Θεμιστοκλής Πολυκράτης
| Το λήμμα παραθέτει τις πηγές του αόριστα, χωρίς παραπομπές. |
Ο Θεμιστοκλής Πολυκράτης (1863-1926) υπήρξε Έλληνας συνθέτης και φιλόλογος. Θεωρείται ο παραγωγικότερος Έλληνας συνθέτης πολυφωνικής εκκλησιαστικής μουσικής.
| Θεμιστοκλής Πολυκράτης | |
|---|---|
| Γέννηση | 1863 Φιλιππούπολη |
| Θάνατος | 23 Φεβρουαρίου 1926 Αθήνα |
| Εθνικότητα | Ελληνική |
| Χώρα πολιτογράφησης | Ελληνική |
| Σπουδές | Ωδείο Αθηνών και Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών |
| Ιδιότητα | συνθέτης και φιλόλογος |
| Είδος τέχνης | μουσικοσυνθέτης και φιλόλογος |
Βιογραφία Επεξεργασία
Γεννήθηκε το 1863 στη Φιλιππούπολη. Όταν ο πατέρας του Γεώργιος Καζαντζής που καταγόταν από την Ήπειρο πέθανε, ο μικρός Θεμιστοκλής ήρθε μαζί με τη μητέρα του στην Αθήνα. Η μητέρα του παντρεύτηκε εκ νέου και ο πατριός του, που λεγόταν Πολυκράτης, του έδωσε το δικό του επίθετο. Σπούδασε Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και μουσική στο Ωδείο Αθηνών, έχοντας δάσκαλό του τον Αλέξανδρο Κατακουζηνό, ο οποίος τον προσέλεβε από μικρό στη χορωδία του ανακτορικού παρεκκλησίου. Ο Πολυκράτης απέκτησε ικανή μόρφωση, τόσο στη μουσική, όσο και στη φιλολογία και άριστη κλασσική παιδεία. Διετέλεσε σχολάρχης στο Κορωπί και το Μαρούσι και εργάστηκε ως φιλόλογος στο Παρθεναγωγείο Χιλλ και το Αρσάκειο. Παράλληλα υπήρξε επί μακρό χρονικό διάστημα έφορος της σχολής απόρων παίδων του Φιλολογικού Συλλόγου "Παρνασσός". Δίδαξε ακόμη ευρωπαϊκή μουσική στη σχολή βυζαντινής μουσικής του Πειραιά.
Το 1896 ίδρυσε την τετράφωνη Χορωδία του Ιερού Ναού Αγίου Γεωργίου Καρύκη (Καρύτση)Αθηνών, την οποία διηύθυνε έως το 1913. Η Χορωδία του Ιερού Ναού Αγίου Γεωργίου Καρύκη η οποία υφίσταται μέχρι σήμερα, φέρει προς τιμήν του ιδρυτή της το όνομά του. Από το 1913 έως το 1920 διηύθυνε τη χορωδία του Αγίου Διονυσίου Αρεοπαγίτου (της οδού Σκουφά) και από το 1920 έως το θάνατό του τον αρμονικό χορό της Μητροπόλεως (όπως ονομαζόταν τότε η πολυφωνική χορωδία που διέθετε σε αντίθεση με τη μονόφωνη βυζαντινή). Απεβίωσε στις 23 Φεβρουαρίου του 1926.
Το μουσικό του έργο Επεξεργασία
Τετράφωνη μουσική για την Ορθόδοξη Εκκλησία Επεξεργασία
Λέγεται ότι είναι αμφίβολο εάν άφησε κάποιο λειτουργικό μέλος χωρίς να το μελοποιήσει. Ωστόσο οι εκκλησιαστικές του συνθέσεις παρέμειναν ανέκδοτες με μόνη εξαίρεση το περίφημο "Τροπάριο της Κασσιανής" που εκδόθηκε το 1908. Αναφέρουμε ενδεικτικά μόνο τις ακόλουθες:
- "Σήμερον σωτηρία τω κόσμω γέγονε",
- "Επί σοι χαίρει, κεχαριτωμένη" (και τα 2 σε μορφή recitativo)
- "Χερουβικό" (σχεδόν σε όλες τις κλίμακες, σημαντικότερα σε Μι μείζονα και Μι ύφεση μείζονα, αποκαλούμενα "το μεγάλο" και "το μικρό" αντίστοιχα)
- "Δοξολογία" (σε Φα μείζονα),
- "Σε υμνούμεν" (σε φα ελάσσονα)
- "Άξιον Εστίν" (σε Φα μείζονα)
- "Αινείτε" (σε Φα)
- "Τροπάριο της Κασσιανής" (σε ντο ελάσσονα)
- "Σήμερον κρεμάται επί ξύλου"
- "Ακολουθία του Γάμου"
- "Ακολουθία της Κηδείας"
Πολύ σύντομα το έργο του διαδόθηκε στις ελληνικές παροικίες του εξωτερικού, στην Αμερική, στο Μόναχο, στο Παρίσι, στο Λονδίνο, στη Βουδαπέστη και αλλού συναγωνιζόμενο την πλατιά διάδοση του αντίστοιχου, αλλά πολύ διαφορετικού, έργου του Ιωάννη Σακελλαρίδη. Ο Πολυκράτης, όπως αναφέρει ο Γιάννης Φιλόπουλος (Εισαγωγή στην ελληνική πολυφωνική εκκλησιαστική μουσική, σελ. 134), έχοντας βαθιά γνώση της αρμονικής τέχνης κι ένα πηγαίο συνθετικό ταλέντο, κινήθηκε σε απόλυτα προσωπικούς μουσικούς χώρους, με το σεβασμό που αρμόζει στις εκκλησιαστικές συνθέσεις, συνδυασμένο όμως με τη λεπτότητα και τη γλυκύτητα του ύφους. Ελάχιστες φορές εναρμόνισε το βυζαντινό μέλος, πράγμα το οποίο επιχείρησαν συστηματικά άλλοι μουσικοί όπως επί παραδείγματι ο Ιωάννης Σακελλαρίδης ή ο Ελισαίος Γιαννίδης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η τόσο διαδεδομένη μουσική του Τροπαρίου της Κασσιανής ή οποία δεν έχει καμία απολύτως σχέση με το βυζαντινό μέλος. Ορισμένες μάλιστα φορές σε κάποια σημεία των έργων του γίνεται χρήση καθαρά αντιστικτικών τεχνικών.
Ο Πολυκράτης δέχθηκε αφενός επιδράσεις από τον διδάσκαλό του Αλέξανδρο Κατακουζηνό, τον οποίο λάτρευε, και αφετέρου από τη ρωσική εκκλησιαστική μουσική με τρόπο γόνιμο και δημιουργικό. Όλες σχεδόν οι συνθέσεις του είναι γραμμένες για a capella ανδρική χορωδία. Ωστόσο τα μετέπειτα χρόνια κάποιες διασκευάστηκαν για μεικτή. Οι συνθέσεις του Πολυκράτη εξακολουθούν να ψάλλονται και σήμερα καθώς αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο του ρεπερτορίου των πολυφωνικών ελληνορθόδοξων εκκλησιαστικών χορωδιών.
Μελοδράματα Επεξεργασία
Είναι γνωστοί 3 τίτλοι μελοδραμάτων του (όπερες), χωρίς να είναι γνωστό εάν παραστάθηκαν ποτέ ολόκληρα:
- "Αγροικογιάννης" (πιθανότατα βασίζεται στην ομώνυμη κωμωδία του Αλ. Ραγκαβή)
- "Νέριος Δουξ των Αθηνών",
- "Υψηλάντης"
Η εφημερίδα "Εμπρός" (φύλλο 23/11/1897) αναφέρει ότι ο Πολυκράτης είχε συνθέσει προ πολλού το τρίπρακτο μελόδραμα "Αγροικογιάννης" και επρόκειτο να διδαχθεί.
Σύμφωνα με την εφημερίδα Σκριπ (φύλλο 28/3/1912) στη αίθουσα του φιλολογικού συλλόγου "Παρνασσός" εκτελέστηκε ένα μέρος από το μονόπρακτο μελόδραμά του "Υψηλάντης", το οποίο χαρακτηρίζεται εθνικόν. Η υπόθεσή του είναι παρμένη από το κάποιο ομότιτλο δράμα του Σπυρίδωνα Βασιλειάδη, που επεξεργάστηκε ο ίδιος ο συνθέτης. Η εφημερίδα κρίνει τη μουσική του έργου "πλουσίαν εις αρμονίαν και μελωδίαν. Και διά μεν της αρμονίας καθιστά το έργον μεγαλοπρεπές, διά της μελωδιάς, της κατεξοχήν ελληνικής, συναρπάζει και συγκινεί."
Μουσική για το αρχαίο δράμα Επεξεργασία
Είναι γνωστό ότι συνέθεσε μουσική για τουλάχιστον δύο τραγωδίες: την Ηλέκτρα του Σοφοκλή και την Μήδεια του Ευριπίδη.
Η εφημερίδα "Εμπρός" (φύλλο 12/4/1899) μας πληροφορεί ότι η εκτέλεση των Χορικών της "Ηλέκτρας" του Σοφοκλή στην αίθουσα του Φιλολογικού Συλλόγου "Παρνασσός" εστέφθη από πλήρη επιτυχία.
Τραγούδια Επεξεργασία
- "Είναι στιγμές" (δημοφιλής καντάδα της παλιάς Αθήνας σε ποίηση Στέφανου Μαρτζώκη).
- "Ένα φιλί στη μάνα μου"
- "Το έαρ"
- "Τυρταίος" (πολεμικόν εμβατήριον σε στίχους του Τυρταίου μεταφρασμένους από τον Σπυρίδωνα Τρικούπη)
Συνέθεσε και πολλά παιδικά τραγούδια, ορισμένα σε δικούς του στίχους, ενώ παράλληλα διασκεύασε και κάποια Ευρωπαίων μουσουργών.
Σε συνεργασία με τον Ιωσήφ Καίσαρη συνέθεσε το 1894 τη μουσική της πρώτης ελληνικής επιθεώρησης "Λίγο απ' όλα" του Μίκιου Λάμπρου.
Συγγραφική δραστηριότητα Επεξεργασία
Καρπός της πλούσιας παιδείας του είναι οι μουσικολογικές μελέτες που δημοσίευσε στα έντυπα "Φόρμιγξ" και "Εβδομάς" κ.α. όπως επίσης και τα βιβλία που εξέδωσε:
- "Η Μουσική παρ’ Ομήρω",
- "Η τετράφωνος μουσική εν τη Εκκλησία",
- "Πραγματεία περί του Εκκλησιαστικού Οργάνου",
- "Η Σημειογραφία εν τη αρχαία μουσική",
- "Αι εν Κορωπίω αρχαιότητες" (αρχαιολογική μελέτη)
- "Η παρά τοις Αρχαίοις Έλλησι Μουσική και ο εις Απόλλωνα εν Δελφοίς ανευρεθείς Ύμνος",
- "Θεωρητικόν της Μουσικής",
- "Αρμονική",
- "Εκλογή ασμάτων: διά τα Παρθεναγωγεία και τα Σχολεία των αρρένων".
Βιβλιογραφία Επεξεργασία
- "Εισαγωγή στην ελληνική πολυφωνική εκκλησιαστική μουσική", Γιάννης Φιλόπουλος, Νεφέλη 1990
- Βιογραφία του συνθέτη στην ιστοσελίδα της "Χορωδίας Αγίου Γεωργίου Καρύτση Θ. Πολυκράτης"
- Εφημερίδα "Σκριπ", Φύλλο 28/3/1912, σελίδα 3
- Εφημερίδα "Εμπρός", Φύλλο 24/2/1926, σελίδα 2 (αναγγελία κηδείας Θ. Πολυκράτη)
- Εφημερίδα "Εμπρός", Φύλλο 12/4/1899, σελίδα 2
- Εφημερίδα "Εμπρός", Φύλλο 23/11/1897, σελίδα 3
Εξωτερικοί σύνδεσμοι Επεξεργασία
https://www.youtube.com/watch?v=TNp_mO-W-YQ
https://www.youtube.com/watch?v=avzdJfWpdKg
- Η "Χορωδία Αγίου Αλεξάνδρου Παλαιού Φαλήρου" ψάλλει το "Τρισάγιον" (Άγιος ο Θεός: Θεμιστοκλής Πολυκράτης. Δύναμις: Αλέξανδρος Κατακουζηνός)[νεκρός σύνδεσμος]
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ "ΠΛΕΙΑΣ" Περιοδικά του 19ου αιώνα: Περιοδικό "ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ" (Τόμος 2, αρ. 5, 1889):
Παρτιτούρες έργων του στη Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη Λίλιαν Βουδούρη (DIGMA):
Ψηφιακή βιβλιοθήκη Πανεπιστημίου Κρήτης ΑΝΕΜΗ: