευρώπη για να αντικαταστήσουν τις εισαγωγές πετρελαίου από τη Ρωσία. [91] Ο Γάλλος υπουργός Οικονομικών Μπρούνο Λεμέρ δήλωσε ότι η Γαλλία διαπραγματεύτηκε με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα για την αντικατάσταση ορισμένων ρωσικών εισαγωγών πετρελαίου. [91] Στις 15 Ιουνίου 2022, το Ισραήλ, η Αίγυπτος και η Ευρωπαϊκή Ένωση υπέγραψαν τριμερή συμφωνία φυσικού αερίου. [92]

Με τους ευρωπαίους φορείς χάραξης πολιτικής να αποφασίζουν να αντικαταστήσουν τις ρωσικές εισαγωγές ορυκτών καυσίμων με άλλες εισαγωγές ορυκτών καυσίμων και την ευρωπαϊκή παραγωγή ενέργειας άνθρακα και να επιδοτούν τις εταιρείες ορυκτών καυσίμων για μειωμένες τιμές, [93] [94] καθώς και λόγω του ότι η Ρωσία είναι «βασικός προμηθευτής». των υλικών που χρησιμοποιούνται για «τεχνολογίες καθαρής ενέργειας», οι αντιδράσεις στον πόλεμο μπορεί επίσης να έχουν γενικό αρνητικό αντίκτυπο στην οδό των εκπομπών του κλίματος. [95]

Πολωνία Επεξεργασία

Ως μέρος των σχεδίων της Πολωνίας να γίνει πλήρως ενεργειακά ανεξάρτητη από τη Ρωσία μέσα στα επόμενα χρόνια, ο Πιότρ Βόζνιακ , πρόεδρος της εταιρείας πετρελαίου και φυσικού αερίου PGNiG, δήλωσε τον Φεβρουάριο του 2019 ότι: «Η στρατηγική της εταιρείας είναι απλώς να ξεχάσει την Ανατολική προμήθεια και ειδικά την Gazprom». [96] Το 2020, το Διαιτητικό Δικαστήριο της Στοκχόλμης έκρινε ότι η μακροπρόθεσμη τιμή φυσικού αερίου της PGNiG με την Gazprom που συνδέεται με τις τιμές του πετρελαίου θα έπρεπε να αλλάξει ώστε να προσεγγίζει την τιμή της δυτικής ευρωπαϊκής αγοράς αερίου, από την 1η Νοεμβρίου 2014 όταν η PGNiG ζήτησε αναθεώρηση της τιμής βάσει της σύμβασης. [97] [98]

Η Gazprom έπρεπε να επιστρέψει περίπου 1,5 δισεκατομμύρια δολάρια στην PGNiG. Η σύμβαση που σχετίζεται με τον αγωγό Yamal του 1996 αφορά έως και 10,2 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου ετησίως μέχρι να λήξει το 2022, με ελάχιστη ετήσια ποσότητα 8,7 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων. [99] [100] Μετά την παγκόσμια ενεργειακή κρίση του 2021, η PGNiG υπέβαλε περαιτέρω αίτημα αναθεώρησης των τιμών στις 28 Οκτωβρίου 2021. Η PGNiG δήλωσε ότι οι πρόσφατες έκτακτες αυξήσεις στις τιμές του φυσικού αερίου «παρέχουν μια βάση για επαναδιαπραγμάτευση των όρων τιμών βάσει των οποίων αγοράζουμε φυσικό αέριο στο πλαίσιο της σύμβασης Yamal». [101] [102]

Στις 17 Νοεμβρίου 2021 η Λευκορωσία διέκοψε τις προμήθειες πετρελαίου μέσω του αγωγού Druzhba στη Δυτική Ευρώπη για «προγραμματισμένη συντήρηση» [103] [104] που συνέβη εν μέσω της κρίσης στα σύνορα της Λευκορωσίας [105] και μία ημέρα αφότου η Γερμανία ανέστειλε την πιστοποίηση του αγωγού Nord Stream 2. [106]

Ο αγωγός της Βαλτικής μεταξύ Νορβηγίας και Πολωνίας θα έχει τη δυνατότητα να αντικαταστήσει το 60% περίπου των πολωνικών εισαγωγών φυσικού αερίου που προέρχονται από τη Ρωσία μέσω του αγωγού Yamal και αναμένεται να τεθεί σε λειτουργία μέχρι το τέλος του 2022. [107]

Στις 26 Απριλίου, η Ρωσία ανακοίνωσε ότι θα διακόψει τις εξαγωγές φυσικού αερίου προς την Πολωνία και τη Βουλγαρία, ως μέρος μιας σειράς διαφωνιών για τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. [108]

Οι αγορές ηλεκτρικής ενέργειας πριν από την εισβολή στην Ουκρανία Επεξεργασία

Η αναταραχή στις αγορές φυσικού αερίου το 2021 και το 2022 επεκτάθηκε στις ευρωπαϊκές αγορές ηλεκτρικής ενέργειας, οι οποίες συνήθως βασίζονται στο αέριο ως οριακό καύσιμο και ως εκ τούτου επηρεάζονται όταν αντιμετωπίζει υψηλές τιμές και αστάθεια. Αυτό έχει επιδεινωθεί από τη χαμηλότερη από τη μέση παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας και τη χαμηλότερη πυρηνική παραγωγή, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για επαρκείς επενδύσεις σε πηγές εφοδιασμού βασικού φορτίου και ευελιξία. Ενώ οι υψηλότερες τιμές του άνθρακα έπαιξαν επίσης ρόλο στην αύξηση των τιμών της ηλεκτρικής ενέργειας, δεν ήταν ο πιο σημαντικός παράγοντας. Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας εκτιμά ότι η επίδραση στις ευρωπαϊκές τιμές ηλεκτρικής ενέργειας από την απότομη άνοδο των τιμών του φυσικού αερίου είναι σχεδόν οκτώ φορές μεγαλύτερη από την επίδραση της αύξησης των τιμών του άνθρακα. Αν και η αιολική ενέργεια ήταν ασυνήθιστα κάτω του μέσου όρου κατά τη διάρκεια του ευρωπαϊκού καλοκαιριού, η αιολική και η ηλιακή φωτοβολταϊκή ενέργεια συνέβαλαν πολύτιμη στην κάλυψη της ευρωπαϊκής ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας το τέταρτο τρίμηνο του 2021. Η παραγωγή αιολικής ενέργειας αυξήθηκε κατά 3% και η ηλιακή κατά 20% σε σύγκριση με την αντίστοιχη περίοδο του προηγούμενου έτους. [109]

Προμήθειες πυρηνικών καυσίμων Επεξεργασία

 
Σεργκέι Κιριλένκο, επικεφαλής της κρατικής πυρηνικής εταιρείας Rosatom από το 2005 έως το 2016

Η Ουκρανία προμηθεύεται παραδοσιακά καύσιμα για τους πυρηνικούς σταθμούς της από τη Ρωσία, αν και με το ξέσπασμα της ρωσικής στρατιωτικής επέμβασης στο Ντονμπάς είδε την επείγουσα ανάγκη να διαφοροποιήσει τουλάχιστον τις προμήθειες καυσίμων και ξεκίνησε συνομιλίες με αρκετούς δυτικούς προμηθευτές, κυρίως με την Westinghouse στη Σουηδία. Σε απάντηση, η Ρωσία ξεκίνησε μια εκστρατεία εκφοβισμού που περιελάμβανε την παροχή εσκεμμένα λανθασμένων τεχνικών προδιαγραφών των υπαρχόντων προμηθειών καυσίμων, παραπέμποντας στο «δεύτερο Τσερνόμπιλ» και τη διοργάνωση διαδηλώσεων στο Κίεβο. Παρά τις προσπάθειες αυτές, η Ουκρανία εξασφάλισε ορισμένες συμβάσεις-πλαίσια με πολλούς προμηθευτές, προμηθεύοντας τελικά το 50% του καυσίμου από τη Ρωσία και το 50% από τη Σουηδία. [110]


Παραπομπές Επεξεργασία

  1. ↑ «EU imports of energy products - recent developments». ec.europa.eu (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 5 Μαρτίου 2022. 
  2. ↑ International Energy Agency (3 Μαρτίου 2022). «How Europe can cut natural gas imports from Russia significantly within a year». IEA. Ανακτήθηκε στις 5 Μαρτίου 2022. 
  3. ↑ Koszalin, Andreas Heinrich (5 February 2008). «Gazprom's Expansion Strategy in Europe and the Liberalization of EU Energy Markets». Russian Analytical Digest (Research Centre for East European Studies) (34 Russian Business Expansion). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 July 2011. https://web.archive.org/web/20110706230818/http://kms2.isn.ethz.ch/serviceengine/Files/RESSpecNet/46810/ipublicationdocument_singledocument/EBEB560D-319D-4A6E-BB93-25DB57792AC9/en/Russian_Analytical_Digest_34.pdf. Ανακτήθηκε στις 23 February 2008. 
  4. ↑ 4,0 4,1 Chandrasekhar, Aruna (25 Φεβρουαρίου 2022). «Q&A: What does Russia's invasion of Ukraine mean for energy and climate change?». Carbon Brief (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 26 Φεβρουαρίου 2022. 
  5. ↑ «Europe's alternatives to Russian gas». European Council of Foreign Relations. 9 Απριλίου 2015. Ανακτήθηκε στις 17 Μαρτίου 2016. 
  6. ↑ Birnbaum, Michael; Mufson, Steven (24 February 2022). «E.U. will unveil a strategy to break free from Russian gas, after decades of dependence» (στα αγγλικά). Washington Post. ISSN 0190-8286. https://www.washingtonpost.com/climate-environment/2022/02/23/russia-ukraine-eu-nordstream-strategy-energy/. Ανακτήθηκε στις 2022-02-26. 
  7. ↑ Weise, Zia (8 March 2022). «Commission plans to get EU off Russian gas before 2030». POLITICO. https://www.politico.eu/article/commission-plan-eu-russia-gas-2030/. 
  8. ↑ International Energy Agency (Μαρτίου 2022). «A 10-Point Plan to Reduce the European Union's Reliance on Russian Natural Gas». IEA. Ανακτήθηκε στις 27 Απριλίου 2022. 
  9. ↑ «EU unveils 210 bln euro plan to ditch Russian fossil fuels». Reuters. 18 May 2022. https://www.reuters.com/business/sustainable-business/eu-unveils-escape-route-russian-fossil-fuels-by-2027-2022-05-18/. 
  10. ↑ «The Soviet pipeline that keeps Europe hooked on Moscow's oil». Financial Times. 15 March 2022. https://www.ft.com/content/865ee6bd-673e-4810-8726-6f7e007d5d0a. 
  11. ↑ «Analysis: The Recurring Fear Of Russian Gas Dependency». Radio Free Europe/Radio Liberty. 11 May 2006. https://www.rferl.org/a/1068318.html. 
  12. ↑ «History of the gas branch». Gazprom. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Ιουνίου 2007. 
  13. ↑ Iftimie, Ion (22 Ιανουαρίου 2015). Natural Gas as an Instrument of Russian State Power (Second edition, fully revised and updated έκδοση). Washington, D.C.: Westphalia Press. σελ. 74. ISBN 9781633911390. 
  14. ↑ Marson, James; Wallace, Joe (27 October 2021). «Europe's Push to Loosen Russian Influence on Gas Prices Bites Back». Wall Street Journal. https://www.wsj.com/articles/europes-push-to-loosen-russian-influence-on-gas-prices-bites-back-11635327001. Ανακτήθηκε στις 1 November 2021. 
  15. ↑ Zeniewski, Peter (22 Οκτωβρίου 2021). «Despite short-term pain, the EU's liberalised gas markets have brought long-term financial gains». International Energy Agency. Ανακτήθηκε στις 1 Νοεμβρίου 2021. 
  16. ↑ European Commission, Antitrust: Commission Opens Proceedings Against Gazprom, IP/12/937
  17. ↑ Marek Martyniszyn, Legislation Blocking Antitrust Investigations and the September 2012 Russian Executive Order, 37(1) World Competition 103 (2014)
  18. ↑ Yermakov, Vitaly (September 2021). Big Bounce: Russian gas amid market tightness (Report). Oxford Institute for Energy Studies. https://www.oxfordenergy.org/wpcms/wp-content/uploads/2021/09/Russian-gas-amid-market-tightness.pdf. Ανακτήθηκε στις 1 November 2021. 
  19. ↑ 19,0 19,1 «EU imports of energy products - recent developments» (PDF). Eurostat. 4 Ιουλίου 2018. σελίδες 3–4. Ανακτήθηκε στις 11 Αυγούστου 2018. 
  20. ↑ Weise, Zia (8 March 2022). «Commission plans to get EU off Russian gas before 2030». POLITICO. https://www.politico.eu/article/commission-plan-eu-russia-gas-2030/. 
  21. ↑ International Energy Agency (Μαρτίου 2022). «A 10-Point Plan to Reduce the European Union's Reliance on Russian Natural Gas». IEA. Ανακτήθηκε στις 27 Απριλίου 2022. 
  22. ↑ Kim, Tae-Yoon (18 Μαΐου 2022). «Critical minerals threaten a decades-long trend of cost declines for clean energy technologies». Paris: International Energy Agency. Ανακτήθηκε στις 20 Μαΐου 2022. 
  23. ↑ Kim, Tae-Yoon (18 Μαΐου 2022). «Critical minerals threaten a decades-long trend of cost declines for clean energy technologies». Paris: International Energy Agency. Ανακτήθηκε στις 20 Μαΐου 2022. 
  24. ↑ Kim, Tae-Yoon (18 Μαΐου 2022). «Critical minerals threaten a decades-long trend of cost declines for clean energy technologies». Paris: International Energy Agency. Ανακτήθηκε στις 20 Μαΐου 2022. 
  25. ↑ International Energy Agency (3 Μαρτίου 2022). «How Europe can cut natural gas imports from Russia significantly within a year». IEA. Ανακτήθηκε στις 5 Μαρτίου 2022. 
  26. ↑ Commission staff working document–Accompanying document to the Proposal for a Regulation of the European Parliament and of the Council concerning measures to safeguard security of gas supply and repealing Directive 2004/67/EC. Assessment report of directive 2004/67/EC on security of gas supply {COM(2009) 363}. European Commission. 16 July 2009, σελ. 33; 56; 63–76. http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=SEC:2009:0978:FIN:EN:PDF. Ανακτήθηκε στις 30 January 2010. 
  27. ↑ Juergen Baetz (8 Νοεμβρίου 2011). «Merkel, Medvedev inaugurate new gas pipeline». Ανακτήθηκε στις 15 Νοεμβρίου 2011. 
  28. ↑ 28,0 28,1 Country analysis briefs: Russia. Energy Information Administration. May 2008, σελ. 11. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 June 2010. https://web.archive.org/web/20100607120415/http://www.eia.doe.gov/emeu/cabs/Russia/pdf.pdf. Ανακτήθηκε στις 30 January 2010. 
  29. ↑ Noël, Pierre (May 2009). A Market Between Us: Reducing the Political Cost of Europe's Dependence on Russian Gas. EPRG Working Paper Series. University of Cambridge Electricity Policy Research Group, σελ. 2; 38. EPRG0916. http://www.eprg.group.cam.ac.uk/wp-content/uploads/2009/06/binder13.pdf. Ανακτήθηκε στις 30 January 2010. 
  30. ↑ Big Bounce: Russian gas amid market tightness (Report). Oxford Institute for Energy Studies. https://www.oxfordenergy.org/wpcms/wp-content/uploads/2021/09/Russian-gas-amid-market-tightness.pdf. 
  31. ↑ International Energy Agency (26 Φεβρουαρίου 2022). «Gas Market and Russian Supply». IEA. 
  32. ↑ International Energy Agency (21 Μαρτίου 2022). «Energy Fact Sheet: Why does Russian oil and gas matter?». IEA. Ανακτήθηκε στις 27 Απριλίου 2022. 
  33. ↑ International Energy Agency (26 Φεβρουαρίου 2022). «Gas Market and Russian Supply». IEA. 
  34. ↑ Birol, Fatih (13 Ιανουαρίου 2022). «Europe and the world need to draw the right lessons from today's natural gas crisis». International Energy Agency. Ανακτήθηκε στις 27 Απριλίου 2022. 
  35. ↑ 35,0 35,1 35,2 35,3 International Energy Agency (26 Φεβρουαρίου 2022). «Gas Market and Russian Supply». IEA. 
  36. ↑ International Energy Agency (26 Φεβρουαρίου 2022). «Gas Market and Russian Supply». IEA. 
  37. ↑ International Energy Agency (21 Μαρτίου 2022). «Energy Fact Sheet: Why does Russian oil and gas matter?». IEA. Ανακτήθηκε στις 27 Απριλίου 2022. 
  38. ↑ International Energy Agency (21 Σεπτεμβρίου 2021). «Statement on recent developments in natural gas and electricity markets». IEA. Ανακτήθηκε στις 27 Απριλίου 2022. 
  39. ↑ International Energy Agency (Μαρτίου 2022). «A 10-Point Plan to Reduce the European Union's Reliance on Russian Natural Gas». IEA. Ανακτήθηκε στις 27 Απριλίου 2022. 
  40. ↑ «Russia halts gas supplies to Finland» (στα αγγλικά). BBC News. 2022-05-21. https://www.bbc.com/news/world-europe-61524933. Ανακτήθηκε στις 2022-06-16. 
  41. ↑ International Energy Agency (26 Φεβρουαρίου 2022). «Gas Market and Russian Supply». IEA. 
  42. ↑ «Ukraine war: Russia halts gas exports to Poland and Bulgaria» (στα αγγλικά). BBC News. 2022-04-27. https://www.bbc.com/news/business-61237519. Ανακτήθηκε στις 2022-05-02. 
  43. ↑ Disavino, Scott (7 March 2022). «Oil price surges to highest since 2008 on delays in Iranian talks». Reuters. https://www.reuters.com/business/energy/oil-price-set-surge-further-iranian-talks-delays-2022-03-06/. 
  44. ↑ "Germany's Angela Merkel slams planned US sanctions on Russia". Deutsche Welle. 16 June 2017.
  45. ↑ Energy security challenges for the 21st century : a reference handbook. Luft, Gal., Korin, Anne. Santa Barbara, Calif.: Praeger Security International. 2009. ISBN 9780275999988. 
  46. ↑ Simon Pirani· Jonathan Stern (Φεβρουαρίου 2009). The Russo-Ukrainian gas dispute of January 2009: a comprehensive assessment (PDF). NG 27. Oxford Institute for Energy Studies. σελ. 59. ISBN 978-1-901795-85-1. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 16 Νοεμβρίου 2009. Ανακτήθηκε στις 13 Οκτωβρίου 2009. 
  47. ↑ Simon Pirani· Jonathan Stern (Φεβρουαρίου 2009). The Russo-Ukrainian gas dispute of January 2009: a comprehensive assessment (PDF). NG 27. Oxford Institute for Energy Studies. σελ. 59. ISBN 978-1-901795-85-1. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 16 Νοεμβρίου 2009. Ανακτήθηκε στις 13 Οκτωβρίου 2009. 
  48. ↑ Kramer, Andrew E. (27 October 2006). «Lithuania suspects Russian oil grab». International Herald Tribune. https://www.nytimes.com/2006/10/27/business/worldbusiness/27iht-embargo.3312013.html?pagewanted=all. Ανακτήθηκε στις 17 March 2016. 
  49. ↑ «Europe's alternatives to Russian gas». European Council of Foreign Relations. 9 Απριλίου 2015. Ανακτήθηκε στις 17 Μαρτίου 2016. 
  50. ↑ Iftimie, Ion (22 Ιανουαρίου 2015). Natural Gas as an Instrument of Russian State Power (Second edition, fully revised and updated έκδοση). Washington, D.C.: Westphalia Press. σελ. 74. ISBN 9781633911390. 
  51. ↑ «EU documents lay bare Russian energy abuse» (στα αγγλικά). https://euobserver.com/foreign/141584. Ανακτήθηκε στις 2018-04-16. 
  52. ↑ «Germany and Russia gas links: Trump is not only one to ask questions». The Guardian. 11 July 2018. https://www.theguardian.com/us-news/2018/jul/11/germany-and-russia-gas-links-trump-questions-europe-nord-stream2. 
  53. ↑ «Trump barrels into Europe's pipeline politics». Politico. 11 July 2018. https://www.politico.eu/article/nord-stream-2-donald-trump-barrels-into-europes-pipeline-politics/. 
  54. ↑ «U.S. wants Qatar to challenge Russian natural gas in Europe -U.S. official». Reuters. 14 January 2019. https://www.reuters.com/article/usa-energy-gulf/us-wants-qatar-to-challenge-russian-gas-in-europe-us-official-idUSL8N1ZE1XG. 
  55. ↑ Der deutsche Strommix: Stromerzeugung in Deutschland https://strom-report.de/strom/ Retrieved 7 September 2020
  56. ↑ Anteil der Verbrauchergruppen am Erdgasabsatz in Deutschland in den Jahren 2009 und 2019 https://de.statista.com/statistik/daten/studie/37985/umfrage/verbrauch-von-erdgas-in-deutschland-nach-abnehmergruppen-2009/ Retrieved 7 September 2020
  57. ↑ «Russia turns off oil taps supplying Belarus». Al Jazeera. Ανακτήθηκε στις 2 Φεβρουαρίου 2020. 
  58. ↑ «Russia says it could boost supplies to ease Europe gas costs». Associated Press. 7 October 2021. https://apnews.com/article/business-vladimir-putin-europe-russia-moscow-e88f22bea390917eb1b78affaf177289. 
  59. ↑ «Europe's gas shortage could make the whole world pay more to get warm this winter». CNBC. 13 September 2021. https://www.cnbc.com/2021/09/13/europes-gas-shortage-could-make-the-whole-world-pay-more-to-get-warm-this-winter.html. 
  60. ↑ «Is Europe's gas and electricity price surge a one-off?». Bruegel. 13 September 2021. https://www.bruegel.org/2021/09/is-europes-gas-and-electricity-price-surge-a-one-off/. 
  61. ↑ «Russia is pumping a lot less natural gas to Europe all of a sudden — and it is not clear why – Gas Watch» (στα Αγγλικά). 24 Αυγούστου 2021. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Σεπτεμβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 15 Σεπτεμβρίου 2021. 
  62. ↑ Ambrose, Jillian (19 September 2021). «UK energy market crisis: what caused it and how does it affect my bills?». The Guardian. https://www.theguardian.com/business/2021/sep/19/uk-energy-market-crisis-what-caused-it-and-how-does-it-affect-my-bills. 
  63. ↑ Valle, Sabrina (10 September 2021). «Asian spot prices hit all-time seasonal high». Reuters. https://www.reuters.com/business/energy/asian-spot-prices-hit-all-time-seasonal-high-2021-09-10/. 
  64. ↑ «Europe's soaring gas prices: does Russia hold solution to crisis?». the Guardian (στα Αγγλικά). 7 Οκτωβρίου 2021. 
  65. ↑ 65,0 65,1 Horton, Jake (14 October 2021). «Europe gas prices: How far is Russia responsible?». BBC News. https://www.bbc.co.uk/news/58888451. 
  66. ↑ Mazneva, Elena (3 September 2021). «Russia Has a Gas Problem Nearly the Size of Exports to Europe». Bloomberg. https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-09-03/russia-has-a-gas-problem-nearly-the-size-of-exports-to-europe. 
  67. ↑ Big Bounce: Russian gas amid market tightness (Report). Oxford Institute for Energy Studies. September 2021. https://www.oxfordenergy.org/wpcms/wp-content/uploads/2021/09/Russian-gas-amid-market-tightness.pdf. Ανακτήθηκε στις 1 November 2021. 
  68. ↑ «Russia's Gazprom says Europe gas prices could set new records». Reuters. 17 September 2021. https://www.reuters.com/business/energy/russias-gazprom-warns-new-records-natural-gas-prices-europe-2021-09-17/. 
  69. ↑ «Europe is under attack from Putin's energy weapon». Atlantic Council (στα Αγγλικά). 1 Οκτωβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 5 Οκτωβρίου 2021. 
  70. ↑ «[Exclusive] MEPs suspect Gazprom manipulating gas price». EUobserver (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 29 Σεπτεμβρίου 2021. 
  71. ↑ Welle (www.dw.com), Deutsche. «Gazprom: EU lawmakers urge probe over soaring prices | DW | 17.09.2021». DW.COM (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 29 Σεπτεμβρίου 2021. 
  72. ↑ «Putin promises gas to a Europe struggling with soaring prices». Politico. 13 October 2021. https://www.politico.eu/article/russia-president-vladimir-putin-gas-price-europe/. 
  73. ↑ «"Газпром" создаст рекордный резерв газа в подземных хранилищах». РБК (στα Ρωσικά). Ανακτήθηκε στις 25 Οκτωβρίου 2021. 
  74. ↑ «Russia seen starting to fill Europe's gas storage after Nov. 8». Euronews. 27 October 2021. https://www.euronews.com/2021/10/28/europe-s-energy-crisis-prices-drop-after-putin-orders-gazprom-to-fill-eu-stocks. 
  75. ↑ «Putin Orders More Gas for Europe Next Month, Sending Down Price». Bloomberg. 27 October 2021. https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-10-27/putin-tells-gazprom-to-focus-on-filling-eu-storage-from-nov-8. 
  76. ↑ «EU Parliament touts Russia oil, gas import phase-out». Argus Media. 16 September 2021. https://www.argusmedia.com/en/news/2254544-eu-parliament-touts-russia-oil-gas-import-phaseout. 
  77. ↑ www.ETEnergyworld.com. «EU member states call for joint action as energy prices surge - ET EnergyWorld». ETEnergyworld.com (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 5 Οκτωβρίου 2021. 
  78. ↑ Von Der Burchard, Hans· Sugue, Merlin (7 Μαρτίου 2022). «Germany's Scholz rejects calls to ban Russian oil and gas». Politico. 
  79. ↑ Kemp, John (27 March 2022). «Column: EU steps back from impractical Russia oil embargo». Reuters. https://www.reuters.com/markets/commodities/eu-steps-back-impractical-russia-oil-embargo-2022-03-25/. 
  80. ↑ «EU unveils plan to reduce Russia energy dependency». Deutsche Welle. 8 Μαρτίου 2022. 
  81. ↑ Storrow, Benjamin (4 March 2022). «Will the Russian Invasion Accelerate Peak Oil?». Scientific American. https://www.scientificamerican.com/article/will-the-russian-invasion-accelerate-peak-oil/. 
  82. ↑ «Will the Ukraine war derail the green energy transition?». Financial Times. 8 March 2022. https://www.ft.com/content/93eb06ec-ba6c-4ad2-8fae-5b66235632b2. 
  83. ↑ «German minister heads to Qatar to seek gas alternatives». Deutsche Welle. 19 March 2022. https://www.dw.com/en/german-minister-heads-to-qatar-to-seek-gas-alternatives/a-61184188. 
  84. ↑ «Germany Signs Energy Deal With Qatar As It Seeks To reduce Reliance On Russian Supplies». Radio Free Europe/Radio Liberty. 20 March 2022. https://www.rferl.org/a/germany-qatar-russian-gas-partnership-ukraine/31762093.html. 
  85. ↑ «Germany goes on a mission to secure supplies of Qatari gas». Euractiv. 21 March 2022. https://www.euractiv.com/section/energy/news/germany-goes-on-a-mission-to-secure-supplies-of-qatari-gas/. 
  86. ↑ «Missiles fly, but Ukraine's pipeline network keeps Russian gas flowing to Europe». CBC News. 12 April 2022. https://www.cbc.ca/news/business/russian-gas-europe-1.6415652. 
  87. ↑ «Russia has made $66 billion from fuel exports since it invaded Ukraine - and the EU is still its biggest buyer, study finds». Business Insider. 28 April 2022. https://markets.businessinsider.com/news/commodities/russia-oil-gas-coal-fossil-fuel-exports-revenue-ukraine-war-2022-4. 
  88. ↑ Bill Chappell (4 May 2022). «The EU just proposed a ban on oil from Russia, its main energy supplier». NPR. https://www.npr.org/2022/05/04/1096596286/eu-europea-russia-oil-ban. 
  89. ↑ «EU oil ban adds pressure on Russia but obstacles remain: Analysts». Al Jazeera. 12 May 2022. https://www.aljazeera.com/news/2022/5/12/eus-proposed-oil-ban-steps-up-pressure-on-russia-analysts. 
  90. ↑ «Europe faces gas supply disruption after Russia imposes sanctions». Al Jazeera. 12 May 2022. https://www.aljazeera.com/news/2022/5/12/europes-gas-supply-crisis-grows-after-russia-imposes-sanctions. 
  91. ↑ 91,0 91,1 «Oil from sanctioned Venezuela to help Europe replace Russian crude as soon as next month: report». Business Insider. 5 June 2022. https://www.businessinsider.com/oil-from-venezuela-to-help-replace-russian-crude-reuters-reports-2022-6. 
  92. ↑ «EU signs gas deal with Israel, Egypt in bid to ditch Russia». Al Jazeera. 15 June 2022. https://www.aljazeera.com/news/2022/6/15/eu-signs-gas-deal-with-israel-egypt-in-bid-to-ditch-russia. 
  93. ↑ «Umweltschützer kritisieren Lindners Tank-Rabatt» (στα γερμανικά). www.t-online.de. 18 March 2022. https://www.t-online.de/nachrichten/deutschland/parteien/id_91859168/umweltschuetzer-kritisieren-tank-rabatt-von-christian-lindner.html. 
  94. ↑ «UN chief: Don't let Russia crisis fuel climate destruction» (στα αγγλικά). ABC News. 21 March 2022. https://abcnews.go.com/International/wireStory/chief-russia-crisis-fuel-climate-destruction-83573521. 
  95. ↑ Geman, Ben (14 Μαρτίου 2022). «The climate spillover of Russia's invasion of Ukraine». Axios (στα Αγγλικά). 
  96. ↑ Reed, Stanley (2019-02-26). «Burned by Russia, Poland Turns to U.S. for Natural Gas and Energy Security» (στα αγγλικά). The New York Times. ISSN 0362-4331. https://www.nytimes.com/2019/02/26/business/poland-gas-lng-russia-usa.html. 
  97. ↑ Barteczko, Agnieszka (31 March 2020). «Poland's PGNiG to take immediate steps to receive $1.5 billion from Gazprom». Reuters. https://www.reuters.com/article/us-poland-russia-gas-idUSKBN21I1QY. 
  98. ↑ (20 March 2020). Victory for PGNiG: the Arbitral Tribunal in Stockholm rules to lower the price of the gas sold by Gazprom to PGNiG. Δελτίο τύπου.
  99. ↑ Barteczko, Agnieszka (31 March 2020). «Poland's PGNiG to take immediate steps to receive $1.5 billion from Gazprom». Reuters. https://www.reuters.com/article/us-poland-russia-gas-idUSKBN21I1QY. 
  100. ↑ Λάθος στην χρήση του Πρότυπο:cite press release: Η παράμετρος title είναι απαραίτητη
  101. ↑ «Polish PGNiG asks Gazprom to reduce gas prices under Yamal contract». TASS (Moscow). 28 October 2021. https://tass.com/economy/1355365. 
  102. ↑ Λάθος στην χρήση του Πρότυπο:cite press release: Η παράμετρος title είναι απαραίτητη
  103. ↑ «Belarus restricts oil supplies to Poland due to unscheduled maintenance» (στα αγγλικά). Reuters. 2021-11-17. https://www.reuters.com/article/russia-oil-druzhba-idUSR4N2S100C. Ανακτήθηκε στις 2021-11-17. 
  104. ↑ «Belarus Stopped Supplying Oil Via "Druzhba" To Poland». charter97.org (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 17 Νοεμβρίου 2021. 
  105. ↑ Anonym. «Belarus blocks oil transit to Poland | txtreport.com». www.txtreport.com (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 17 Νοεμβρίου 2021. 
  106. ↑ «Nord Stream 2: Gas prices soar after setback for Russian pipeline» (στα αγγλικά). BBC News. 2021-11-16. https://www.bbc.com/news/business-59306223. Ανακτήθηκε στις 2021-11-17. 
  107. ↑ Easton, Adam (26 April 2022). «Russia halts gas supplies to Poland, reports say». BBC News (Warsaw). https://www.bbc.co.uk/news/live/world-europe-61224804?pinned_post_locator=urn:asset:da6c525d-9382-4634-b0ab-58c39931370d. Ανακτήθηκε στις 26 April 2022. 
  108. ↑ «Ukraine war: Russia halts gas exports to Poland and Bulgaria» (στα αγγλικά). BBC News. 2022-04-27. https://www.bbc.com/news/business-61237519. Ανακτήθηκε στις 2022-05-02. 
  109. ↑ Birol, Fatih (13 Ιανουαρίου 2022). «Europe and the world need to draw the right lessons from today's natural gas crisis». International Energy Agency. Ανακτήθηκε στις 27 Απριλίου 2022. 
  110. ↑ «Kärnfrågan». Fokus (στα Σουηδικά). 6 Φεβρουαρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 8 Ιουνίου 2020. 
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Εμπορικές_σχέσεις_Ρωσίας_-_ΕΕ_στην_ενέργεια&oldid=10482940"