Βικιπαίδεια

Η περί Θεού Αυταπάτη

(Ανακατεύθυνση από Η περί θεού Αυταπάτη)

Η περί θεού αυταπάτη, είναι βιβλίο του Άγγλου βιολόγου Ρίτσαρντ Ντόκινς (Richard Dawkins), καθηγητή στο Νέο Κολέγιο της Οξφόρδης και πρώην κατόχου της Έδρας για τη Δημόσια Κατανόηση της Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Το βιβλίο γράφτηκε το 2006. [2][3][4]

Η περί θεού Αυταπάτη
ΣυγγραφέαςΡίτσαρντ Ντόκινς
ΤίτλοςThe God Delusion
ΓλώσσαΑγγλικά
Ημερομηνία δημοσίευσης2  Οκτωβρίου 2006
Θέμακριτική της θρησκείας
αθεϊσμός
LC ClassOL1966505W και OL1966485W[1]
LΤ ID1429542
Πρώτη έκδοσηBantam Press
d:Q4201293
Qanun
ΠροηγούμενοThe Ancestor's Tale
ΕπόμενοThe Greatest Show on Earth: The Evidence for Evolution
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Στο βιβλίο, ο Ντόκινς ισχυρίζεται πως ο Θεός, ή κάποιος υπερφυσικός δημιουργός κατά πάσα πιθανότητα δεν υπάρχει και πως η πίστη σε ένα θεό συνιστά αυταπάτη, την οποία οποία ορίζει ως μία σταθερή πεποίθηση που παραμένει παρά την ύπαρξη ισχυρών ενδείξεων περί του αντιθέτου. Επαναλαμβάνει τη φράση του Αμερικάνου φιλόσοφου Robert Pirsig πως «όταν ένας άνθρωπος υποφέρει από αυταπάτες, λέγεται τρέλα. Όταν πολλοί υποφέρουν από αυταπάτες, λέγεται θρησκεία».[5]

Χρησιμοποιώντας πληθώρα παραδειγμάτων, εξηγεί γιατί κάποιος δεν χρειάζεται τη θρησκεία για να είναι ηθικός και πως οι ρίζες τόσο της θρησκείας όσο και ηθικής, μπορούν να εξηγηθούν με μη θρησκευτικούς όρους.

Στις αρχές Δεκεμβρίου 2006, το βιβλίο έφτασε στην θέση 4 του καταλόγου καλύτερων πωλήσεων βιβλίων των New York Times, μετά από εννέα εβδομάδες παρουσίας στον κατάλογο.[6] Περισσότερα από τρία εκατομμύρια αντίτυπα πουλήθηκαν.[7] Σύμφωνα με τον Ντόκινς, σε συνέντευξη του το 2016, μια παράνομη αραβική μετάφραση στο διαδίκτυο φορτώθηκε τρία εκατομμύρια φορές στη Σαουδική Αραβία.[8]

Σύνοψη Επεξεργασία

Το βιβλίο αποτελείται από δέκα κεφάλαια. Τα πρώτα κεφάλαια εξηγούν γιατί κατά την άποψη του σχεδόν σίγουρα δεν υπάρχει θεός, ενώ τα επόμενα καταπιάνονται με τη θρησκεία και την ηθική.

Ο Ντόκινς γράφει πως το βιβλίο έχει τέσσερα σημαντικά μηνύματα.

  1. Οι άθεοι μπορούν να είναι ευτυχισμένοι, ισορροπημένοι, ηθικοί και πλήρεις πνευματικώς.
  2. Η φυσική επιλογή και παρόμοιες επιστημονικές θεωρίες είναι ανώτερες από την "υπόθεση του θεού" στην ερμηνεία του κόσμου.
  3. Τα παιδιά δεν πρέπει να παίρνουν αυτόματα τη θρησκεία των γονιών τους.
  4. Οι άθεοι πρέπει να είναι περήφανοι, όχι να απολογούνται, επειδή ο αθεϊσμός τους είναι τεκμήριο υγιούς και ανεξάρτητου μυαλού.[5]

«H Περί Θεού Υπόθεση» Επεξεργασία

Στο κεφάλαιο 1, με τίτλο «ένας πολύ θρήσκος Άπιστος», ο Ντόκινς προσπαθεί να ξεκαθαρίσει τη διαφορά μεταξύ αυτού που ονομάζει «Αϊνσταϊνική θρησκεία» και «υπερφυσική θρησκεία». Σημειώνει ότι το πρώτο περιλαμβάνει μια μισο-μυστικιστική και πανθεϊστική αναφορά στον Θεό, και είναι υπαρκτή στα έργα του Άλμπερτ Αϊνστάιν όπως και του Στήβεν Χόκινγκ. Περιγράφει τον πανθεϊσμό ως «πικάντικο αθεϊσμό»[Σημ 1] Αντ' αυτού όμως, ο Ντόκινς ασχολείται με τον θεϊσμό όπως παρουσιάζεται σε διάφορες θρησκείες όπως ο Χριστιανισμός, ο Ισλαμισμός και ο Ινδουισμός.[9] Η πρόταση για ύπαρξη ενός Θεού ο οποίος επεμβαίνει, την οποία ο Ντόκινς αποκαλεί «η περί Θεού Υπόθεση» γίνεται κεντρική ιδέα στο βιβλίο.[10] Υποστηρίζει πως η ύπαρξη (ή μη ύπαρξη) του Θεού είναι ένα γεγονός το οποίο είναι επιστημονικά εξερευνήσιμο.[11]

Ο Ντόκινς προχωρεί σε μια περίληψη των φιλοσοφικών επιχειρημάτων για την ύπαρξη του Θεού, στις οποίες τονίζει πως το τελεολογικό επιχείρημα έχει εκπέσει εντελώς καθώς η θεωρία της εξέλιξης μέσω της φυσικής επιλογής εξηγεί την καταπληκτική ποικιλομορφία και ανάγκη σχεδιασμού στη φύση[5]

Στο τέλος του κεφαλαίου 4 («Γιατί κατά πάσα πιθανότητα δεν υπάρχει θεός») ο Ντόκινς κάνει περίληψη των επιχειρημάτων του και δηλώνει: «ο πειρασμός να αποδώσουμε την εικόνα του σχεδιασμού σε σχεδιασμό» είναι λανθασμένος, επειδή η θεωρία του σχεδιαστή δημιουργεί αμέσως ένα μεγαλύτερο πρόβλημα: ποιος σχεδίασε τον σχεδιαστή; [12]

Ο Ντόκινς δεν ισχυρίζεται ότι αποδεικνύει μετά βεβαιότητας ότι δεν υπάρχει θεός. Αντίθετα, εισηγείται σαν γενική αρχή, ότι οι απλούστερες εξηγήσεις είναι προτιμότερες (δείτε το Ξυράφι του Όκαμ) και πως ένας πάνσοφος και παντοδύναμος θεός θα πρέπει να είναι εξαιρετικά πολύπλοκος (επιπρόσθετα, ο Ντόκινς επιχειρηματολογεί πως είναι λογικά αδύνατο να είναι ο Θεός ταυτόχρονα και πάνσοφος και παντοδύναμος). Ως εκ τούτου, ο Ντόκινς καταλήγει πως η θεωρία για ένα σύμπαν χωρίς θεό, είναι προτιμότερη από μια θεωρία για ένα σύμπαν με θεό.[13]

Θρησκεία και ηθική Επεξεργασία

Το δεύτερο μισό του βιβλίου ξεκινά ανιχνεύοντας τις ρίζες της θρησκείας και αναζητά εξηγήσεις για την εμφάνιση της σε όλους τους ανθρώπινους πολιτισμούς. Ο Ντόκινς υποστηρίζει τη θεωρία πως η θρησκεία είναι ένα τυχαίο υποπροϊόν[14] άλλων πνευματικών λειτουργιών του μυαλού. Ο Ντόκινς, ο οποίος βασίζεται στη θεωρία πως μια ιδέα, συμπεριφορά ή στυλ μπορεί να μεταφερθεί από άτομο σε άτομο μέσα σε μια ομάδα, για να εξηγήσει πως μια θρησκεία μπορεί να εξαπλωθεί ως «νοητικός ιός» σε μια κοινωνία.[15]

Μετά, εξετάζει το ζήτημα της ηθικής, τονίζοντας πως δεν χρειάζεται να κάποιος τη θρησκεία για να είναι καλός άνθρωπος. Αντιθέτως, η ηθική μας έχει δαρβινική εξήγηση: τα αλτρουιστικά γονίδια, επιλεγμένα μέσω της διαδικασίας της εξέλιξης, έδωσαν στους ανθρώπους ενσυναίσθηση. Ρωτά «θα κάνατε ληστεία, βιασμό ή δολοφονία, αν ξέρατε πως ο θεός δεν υπάρχει;» Ισχυρίζεται πως ελάχιστοι θα απαντούσαν «Ναι», αδυνατίζοντας έτσι το επιχείρημα πως χρειάζεται η θρησκεία για να είμαστε ηθικοί. Ο Ντόκινς υποστηρίζει πως υπάρχει μια εξέλιξη της κοινωνίας προς ένα ηθικό φιλελευθερισμό και αυτό αλλάζει και τον τρόπο που οι ιερείς ερμηνεύουν τα ιερά τους βιβλία. Άρα, ο Ντόκινς δηλώνει πως η ηθική δεν ξεκινάει από τη Βίβλο, αλλά η ηθική εξελικτική διαδικασία, διαμόρφωσε το ένστικτο μέσα στους Χριστιανούς ποια μέρη της Βίβλου να αποδέχονται και ποια να απορρίπτουν.[16]

Άλλα θέματα Επεξεργασία

Το βιβλίο δεν είναι απλά μια υπεράσπιση του αθεϊσμού, αλλά επιτίθεται στη θρησκεία. Ο Ντόκινς βλέπει πως η θρησκεία υπονομεύει την επιστήμη, προκαλώντας θρησκευτικό φανατισμό, ενθαρρύνοντας το μίσος κατά των ομοφυλοφίλων και επηρεάζοντας την κοινωνία με αρνητικούς τρόπους.[17] Ο Ντόκινς είναι εξοργισμένος στο θέμα της κατήχησης, την οποία θεωρεί ως μορφή πνευματικής κακοποίησης.

Υποδοχή του βιβλίου Επεξεργασία

Το βιβλίο έλαβε σύντομα θετικές και αρνητικές κριτικές. Επιστήμονες το αποδέχτηκαν δημοσίως, όπως ο κάτοχος του βραβείου Νόμπελ Τζέιμς Γουάτσον, ο ψυχολόγος από το Χάρβαρντ Στήβεν Πίνκερ (Steven Pinker), και άλλοι.[18] Το Metacritic δημοσίευσε πως το βιβλίο έλαβε σκορ 59 στα 100.[19] Το βιβλίο προτάθηκε για καλύτερο βιβλίο της χρονιάς στα Βρετανικά Βραβεία για το Βιβλίο (British Book Awards), όπου ο Ντόκινς κέρδισε το βραβείο για τον καλύτερο συγγραφέα της χρονιάς.[20] Παρόλα αυτά, το βιβλίο πήρε θετικές και αρνητικές κριτικές, τόσο από θρήσκους όσο και από άθεους σχολιαστές.[21][22] Στο London Review of Books, ο Terry Eagleton κατηγορεί τον Ντόκινς ότι δεν ερεύνησε σωστά το θέμα του και πως υπέπιπτε στο λογικό λάθος του αχυράνθρωπου (κάτι που ο Ντόκινς απέρριψε).[23]

Ανασκοπήσεις και απαντήσεις Επεξεργασία

  • Alvin Plantinga: The Dawkins Confusion[24]
  • Anthony Kenny: Knowledge Belief and Faith[25]
  • Thomas Nagel: The Fear of Religion[26]
  • Michael Ruse: Chicago Journals Review[27]
  • Richard Swinburne: Response to Richard Dawkins[28]
  • Alister McGrath and Joanna Collicutt McGrath: The Dawkins Delusion?[29]
  • H. Allen Orr: A Mission to Convert[30]
  • Terry Eagleton: London Review of Books, Lunging, Flailing, Mispunching[31]
  • Antony Flew: The God Delusion Review[32] – Dawkins response[33]
  • Murrough O'Brien of The Independent: Our Teapot which art in heaven[34] – Dawkins responds: Do you have to read up on leprechology before disbelieving in them?[35]
  • Marilynne Robinson: The God Delusion Review, Harper's Magazine 2006[36]
  • Simon Watson: "Richard Dawkins’ The God Delusion and Atheist Fundamentalism," in Anthropoetics: The Journal of Generative Anthropology (Spring 2010)[37]
  • William Lane Craig: "Dawkins' Delusion", web article excerpted from Contending with Christianity's Critics[38]

Πωλήσεις Επεξεργασία

Έως τον Ιανουάριο του 2010, ο αγγλικός τίτλος είχε πουλήσει πάνω από δύο εκατομμύρια αντίτυπα.[39] .[40] Ηταν δεύτερο στις λίστα των καλύτερων πωλήσεων του Amazon, τον Νοέμβριο του 2006.[41][42] και παρέμεινε στη λίστα για 51 εβδομάδες εως τις 30 Σεπτεμβρίου 2007.[43] Η γερμανική έκδοση πώλησε πάνω από 260.000 αντίτυπα και το βιβλίο μεταφράστηκε σε 35 γλώσσες συνολικά.[44][45]

Βιβλία απάντησης Επεξεργασία

Πολλά βιβλία τυπώθηκαν ως απάντηση στα επιχειρήματα του Ντόκινς.[46] Για παράδειγμα:

  • The Devil's Delusion, από τον David Berlinski
  • Darwin's Angel, από τον John Cornwell
  • God's Undertaker: Has Science Buried God?, από τονJohn Lennox (Oxford: Lion, 2009)
  • The Dawkins Delusion?, από τους Alister McGrath και Joanna Collicutt McGrath

Εκδόσεις Επεξεργασία

Αγγλικά Επεξεργασία

Στα αγγλικά υπάρχουν οι εκδόσεις:

  • (Αγγλικά) The God Delusion, hardcover edition, Bantam Press, 2006.
    • The God Delusion, paperback edition (with new preface by Richard Dawkins), Black Swan, 2007.
    • The God Delusion, 10th anniversary edition (with new introduction by Richard Dawkins and afterword by Daniel Dennett), Black Swan, 2016.

Μεταφράσεις Επεξεργασία

Το βιβλίο έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες, όπως τα Ισπανικά, Γερμανικά, Ιταλικά, Ελληνικά και Τούρκικα. Ο Ντόκινς προώθησε ανεπίσημα την έκδοση στα Αραβικά[47] και τα Μπεγκάλι.[48] Υπάρχει έκδοση και στη γλώσσα των Ταμίλ.

Μη εξαντλητική λίστα μεταφρασμένων εκδόσεων:

  • (Ελληνικά) Η περί Θεού αυταπάτη, μεταφρασμένο από Μαρία Γιατρουδάκη, Παναγιώτη Δεληβοριά, Αλέκο Μαμαλη, Νίκο Νταϊκο, Κώστα Σίμο και Βασίλη Σακελλαρίου, 2007 ((ISBN 978-960-6717-07-9)).
  • (Πορτογαλικά) Deus, um Delírio, translated by Lígia Rodrigues, Maria João Camilo, Lançamento, 2007 ((ISBN 978-972-46-1758-9)).
  • (Σουηδικά) Illusionen om Gud, translated by Margareta Eklöf, Stockholm: Leopard, 2007 ((ISBN 9789173431767)).
  • (Φινλανδικά) Jumalharha, translated by Kimmo Pietiläinen, Helsinki: Terra Cognita, 2007 ((ISBN 9789525697001)).
  • (Τουρκικά) Tanri Yanilgisi, translated by Tnc Bilgin, Kuzey Yayinlari, 2007 ((ISBN 9944315117)).
  • (Κροατικά) Iluzija o Bogu, translated by Žarko Vodinelić, Zagreb: Izvori, 2007 ((ISBN 0-618-68000-4)).
  • (Γερμανικά) Der Gotteswahn Taschenbuch, translated by Sebastian Vogel, Ullstein Taschenbuch, 2008 ((ISBN 3548372325)).
  • (Γαλλικά) Pour en finir avec Dieu, translated by Marie-France Desjeux-Lefort, 2008 ((ISBN 9782221108932)).
  • (Ιταλικά) L'illusione di Dio: Le ragioni per non credere Copertina flessibile, translated by L. Serra, Oscar saggi, 2008 ((ISBN 8804581646)).
  • (Ρωσικά) Бог как иллюзия, 2008 ((ISBN 978-5-389-00334-7)).
  • (Ταμίλ) கடவுள் ஒரு பொய் நம்பிக்கை, translated by G. V. K. Aasaan, Dravidar Kazhagam, 2009 ((ISBN 9788189788056)).[49]
  • (Ισπανικά) El Espejismo De Dios, translated by Natalia Pérez-Galdós, Divulgación, 2013 ((ISBN 8467031972)).
  • (Λιθουανικά) Dieva delūzija, 2014 ((ISBN 9789934115202)).
  • (Slovak) Boží blud, translated by Jana Lenzová, Bratislava: Citadella, 2016 ((ISBN 978-80-89628-66-7))

Συνεντεύξεις Επεξεργασία

Δείτε επίσης Επεξεργασία

Σημειώσεις Επεξεργασία

  1. ↑ Ο Ντόκινς χρησιμοποιεί τον όρο "sexed up atheism"

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. ↑ «Der Gotteswahn by Richard Dawkins | Open Library». Ανακτήθηκε στις 11  Αυγούστου 2023.
  2. ↑ Orr, H. Allen (11 January 2007). «A Mission to Convert». New York Review of Books (New York) 54 (1). http://www.nybooks.com/articles/19775. 
  3. ↑ «The Third Culture: Richard Dawkins». Edge.org. Ανακτήθηκε στις 8 Μαρτίου 2008. 
  4. ↑ Staff (2008). «(Clinton) Richard Dawkins». Who's Who. London: A & C Black.  Η παράμετρος |access-date= χρειάζεται |url= (βοήθεια)
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Dawkins, Richard (2006). The God Delusion. Boston: Houghton Mifflin. σελ. 406. ISBN 0-618-68000-4. ; «Preface on-line» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Φεβρουαρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 12 Ιανουαρίου 2018.  (101 KB)
  6. ↑ «Hardcover Nonfiction – New York Times». The New York Times. 3 December 2006. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2013-05-12. https://web.archive.org/web/20130512223744/http://www.nytimes.com/2006/12/03/books/bestseller/1203besthardnonfiction.html?_r=1&oref=slogin. Ανακτήθηκε στις 2 December 2006. 
  7. ↑ Richard Dawkins, Brief Candle in the Dark: My Life in Science, Bantam Press, 2015, page 173 (ISBN 978-0-59307-256-1).
  8. ↑ https://www.youtube.com/watch?v=MNCzd6_ce0I??t=4319
  9. ↑ Dawkins 2006, σελίδες 9–27.
  10. ↑ The God Delusion, page 31
  11. ↑ The God Delusion, page 50.
  12. ↑ The God Delusion, page 158
  13. ↑ The God Delusion, page 147-150
  14. ↑ "The general theory of religion as an accidental by-product – a misfiring of something useful – is the one I wish to advocate" The God Delusion, p. 188
  15. ↑ "the purpose of this section is to ask whether meme theory might work for the special case of religion" (italics in original, referring to one of the five sections of Chapter 5), The God Delusion, p. 191
  16. ↑ Having given some examples of what he considers to be the brutish morality of the Old Testament, Dawkins writes, "Of course, irritated theologians will protest that we don't take the book of Genesis literally any more. But that is my whole point! We pick and choose which bits of scripture to believe, which bits to write off as symbols and allegories." The God Delusion, p. 238.
  17. ↑ He gives examples of cases where blasphemy laws have been used to sentence people to death, and when funerals of gays or gay sympathisers have been picketed. Dawkins states preachers in the southern portions of the United States used the Bible to justify slavery by claiming Africans were descendants of Noah's sinful son Ham. During the Crusades, pagans and heretics who would not convert to Christianity were murdered. In an extreme example from modern times, he cites the case of Reverend Paul Hill, who revelled in his self-styled martyrdom: "I expect a great reward in heaven... I am looking forward to glory," he announced as he faced execution for murdering a doctor who performed abortions in Florida, USA.
  18. ↑ «The God Delusion – Reviews». RichardDawkins.net. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Απριλίου 2008. Ανακτήθηκε στις 8 Απριλίου 2008. 
  19. ↑ «The God Delusion by Richard Dawkins: Reviews». Metacritic. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 18 Φεβρουαρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 13 Μαρτίου 2008. 
  20. ↑ «Winners & Shortlists 2007». Galaxy British Book Awards. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Απριλίου 2008. Ανακτήθηκε στις 12 Σεπτεμβρίου 2007. 
  21. ↑ Dawkins, Richard. «I'm an atheist, BUT.». RichardDawkins.net. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Ιουλίου 2007. Ανακτήθηκε στις 12 Σεπτεμβρίου 2007. 
  22. ↑ David Bentley Hart. «Atheist Delusions: The Christian Revolution and Its Fashionable Enemies». New Haven, CT: Yale University Press 2009. Ανακτήθηκε στις 24 Ιουλίου 2009. 
  23. ↑ «Lunging, Flailing, Mispunching: The God Delusion by Richard Dawkins». 
  24. ↑ Alvin Plantinga (2007). «The Dawkins Confusion – Naturalism ad absurdum» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 11 Δεκεμβρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 5 Νοεμβρίου 2015. 
  25. ↑ Kenny, Anthony (July 2007). «Knowledge, Belief, and Faith». Philosophy 82 (3): 381–397. doi:10.1017/S0031819107000010. 
  26. ↑ Nagel, Thomas (23 October 2006). «The Fear of Religion». The New Republic. http://www.tnr.com/article/the-fear-religion. Ανακτήθηκε στις 12 September 2007. 
  27. ↑ Michael Ruse (December 2007). «Richard Dawkins: The God Delusion». Chicago Journals 98 (4): 814–816. doi:10.1086/529280. http://www.journals.uchicago.edu/doi/abs/10.1086/529280. Ανακτήθηκε στις 31 May 2008. 
  28. ↑ Swinburne, Richard. «Response to Richard Dawkins' comments on my writings in his book The God Delusion» (PDF). Ανακτήθηκε στις 10 Μαρτίου 2010. 
  29. ↑ McGrath, Alister (2007). The Dawkins Delusion?. SPCK. σελ. 20.  Also expressed in his review "The Dawkins Delusion" Αρχειοθετήθηκε 2007-02-23 στο Wayback Machine..
  30. ↑ H. Allen Orr (January 2007). «A Mission to Convert». New York Review of Books (54.1). http://www.nybooks.com/articles/19775. Ανακτήθηκε στις 3 March 2007. 
  31. ↑ Terry Eagleton (19 October 2006). «Lunging, Flailing, Mispunching». London Review of Books 28 (20). http://www.lrb.co.uk/v28/n20/eagl01_.html. Ανακτήθηκε στις 26 November 2006. 
  32. ↑ Anthony Flew. «Flew Speaks Out: Professor Antony Flew reviews The God Delusion». bethinking.org. Ανακτήθηκε στις 25 Δεκεμβρίου 2008. 
  33. ↑ Martin Beckford (2 August 2008). «Richard Dawkins branded 'secularist bigot' by veteran philosopher». The Daily Telegraph (UK). http://www.telegraph.co.uk/news/science/science-news/3348563/Richard-Dawkins-branded-secularist-bigot-by-veteran-philosopher.html. Ανακτήθηκε στις 29 December 2008. 
  34. ↑ Murrough O'Brien, "Our Teapot, which art in heaven," Αρχειοθετήθηκε 2017-07-01 στο Wayback Machine. The Independent, 26 November 2006
  35. ↑ Dawkins, Richard (17 Σεπτεμβρίου 2007). «Do you have to read up on leprechology before disbelieving in them?». RichardDawkins.net. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Ιανουαρίου 2014. Ανακτήθηκε στις 14 Νοεμβρίου 2007. 
  36. ↑ Marilynne Robinson. «The God Delusion». solutions.synearth.net. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 Μαρτίου 2010. Ανακτήθηκε στις 4 Απριλίου 2010. 
  37. ↑ Simon Watson (Spring 2010). «Richard Dawkins' The God Delusion and Atheist Fundamentalism». Anthropoetics: The Journal of Generative Anthropology 15, no. 2. Ανακτήθηκε στις 14 Αυγούστου 2010. 
  38. ↑ William Lane Craig. «Dawkins' Delusion». Ανακτήθηκε στις 22 Αυγούστου 2014. 
  39. ↑ «The God Delusion – back on the Times extended list at No.24». Richard Dawkins at RichardDawkins.net. 27 Ιανουαρίου 2010. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Αυγούστου 2012. Ανακτήθηκε στις 6 Φεβρουαρίου 2010. 
  40. ↑ https://twitter.com/richarddawkins/status/507092728409522176 (page visited on 18 June 2015).
  41. ↑ «Amazon.com book page – search for sales rank for current position». ISBN 0618680004.  H παράμετρος |url= είναι κενή ή απουσιάζει (βοήθεια)
  42. ↑ Jamie Doward (29 October 2006). «Atheists top book charts by deconstructing God». The Observer (London). http://books.guardian.co.uk/news/articles/0,,1934353,00.html. Ανακτήθηκε στις 25 November 2006. 
  43. ↑ «The God Delusion One-Year Countdown». RichardDawkins.net. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Αυγούστου 2008. Ανακτήθηκε στις 5 Οκτωβρίου 2007. 
  44. ↑ «The God Delusion One-Year Countdown». RichardDawkins.net. Ανακτήθηκε στις 9 Μαρτίου 2010. [νεκρός σύνδεσμος]
  45. ↑ Richard Dawkins, Brief Candle in the Dark: My Life in Science, Bantam Press, 2015, page 173 ((ISBN 978-0-59307-256-1)).
  46. ↑ «Two new fleas are discovered!». The Richard Dawkins Foundation for Reason and Science. 5 Οκτωβρίου 2008. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 Μαΐου 2015. Ανακτήθηκε στις 21 Δεκεμβρίου 2012. 
  47. ↑ https://richarddawkins.net/2014/11/the-god-delusion/
  48. ↑ https://richarddawkins.net/2015/07/the-god-delusion-bengali-translation/
  49. ↑ «The God Delusion». www.modernrationalist.com. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Ιανουαρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 1 Νοεμβρίου 2015. 
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Η_περί_Θεού_Αυταπάτη&oldid=10244923"