Η άμυνα του Λούζιν

Η άμυνα του Λούζιν, (ρωσ.Защита Лужина (=Zashchita Luzhina) , αγγλ. The Defense), είναι το τρίτο κατά σειρά μυθιστόρημα που έγραψε ο Ρώσος συγγραφέας Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ, και εκδόθηκε το 1930.
Ο Ναμπόκοφ έγραψε το έργο κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Ευρώπη, και συγκεκριμένα στο Βερολίνο, όπου είχε εγκατασταθεί η οικογένεια Ναμπόκοφ, μετά την αναγκαστική αναχώρησή τους (1920) ως αντιφρονούντων, από την τότε Σοβιετική Ένωση. Το μυθιστόρημα πρωτοδημοσιεύτηκε σε συνέχειες, στην ρωσική εφημερίδα του Βερολίνου ""Sovremennye Zapiski" και τον ίδιο χρόνο (1930) κυκλοφόρησε και σε βιβλίο από τον εκδοτικό οίκο του πεθερού του, "Verlag Slovo" υπό το λογοτεχνικό ψευδώνυμο του συγγραφέα V. Sirin.
Όταν ο Ναμπόκοφ εγκαταστάθηκε μόνιμα στις ΗΠΑ, μετέφρασε σε συνεργασία με τον Michael Scammell το βιβλίο στα αγγλικά, και το οποίο κυκλοφόρησε από τον αγγλικό εκδοτικό οίκο "G. P. Putnam's Sons", το 1964.
Το έργο αφηγείται την ιστορία της ζωής του Ρώσου σκακιστή Λούζιν, του οποίου το πλήρες ονοματεπώνυμο δεν μαθαίνουμε παρά στην πρόταση του τέλους, που παιδί - θαύμα στο σκάκι, θα αναδειχτεί από τους καλύτερους σκακιστές παγκοσμίως. Ωστόσο, αυτή η επαγγελματική πορεία δεν είναι τίποτα άλλο, παρά άμυνα στην πραγματικότητα της ζωής, μια άμυνα που όταν καταπέσει θα φέρει το τραγικό τέλος του ήρωα.
Το βιβλίο έχει μεταφερθεί στον κινηματογράφο με τον τίτλο "The Luzhin Defence" (ελλ. τίτλος «Η άμυνα του Βασιλιά») από την Μαρλήν Γκόρις (Marleen Gorris) το 2000. Στα ελληνικά το βιβλίο έχει κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις «Μεταίχμιο» σε μετάφραση του Γιώργου - Ίκαρου Μπαμπασάκη, (α΄ έκδοση Νοέμβριος 2003, επανέκδοση 2016 (ISBN 978-618-03-0388-9), 352 σελ..

Η άμυνα του Λούζιν

η πρώτη ρωσική έκδοση
Συγγραφέας	Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ
Μεταφραστής	Γιώργος Ίκαρος Μπαμπασάκης
Τίτλος	"Защита Лужина" Zashchita Luzhina
Γλώσσα	Ρωσικά
Ημερομηνία δημιουργίας	1929
Ημερομηνία δημοσίευσης	1930
Μορφή	Μυθιστόρημα
LC Class	OL15825894W
Πρώτη έκδοση	G. P. Putnam's Sons
δεδομένα ()

Περίληψη

Ο μικρός Λούζιν, ένα δεκάχρονο αγόρι μιας εύπορης οικογένειας γαιοκτημόνων της Αγίας Πετρούπολης, ζει χωρίς αδέρφια με τους υπερ-προστατευτικούς γονείς του και ένα πλήθος υπηρετών. Το αγόρι μεγαλώνει χωρίς συντρόφους, χωρίς ομαδικά παιχνίδια, κλεισμένο στον εαυτό του και απορρίπτοντας οποιαδήποτε ανθρώπινη επαφή. Όταν έρχεται ο καιρός να πάει σε σχολείο, στο Γυμνάσιο, η προσωπικότητά περνά τεράστια δοκιμασία, καθώς δεν μπορεί και δεν θέλει να ανταποκριθεί στις χαρές αλλά και στα προβλήματα της μαθητικής ζωής. Τότε περίπου γνωρίζει- από μια τυχαία αφορμή- και το σκάκι και το ερωτεύεται παράφορα. Κάνει απουσίες προκειμένου να πάει κρυφά από όλους να μάθει σκάκι στο σπίτι μιας θείας του. Όσο περισσότερο το μαθαίνει, τόσο γοητεύεται από την πολυπλοκότητα και τις δυνατότητες του παιχνιδιού έτσι που στο τέλος καταλαμβάνει όλο τον προσωπικό του, ψυχικό κόσμο. Αφήνει το σχολείο, και με τη βοήθεια ενός μάνατζερ που συναντά, τον Βαλεντίνοφ, αρχίζει να συμμετέχει σε σκακιστικά τουρνουά. Κερδίζει όλα τα παιχνίδια, η φήμη του μεγαλώνει μέρα με τη μέρα, τον καλούν για τουρνουά ανά την Ευρώπη, γίνεται πλούσιος και διάσημος.
Ωστόσο λίγο πριν κλείσει τα τριάντα του χρόνια, συνειδητοποιεί σιγά σιγά, οτι η ιδιοφυία του, αυτό που τον έκανε παιδί - θαύμα, αρχίζει να υποχωρεί. Εξελίσσεται σε έναν πολύ αξιόλογο σκακιστή χωρίς όμως πια, τις εξάρσεις της εφηβικής του μεγαλοφυίας. Όλη η ζωή του πια είναι το σκάκι. Ο Βαλεντίνοφ τον εγκαταλείπει για πιο αξιόλογες επενδύσεις (ο ανερχόμενος κινηματογράφος τραβάει το ενδιαφέρον του) και ο Λούζιν συνεχίζει μόνος του, να περιφέρεται σε σκακιστικά καφενεία ανά την Ευρώπη, να συμμετέχει σε τουρνουά και να κατοικεί σε αδιάφορα δωμάτι ξενοδοχείων. Μέχρι που σε ένα από αυτά, θα συναντήσει μια Ρωσίδα νεαρή, εκπατρισμένη από την Σοβιετική Ένωση, που ζει στο Βερολίνο μόνιμα. Η κοπέλα (της οποίας το όνομα δεν θα μάθουμε ποτέ, σαν να είναι ένα σύμβολο περισσότερο παρά μια προσωπικότητα) θα ενδιαφερθεί για αυτόν και ο Λούζιν θα ανταποδώσει το ενδιαφέρον. Μάλιστα, προσπαθεί - για πρώτη φορά- να δημιουργήσει κάτι κοινό με έναν άνθρωπο και της ζητάει να τον παντρευτεί. Εκείνη, παρά τις σφοδρές αντιρρήσεις των γονιών της δέχεται, αλλά λίγο πριν το γάμο και κατά τη διάρκεια ενός τουρνουά στο Βερολίνο, που ο Λούζιν θα αντιμετωπίσει τον μεγάλο του αντίπαλο, Ιταλό σκακιστή Τουράτι, έρχεται η πρώτη κρίση παραφροσύνης. Κατά τη διάρκεια της κρίσης, ο Λούζιν χάνει την επαφή του με τον πραγματικό κόσμο (και μάλιστα στη μέση της παρτίδας με τον Τουράτι), τον οποίο αντικαθιστά αμέσως με τα πιόνια του σκακιού, με τη σκακιέρα και με σκακιστικές κινήσεις.
Θα ξαναβρεί τον εαυτό του ύστερα από αρκετές μέρες νοσηλευόμενος σε μια ψυχιατρική κλινική του Βερολίνου. Η αρραβωνιαστικιά του δεν τον εγκαταλείπει αλλά αντίθεται εντείνει τις φροντίδες της και την προσπάθειά της να τον κάνει καλά. Ύστερα από αυστηρή εντολή του γιατρού, ο Λούζιν πρέπει (για να σωθεί η ζωή του) να διακόψει κάθε σχέση, κάθε επαφή κάθε σκέψη για το σκάκι. Και στην αρχή τα καταφέρνει. Ο πρώτος χρόνος της έγγαμης ζωής θα τον βοηθήσει να απομακρυνθεί από τα διανοητικά προβλήματα του σκακιού, αλλά δυστυχώς δεν θα καταφέρει να γεμίσει με κάτι άλλο, τον χώρο που έπιανε στην ύπαρξή του το σκάκι. Επειδή δεν σκέφτεται πια το σκάκι, αρχίζει να θυμάται: την προηγούμενη ζωή του, την παιδική του ηλικία του, την ανυπαρξία της ζωής του χωρίς το σκάκι. Και αυτό δεν το αντέχει.
Αρχίζει και πάλι να κυλάει στην παραφροσύνη, η άμυνά του καταρρέει, και ο ίδιος θα δώσει την μόνη λύση που θεωρεί εφικτή. Θα πηδήξει στο κενό.

Πίνακας ζωγραφικής, σκάκι στο Κάιρο

Γνώμες για το έργο

• «...Με το τρίτο κατά σειρά μυθιστόρημά του με τίτλο Η άμυνα του Λούζιν, ο Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ στηλιτεύει την παθολογική εξάρτηση των ανθρώπων και αποκαλύπτει τον αρνητικό χαρακτήρα της ιδιοφυΐας, όταν η τελευταία δεν αξιοποιείται με σωφροσύνη. Ο συγγραφέας παρατηρεί τον Λούζιν καθ' όλη τη διάρκεια της σύντομης ζωής του. Η γραμμική αφήγηση, οι στατικές εικόνες και η έλλειψη ανατροπών αφαιρούν από το έργο τη δυναμική της αναγνωστικής αγωνίας, αλλά συνάμα φωτίζουν διαρκώς τον θεματικό πυρήνα του μυθιστορήματος: την επικράτηση των εσωτερικών συγκρούσεων σε βάρος της αγάπης.» Θοδωρής Μπόνης
• «...Αν η ιστορία της λογοτεχνίας είναι μια ιστορία εμμονών, τότε ο Βλάντιμιρ Ναμπόκοφ ανήκει σε εκείνους που πήγαν την ιστορία ένα βήμα παραπέρα. Αν είναι μια ιστορία παιχνιδιών, αν είναι η τέχνη της κατάστρωσης αινιγμάτων που παγιδεύουν το μυαλό, ο Ναμπόκοφ συγκαταλέγεται στους κορυφαίους της παίκτες. Από την «Λολίτα» και το «Γέλιο στο σκοτάδι» μέχρι την «Απόγνωση» και το «Μάτι», ο Ναμπόκοφ τοποθετεί τους ήρωες του στο κέντρο μιας δίνης η οποία απειλεί και συχνά καταφέρνει να τους αφανίσει. Παράλληλα, αμβλύνει πάντα το στοιχείο του τραγικού με τον άμεσο και ειρωνικό τρόπο της γραφής του όπως και με την χρήση του αδιόρατου στοιχείου του κωμικού. Στο μυθιστόρημα «Η άμυνα του Λούζιν» ο ήρωας που μέλλεται να ρουφηχτεί μέσα στην αυτοσχέδια δίνη του νου του είναι ο Λούζιν και η δίνη αυτή παίρνει την μορφή του σκακιού.» Κατερίνα Ασημακοπούλου
• «...Ο Ναμπόκοφ γράφει με όλες του τις αισθήσεις επικεντρωμένες στην εικόνα που στήνει, δίνοντας μας ταυτόχρονα όλα τα «κλειδιά» για να εισχωρήσουμε στο μυαλό του ήρωά του. Η γραφή του είναι εντατική και ασθμαίνουσα, όπως και ο ψυχικός κόσμος του Λούζιν, σε μόνιμη έκσταση και υπερδιέγερση. «Μη ξεχνάς τη λεπτομέρεια, τη θεϊκή λεπτομέρεια», συμβούλευε ο Ναμπόκοφ του μαθητές του δεκαετίες αργότερα στην Αμερική και βλέπουμε πως ακόμα και σε αυτό το πρώιμο μυθιστόρημα, αναγάγει την κάθε λεπτομέρεια σε στοιχείο θεμελιακό και αποκαλυπτικό - βασικό μέλημα του μεγάλου συγγραφέα. Η μετάφραση του απαιτητικού αυτού έργου είναι μια από τις καλύτερες στιγμές του κυρίου Γ. Ι. Μπαμπασάκη.» Αργυρώ Μαντόγλου