Ιστορία της Ευρώπης

Η Ιστορία της Ευρώπης αναφέρεται στην ιστορία της ευρωπαϊκής ηπείρου μέσα από την ανακάλυψη και συλλογή, τη μελέτη, οργάνωση και παρουσίαση αλλά και την ερμηνεία των γεγονότων του παρελθόντος και των ανθρώπων που κατοίκησαν στην Ευρώπη από την έναρξη ύπαρξης των γραπτών κειμένων. Κατά τη διάρκεια της Νεολιθικής Εποχής και την εποχή των ινδοευρωπαϊκών μεταναστεύσεων, η Ευρώπη είδε ανθρώπινες εισροές από τα ανατολικά και τα νοτιοανατολικά και συνεπώς σημαντικές πολιτιστικές και υλικές ανταλλαγές. Η περίοδος που είναι γνωστή ως κλασική αρχαιότητα ξεκίνησε με την ίδρυση των πόλεων-κρατών στην αρχαία Ελλάδα. Αργότερα η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία κυριάρχησε στη λεκάνη της Μεσογείου. Η πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας το 476 μ.Χ. σηματοδοτεί την έναρξη του Μεσαίωνα. Ξεκινώντας από τον 14ο αιώνα, η Αναγέννηση στη γνώση αμφισβήτησε τα παραδοσιακά δόγματα της επιστήμης και της θεολογίας. Κατά συνέπεια, ο προτεσταντισμός ίδρυσε εκκλησίες αρχικά στη Γερμανία, την Αγγλία και τη Σκανδιναβία. Μετά το 1800, η Βιομηχανική Επανάσταση έφερε ευημερία στη Βρετανία και τη Δυτική Ευρώπη. Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις ίδρυσαν αποικίες στο μεγαλύτερο μέρος της Αφρικής και των δύο Αμερικών αλλά και σε διάφορες περιοχές της Ασίας. Τον 20ο αιώνα, ο Α Παγκόσμιος Πόλεμος και ο Β Παγκόσμιος Πόλεμος οδήγησαν σε μαζικούς θανάτους. Ο Ψυχρός Πόλεμος κυριάρχησε στην ευρωπαϊκή γεωπολιτική σκηνή από το 1947 έως το 1989. Μετά την πτώση του Σιδηρούν Παραπετάσματος, οι ευρωπαϊκές χώρες αναπτύχθηκαν παράλληλα και ταυτόχρονα.

Η Ευρώπη όπως αποτυπώθηκε από τον χαρτογράφο Αβραάμ Ορτέλιο το 1595.

Επισκόπηση

Κατά τη διάρκεια της Νεολιθικής Εποχής (που ξεκινά περίπου το 7000 π.Χ.) και της εποχής των ινδοευρωπαϊκής μεταναστεύσεων (που ξεκινά περίπου το 4000 π.Χ.), η Ευρώπη είδε μαζικές μεταναστεύσεις από τα ανατολικά και τα νοτιοανατολικά, οι οποίες έφεραν μαζί τους τη γεωργία, τις νέες τεχνολογίες και τις ινδοευρωπαϊκές γλώσσες, αρχικά από τις περιοχές της Βαλκανικής Χερσονήσου και την ευρύτερη περιοχή της Μαύρης Θάλασσας.

Μερικοί από τους γνωστότερους πολιτισμούς της ύστερης προϊστορικής Ευρώπης ήταν ο μινωικός και ο μυκηναϊκός, οι οποίοι άνθισαν κατά την Εποχή του Χαλκού μέχρι την πτώση τους σε σύντομο χρονικό διάστημα, περίπου το 1200 π.Χ.

Η περίοδος που είναι γνωστή ως κλασική αρχαιότητα ξεκίνησε με την ίδρυση των πόλεων-κρατών στην Αρχαία Ελλάδα. Μετά την είσοδο των προόδων της Περσικής Αυτοκρατορίας στην Ευρώπη μέσω των ελληνοπερσικών πολέμων του 5ου αιώνα π.Χ., η ελληνική επιρροή έφτασε στο απόγειό της χάρη στην τεράστια αυτοκρατορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου η οποία εκτεινόταν σε όλη την Ασία, την Αφρική και σε άλλες περιοχές της Ευρώπης. Οι Θράκες, με τα βασίλεια και τον πολιτισμό τους, είχαν μια μακραίωνη παρουσία στη νοτιοανατολική Ευρώπη. Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία κυριάρχησε σε όλη τη λεκάνη της Μεσογείου. Το 300 μ.Χ. η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία διασπάστηκε στη δυτική και την ανατολική αυτοκρατορία. Κατά τη διάρκεια του 4ου και 5ου αιώνα, τα γερμανικά φύλα της Βόρειας Ευρώπης, υπό την πίεση των Ούνων, απέκτησαν μεγάλη δύναμη και ηγήθηκαν μιας σειράς επιθέσεων οι οποίες κατέληξαν στην πτώση της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Αυτό το γεγονός, που έλαβε χώρα το 476 μ.Χ., σηματοδοτεί το τέλος της κλασικής περιόδου και την έναρξη του Μεσαίωνα.

Στη Δυτική Ευρώπη, τα γερμανικά φύλα έγιναν ισχυρότερα πάνω στα ερείπια της πρώην Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, στην οποία ίδρυσαν τα δικά τους βασίλεια και αυτοκρατορίες. Από όλα τα γερμανικά φύλα, οι Φράγκοι δημιούργησαν μια ηγεμονία σε ολόκληρη τη Δυτική Ευρώπη ενώ η Φραγκική Αυτοκρατορία έφτασε στο απόγειό της υπό τον Καρλομάγνο γύρω στο 800. Αυτή η αυτοκρατορία διαχωρίστηκε αργότερα σε διάφορα μέρη ; η Δυτική Φραγκία εξελίχθηκε στο Βασίλειο της Γαλλίας ενώ η Ανατολική Φραγκία εξελίχθηκε στην Ιερή Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, πρόδρομο της σύγχρονης Γερμανίας και Ιταλίας. Οι Βρετανικές Νήσοι αποτέλεσαν την περιοχή για μια σειρά μεταναστεύσεων μεγάλης κλίμακας.

Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία - το ανατολικό κομμάτι της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, με την πρωτεύουσα Κωνσταντινούπολη - επέζησε για τα επόμενα 1000 χρόνια ως η κυρίαρχη αυτοκρατορία στη ΝΑ Ευρώπη. Η ισχυρή και μακραίωνη Βουλγαρική Αυτοκρατορία ήταν ο βασικός ανταγωνιστής της στην περιοχή. Και οι δυο αυτοκρατορίες ήταν οι μεγαλύτερες δυνάμεις σε εκείνο το κομμάτι της Ευρώπης επί αιώνες καθώς και οι δυο δημιούργησαν μια σημαντική πολιτιστική, πολιτική, γλωσσολογική και θρησκευτική κληρονομιά η οποία παραμένει ανέπαφη από τον Μεσαίωνα μέχρι σήμερα.

Η Εποχή των Βίκινγκ, μια περίοδος μεταναστεύσεων των πληθυσμών της Σκανδιναβικής Χερσονήσου, έλαβε χώρα από το τέλος του 8ου αιώνα μέχρι τα μέσα του 11ου αιώνα. Οι Νορμανδοί, απόγονοι των Βίκινγκ οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στη Βόρεια Γαλλία, άσκησαν σημαντική επιρροή σε πολλές περιοχές της Ευρώπης, από την Αγγλία μέχρι και τη Σικελία. Οι Ρως ίδρυσαν την Ρως του Κιέβου, που εξελίχθηκε στη σημερινή Ρωσία. Μετά το 1000, οι Σταυροφορίες ήταν μια σειρά από στρατιωτικές εκστρατείες με θρησκευτικά κίνητρα που είχαν στόχο να επιστρέψει το Λεβάντε στον χριστιανικό κόσμο. Οι Σταυροφόροι άνοιξαν εμπορικούς δρόμους οι οποίοι επέτρεψαν στις δημοκρατίες της Γένοβας και της Βενετίας να γίνουν μεγάλες οικονομικές δυνάμεις. Το Ρεκονκίστα, ένα κίνημα παρόμοιο με τις Σταυροφορίες, εργάστηκε για να επαναφέρει την Ιβηρική χερσόνησο στον χριστιανικό κόσμο.

Οι αγρότες προετοιμάζουν τα χωράφια για τον χειμώνα με τη σπορά του σιταριού, από το βιβλίο The Very Rich Hours of the Duke of Berry, περίπου το 1410

Η Ανατολική Ευρώπη της μέσης περιόδου του Μεσαίωνα κυριαρχήθηκε από την άνοδο και πτώση της Μογγολικής Αυτοκρατορίας. Υπό τον Τζένκις Χαν, οι Μογγόλοι ήταν μια ομάδα νομάδων στέπας οι οποίοι ίδρυσαν μια αποκεντρωμένη αυτοκρατορία, που στο απόγειό της εκτεινόταν από την Κίνα στα ανατολικά έως τη Μαύρη και τη Βαλτική Θάλασσα στην Ευρώπη. Καθώς η Μογγολική Αυτοκρατορία εξασθένησε κατά τον Ύστερο Μεσαίωνα, το Μεγάλο Δουκάτο της Μόσχας έγινε η ισχυρότερη από τις ποικίλες Ρωσικές δημοκρατίες που αναπτύχθηκαν στην τσαρική Ρωσία το 1547. Ο Ύστερος Μεσαίωνας αποτέλεσε μια περίοδο αναταραχών για την Ευρώπη. Η επιδημία που είναι γνωστή ως Μαύρος Θάνατος, και ο επακόλουθος λιμός, προκάλεσαν δημογραφική καταστροφή στην Ευρώπη καθώς ο πληθυσμός συρρικνώθηκε. Οι μάχες και οι πόλεμοι που διενεργήθηκαν για την κατάκτηση εδαφών διατήρησαν αρκετά κράτη της Ευρώπης σε κατάσταση πολέμου κατά το μεγαλύτερο διάστημα αυτής της περιόδου. Στη Σκανδιναβία, η Ένωση του Κάλμαρ κυριάρχησε στην πολιτική σκηνή ενώ η Αγγλία εισήλθε σε πόλεμο με τη Σκωτία σχετικά με την ανεξαρτησία της τελευταίας και η Γαλλία συμμετείχε στον Εκατονταετή Πόλεμο. Στην Κεντρική Ευρώπη, η Πολωνική-Λιθουανική Κοινοπολιτεία έγινε μια μεγάλη εδαφική αυτοκρατορία ενώ η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, που ήταν μια καθαρή μοναρχία, κυριαρχήθηκε επί αιώνες από τον Οίκο των Αψβούργων. Η Ρωσία συνέχισε να επεκτείνεται προς τα νότια και τα ανατολικά, κατακτώντας τα εδάφη της πρώην Μογγολικής Αυτοκρατορίας. Στα Βαλκάνια, η Οθωμανική Αυτοκρατορία κατέλαβε τα εδάφη της πρώην Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, με αποκορύφωμα την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453, γεγονός το οποίο οι ιστορικοί θεωρούν ως το τέλος του Μεσαίωνα.

Ξεκινώντας από τον 14ο αιώνα στη Φλωρεντία και αργότερα σε ολόκληρη την Ευρώπη, η Αναγέννηση στη γνώση αμφισβήτησε τα παραδοσιακά δόγματα της επιστήμης και της θεολογίας. Η ανακάλυψη της κλασικής ελληνικής και ρωμαϊκής γνώσης άσκησε τεράστια επιρροή στους διανοούμενους. Κατά συνέπεια, ο προτεσταντισμός υπό τον Γερμανό Μαρτίνο Λούθηρο αμφισβήτησε την παπική αρχή. Ο Ερρίκος VIII έλαβε τον έλεγχο της Αγγλικής Εκκλησίας και των εδαφών που ήταν υπό την κατοχή της. Οι θρησκευτικοί πόλεμοι στην Ευρώπη πραγματοποιήθηκαν κυρίως μεταξύ των Γερμανών και Ισπανών ηγεμόνων. Το Ρεκονκίστα τερμάτισε τον μουσουλμανισμό στην Ιβηρική Χερσόνησο. Τη δεκαετία του 1490 μια σειρά από υπερωκεάνιες ανακαλύψεις σηματοδότησαν την Εποχή των Ανακαλύψεων και ίδρυσαν άμεσους συνδέσμους με την Αφρική, τις δυο Αμερικές και την Ασία. Οι θρησκευτικοί πόλεμοι συνεχίστηκαν στην Ευρώπη μέχρι τη Συνθήκη Ειρήνης της Βεστφαλίας το 1648. Η ισπανική βασιλική οικογένεια διατήρησε την ηγεμονία της στην Ευρώπη και ήταν οι ηγετική εξουσία στην ίδια ήπειρο μέχρι την υπογραφή της Συνθήκης των Πυρηναίων, η οποία τερμάτισε τον πόλεμο ανάμεσα στην Ισπανία και τη Γαλλία που είχε ξεκινήσει κατά τον Τριακονταετή Πόλεμο. Μια άνευ προηγουμένου σειρά από πολέμους και πολιτικές επαναστάσεις πραγματοποιήθηκε σε όλη την Ευρώπη και τον κόσμο καθ'όλη την περίοδο από το 1610 έως το 1700.

Μια ατμομηχανή, που λειτουργούσε με κάρβουνο, πρωταγωνίστησε στη Βιομηχανική Επανάσταση στη ΒΔ Ευρώπη του 19ου αιώνα.

Η Βιομηχανική Επανάσταση ξεκίνησε στη Βρετανία και βασίστηκε στον άνθρακα, τον ατμό και τα υφάσματα. Η πολιτική αλλαγή στην ηπειρωτική Ευρώπη υποκινήθηκε από τη Γαλλική Επανάσταση και το σύνθημα "ελευθερία, ισότητα, αδελφότητα". Ο Ναπολέων Βοναπάρτης ανέβηκε στην εξουσία, έκανε πολλές μεταρρυθμίσεις στο εσωτερικό της Γαλλίας και μεταμόρφωσε ριζικά τη Δυτική Ευρώπη. Ωστόσο η άνοδός του διέγειρε τόσο τον εθνικισμό όσο και τη λαϊκή αντίδραση με αποτέλεσμα την ήττα του το 1814-15 καθώς οι βασιλικοί συντηρητικοί επέστρεψαν στην εξουσία.

Η περίοδος από το 1815 έως το 1871 βρέθηκε αντιμέτωπη με τις προσπάθειες για επανάσταση στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης (εκτός από τη Βρετανία). Όλες όμως απέτυχαν. Καθώς η βιομηχανοποίηση αυξανόταν ολοένα και περισσότερο στη Δυτική Ευρώπη, αναπτύχθηκαν ο σοσιαλισμός και ο συνδικαλισμός. Τα τελευταία υπολείμματα της δουλείας στη Ρωσία καταργήθηκαν το 1861. Η Ελλάδα και τα άλλα βαλκανικά κράτη ξεκίνησαν έναν μακρύ και αργό δρόμο προς την ανεξαρτησία τους από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, με χρονιά έναρξης το 1820. Η Ιταλία έγινε ανεξάρτητη το 1860. Μετά τον Γαλλοπρωσικό πόλεμο του 1870-71, ο Όθωνας φον Μπίσμαρκ ένωσε όλα τα γερμανικά έθνη σε μια αυτοκρατορία, η οποία κυριάρχησε πολιτικά και στρατιωτικά μέχρι το 1914. Το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης εισήλθε στον πόλεμο για τις αυτοκρατορικές αποικίες στην Αφρική και την Ασία. Η Βρετανία και η Γαλλία σχημάτισαν τις μεγαλύτερες εδαφικά αυτοκρατορίες ενώ οι διπλωμάτες διαβεβαίωσαν ότι δεν διεξήχθησαν μεγάλοι πόλεμοι στην Ευρώπη, εκτός από τον Κριμαϊκό Πόλεμο τη δεκαετία του 1850.

Το ξέσπασμα του Α' Παγκοσμίου Πολέμου το 1914 επιταχύνθηκε από την άνοδο του εθνικισμού στη ΝΑ Ευρώπη, δεδομένου ότι σε αυτόν συμμετείχαν οι Μεγάλες Δυνάμεις. Η Οκτωβριανή Επανάσταση το 1917 οδήγησε τη Ρωσική Αυτοκρατορία να γίνει το πρώτο κομμουνιστικό κράτος στον κόσμο, με την ονομασία Σοβιετική Ένωση. Οι Σύμμαχοι, με επικεφαλής τη Βρετανία, τη Γαλλία και τις ΗΠΑ, νίκησαν το 1918 τις Κεντρικές Δυνάμεις με επικεφαλής τη Γερμανική Αυτοκρατορία και την Αυστροουγγαρία. Κατά τη διάρκεια της Διάσκεψης Ειρήνης στο Παρίσι, οι Ισχυροί Τέσσερις επέβαλαν τους όρους τους σε μια σειρά από συνθήκες, κυρίως στη Συνθήκη των Βερσαλιών. Οι ανθρώπινες απώλειες και οι υλικές καταστροφές του πολέμου ήταν άνευ προηγουμένου.

Η Γερμανία έχασε την υπερπόντια αυτοκρατορία της και αρκετές επαρχίες, αναγκάστηκε να πληρώσει τεράστιες πολεμικές αποζημιώσεις και ταπεινώθηκε στους νικητές, οι οποίοι είχαν μεγάλα χρέη στις ΗΠΑ. Η δεκαετία του 1920 χαρακτηρίστηκε από ευημερία αλλά μέχρι το 1929 όταν ξέσπασε η Μεγάλη Ύφεση που οδήγησε στην κατάρρευση της δημοκρατίας σε πολλά ευρωπαϊκά κράτη. Το ναζιστικό καθεστώς του Αδόλφου Χίτλερ ανέβηκε στην εξουσία το 1933, εξόπλισε τη Γερμανία και μαζί με την Ιταλία του Μουσολίνι προσπάθησαν να διεκδικήσουν για τον εαυτό τους το σύνολο της Ευρώπης. Ευρωπαϊκά έθνη, που δεν υποστήριξαν τον φασισμό, προσπάθησαν να αποφύγουν τις συγκρούσεις. Έθεσαν τα όριά τους μέσω ευχαριστήριων τελεσιγράφων, τα οποία όμως ο Χίτλερ αγνοούσε συνεχώς. Συνεπώς ξεκίνησε ο Β' ΠΠ, ο οποίος τελείωσε με την ήττα των Δυνάμεων του Άξονα. Ωστόσο η απειλή για τη διεξαγωγή περισσότερων συγκρούσεων ήταν εμφανής πριν ακόμα το τέλος του πολέμου. Πολλοί στις ΗΠΑ ήταν καχύποπτοι σχετικά με τον τρόπο που η ΕΣΣΔ θα αντιμετώπιζε την ειρήνη - στην ΕΣΣΔ επικρατούσε παράνοια σχετικά με την παρουσία των αμερικανικών δυνάμεων στην Ευρώπη. Οι συναντήσεις στη Γιάλτα των ηγετών του [Ανατολικού και του Δυτικού Μετώπου δεν κατέληξαν πουθενά. Κατά τους τελευταίους μήνες του πολέμου, πραγματοποιήθηκε ένας αγώνας μέχρι τέλους για τη νίκη. Τα ναζιστικά εδάφη που καταλήφθηκαν από τα στρατεύματα της ΕΣΣΔ διαπίστωσαν ότι ο Χίτλερ είχε αντικατασταθεί από τον Στάλιν. Η ΕΣΣΔ δεν θα άφηνε αυτές τις περιοχές εκτός της κυριαρχίας της για σαράντα χρόνια αλλά ισχυρίστηκε ότι έπρεπε να υπάρξουν ρυθμιστικά κράτη ανάμεσα σε αυτές τις περιοχές και το τότε νεοσυσταθέν ΝΑΤΟ. Στη Δυτική Ευρώπη εισήλθε ο όρος Σιδηρούν Παραπέτασμα. Οι ΗΠΑ εφάρμοσαν το Σχέδιο Μάρσαλ από το 1948 έως το 1951 και το ΝΑΤΟ το εφάρμοσε από το 1949 ενώ οι δυο πλευρές ανοικοδόμησαν τις βιομηχανικές οικονομίες που είχαν ανθίσει τη δεκαετία του 1950. Η Γαλλία και η Δυτική Γερμανία πρωτοστάτησαν στη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας, που μετονομάστηκε σε Ευρωπαϊκή Ένωση. Η εκκοσμίκευση είδε την αποδυνάμωση των προτεσταντικών και καθολικών εκκλησιών στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης, εκτός από τις περιπτώσεις που αυτές αποτελούσαν σύμβολα της αντικυβερνητικής αντίστασης όπως στην Πολωνία. Οι επαναστάσεις του 1989 έβαλαν τέλος στη σοβιετική ηγεμονία και στον κομμουνισμό της Ανατολικής Ευρώπης. Η Γερμανία επανενώθηκε, η ολοκλήρωση της ΕΕ προχώρησε και τόσο το ΝΑΤΟ όσο και η Ευρωπαϊκή Ένωση επεκτάθηκαν στα ανατολικά. Η ΕΕ έγινε αποδέκτης μιας αυξανόμενης πίεσης λόγω της παγκόσμιας οικονομικής ύφεσης, η οποία αμβλύνθηκε μετά το 2008.

Προϊστορία της Ευρώπης

Χάρτης που αποτυπώνει τις πρώτες μεταναστεύσεις στην προϊστορική Ευρώπη.

Ο Homo erectus μετανάστευσε από την Αφρική στην Ευρώπη πριν την εμφάνιση των σύγχρονων ανθρώπων. Ο Homo erectus georgicus, ο οποίος έζησε πριν από περίπου 1,8 εκατ. χρόνια στη Γεωργία, είναι το πρώτο ανθρωποειδές που ανακαλύφθηκε στην Ευρώπη. Στη Γαλλία, την Ισπανία, την Ιταλία και τη Βουλγαρία συναντώνται τα παλαιότερα αξιοθέατα της παλαιολιθικής περιόδου στην Ευρώπη.

Η πρώτη εμφάνιση των ανατομικά σύγχρονων ανθρώπων στην Ευρώπη χρονολογείται στο 35.000 π.Χ. και συνήθως αναφέρονται ως Κρο-Μανιόν. Οι πρώτες περιοχές στις οποίες κατοίκησαν αυτοί οι άνθρωποι βρίσκονται στην Ιταλία, τη Γερμανία και τη Γαλλία. Ορισμένοι τοπικά ανεπτυγμένοι μεταβατικοί πολιτισμοί χρησιμοποίησαν σε πολύ πρώιμο στάδιο τις τεχνολογίες της Ανώτερης Παλαιολιθικής Περιόδου.

Ωστόσο, η οριστική πρόοδος αυτών των τεχνολογιών πραγματοποιείται από τον πολιτισμό Aurignacian. Η προέλευση αυτού του πολιτισμού εντοπίζεται στην Ουγγαρία. Μέχρι το 35.000 π.Χ., ο Aurignacian πολιτισμός και η τεχνολογία του είχαν επεκταθεί στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης. Οι τελευταίοι Νεάτερνταλ φαίνεται πως αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου στο νότιο τμήμα της Ιβηρικής Χερσονήσου.

Γύρω στο 29.000 π.Χ. εμφανίστηκε ένας νέος πολιτισμός στη Δυτική Ευρώπη: ο γκραβετιανός πολιτισμός. Θεωρείται ότι προέκυψε από τις μεταναστεύσεις των πληθυσμών από τη Βαλκανική Χερσόνησο και τα γύρω κράτη.

Γύρω στο 16.000 π.Χ. η Ευρώπη γνώρισε τον Μαγδαλήνιο πολιτισμό, ο οποίος πιθανόν επηρεάστηκε από τον γκραβιτιανό πολιτισμό. Αυτός ο πολιτισμός σύντομα αντικατέστησε τον προηγούμενο πολιτισμό στη Γαλλία, την Ισπανία, τη Γερμανία, την Ιταλία, την Πορτογαλία, την Πολωνία και την Ουκρανία. Ο πολιτισμός του Αμβούργου επικράτησε στη Βόρεια Ευρώπη κατά την 14η και 13η χιλιετία π.Χ. Από το 12.500 π.Χ. και έπειτα, η θερμοκρασία και η στάθμη της θάλασσας αυξήθηκαν με αποτέλεσμα να αλλάξει το περιβάλλον στο οποίο ζούσαν οι άνθρωποι. Ωστόσο ο Μαγδαλήνιος πολιτισμός παρέμεινε μέχρι το 10.000 π.Χ. όταν διασπάστηκε σε δυο μικρότερους πολιτισμούς. Οι αποδείξεις ύπαρξης των μόνιμων οικισμών στα Βαλκάνια χρονολογούνται από την 8η χιλιετία π.Χ.

Οι ινδοευρωπαϊκές μεταναστεύσεις ξεκίνησαν περίπου το 4200 π.Χ. διαμέσω της ευρύτερης περιοχής της Μαύρης Θάλασσας και της Βαλκανικής Χερσονήσου, στην ανατολική και νοτιοανατολική Ευρώπη. Κατά τα επόμενα 3000 χρόνια οι ινδοευρωπαϊκές γλώσσες επεκτάθηκαν σε όλη την Ευρώπη.

Στη Νεκρόπολη της Βάρνας, που λειτούργησε από το 4569 έως το 4340 π.Χ. και ένας από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της προϊστορικής περιόδου, βρέθηκε ο παλαιότερος χρυσός θησαυρός στον κόσμο (χρυσά αντικείμενα που είχαν υποστεί επεξεργασία). Ο θησαυρός που ανακαλύφθηκε στη Βουλγαρία φαίνεται πως είναι 7000 ετών.

Η Νεολιθική Εποχή έφτασε στην Κεντρική Ευρώπη την 6η χιλιετία π.Χ. και στη Βόρεια Ευρώπη την 5η και 4η χιλιετία π.Χ.

Χάρτης που δείχνει τις Νεολιθικές επεκτάσεις από την 7η έως την 5η χιλιετία π.Χ, συμπεριλαμβανομένης της κεραμικής σε μπλε χρώμα.

Ύστερη Νεολιθική Ευρώπη το 4000-3500 π.Χ.

Χάρτης με τις ινδοευρωπαϊκές μεταναστεύσεις από το 4000 έως το 1000 π.Χ. σύμφωνα με την Υπόθεση Κούργκαν.

Ευρώπη της Ύστερης Εποχής του Χαλκού.

Αρχαία Ευρώπη

Μίνωες και Μυκηναίοι 2000-1100 π.Χ.

Ο πρώτος γνωστός πολιτισμός στην Ευρώπη ήταν οιΜίνωες. Ο Μινωικός πολιτισμός ήταν ένας πολιτισμός της Εποχής του Χαλκού που άνθισε στην Κρήτη από τον 27ο αιώνα π.Χ. έως τον 15ο αιώνα π.Χ. Στις αρχές του 20ου αιώνα ανακαλύφθηκε ξανά μέσα από το έργο του Βρετανού αρχαιολόγου Άρθουρ Έβανς. Ο Γουίλ Ντούραντ τον περιέγραψε ως "τον πρώτο σύνδεσμο στην ευρωπαϊκή ιστορία".

Τους Μίνωες διαδέχθηκε ο Μυκηναϊκός πολιτισμός που άνθισε κατά την περίοδο από το 1600 π.Χ., όταν ο ελλαδικός πολιτισμός στην ηπειρωτική Ελλάδα υπέστη αλλαγές υπό την επιρροή της Μινωικής Κρήτης, έως το 1100 π.Χ. Οι κυριότερες Μυκηναϊκές πόλεις ήταν οι Μυκήνες και η Τίρυνθα στην Αργολίδα, η Πύλος στη Μεσσηνία, η Αθήνα στην Αττική, η Θήβα και ο Ορχομενός στη Βοιωτία, η Ιωλκός στη Θεσσαλία. Στην Κρήτη, οι Μυκηναίοι κατέλαβαν την Κνωσό. Μυκηναϊκοί οικισμοί εμφανίστηκαν επίσης στην Ήπειρο, τη Μακεδονία, τα νησιά του Αιγαίου, τις ακτές της Μικράς Ασίας, την Κύπρο και την Ιταλία. Μυκηναϊκά αντικείμενα ανακαλύφθηκαν και έξω από τα όρια του Μυκηναϊκού κόσμου.

Σε αντίθεση με τους Μίνωες που επωφελήθηκαν από το εμπόριο, οι Μυκηναίοι προόδευσαν μέσω των κατακτήσεων. Ο Μυκηναϊκός πολιτισμός κυριαρχήθηκε από μια αριστοκρατορία πολεμιστών. Γύρω στο 1400 π.Χ., οι Μυκηναίοι επέκτειναν τον έλεγχό τους στην Κρήτη, το κέντρο του Μινωικού πολιτισμού, και υιοθέτησαν μια παραλλαγή της Μινωικής γραφής (Γραμμική Α) ώστε να γράψουν στην πρώιμη ελληνική γραφή, σε Γραμμική Β.

Ο Μυκηναϊκός πολιτισμός χάθηκε μετά την παρακμή του πολιτισμού που αναπτύχθηκε στις ανατολικές ακτές της Μεσογείου κατά την Εποχή του Χαλκού. Η παρακμή οφείλεται στην κάθοδο των Δωριέων, αν και άλλες θεωρίες αναφέρουν ως αιτίες τις φυσικές καταστροφές και την κλιματική αλλαγή. Οποιεσδήποτε κι αν ήταν οι αιτίες, ο Μυκηναϊκός πολιτισμός εξαφανίστηκε οριστικά μετά την Ύστερη Ελλαδική ΙΙΙ όταν οι Μυκήνες και η Τίρυνθα καταστράφηκαν ξανά και έχασαν τη σημασία τους. Αυτό το τέλος, των τελευταίων ετών του 12ου αιώνα π.Χ., έλαβε χώρα μετά από μια αργή παρακμή του Μυκηναϊκού πολιτισμού, η οποία διήρκεσε πολλά χρόνια προτού εκλείψει. Ο 11ος αιώνας π.Χ. άνοιξε μια νέα εποχή, την πρωτογεωμετρική εποχή, που θεωρείται η αρχή της γεωμετρικής περιόδου στην ιστοριογραφία.

Πρώιμη αρχαιότητα

Οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι άφησαν μια τεράστια κληρονομιά στην Ευρώπη που είναι εμφανής στις ευρωπαϊκές γλώσσες, τη σκέψη, τις εικαστικές τέχνες και τη νομοθεσία. Η Αρχαία Ελλάδα ήταν ένα σύνολο από πόλεις-κράτη, στο εσωτερικό των οποίων αναπτύχθηκε η πρώιμη μορφή της δημοκρατίας. Η Αθήνα ήταν η ισχυρότερη και πιο ανεπτυγμένη πόλη και λίκνο της γνώσης από την εποχή του Περικλή. Οι ακαδημίες των πολιτών συζητούσαν και νομοθετούσαν για τα ζητήματα του κράτους, ενώ από αυτές προέκυψαν μερικοί από τους σημαντικότερους κλασικούς φιλοσόφους όπως ο Σωκράτης, ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης (δάσκαλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου).

Μέσω των στρατιωτικών εκστρατειών του, ο βασιλιάς της Μακεδονίας Αλέξανδρος διέδωσε τον ελληνιστικό πολιτισμό και τη γνώση μέχρι τις όχθες του Ινδού ποταμού. Στο μεταξύ, η Ρωμαϊκή Δημοκρατία έγινε πιο ισχυρή μετά τη νίκη της εναντίον της Καρχηδόνας στους Καρχηδονιακούς Πολέμους. Η ελληνική σοφία εισήχθη στους ρωμαϊκούς θεσμούς καθώς η Αθήνα προσαρτήθηκε στη γερουσία και τον λαό της Ρώμης.

Οι Ρωμαίοι επέκτειναν την κυριαρχία τους από την Ανατολία μέχρι τη Βρετανία. Το 44 π.Χ., λίγο πριν φτάσει στο απόγειό της, ο δικτάτοράς της Ιούλιος Καίσαρας δολοφονήθηκε από τους γερουσιαστές σε μια προσπάθεια να αποκαταστήσει τη δημοκρατία. Στις επακόλουθες αναταραχές, ο Οκταβιανός (που κυβέρνησε ως Αύγουστος καθώς ο Ιούλιος Καίσαρας το διόρισε ως διάδοχό του) σφετερίστηκε τα ηνία της εξουσίας και πολέμησε τη ρωμαϊκή γερουσία. Κήρυξε την αναγέννηση της δημοκρατίας και προχώρησε στην αλλαγή του ρωμαϊκού κράτους από δημοκρατία σε αυτοκρατορία, τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, που διήρκεσε για περισσότερους από τέσσερις αιώνες μέχρι την πτώση της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Αρχαία Ελλάδα

Ο ελληνικός πολιτισμός ήταν ένα σύνολο από πόλεις-κράτη με διαφορετικές κυβερνήσεις και πολιτισμούς που πέτυχε σημαντικές εξελίξεις στη διακυβέρνηση, τη φιλοσοφία, την επιστήμη, τα μαθηματικά, την πολιτική, τον αθλητισμό, το θέατρο και τη μουσική.

Οι ισχυρότερες πόλεις-κράτη ήταν η Αθήνα, η Σπάρτη, η Θήβα, η Κόρινθος και οι Συρακούσες. Η Αθήνα ήταν μια ισχυρή πόλη-κράτος και κυβερνήθηκε με μια πρώιμη μορφή της άμεσης δημοκρατίας, όρος που εισήχθη από τον Κλεισθένη ; οι πολίτες των Αθηνών ψήφιζαν οι ίδιοι για τη νομοθεσία και τα εκτελεστικά νομοθετήματα. Η Αθήνα ήταν το σπίτι του Σωκράτη, του Πλάτωνα και της Ακαδημίας του Πλάτωνα.

Οι πόλεις-κράτη ίδρυσαν αποικίες στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας και της Μεσογείου (Μικρά Ασία, Σικελία, Νότια Ιταλία). Στα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ., όλες οι ελληνικές πόλεις-κράτη στη Μικρά Ασία ενσωματώθηκαν στην Περσική Αυτοκρατορία ενώ η τελευταία είχε εδαφικά κέρδη τόσο στα Βαλκάνια (Μακεδονία, Θράκη, Παιονία) όσο και στην Ανατολική Ευρώπη. Τον 5ο αιώνα π.Χ., μερικές πόλεις-κράτη προσπάθησαν να αποτιναχθούν από την περσική κυριαρχία με την Επανάσταση του Ιονίου, προσπάθεια που απέτυχε. Αυτό το γεγονός πυροδότησε την πρώτη περσική εισβολή στην ηπειρωτική Ελλάδα. Κάποια στιγμή κατά τη διάρκεια των επακόλουθων ελληνοπερσικών πολέμων, πιο συγκεκριμένα μετά τη Μάχη των Θερμοπυλών και τη Μάχη του Αρτεμισίου κατά τη δεύτερη περσική εισβολή στην Ελλάδα, σχεδόν όλη η Ελλάδα πάνω από τον Ισθμό της Κορίνθου ήταν υπό την κυριαρχία των Περσών. Ωστόσο οι πόλεις-κράτη πέτυχαν μια σημαντική νίκη στη Μάχη των Πλαταιών. Με το τέλος των ελληνοπερσικών πολέμων, οι Πέρσες αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν οριστικά από τα εδάφη τους στην Ευρώπη. Οι ελληνοπερσικοί πόλεμοι και η νίκη των πόλεων-κρατών επηρέασαν την υπόλοιπη ευρωπαϊκή ιστορία.

Μερικές πόλεις-κράτη σχημάτισαν τη Συμμαχία της Δήλου ώστε να συνεχίσουν τον πόλεμο εναντίον της Περσίας, όμως ο ρόλος της Αθήνας ως ηγέτη αυτής της συμμαχίας οδήγησε τη Σπάρτη να σχηματίσει την αντίπαλη Πελοποννησιακή Συμμαχία. Ξεκίνησαν οι Πελοποννησιακοί Πόλεμοι, όπου η Πελοποννησιακή Συμμαχία αναδείχθηκε η νικήτρια. Η δυσαρέσκεια απέναντι στην ηγεμονία της Σπάρτης κατέληξε στον Κορινθιακό Πόλεμο και στην ήττα της Σπάρτης στη Μάχη των Λεύκτρων. Την ίδια περίοδο στον βορρά κυβερνούσε το θρακικό βασίλειο της Οδρυσού από τον 5ο αιώνα π.Χ. έως τον 1ο αιώνα μ.Χ.

Οι πόλεμοι στο εσωτερικό της Ελλάδας άφησαν τις πόλεις-κράτη ευάλωτες και συνεπώς ο Φίλιππος Β της Μακεδονίας ένωσε όλες τις πόλεις-κράτη υπό τον έλεγχό του. Ο γιος του, γνωστός ως Αλέξανδρος ο Μέγας, κατέλαβε τη γειτονική Περσία, ανέτρεψε την κυβέρνηση και ενσωμάτωσε τα εδάφη της στην Ελλάδα. Παράλληλα εισέβαλε στην Αίγυπτο και έφτασε αρκετά μακριά μέχρι την Ινδία, δίνοντας έμφαση στην επαφή με τους ανθρώπους και τους πολιτισμούς σε αυτές τις περιοχές, οι οποίες σηματοδότησαν την έναρξη της ελληνιστικής περιόδου.

Μετά τον θάνατο του Αλεξάνδρου, η αυτοκρατορία του διασπάστηκε σε αρκετά βασίλεια τα οποία κυβέρνησαν οι αξιωματικοί του, οι οποίοι ονομάστηκαν Διάδοχοι. Αυτοί οι τελευταίοι πολέμησαν μεταξύ τους σε μια σειρά από συγκρούσεις που αποκαλούνται Πόλεμοι των Διαδόχων. Με την έναρξη του 2ου αιώνα π.Χ., μόνο τρία μεγάλα βασίλεια παρέμειναν: η Αίγυπτος των Πτολεμαίων, η Αυτοκρατορία των Σελευκιδών και η Μακεδονία. Αυτά τα βασίλεια διέδωσαν τον ελληνικό πολιτισμό αρκετά μακριά, μέχρι τη Βακτρία.

Αρχαία Ρώμη

Η άνοδος της Ρώμης

Το μεγαλύτερο μέρος της ελληνικής γνώσης αφομοιώθηκε από το τότε νεοσύστατο ρωμαϊκό κράτος καθώς το τελευταίο επεκτεινόταν έξω από τα όρια της Ιταλίας, εκμεταλλευόμενο την αδυναμία των εχθρών του να ενωθούν και να σχηματίσουν ισχυρό κράτος : η μόνη πρόκληση για την άνοδο του ρωμαϊκού κράτους αποτελούσε η φοινικική αποικία της Καρχηδόνας, η οποία ηττήθηκε στους τρεις Καρχηδονιακούς Πολέμους με αποτέλεσμα να σηματοδοτηθεί η αρχή της ρωμαϊκής ηγεμονίας. Το ρωμαϊκό κράτος αρχικά κυβερνήθηκε από βασιλιάδες και έπειτα από τη γερουσία ως Ρωμαϊκή Δημοκρατία προτού τελικά γίνει αυτοκρατορία στα τέλη του 1ου αιώνα π.Χ., υπό τον Αύγουστο και τους διαδόχους του.

Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είχε ως κέντρο της τη Μεσόγειο καθώς είχε υπό τον έλεγχό της όλες τις χώρες που βρίσκονταν στις ακτές της. Τα βόρεια σύνορα έφταναν στους ποταμούς Ρήνο και Δούναβη. Υπό τον αυτοκράτορα Τραϊανό (2ος αιώνας μ.Χ.), η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία έφτασε στη μέγιστη εδαφική επέκτασή της, έχοντας υπό τον έλεγχό της περίπου 5.900.000 τετρ. χλμ (2.300.000 τετρ. μίλια) εδαφών. Μεταξύ αυτών ήταν η Ιταλία, η Γαλλία, η Δαλματία, η Βρετανία, η Βαιτική, η Ισπανία, η Θράκη, η Μακεδονία, η Ελλάδα, η Μοισία, η Παννονία, η Αίγυπτος, η Μικρά Ασία, η Καππαδοκία, η Αρμενία, ο Καύκασος, η Βόρεια Αφρική, το Λεβάντε και τμήματα της Μεσοποταμίας. Η Pax Romana, μια περίοδος ειρήνης και απόλυτης συγκεντρωτικής διακυβέρνησης στις ανωτέρω περιοχές έληξε τον 3ο αιώνα όταν μια σειρά από εμφύλιους πολέμους υπονόμευσε την οικονομική και πολιτική δύναμη της Ρώμης.

Τον 4ο αιώνα, οι αυτοκράτορες Διοκλητιανός και Κωνσταντίνος κατάφεραν να επιβραδύνουν την παρακμή με τη διάσπαση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας σε δυο μέρη : τη Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία με πρωτεύουσα τη Ρώμη και την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία με πρωτεύουσα το Βυζάντιο ή την Κωνσταντινούπολη. Ενώ ο Διοκλητιανός άσκησε διώξεις στον χριστιανισμό, ο Κωνσταντίνος έβαλε τέλος στις διώξεις των χριστιανών το 313 με το Διάταγμα των Μεδιολάνων, θέτοντας την αρχή ώστε η Εκκλησία να γίνει η κρατική εκκλησία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας το 380.

Παρακμή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας

Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία δέχτηκε επανειλημμένες επιθέσεις από εισβολείς της Βόρειας Ευρώπης και έτσι το 476, η Ρώμη διαλύθηκε. Ο Ρωμύλος Αύγουστος, ο τελευταίος αυτοκράτορας της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, παραδόθηκε στον Γερμανό Αυτοκράτορα Οδόακρο. Ο Βρετανός ιστορικός Έντουαρντ Γκίμπον υποστήριξε στο βιβλίο Ιστορία της παρακμής και της πτώσης της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (1776) ότι οι Ρωμαίοι είχαν παρακμάσει και χάσει την πολιτική αρετή τους.

Ο Γκίμπον υποστήριξε επίσης ότι η υιοθέτηση του χριστιανισμού σήμαινε την πίστη σε μια καλύτερη ζωή μετά τον θάνατο και ως εκ τούτου έκανε τους ανθρώπους τεμπέληδες και αδιάφορους στο παρόν. "Από τον 18ο αιώνα και μετά", παρατήρησε ο Glen W. Bowersock, "έχουμε μια εμμονή με την πτώση: εκτιμάται ως αρχέτυπο απέναντι σε κάθε παρακμή και ως σύμβολο για τους δικούς μας φόβους". Παραμένει ένα από τα μεγαλύτερα ιστορικά ερωτήματα και έχει μια παράδοση που είναι πλούσια ως προς το επιστημονικό ενδιαφέρον.

Άλλες αξιοσημείωτες ημερομηνίες είναι η Μάχη της Αδριανούπολης το 378, ο θάνατος του Θεοδοσίου Α το 395 (τελευταία φορά που η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ήταν ενοποιημένη), η διέλευση του Ρήνου το 406 από γερμανικά φύλα μετά την απόσυρση των λεγεώνων για την υπεράσπιση της Ιταλίας, ο θάνατος του Στίλιχου το 408 με συνέπεια την αποσύνθεση των δυτικών λεγεώνων, ο θάνατος του Ιουστινιανού το 565, του τελευταίου Ρωμαίου αυτοκράτορα που προσπάθησε να ανακτήσει τη δυτική αυτοκρατορία, και η άφιξη του Ισλάμ το 632. Πολλοί μελετητές υποστηρίζουν ότι αντί για "πτώση", οι αλλαγές αυτές μπορούν να περιγραφούν ως ένας σύνθετος ανασχηματισμός. Με την πάροδο των ετών αναπτύχθηκαν πολλές θεωρίες σχετικά με τους λόγους παρακμής της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και με το εάν πράγματι παρήκμασε.

Ύστερη Αρχαιότητα και Περίοδος Μεταναστεύσεων

Όταν ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ανέκτησε τη Ρώμη το 312, εξέδωσε το Διάταγμα των Μεδιολάνων, με το οποίο δήλωσε τη νομιμότητα του χριστιανισμού στο εσωτερικό της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Επιπλέον, μετέφερε την πρωτεύουσα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από τη Ρώμη στο Βυζάντιο, το οποίο έλαβε το όνομα Nova Roma ("Νέα Ρώμη") - αργότερα μετονομάστηκε σε Κωνσταντινούπολη ("Πόλη του Κωνσταντίνου").

Ο Θεοδόσιος Ι, ο οποίος έκανε τον χριστιανισμό επίσημη θρησκεία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ήταν ο τελευταίος αυτοκράτορας που κυβέρνησε σε μια ενωμένη αυτοκρατορία μέχρι τον θάνατό του το 395. Η αυτοκρατορία χωρίστηκε σε δυο μέρη : η Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία με επίκεντρο τη Ραβέννα και η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (αργότερα αναφερόταν ως Βυζαντινή Αυτοκρατορία) με επίκεντρο την Κωνσταντινούπολη. Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία δέχθηκε επανειλημμένες επιθέσεις από Ούνους, Σλάβους, Γερμανούς και άλλα φύλα και τελικά το 476 το δυτικό τμήμα της αυτοκρατορίας τέθηκε υπό τον έλεγχο του Οδόακρου.

Η ρωμαϊκή εξουσία κατέρρευσε στη Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και ένα κενό παρέμεινε εξαιτίας αυτού του γεγονότος, οι κεντρικοί θεσμοί, οι νόμοι και η εξουσία της Ρώμης κατέρρευσαν με αποτέλεσμα πολλές περιοχές να είναι ευάλωτες στις εισβολές από μεταναστευτικά φύλα. Με την πάροδο των ετών, εμφανίστηκαν ο φεουδαρχισμός και ο μανοριαλισμός, δυο αλληλένδετοι θεσμοί που προέβλεπαν τον καταμερισμό της γης και της εργασίας και μια ανισομερή ιεραρχία στο δίκαιο και την προστασία. Αυτά τα χαρακτηριστικά βασίστηκαν στη σχέση των ανθρώπων με τη γη στην οποία εργάζονταν αλλά και στη σχέση των ανθρώπων με τον τοπικό άρχοντα, ο οποίος θα παρείχε και θα διαχειριζόταν τόσο τους νόμους για την επίλυση των διαφορών μεταξύ των αγροτών όσο και την προστασία από εξωτερικούς εισβολείς. Σε αντίθεση με τη ρωμαϊκή κυριαρχία, η οποία εφάρμοζε τους τυπικούς νόμους, είχε στρατιώτες σε όλη την αυτοκρατορία και ακολουθούσε μια μεγάλη γραφειοκρατία στη διαχείριση και είσπραξη των φόρων, κάθε άρχοντας (που είχε υποχρεώσεις απέναντι σε έναν ανώτερο άρχοντα) ήταν σε μεγάλο βαθμό κυρίαρχος στην περιοχή του. Η περιουσία κάθε χωρικού ήταν πιθανό να ποικίλει σε μεγάλο βαθμό ανάλογα με τις ηγετικές ικανότητες του εκάστοτε άρχοντα απέναντι στον λαό του αλλά και τη στάση αυτού του άρχοντα απέναντι στη δικαιοσύνη. Οι φόροι της δεκάτης ή τα ενοίκια πληρώνονταν στον άρχοντα, ο οποίος με τη σειρά του πρόσφερε πόρους και στρατιώτες στον ανώτερο άρχοντα ή στον περιφερειακό πρίγκιπα. Ωστόσο τα επίπεδα της ιεραρχίας ποικίλουν με την πάροδο των ετών και την περιοχή.

Οι επαρχίες της δυτικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας σύντομα τέθηκαν υπό την κυριαρχία τριών μεγάλων δυνάμεων: των Φράγκων (Μεροβιανή Δυναστεία) το 481-843 μ.Χ., οι οποίοι κάλυπταν μεγάλο μέρος της σημερινής Γαλλίας και Γερμανίας, οι Βισιγότθοι το 418-711 μ.Χ. στην Ιβηρική Χερσόνησο (σύγχρονη Ισπανία) ; οι Οστρογότθοι το 493-553 μ.Χ. στην Ιταλία και σε τμήματα των δυτικών Βαλκανίων. Οι τελευταίοι αντικαταστάθηκαν από τους Λομβαρδούς το 568-774 μ.Χ. Αυτές οι δυνάμεις βασίστηκαν στις ρωμαϊκές παραδόσεις μέχρι που εξελίχθηκαν σε ένα μίγμα ρωμαϊκών και γερμανικών στοιχείων. Παρόλο που αυτές οι δυνάμεις κάλυπταν μεγάλες εδαφικές εκτάσεις, δεν διέθεταν τους πόρους και τη γραφειοκρατία της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας προκειμένου να ασκούν έλεγχο στις περιοχές τους. Οι συνεχείς εισβολές και οι διαφωνίες σχετικά με τα όρια των κρατών σήμαινε μια πιο ριψοκίνδυνη και διαφορετική ζωή από εκείνην στο εσωτερικό της αυτοκρατορίας. Αυτό σήμαινε ότι οι τοπικοί άρχοντες είχαν περισσότερη εξουσία και ευθύνες. Από την άλλη πλευρά, σήμαινε περισσότερη ελευθερία, συνήθως στις πιο απομακρυσμένες περιοχές.

Στην Ιταλία, ο Θεοδώριχος ο Μέγας ξεκίνησε τον πολιτιστικό εκρωμαϊσμό του κράτους που είχε σχηματίσει. Έκανε τη Ραβέννα το κέντρο του ελληνορωμαϊκού πολιτισμού και τέχνης ενώ στην αυλή του άνθισε η λογοτεχνία και η φιλοσοφία στη λατινική γλώσσα.

Στο ανατολικό τμήμα, το κυρίαρχο τμήμα ήταν η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.

Στη φεουδαρχία εμφανίστηκαν νέοι πρίγκιπες και βασιλιάδες, ο ισχυρότερος εκ των οποίων ήταν αναμφισβήτητα ο Καρλομάγνος. Το 800, ενισχυμένος από τις τεράστιες εδαφικές κατακτήσεις, ο Καρλομάγνος στέφθηκε αυτοκράτορας των Ρωμαίων από τον πάπα Λέοντα Γ, σταθεροποιώντας τη δύναμή του στη δυτική Ευρώπη. Η βασιλεία του Καρλομάγνου σηματοδότησε την αρχή μιας νέας Γερμανικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στη δύση, της επονομαζόμενης Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Έξω από τα σύνορα, συγκεντρώνονταν νέες δυνάμεις. Οι Ρως του Κιέβου οριοθέτησαν την επικράτειά τους και μια Μεγάλη Μοραβία αναπτύχθηκε ενώ οι Άγγλοι και οι Σάξωνες εξασφάλισαν τα σύνορά τους.

Κατά τη διάρκεια του 6ου αιώνα, η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία αναμίχθηκε σε μια σειρά από θανατηφόρες συγκρούσεις, αρχικά με την Περσική Αυτοκρατορία των Σασσανιδών και έπειτα με το αναδυόμενο ισλαμικό χαλιφάτο. Μέχρι το 650, οι επαρχίες της Αιγύπτου, της Παλαιστίνης και της Συρίας καταστράφηκαν από τις μουσουλμανικές δυνάμεις ενώ ακολούθησε η Ισπανία και η Νότια Ιταλία τον 7ο και 8ο αιώνα. Η αραβική εισβολή από τα ανατολικά διακόπηκε μετά την παρέμβαση της Βουλγαρικής Αυτοκρατορίας.

Βιβλιογραφία

Μελέτες

• Blum, Jerome et al. The European World (2 vol. 2nd ed. 1970) university textbook; online
• Davies, Norman. Europe: A History (1998), advanced university textbook
• Gay, Peter and R.K. Webb Modern Europe: To 1815 (1973) online, university textbook
  • Gay, Peter and R.K. Webb Modern Europe: Since 1815 (1973), university textbook
• Gooch, Brison D. ed. Interpreting European history. 1: From the renaissance to Napoleon (1967) online and Interpreting European history 2: from Metternich to Present (1967). online; readings by scholars
• McKay, John P. et al. A History of Western Society (13th ed.; 2 vol 2020) 1300 pp; university textbook
• Moncure, James A. ed. Research Guide to European Historical Biography: 1450–Present (4 vol 1992); 2140 pp; historiographical guide to 200 major political and military leaders
• Roberts, J.M. The Penguin History of Europe (1998), survey; excerpt
• Simms, Brendan. Europe: The Struggle for Supremacy, from 1453 to the Present (2013), survey, with emphasis on Germany
• Stearns, Peter, ed. The Encyclopedia of World History (2001); comprehensive global coverage

Γεωγραφία και άτλαντες

• Cambridge Modern History Atlas (1912) online free. 141 maps
• Catchpole, Brian. Map History of the Modern World (1982)
• Darby, H. C., and H. Fullard, eds. The New Cambridge Modern History, Vol. 14: Atlas (1970)
• East, W. Gordon. An Historical Geography of Europe (4th ed. 1950)
• Haywood, John. Atlas of world history (1997) online free
• Horrabin, J.F. An Atlas History of the Second Great War (9 vol 1941–45) 7 vol online free
• Kinder, Hermann and Werner Hilgemann. Anchor Atlas of World History (2 vol. 1978); advanced analytical maps, mostly of Europe
• O'Brian, Patrick K. Atlas of World History (2007) Online free
• Pounds, Norman J. G. (1990). An Historical Geography of Europe. doi:10.1017/CBO9780511572265. ISBN 9780521311090. 
• Rand McNally Atlas of World History (1983), maps #76-81. Published in Britain as the Hamlyn Historical Atlas online free
• Robertson, Charles Grant. An historical atlas of modern Europe from 1789 to 1922 with an historical and explanatory text (1922) online free
• Schenk, Frithjof Benjamin, Mental Maps: The Cognitive Mapping of the Continent as an Object of Research of European History, EGO - European History Online, Mainz: Institute of European History, 2013, retrieved: March 4, 2020
• Talbert, Richard J.A. Barrington Atlas of the Greek and Roman World for iPad (Princeton UP 2014) (ISBN 978-1-4008-4876-8); 102 interactive color maps from archaic Greece to the Late Roman Empire.
• Historical Atlas Wikipedia maps; no copyright
• Atlas of Germany Wikipedia maps; no copyright

Κυριότερα έθνη

• Black, Jeremy (1996). A History of the British Isles. doi:10.1007/978-1-349-24974-9. ISBN 978-1-349-24976-3. 
• Carr, Raymond, ed. Spain: A history (2000)
• Clark, Christopher M. Iron kingdom: the rise and downfall of Prussia, 1600-1947 (2006)
• Davies, Norman. The Isles: A History (2001), Britain and Ireland
• Duggan, Christopher (2013). A Concise History of Italy. doi:10.1017/CBO9781139019330. ISBN 9781139019330. 
• Fraser, Rebecca. The Story of Britain: From the Romans to the Present: A Narrative History (2006)
• Holborn, Hajo. vol 1: A History of Modern Germany: The Reformation; vol 2: A History of Modern Germany: 1648-1840; vol 3: A history of modern Germany: 1840–1945 (1959). a standard scholarly survey.
• Kamen, Henry. A concise history of Spain ( 1973)
• Helle, Knut (2003). «Introduction». The Cambridge History of Scandinavia. σελίδες 1–12. doi:10.1017/CHOL9780521472999.002. ISBN 9781139053570. 
• Holmes, George, ed. The Oxford illustrated history of medieval Europe (2001).
• Holmes, George, ed. The Oxford illustrated history of Italy (1997)
• Jones, Colin. The Cambridge Illustrated History of France (1999)
• Kitchen, Martin The Cambridge Illustrated History of Germany (1996).
• Morgan, Kenneth O., ed. The Oxford illustrated history of Britain (1984)
• Price, Roger (2013). A Concise History of France. doi:10.1017/CBO9781139084710. ISBN 9781139084710. 
• Riasanovsky, Nicholas V., and Mark D. Steinberg. A History of Russia (2 vol. 2010)
• Sagarra, Eda. A social history of Germany (2003)
• Tombs, Robert, The English and their History (2014) advanced history; online review
• Wilson, Peter H. (2016). Heart of Europe. doi:10.4159/9780674915909. ISBN 9780674915909. 

Κλασική αρχαιότητα

• Boardman, John, et al. eds. The Oxford History of Greece and the Hellenistic World (2nd ed. 2002) 520 pp
• Boardman, John, et al. eds. The Oxford History of the Roman World (2001)
• Cartledge, Paul. The Cambridge Illustrated History of Ancient Greece (2002)

Ύστερη ρωμαϊκή αρχαιότητα

• Heather, Peter. Empires and Barbarians: The Fall of Rome and the Birth of Europe (Oxford University Press; 2010); 734 pages; Examines the migrations, trade, and other phenomena that shaped a recognizable entity of Europe in the first millennium.
• Jones, A.H.M. The Later Roman Empire, 284–602: A Social, Economic, and Administrative Survey (2 Vol. 1964)
• Mitchell, Stephen. A History of the Later Roman Empire, AD 284–641: The Transformation of the Ancient World (2006)

Μεσαίωνας

• Davis, R.H.C. A History of Medieval Europe (2nd ed. 2000)
• Ferguson, Wallace K. Europe in Transition, 1300–1520 (1962) online Αρχειοθετήθηκε 2020-08-01 στο Wayback Machine.
• Hanawalt, Barbara. The Middle Ages: An Illustrated History (1999)
• Holmes, George, ed. The Oxford Illustrated History of Medieval Europe (2001)
• Koenigsberger, H.G. Medieval Europe 400–1500 (1987)
• Riddle, John M. A history of the Middle Ages, 300–1500 (2008)

Πρώιμη σύγχρονη εποχή

• Blanning, T. C. W. (2002). The Culture of Power and the Power of Culture. doi:10.1093/acprof:oso/9780198227458.001.0001. ISBN 9780198227458. https://archive.org/details/cultureofpowerpo0000blan. 
• Cameron, Euan. Early Modern Europe: An Oxford History (2001)
• Friedrich, Carl J. The Age of the Baroque, 1610-1660 (1962); Despite the title, this is a wide-ranging Social, cultural, political and diplomatic history of Europe; 14-day borrowing copy
• Hesmyr, Atle. Scandinavia in the Early Modern Era; From Peasant Revolts and Witch Hunts to Constitution Drafting Yeomen (2014)
• McKay, Derek (2014). The Rise of the Great Powers 1648 - 1815. doi:10.4324/9781315837093. ISBN 9781315837093. 
• Rice, Eugene F. The Foundations of Early Modern Europe, 1460-1559 (2nd ed. 1994) 240 pp
• Merriman, John. A History of Modern Europe: From the Renaissance to the Present (3rd ed. 2010, 2 vol), 1412 pp online
• Scott, Hamish, ed. The Oxford Handbook of Early Modern European History, 1350–1750: Volume I: Peoples and Place (2015).
  • Scott, Hamish, επιμ. (2015). The Oxford Handbook of Early Modern European History, 1350-1750. doi:10.1093/oxfordhb/9780199597260.001.0001. ISBN 9780199597260. 
• Stoye, John. Europe Unfolding, 1648-1688 (2nd ed. 2000).
• Treasure, Geoffrey (2003). The Making of Modern Europe, 1648-1780. doi:10.4324/9780203425985. ISBN 9780203425985. 
• Wiesner, Merry E. Early Modern Europe, 1450-1789 (Cambridge History of Europe) (2006)

19ος αιώνας

• Anderson, M.S. The Ascendancy of Europe: 1815-1914 (3rd ed. 2003)
• Berger, Stefan, ed. A Companion to Nineteenth-Century Europe, 1789–1914 (2006), 545pp; emphasis on historiography of 32 topics; online

• Blanning, T.C.W. ed. The Nineteenth Century: Europe 1789–1914 (Short Oxford History of Europe) (2000) 320 pp
• Brinton, Crane. A Decade of Revolution, 1789–1799 (1934)." online in Langer series on history of Europe.
• Bruun, Geoffrey. Europe and the French Imperium, 1799–1814 (1938) online.
• Cameron, Rondo. France and the Economic Development of Europe, 1800–1914: Conquests of Peace and Seeds of War (1961), wide-ranging economic and business history.
• Evans, Richard J. The Pursuit of Power: Europe 1815–1914 (2016), 934 pp
• Gildea, Robert. Barricades and Borders: Europe 1800–1914 (Short Oxford History of the Modern World) (3rd ed. 2003) 544 pp, online 2nd ed, 1996 Αρχειοθετήθηκε 2020-08-20 στο Wayback Machine.
• Gooch, Brison D. Europe in the nineteenth century; a history (1970) online
• Grab, Alexander (2003). Napoleon and the Transformation of Europe. doi:10.1007/978-1-4039-3757-5. ISBN 978-0-333-68275-3. 
• Kertesz, G.A. ed Documents in the Political History of the European Continent 1815-1939 (1968), 507 pp; several hundred short documents; primary sources
• Mason, David S. A Concise History of Modern Europe: Liberty, Equality, Solidarity (2011), since 1700
• Merriman, John, and J.M. Winter, eds. Europe 1789 to 1914: Encyclopedia of the Age of Industry and Empire (5 vol. 2006)
• Ramm, Agatha. Europe in the Nineteenth Century 1789–1905 (1984).
• Richardson, Hubert N.B. A Dictionary of Napoleon and His Times (1921) online free 489 pp
• Steinberg, Jonathan. Bismarck: A Life (2011)
• Salmi, Hannu. 19th Century Europe: A Cultural History (2008).
• Taylor, A.J.P. The Struggle for Mastery in Europe 1848-1918 (1954) online free; Advanced diplomatic history
• Thomson, David. Europe Since Napoleon (1923) online free 524 pp

Από το 1900

• Brose, Eric Dorn. A History of Europe in the Twentieth Century (2004) 548 pp
• Buchanan, Tom. Europe's Troubled Peace: 1945 to the Present (Blackwell History of Europe) (2012)
• Cook, Bernard A. Europe Since 1945: An Encyclopedia (2 vol; 2001), 1465 pp
• Davies, Norman. Europe at War 1939-1945: No Simple Victory (2008)
• Dear, I.C.B. and M.R.D. Foot, eds. The Oxford Companion to World War II (2006)
• Frank, Matthew. Making Minorities History: Population Transfer in Twentieth-Century Europe (Oxford UP, 2017). 464 pp. online review
• Grenville, J.A.S. A History of the World in the Twentieth Century (1994). online free
• Hallock, Stephanie A. The World in the 20th Century: A Thematic Approach (2012)
• Jarausch, Konrad H. (2015). Out of Ashes. doi:10.1515/9781400865598. ISBN 9781400865598. 
• Judt, Tony. Postwar: A History of Europe Since 1945 (2006)
• Martel, Gordon, ed. A Companion to Europe, 1900-1950 (2011) 32 essays by scholars; emphasis on historiography
• Mazower, Mark. Dark Continent: Europe's Twentieth Century (2000) 512 pp
• Merriman, John, and Jay Winter, eds. Europe Since 1914: Encyclopedia of the Age War and Reconstruction (5 vol. 2006)
• Payne, Stanley G. (2011). Civil War in Europe, 1905–1949. doi:10.1017/CBO9780511820465. ISBN 9780511820465. 
• Paxton, Robert O., and Julie Hessler. Europe in the twentieth century (5th edition 2011.
• Pollard, Sidney, ed. Wealth and Poverty: an Economic History of the 20th Century (1990), 260 pp; global perspective online free
• Sontag, Raymond James. A broken world, 1919–1939 (1972), wide-ranging history of interwar Europe; online free to borrow
• Stone, Dan, ed. The Oxford Handbook of Postwar European History (2015).
• Ther, Philipp. Europe since 1989: A History (Princeton UP, 2016) excerpt, 440 pp
• Toynbee, Arnold, ed. Survey Of International Affairs: Hitler's Europe 1939–1946 (1954) online
• Wasserstein, Bernard. Barbarism and civilization: A history of Europe in our time (2007), since 1914 online
• Weinberg, Gerhard L. (2005). A World at Arms. doi:10.1017/CBO9780511818639. ISBN 9780511818639. , on World War II

Γεωργία και οικονομία

• Bakels, Corrie C. (2009). The Western European Loess Belt. doi:10.1007/978-1-4020-9840-6. ISBN 978-1-4020-9839-0. 
• Berend, Iván T. An Economic History of Twentieth-Century Europe (2013)
• Berend, Ivan T. (2010). Europe. doi:10.1017/CBO9780511844867. ISBN 9780511844867. 
• Broadberry, Stephen· Orourke, Kevin H, επιμ. (2010). The Cambridge Economic History of Modern Europe. doi:10.1017/CBO9780511794841. ISBN 9780511794841. 
• Dovring, Folke· Dovring, Karin (1965). Land and Labor in Europe in the Twentieth Century. doi:10.1007/978-94-017-6137-6. ISBN 978-94-017-5756-0. 
• Gras, Norman. A history of agriculture in Europe and America (1925). free online edition
• Milward, Alan S. and S.B. Saul. The Development of the Economies of Continental Europe: 1850–1914 (1977)
• Murray, Jacqueline. The First European Agriculture (1970)
• Pollard, Sidney, ed. Wealth and Poverty: an Economic History of the 20th Century (1990), 260 pp; global perspective online free
• Pounds, N.J.G. An Economic History of Medieval Europe (1994)
• Slicher van Bath, B.H. The agrarian history of Western Europe, AD 500–1850 (1966)
• Thorp, William Long. Business Annals: United States, England, France, Germany, Austria, Russia, Sweden, Netherlands, Italy, Argentina, Brazil, Canada, South Africa, Australia, India, Japan, China (1926) capsule summary of conditions in each country for each quarter-year 1790–1925

Διπλωματία

• Albrecht-Carrié, René. A Diplomatic History of Europe Since the Congress of Vienna (1958), 736pp; a basic introduction, 1815–1955 online free to borrow
• Black, Jeremy. A History of Diplomacy (2011)
• Black, Jeremy (2002). European International Relations 1648–1815. doi:10.1007/978-1-137-09934-1. ISBN 978-0-333-96451-4. 
• Kertesz, G.A. ed Documents in the Political History of the European Continent 1815-1939 (1968), 507 pp; several hundred short documents
• Langer, William. An Encyclopedia of World History (5th ed. 1973), very detailed outline
• Macmillan, Margaret. The War That Ended Peace: The Road to 1914 (2013) cover 1890s to 1914
• Mowat, R.B. History of European Diplomacy, 1451–1789 (1928) 324 pages online Αρχειοθετήθηκε 2020-12-20 στο Wayback Machine.
• Petrie, Charles. Earlier diplomatic history, 1492–1713 (1949), covers all of Europe; online
• Petrie, Charles. Diplomatic History, 1713–1933 (1946), broad summary online free also online in Questia
• Schroeder, Paul. The Transformation of European Politics 1763–1848 (1994) online; advanced diplomatic history
• Sontag, Raymond James. European Diplomatic History 1871–1932 (1933) online free
• Steiner, Zara. The Lights that Failed: European International History 1919–1933 (2007)
• Steiner, Zara. The Triumph of the Dark: European International History 1933–1939 (2011)
• Taylor, A.J.P The struggle for mastery in Europe, 1848–1918 (1954)

Αυτοκρατορίες και εξωτερική πολιτική

• Bayly, C.A. ed. Atlas of the British Empire (1989). survey by scholars; heavily illustrated
• Brendon, Piers. The Decline and Fall of the British Empire, 1781–1997 (2008), wide-ranging survey
• Cotterell, Arthur. Western Power in Asia: Its Slow Rise and Swift Fall, 1415 – 1999 (2009) popular history; excerpt
• Darwin, John. After Tamerlane: The Rise and Fall of Global Empires, 1400–2000 (2008).
• James, Lawrence. The Rise and Fall of the British Empire (1997)
• Poddar, Prem, and Lars Jensen, eds., A historical companion to postcolonial literatures: Continental Europe and Its Empires (Edinburgh UP, 2008), excerpt also entire text online
• Tolan, John· Laurens, Henry· Veinstein, Gilles· Esposito, John L. (2012). Europe and the Islamic World. doi:10.23943/princeton/9780691147055.001.0001. ISBN 9780691147055. 

Ιδέες και επιστήμες

• Heilbron, John L., ed. The Oxford Companion to the History of Modern Science (2003)
• Outhwaite, William (2002). «The Blackwell Dictionary of Modern Social Thought». Στο: Outhwaite, William. σελίδες vi. doi:10.1111/b.9780631221647.2002.00001.x. ISBN 9780631221647. 
• Wiener, Philip P. Dictionary of the History of Ideas (5 vol 1973)

Θρησκεία

• Forlenza, Rosario. "New Perspectives on Twentieth-Century Catholicism." Contemporary European History 28.4 (2019): 581–595 DOI: https://doi.org/10.1017/S0960777319000146
• Latourette, Kenneth Scott. Christianity in a Revolutionary Age: A History of Christianity in the Nineteenth and Twentieth Centuries (5 vol. 1958–69) vol 1, 2, and 4 for detailed country-by-country coverage
• MacCulloch, Diarmaid. Christianity: The First Three Thousand Years (2011)

Social

• Knepper, Paul; Johansen, Anja (2016). Knepper, Paul; Johansen, Anja, επιμ. The Oxford Handbook of the History of Crime and Criminal Justice. doi:10.1093/oxfordhb/9780199352333.001.0001. ISBN 9780199352333. https://archive.org/details/oxfordhandbookof0000unse_p6f0. 
• Maynes, Mary Jo. Schooling in Western Europe: A social history (1985).
• Patel, Klaus Kiran, Transnational History, EGO - European History Online, Mainz: Institute of European History, 2010, retrieved: March 4, 2020
• Sagarra, Eda (2017). A Social History of Germany 1648-1914. doi:10.4324/9781315083247. ISBN 9781315083247. 
• Schmale, Wolfgang, A Transcultural History of Europe – Perspectives from the History of Migration, EGO - European History Online, Mainz: Institute of European History, 2010, retrieved: March 4, 2020
• Stearns, Peter N., ed. Encyclopedia of European Social History (6 vol 2000), 3000 pp comprehensive coverage
• Stearns, Peter N., and Herrick Chapman. European society in upheaval: social history since 1750 (1975).
• Tipton, F. and Robert Aldrich. An Economic and Social History of Europe (1987), two volumes
• Watts, Sheldon J. (2017). A Social History of Western Europe 1450–1720. doi:10.4324/9781315180793. ISBN 9781315180793. 
• Woolf, Stuart (2016). The Poor in Western Europe in the Eighteenth and Nineteenth Centuries. Medical History. 31. σελίδες 382–383. doi:10.4324/9781315512495. ISBN 9781315512495. PMC 1139771 . 

Warfare

• Archer, Christon I.; John R. Ferris, Holger H. Herwig. World History of Warfare (2002)
• The Cambridge History of the First World War (3 vol 2014) online Αρχειοθετήθηκε 2016-08-20 στο Wayback Machine.
• The Cambridge History of the Second World War (3 vol 2015) online Αρχειοθετήθηκε 2016-08-20 στο Wayback Machine.
• Cruttwell, C. R. M. F. A History of the Great War, 1914–1918 (1934), general military history online free

• Dear, I.C.B.· Foot, M.R.D., επιμ. (2001) [1995]. The Oxford Companion to World War II. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-860446-4. 
• Dupuy, R. Ernest, The Harper Encyclopedia of Military History: From 3500 BC to the Present (1993)
• Gerwarth, Robert, and Erez Manela. "The Great War as a Global War: Imperial Conflict and the Reconfiguration of World Order, 1911–1923." Diplomatic History 38.4 (2014): 786–800. online
• Gerwarth, Robert, and Erez Manela, eds. Empires at War: 1911–1923 (2014), 12 very wide-ranging essays by scholars. excerpt
• Goldsworthy, Adrian, and John Keegan. Roman Warfare (2000)
• Horne, John, ed. A Companion to World War I (2012)
• Keegan, John. A History of Warfare (1994) online
• Kennedy, Paul. The Rise and Fall of the Great Powers (1989) online
• Muehlbauer, Matthew S., and David J. Ulbrich, eds. The Routledge History of Global War and Society (Routledge, 2018)
• Paret, Peter, ed. Makers of Modern Strategy (1986), ideas of warfare
• Rapport, Mike (2013). The Napoleonic Wars. doi:10.1093/actrade/9780199590964.001.0001. ISBN 9780199590964. 
• Sharman, Jason C. "Myths of military revolution: European expansion and Eurocentrism." European Journal of International Relations 24.3 (2018): 491-513 online
• Stevenson, David. Cataclysm: The First World War As Political Tragedy (2004) major reinterpretation, 560pp
• Strachan, Hew. The First World War: Volume I: To Arms (2004): a major scholarly synthesis. Thorough coverage of 1914–16; 1245pp
• Weinberg, Gerhard L. (2005). A World at Arms: A Global History of World War II (2nd έκδοση). ; comprehensive overview with emphasis on diplomacy
• Winter, J. M. The Experience of World War I (2nd ed 2005), topical essays;
• Zeiler, Thomas W. and Daniel M. DuBois, eds. A Companion to World War II (2 vol 2013), 1030 pp; comprehensive overview by scholars

Γυναίκες

• Anderson, Bonnie S. and Judith P. Zinsser. A History of Their Own: Women in Europe from Prehistory to the Present (2nd ed 2000)
• Bridenthal, Renate, et al. eds. Becoming Visible: Women in European History (3rd ed. 1997), 608 pp; essays by scholars
• Frey, Linda, Marsha Frey, Joanne Schneider. Women in Western European History: A Select Chronological, Geographical, and Topical Bibliography (1982) online
• Hufton, Olwen. The Prospect Before Her: A History of Women in Western Europe, 1500–1800 (1996)
• Herzog, Dagmar (2011). Sexuality in Europe. doi:10.1017/CBO9780511997075. ISBN 9780511997075. 
• Karen Offen (2010). «Surveying European Women's History since the Millenium: A Comparative Review». Journal of Women's History 22: 154–177. doi:10.1353/jowh.0.0131. https://archive.org/details/sim_journal-of-womens-history_summer-2010_22_2/page/154. 
• Sanborn, Joshua A.· Timm, Annette F. (2016). Gender, Sex and the Shaping of Modern Europe. doi:10.5040/9781350001688. ISBN 9781350001688. 
• Wiesner-Hanks, Merry E. (2019). Women and Gender in Early Modern Europe. doi:10.1017/9781108683524. ISBN 9781108683524. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• EurhistXX: The Network for the Contemporary History of Europe, edited in English from Berlin
• Contains information on historical trends in living standards in various European countries
• European History Primary Sources Αρχειοθετήθηκε 2009-04-22 στο Wayback Machine. Online access to primary sources for historians
• New York Public Library. «History of Europe». Research Guides. New York. 
• Vistorica – Timelines of European modern history