Βικιπαίδεια

Θάνατος του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Ο θάνατος του Μεγάλου Αλεξάνδρου αλλά και τα γεγονότα γύρω από τον θάνατό του, τα οποία ακολούθησαν, αποτελούν αντικείμενο συζητήσεων για τους ιστορικούς. Σύμφωνα με μια πρωτογενή πηγή, ο Αλέξανδρος πέθανε στο παλάτι του Ναβουχοδονόσορα Β΄ στη Βαβυλώνα κάπου μεταξύ της 10ης Ιουνίου και της 11ης Ιουνίου 323 π.Χ. το βράδυ,[1] σε ηλικία τριάντα δύο ετών.

Ο ετοιμοθάνατος Αλέξανδρος, αντίγραφο ενός γλυπτού του 2ου αιώνα π.Χ., στο Εθνικό Μουσείο Τέχνης του Αζερμπαϊτζάν.

Οι Μακεδόνες αλλά και οι κάτοικοι της περιοχής θρήνησαν για την απώλεια του Αλέξανδρου, ενώ οι Αχαιμενίδες υπήκοοι του αναγκάστηκαν να ξυρίσουν τα κεφάλια τους.[2] Οι ιστορικοί έχουν διαφορετικές απόψεις για το περιεχόμενο των πρωτογενών πηγών που μιλούν για τον θάνατο του Αλέξανδρου, γεγονός που έχει δημιουργήσει διαφορετικές απόψεις σχετικά με την αιτία και τις συνθήκες που προκάλεσαν τον θάνατο του Αλεξάνδρου.

Ιστορικό Επεξεργασία

 
Ο άρρωστος Αλέξανδρος περιτριγυρισμένος από συντρόφους του.

Τον Φεβρουάριο του 323 π.Χ., ο Αλέξανδρος διέταξε τα στρατεύματά του να προετοιμαστούν για την εισβολή στη Βαβυλώνα.[3] Σύμφωνα με τον Αρριανό, αφού τα μακεδονικά στρατεύματα διέσχισαν τον Τίγρη, πήγαν Χαλδαίοι να συναντήσουν τον Αλέξανδρο, για να τον συμβουλεύσουν να μην μπει στη Βαβυλώνα γιατί το ιερατείο τους είχε προειδοποιηθεί από τη θεά Βελ ότι κάτι τέτοιο θα είχε άσχημες συνέπειες για τον Αλέξανδρο.[4] Οι Χαλδαίοι προειδοποίησαν επίσης τον Αλέξανδρο να μην βαδίσει προς τα δυτικά καθώς αν κινούταν με κατεύθυνση τη δύση, θα έβλεπε τον ήλιο που δύει, ο οποίος συμβολίζει την παρακμή.[4] Στον Αλέξανδρο πρότειναν να μπει στη Βαβυλώνα μέσω της Βασιλικής Πύλης, στο δυτικό τείχος της πόλης, όπου θα έβλεπε προς τον ήλιο που ανατέλει. Ο Αλέξανδρος ακολούθησε αυτή τη συμβουλή, αλλά η διαδρομή λόγω του βαλτώδους εδάφους, ήταν δύσβατη.[4] Σύμφωνα με τον Τζόνα Λέντερινγκ, «φαίνεται ότι τον Μάιο του 323» οι Βαβυλώνιοι αστρολόγοι προσπάθησαν να διατηρήσουν τον Αλέξανδρο στη ζωή προτείνοντάς του να τοποθετήσει στον θρόνο της Βαβυλώνας έναν συνηθισμένο άνθρωπο, ώστε ο συνηθισμένος άνθρωπος να φορτωθεί το μεγαλύτερο μέρος του κακού οιωνού, και όχι ο Αλέξανδρος.[3] Οι Έλληνες, όμως, δεν μπόρεσαν να κατανοήσουν τι ακριβώς εννοούσαν οι Βαβυλώνιοι.[3]

Προφητεία του Καλανού Επεξεργασία

Ο Καλανός ήταν κατά πάσα πιθανότητα Ινδουιστής ναγκασαντχού. Οι ναγκασαντχού ήταν η ινδική ονομασία για αυτό που οι αρχαίοι Έλληνες αποκαλούσαν γυμνοσοφιστές. Ο Καλανός συνόδευσε τον ελληνικό στρατό κατά την έξοδο του από το Παντζάμπ, μετά από αίτημα του Αλέξανδρου. Τότε ο Καλανός ήταν 73 ετών. Ωστόσο, όταν οι υψηλές θερμοκρασίες της Περσίας, αλλά και η κούραση από τα ταξίδια του τον αποδυνάμωσαν, ενημέρωσε τον Αλέξανδρο ότι προτιμούσε να πεθάνει παρά να ζήσει ανάπηρος. Αποφάσισε να αυτοπυρποληθεί. Ο Αλέξανδρος προσπάθησε να τον αποτρέψει από το να αυτοπυρποληθεί, αλλά λόγω της επιμονής του Καλανού, ο Αλέξανδρος υπαναχώρησε και η εργασία της κατασκευής της πυράς ανατέθηκε στον Πτολεμαίο.[5] Σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές ο Καλανός αυτοπυρπολήθηκε στα Σούσα το έτος 323 π.Χ.[6] με τον Καλανό να αναφέρεται σε μεταγενέστερα έργα του ναυάρχου Νεάρχου, αλλά και σε έργο του Χάρη της Μυτιλήνης.[7] Ο Καλανός δεν πτοήθηκε καθώς οι σύντροφοι του παρατηρούσαν με έκπληξη την αυτοπυρπόλησή του.[8][9] Πριν αυτοπυρποληθεί ζωντανός, φέρεται να είπε στον Αλέξανδρο «Θα συναντηθούμε στη Βαβυλώνα».[10][11] Έτσι λέγεται ότι προφήτεψε τον θάνατο του Αλέξανδρου στη Βαβυλώνα. Την εποχή του θανάτου του Καλανού, ο Αλέξανδρος δεν σχεδίαζε να κινηθεί προς τη Βαβυλώνα.[12][13] Έτσι κανείς δεν κατάλαβε το βαθύτερο νόημα πίσω από αυτές τις λέξεις. Ήταν η αρρώστια και ο θάνατος του Αλεξάνδρου που έκανε τους Έλληνες να κατανοήσουν τι εννοούσε με τα λόγια του ο Καλανός.

Αίτια του θανάτου του Αλεξάνδρου Επεξεργασία

 
Η Φυλλάδα του Μεγαλεξάνδρου παρουσιάζει τη δηλητηρίαση του Μεγαλεξάνδρου.

Σύμφωνα με τις μαρτυρίες που είναι διαθέσιμες, η αποσύνθεση του σώματος του Αλέξανδρου ξεκίνησε έξι μέρες μετά τον θάνατο του. Οι ακαδημαϊκοί υποστηρίζουν ότι ο θάνατος του Αλεξάνδρου προήλθε από αλκοολική ηπατική νόσο, πυρετό και δηλητηρίαση από στρυχνίνη, αλλά λίγα στοιχεία υποστηρίζουν αυτές τις εκδοχές.[14] Σύμφωνα με την έκθεση της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Μέριλαντ, η οποία δημοσιεύτηκε το 1998, ο Αλέξανδρος πιθανότατα πέθανε από τυφοειδή πυρετό.[15] Στην αρχαία Βαβυλώνα η ελονοσία και ο τυφοειδής πυρετός ήταν συνηθισμένες ασθένειες.[16] Την εβδομάδα πριν από τον θάνατό του, ιστορικές μαρτυρίες αναφέρουν ότι ο Αλέξανδρος εκδήλωνε ρίγη, ιδρώτες, εξάντληση και υψηλό πυρετό, τυπικά συμπτώματα διαφόρων μολυσματικών ασθενειών, συμπεριλαμβανομένου του τυφοειδούς πυρετού.[15] Σύμφωνα με τον Ντέιβιντ Ου. Όλνταχ από το Ιατρικό Κέντρο του Πανεπιστημίου του Μέριλαντ, ο Αλέξανδρος παρουσίαζε επίσης "έντονο κοιλιακό άλγος, κάτι που τον έκανε να φωνάζει από αγωνία".[15] Αυτή η εκδοχή όμως προέρχεται από την αναξιόπιστη Φυλλάδα του Μεγαλέξανδρου. Σύμφωνα με τον Άντριου Ν. Ουίλιαμς και τον Ρόμπερτ Άρνοτ, στις τελευταίες του μέρες ο Αλέξανδρος δεν μπορούσε να μιλήσει, κάτι που οφειλόταν σε προηγούμενο τραυματισμό του στον λαιμό του κατά τη διάρκεια της Πολιορκίας της Κυρόπολης.[17]

Μερικές από τις θεωρίες που κυκλοφορούν συχνά είναι ο θάνατος από ελονοσία ή δηλητηρίαση. Άλλες αναδρομικές διαγνώσεις περιλαμβάνουν επίσης τον θάνατο από μη μολυσματικές ασθένειες.[18] Σύμφωνα με τον συγγραφέα Άντριου Τσαγκ, υπάρχουν ενδείξεις ότι ο Αλέξανδρος πέθανε από ελονοσία, καθώς είχε προσβληθεί από ελονοσία δύο εβδομάδες πριν από την έναρξη της ασθένειας ενώ έπλεε στα έλη για να επιθεωρήσει την κατασκευή αντιπλυμμηρικών έργων. Ο Τσαγκ στήριξε το επιχείρημά του[19] στις Εφημερίδες που συνέταξε ο γραμματέας του Αλεξάνδρου, Ευμένης της Καρδίας.[20] Ο Τσαγκ υποστήριξε επίσης σε ένα άρθρο στο Ancient History Bulletin[21] ότι οι Εφημερίδες είναι πιθανώς ένα γνήσιο έργο. Ο Τσαγκ σημείωσε περαιτέρω ότι ο Αριανός υποστηρίζει ότι ο Αλέξανδρος είχε κατά περιόδους πυρετό στα μισά της θανατηφόρας ασθένειάς του.[22] Η αναφορά του Αρριανού ενισχύει τη θεωρία περί θανάτου από ελονοσία, καθώς όσοι προσβάλλονται από το παράσιτο Plasmodium falciparum εμφανίζουν διαλείποντα πυρετό. Το παράσιτο αυτό είναι πιθανό να μόλυνε τον Αλέξανδρο, εξαιτίας των εκτεταμένων ταξιδιών του και της σοβαρότητας της ασθενείας του.[23] Η εκδοχή του θανάτου από ελονοσία υποστηρίχθηκε από τον Πολ Κάρτλεντζ.

Κατά τη διάρκεια των αιώνων, όσοι υποστηρίζουν ότι ο θάνατος του Αλεξάνδρου προήλθε από δηλητηρίαση, υποστηρίζουν ότι αυτός δηλητηριάστηκε από κάποια εκ των συζύγων του, των στρατηγών του, ή από τον παράνομο ετεροθαλή αδελφό του ή τον βασιλικό κυπελλούχο.[24] Η εκδοχή της δηλητηρίασης παρουσιάζεται ιδιαίτερα στο πολιτικά υποκινούμενο Liber de Morte Testamentoque Alexandri (Βιβλίο για τον θάνατο και τη διαθήκη του Αλεξάνδρου), το οποίο προσπαθεί να δυσφημήσει την οικογένεια του Αντίπατρου. Υποστηρίχθηκε ότι το βιβλίο συντάχθηκε από κάποιον που ανήκε στον κύκλο του Πολυπέρχοντα, όχι πριν από τον 317 π.Χ. κατά προσέγγιση.[25] Αυτή η θεωρία έχει υποστηριχθεί από τον Ιουστίνο στο έργο Historia Philippicae et Totius Mundi Origines et Terrae Situs όπου υποστήριξε ότι ο Αντίπατρος δολοφόνησε τον Αλέξανδρο δίνοντας του ένα δηλητήριο τόσο δυνατό που «θα μπορούσε να μεταφερθεί [μόνο] στην οπλή ενός αλόγου».[26]

Στο βιβλίο "Αλέξανδρος ο Μέγας: Ο Θάνατος ενός θεού" ο Πωλ Σ. Ντόχερτι ισχυρίστηκε ότι ο Αλέξανδρος δηλητηριάστηκε με αρσενικό από τον πιθανώς παράνομο ετεροθαλή αδελφό του Πτολεμαίο Α' Σωτήρ.[24] Ωστόσο, αυτή η θεωρία έχει αμφισβητηθεί από τον επικεφαλής τοξικολόγο του Εθνικού Κέντρου Δηλητηριάσεων της Νέας Ζηλανδίας, Δρ. Λέο Σεπ, ο οποίος απέρριψε τη δηλητηρίαση από αρσενικό και αντίθετα πρότεινε ότι θα μπορούσε να είχε δηλητηριαστεί από ένα κρασί που προέρχεται από την ποικιλία Βέρατρον το λευκόν.[27] Αυτό το δηλητηριώδες φυτό μπορεί να προκαλέσει παρατεταμένα συμπτώματα δηλητηρίασης, τα οποία ταιριάζουν με την εξέλιξη των γεγονότων όπως περιγράφεται στη Φυλλάδα του Μεγαλέξανδρου και ήταν γνωστά στους Αρχαίους Έλληνες. Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο ιατρικό περιοδικό Clinical Toxicology και υποστηρίζει ότι αν ο Αλέξανδρος δηλητηριάστηκε, μάλλον δηλητηριάστηκε από την κατάποση Βέρατρου του λευκού.[27] [28] Αυτή η θεωρία υποστηρίζεται από τα γραπτά του αρχαίου Έλληνα ιστορικού Διόδωρου του Σικελιώτη, ο οποίος είχε καταγράψει τον Αλέξανδρο να «υποφέρει από πόνους αφού ήπιε ένα μεγάλο ποτήρι με κρασί».[29]

 
«Η κηδεία του Ισκαντάρ», σελίδα από ένα Σαχναμέ (Περσικό Βιβλίο των Βασιλέων). Οι ιστορίες της ζωής και του θανάτου του Αλέξανδρου περιγράφονται λεπτομερώς σε όλη τη διάρκεια της βασιλείας του ως ηγεμόνας της περσικής αυτοκρατορίας.

Ο επιδημιολόγος Τζον Μαρ και ο Τσαρλς Κάλισερ υποστηρίζουν ότι ο Αλέξανδρος πέθανε από πυρετό του Δυτικού Νείλου. Αυτή η έκδοση κρίθηκε «αρκετά συναρπαστική» από τον επιδημιολόγο Τόμας Μέιδερ του Πανεπιστημίου του Ρόουντ Άιλαντ, ο οποίος ωστόσο σημείωσε ότι ο ιός του Δυτικού Νείλου τείνει να σκοτώνει ηλικιωμένους ή άτομα με εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα.[30] Η εκδοχή των Μαρ και Κάλισερ επικρίθηκε επίσης από τον Μπουρκ Α. Κούνια από το Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Ουίνθροπ.[31] Σύμφωνα με ανάλυση έργων άλλων συγγραφέων, ως απάντηση στην ερμηνεία των Μαρ και Κάλισερ, ο ιός του δυτικού Νείλου δεν μόλυνε ανθρώπους πριν τον 8ο αιώνα μ.Χ.[31]

Επίσης, άλλοι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι ο θάνατος του Αλεξάνδρου προήλθε είτε από οξεία παγκρεατίτιδα που προκλήθηκε από «βαριά κατανάλωση αλκοόλ και ένα πολύ πλούσιο γεύμα»,[32] είτε από οξεία ενδοκαρδίτιδα,[16] είτε από σχιστοσωμίαση,[16] είτε από πορφυρία,[16] ακόμη και από Σύνδρομο Γκιλαίν-Μπαρέ.[33] Ο Φριτς Σαερμάιερ υποστήριξε ότι ο Αλέξανδρος πέθανε από λευχαιμία και ελονοσία. Έχει υποστηριχθεί ότι ο Αλέξανδρος πέθανε από γρίπη.[18] Ωστόσο, σύμφωνα με τον Κούνια, η συμπτωματολογία και η πορεία της νόσου του Αλεξάνδρου δεν συνάδουν με τη συμπτωματολογία που εμφανίζει ένας άνθρωπος όταν έχει γρίπη, ελονοσία, σχιστοσωμίαση ή δηλητηρίαση.[31]

Μια άλλη θεωρία υποστηρίζει ότι ο Αλέξανδρος πέθανε από σκολίωση.[34] Έχει συζητηθεί ότι ο Αλέξανδρος παρουσίαζε δομικές παραμορφώσεις στον αυχένα και οφθαλμοκινητικά ελλείμματα,[35] κάτι που μπορεί να συσχετιστεί με τη συμπτωματολογία που εμφανίζει ένα άτομο με Σύνδρομο Κλίπελ-Φάιλ, μια σπάνια συγγενή σκολιωτική διαταραχή.[36] Οι σωματικές του παραμορφώσεις και τα συμπτώματα που οδήγησαν στον θάνατό του είναι τα επιχειρήματα που πείθουν ορισμένους για την πιθανότητα ο Αλέξανδρος να πέθανε από σκολίωση. Μερικοί πιστεύουν ότι καθώς ο Αλέξανδρος αρρώστησε τις τελευταίες του μέρες, υπέφερε από προοδευτική επισκληρίδιο συμπίεση του νωτιαίου μυελού, οδηγώντας στον σε Τετραπληγία.[37] Ωστόσο, για να υποστηριχθεί περαιτέρω η θεωρία του θανάτου από σκολίωση πρέπει να εξεταστεί λεπτομερώς το σώμα του Αλεξάνδρου[36]

Διατήρηση του σώματος του Αλέξανδρου Επεξεργασία

 
Κηδεία του Ισκαντάρ (σε περσικό χειρόγραφο): Άνθρωποι μεταφέρουν το φέρετρο του Αλεξάνδρου. Στην εκδοχή του Νιζαμί, ο Ισκαντάρ αρρώστησε και πέθανε κοντά στη Βαβυλώνα. Επειδή πίστευαν ότι είχε δηλητηριαστεί, κανένα αντίδοτο δεν μπορούσε να τον σώσει.

Μια αρχαία πηγή αναφέρει ότι χρειάστηκαν δύο ολόκληρα χρόνια για να δημιουργηθεί ένα κατάλληλο κάρο για να μεταφέρει το νεκρό σώμα του Αλέξανδρου από τη Βαβυλώνα στη Μακεδονία.[38] Δεν είναι γνωστό πώς ακριβώς διατηρήθηκε το σώμα του σε καλή κατάσταση για περίπου δύο χρόνια πριν μεταφερθεί από τη Βαβυλώνα στην Αθήνα. Το 1889, ο Ε.Α. Ουώλις Μπατζ πρότεινε ότι το σώμα του Αλεξάνδρου τοποθετήθηκε κάτω από μια δεξαμενή με μέλι,[39] ενώ ο Πλούταρχος υποστήριζε ότι το σώμα του περιποιήθηκαν Αιγύπτιοι ταριχευτές.[38]

Οι Αιγύπτιοι και οι Χαλδαίοι ταριχευτές που έφτασαν στις 16 Ιουνίου 323 π.Χ. στη Βαβυλώνα λέγεται ότι επιβεβαίωσαν ότι το σώμα του Αλεξάνδρου εμφανιζόταν σαν να ήταν ακόμη ζωντανός.[40] Αυτό το πράγμα ερμηνεύτηκε σαν επιπλοκή του τυφοειδούς πυρετού, γνωστή ως ανιούσα παράλυση, η οποία κάνει ένα άτομο να φαίνεται σαν να είναι νεκρό ενώ ακόμη είναι ζωντανό.[15]

Τόπος ανάπαυσης Επεξεργασία

Στον δρόμο της επιστροφής της σορού του Αλεξάνδρου προς τη Μακεδονία, ένας από τους στρατηγούς του Αλέξανδρου, ο μελλοντικός ηγεμόνας Πτολεμαίος Α΄ Σωτήρ, εντόπισε το κάρο που μετέφερε το νεκρό σώμα του Αλεξάνδρου και το παρέλαβε. Στα τέλη του 322 π.Χ. ή στις αρχές του 321 π.Χ. ο Πτολεμαίος μετέφερε τη σορό του στην Αίγυπτο όπου ενταφιάστηκε στη Μέμφιδα της Αιγύπτου. Στα τέλη του 4ου ή στις αρχές του 3ου αιώνα π.Χ., το σώμα του Αλέξανδρου μεταφέρθηκε από τον τάφο της Μέμφιδας στην Αλεξάνδρεια όπου και τάφηκε εκ νέου.[38] Σύμφωνα με τον Παυσανία ο Αλέξανδρος τάφηκε στην Αλεξάνδρεια γύρω στο 280 π.Χ. Αργότερα ο Πτολεμαίος Δ΄ Φιλοπάτωρ έθαψε το σώμα του Αλέξανδρου στο κοινόχρηστο μαυσωλείο της Αλεξάνδρειας.[38] Λίγο μετά τον θάνατο της Κλεοπάτρας, τον τόπο ανάπαυσης του Αλέξανδρου επισκέφτηκε ο Αύγουστος, ο οποίος φέρεται σύμφωνα με αρχαίες πηγές να άφησε λουλούδια στον τάφο του και ένα χρυσό διάδημα στο κεφάλι του Αλέξανδρου.[38] Τον 4ο αιώνα μ.Χ. δεν ήταν γνωστό που βρισκόταν ο τάφος του Αλέξανδρου. Ο Ιμπν Αμπντ αλ-Χακάμ, ο Αλ Μασουντί και ο Λέων ο Αφρικανός, υποστηρίζουν ότι είδαν τον τάφο του Αλεξάνδρου.[38] Ο Λέων ο Αφρικανός υποστήριξε ότι είδε τον τάφο του Αλέξανδρου το 1491 και ο ο Τζορτζ Σάντις υποστήριξε ότι είδε τον τάφο του Αλέξανδρου στην Αλεξάνδρεια το 1611.[41] Σύμφωνα με έναν μύθο, το σώμα του Αλέξανδρου φυλάσσεται σε μια κρύπτη κάτω από μια παλαιοχριστιανική εκκλησία.[42]

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. ↑ «A contemporary account of the death of Alexander». Livius.org. Ανακτήθηκε στις 5 Νοεμβρίου 2019. 
  2. ↑ Freeman, Philip (2011). Alexander the Great. Simon and Schuster. σελ. 320. ISBN 978-1-4165-9280-8. 
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Jona Lendering. «Death in Babylon». Livius.org. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Αυγούστου 2016. Ανακτήθηκε στις 22 Αυγούστου 2011. 
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 «Alexander and the Chaldaeans». Livius.org. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Απριλίου 2016. Ανακτήθηκε στις 22 Αυγούστου 2011. 
  5. ↑ Alexander the Great. Robin Lane Fox. 1973. σελ. 416. 
  6. ↑ Yādnāmah-ʾi Panjumīn Kungrih-ʾi Bayn al-Milalī-i Bāstānshināsī va Hunar-i Īrān. Ministry of Culture and Arts, Iran. Vizārat-i Farhang va Hunar. 1972. σελ. 224. 
  7. ↑ Warner, Arthur George· Warner, Edmond (2001). The Sháhnáma of Firdausí. σελ. 61. ISBN 9780415245432. 
  8. ↑ Warraq, Ibn (2007). Defending the West: a critique of Edward Said's Orientalism Front Cover. Prometheus Books. σελ. 108. ISBN 9781591024842. 
  9. ↑ Algra, Keimpe, επιμ. (1999). The Cambridge History of Hellenistic Philosophy. σελ. 243. ISBN 9780521250283. 
  10. ↑ Borruso, Silvano (2007). History of Philosophy. σελ. 50. ISBN 9789966082008. 
  11. ↑ My library My History Books on Google Play National Geographic, Volume 133. 1968. σελ. 64. 
  12. ↑ National Geographic, Volume 133. 1968. σελ. 64. 
  13. ↑ The philosophical books of Cicero. Duckworth. 1989. σελ. 186. ISBN 9780715622148. 
  14. ↑ Cunha BA (March 2004). «The death of Alexander the Great: malaria or typhoid fever.». Infect. Dis. Clin. North Am. (Infectious Disease Clinics of North America 2004 Mar;18(1):53-63) 18 (1): 53–63. doi:10.1016/S0891-5520(03)00090-4. PMID 15081504. https://archive.org/details/sim_infectious-disease-clinics-of-north-america_2004-03_18_1/page/53. 
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 «INTESTINAL BUG LIKELY KILLED ALEXANDER THE GREAT». University of Maryland Medical Center. Ανακτήθηκε στις 21 Αυγούστου 2011. 
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 Carlos G. Musso. «MEGAS ALEXANDROS (Alexander The Great ): His Death Remains a Medical Mystery». Humane Medicine Health Care. Ανακτήθηκε στις 21 Αυγούστου 2011. 
  17. ↑ «A Stone at the Siege of Cyropolis and the Death of Alexander the Great». 
  18. ↑ 18,0 18,1 John S. Marr· Charles H. Calisher. «Alexander the Great and West Nile Virus Encephalitis». CDC. Ανακτήθηκε στις 21 Αυγούστου 2011. 
  19. ↑ The Quest for the Tomb of Alexander the Great, A. M. Chugg, AMC Publications, 3rd Edition, January 2020, Chapter 1 (pages28-45).
  20. ↑ Aelian, Varia Historia 3.23 (a recognised fragment of the Ephemerides which is attributed to Eumenes in Aelian's text).
  21. ↑ A. M. Chugg, "The Journal of Alexander the Great", Ancient History Bulletin 19.3-4 (2005) 155-175.
  22. ↑ Arrian, Anabasis Alexandrou 7.25.4.
  23. ↑ Robert Sallares, Malaria and Rome, OUP 2002, p.11.
  24. ↑ 24,0 24,1 «Disease, not conflict, ended the reign of Alexander the Great». The Independent on Sunday. http://www.alexanderstomb.com/main/deathofalexander/IoS6on7Aug05b.JPG. Ανακτήθηκε στις Aug 21, 2011. 
  25. ↑ John Atkinson; Elsie Truter; Etienne Truter (Jan 1, 2009). «Alexander's last days: malaria and mind games?». Acta Classica. http://www.thefreelibrary.com/Alexander%27s+last+days%3A+malaria+and+mind+games%3F-a0221920136. Ανακτήθηκε στις Aug 21, 2011. 
  26. ↑ Justin. «Preface». Epitome of the Philippic History of Pompeius Trogus. 
  27. ↑ 27,0 27,1 «Was the death of Alexander the Great due to poisoning? Was it Veratrum album?». Clinical Toxicology 52 (1): 72–7. January 2014. doi:10.3109/15563650.2013.870341. PMID 24369045. 
  28. ↑ Bennett-Smith, Meredith (14 January 2014). «Was Alexander The Great Poisoned By Toxic Wine?». The Huffington Post. http://www.huffingtonpost.com/2014/01/13/alexander-the-great-poisoned-toxic-wine_n_4591553.html. Ανακτήθηκε στις 15 January 2014. 
  29. ↑ Wolfe, Sarah (13 January 2014). «Alexander the Great was killed by toxic wine, says scientist». Public Radio International. https://www.pri.org/stories/2014-01-13/alexander-great-was-killed-toxic-wine-says-scientist. Ανακτήθηκε στις 5 March 2018. 
  30. ↑ «Nature-Alexander the Great». GIDEON. Ανακτήθηκε στις 21 Αυγούστου 2011. 
  31. ↑ 31,0 31,1 31,2 «Alexander the Great and West Nile Virus Encephalitis». CDC. Ανακτήθηκε στις 21 Αυγούστου 2011. 
  32. ↑ Sbarounis CN (June 1997). «Did Alexander the Great die of acute pancreatitis?». J. Clin. Gastroenterol. (Journal of Clinical Gastroenterology 1997 Jun;24(4):294-6) 24 (4): 294–6. doi:10.1097/00004836-199706000-00031. PMID 9252868. https://archive.org/details/sim_journal-of-clinical-gastroenterology_1997-06_24_4/page/294. 
  33. ↑ Owen Jarus. «Why Alexander the Great May Have Been Declared Dead Prematurely (It's Pretty Gruesome)». Ανακτήθηκε στις 3 Νοεμβρίου 2021. 
  34. ↑ Ashrafian pg. 138
  35. ↑ Ashrafian, pg.139
  36. ↑ 36,0 36,1 Ashrafian, pg. 140
  37. ↑ George K. York, David A. Steinberg, "Commentary. The Diseases of Alexander the Great", Journal of the History of the Neurosciences, Vol. 13, 2004, pg. 154
  38. ↑ 38,0 38,1 38,2 38,3 38,4 38,5 Robert S. Bianchi. «Hunting Alexander's Tomb». Archaeology.org. Ανακτήθηκε στις 21 Αυγούστου 2011. 
  39. ↑ Aufderheide, Arthur (2003). The scientific study of mummies. Cambridge University Press. σελίδες 261–262. ISBN 0-521-81826-5. 
  40. ↑ Chugg, Andrew (2007). The Quest for the Tomb of Alexander the Great. Lulu.com. σελ. 25. ISBN 978-0-9556790-0-1. 
  41. ↑ Madden, Richard (1851). The Shrines and Sepulchres of the Old and New World. Newby. σελίδες 137–138. 
  42. ↑ «Alexander's death riddle is 'solved'». BBC. June 11, 1998. http://news.bbc.co.uk/2/hi/health/110852.stm. Ανακτήθηκε στις Aug 21, 2011. 
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Θάνατος_του_Μεγάλου_Αλεξάνδρου&oldid=10427724"