Ιωάννης Δούκας (μέγας δουξ)
Ο Ιωάννης (π. 1064-1137) ήταν μέλος της Οικογένειας των Δουκών, συγγενής του Βυζαντινού αυτοκράτορα Αλεξίου Α΄ Κομνηνού και ανώτερος στρατιωτικός κατά τη βασιλεία του. Ως κυβερνήτης του Θέματος Δυρραχίου εξασφάλισε τις αυτοκρατορικές κτήσεις στα δυτικά Βαλκάνια εναντίον των Σέρβων. Ορίστηκε μέγας δούκας (ναύαρχος) και ασφάλισε το Αιγαίο από το στόλο του Τζαχά, εμίρη της Σμύρνης· κατέστειλε εξεγέρσεις στην Κρήτη και την Κύπρο και ανακατέλαβε τις πιο πολλές δυτικές ακτές της Μικράς Ασίας για το Βυζάντιο κατά τη νικηφόρα εκστρατεία του 1097. Ο Ιωάννης ήταν από τους πιο αξιόλογους στρατιωτικούς της περιόδου, που με την ικανότητά του και τις επιτυχίες του ενίσχυσε τη Ρωμαϊκή επικράτεια.
| Ιωάννης Δούκας | |
|---|---|
| Γενικές πληροφορίες | |
| Γέννηση | 1064 (περίπου) |
| Χώρα πολιτογράφησης | Βυζαντινή Αυτοκρατορία |
| Θρησκεία | Ανατολικός Ορθόδοξος Χριστιανισμός |
| Πληροφορίες ασχολίας | |
| Ιδιότητα | στρατιωτικός |
| Οικογένεια | |
| Γονείς | Ανδρόνικος Δούκας και Μαρία της Βουλγαρίας (σύζυγος Αδρόνικου Δούκα) |
| Αδέλφια | Ειρήνη Δούκαινα Μιχαήλ Δούκας Θεοδώρα Δούκαινα Κωνσταντίνος Δούκας Στέφανος Δούκας Άννα Δούκαινα |
| Οικογένεια | Δυναστεία Δουκών |
| Στρατιωτική σταδιοδρομία | |
| Βαθμός/στρατός | ναύαρχος |
| Πόλεμοι/μάχες | Βυζαντινοσελτζουκικοί πόλεμοι |
| Αξιώματα και βραβεύσεις | |
| Αξίωμα | Μέγας δουξ |
Βιογραφία Επεξεργασία
Η νεανική ζωή του Επεξεργασία
Ο Ιωάννης γεννήθηκε π. το 1064 και ήταν ο δευτερότοκος γιος του μεγάλου δομέστικου Ανδρόνικου (γιου του Καίσαρα Ιωάννη) και της Μαρίας Κομητόπουλου, κόρης του Τρόιαν (γιου του Ιβάν Βλάντισλαβ της Βουλγαρίας). Αδέλφια του ήταν ο πρωτοστράτωρ Μιχαήλ, η Ειρήνη, σύζυγος του Αλεξίου Α΄ Κομνηνού[1] και η Άννα, της οποίας δισεγγονός είναι ο Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγος.
Το 1074 στασίασε ο Νορμανδός μισθοφόρος Ρουσέλ ντε Μπαγιέλ και αιχμαλώτισε τον μεγάλο δομέστικο Ανδρόνικο. Ο Ιωάννης και ο Μιχαήλ βρισκόταν στο κτήμα τοθ πάππου τους Καίσαρα Ιωάννη και ο Ρουσέλ του ζήτησε να πάρει τους δύο αδελφούς ως ομήρους για να ελευθερώσει τον πατέρα τους Ανδρόνικο, που ήταν τραυματισμένος. Ο Καίσαρας συμφώνησε και οι δύο τους κρατήθηκαν από τον Ρουσέλ. Ο Μιχαήλ απέδρασε· παρέμεινε ο Ιωάννης, ώσπου ο Ρουσέλ νικήθηκε και αιχμαλωτίστηκε από τους Τούρκους του Αρτούκ αργότερα το ίδιο έτος.[2]
Όταν απεβίωσε ο πατέρας του το 1077, ο Ιωάννης παρέμεινε στα κτήματα του πάππου του στη Θράκη και ανατράφηκε από αυτόν. Εκεί έμαθε για την εξέγερση τού Αλεξίου Α΄ εναντίον τού Νικηφόρου Γ΄ Βοτανειάτη (1070-81) και το είπε στον Καίσαρα Ιωάννη. Τότε ξεκίνησαν και προσχώρησαν στις δυνάμεις του Αλεξίου Α΄ στη Σχίζα, όπου εκείνος επίσημα ανακηρύχθηκε Αυτοκράτορας.[3]
Κυβερνήτης του Δυρραχίου Επεξεργασία
Το 1085 ο Αλέξιος Α΄ ανέκτησε το -στρατηγικής θέσης στην Αδριατική- Δυρράχιο από τους Νορμανδούς και ο Ιωάννης εγκαταστάθηκε ως δούκας του εκεί θέματος.[3] Η θητεία του ήταν εξαιρετικά επιτυχημένη: απέκρουσε τις Σερβικές εισβολές από τη Διοκλεία (Ντούκλια) και τη Ράσκα και, σύμφωνα με την Άννα Κομνηνή, αιχμαλώτισε τον Κωνσταντίνο Μπόντιν ηγεμόνα της Διοκλείας (1081-1101)· μετά τον αποκατέστησε ως υποτελή της Ρωμανίας.[4] Έτσι ο Ιωάννης κατάφερε να αποκαταστήσει την τάξη στην περιοχή της Αλβανίας και της Δαλματίας, που υπέφερε από τις Ρωμαιο-Νορμανδικές συγκρούσεις των προηγουμένων ετών. Έμεινε ως το 1092, οπότε τον αντικατέστησε ο Ιωάννης Κομνηνός, ανιψιός του Αλεξίου Α΄.[5] Η αλληλογραφία τού Θεοφύλακτου επισκόπου Οχρίδος που σώθηκε, μαρτυρεί για τις επιτυχίες τού Ιωάννη και όταν αυτός έφυγε, ο Θεοφύλακτος εκφράζει τη νοσταλγία του για την εποχή της διακυβέρνησής του και ζητούσε τη συμβουλή του.[6]
Ως μέγας δούκας κατανικά τον Τζαχά στη Μυτιλήνη Επεξεργασία
Το 1092 επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη και διορίστηκε μέγας δούκας (ναύαρχος) του Στόλου της Ρωμανίας. Είναι ο πρώτος που ξέρουμε με το αξίωμα αυτό, το οποίο υπήρχε από το 1085.[7] Συμμετείχε στη Σύνοδο, που καταδίκασε τον Λέοντα της Χαλκηδόνας. Έπειτα εστάλη να αναμετρηθεί με τον Τζαχά εμίρη της Σμύρνης, που απειλούσε τη θάλασσα εκεί. Ο Τζαχάς ήταν υποτελής των Ρωμαίων, αλλά έφτιαξε δικό του στόλο και λεηλάτησε μερικά νησιά, κατέλαβε ορισμένα, όπως τη Λέσβο (εκτός της Μήθυμνας) και τη Χίο και ανακηρύχθηκε βασιλεύς.[8] Ο Ιωάννης ξεκίνησε με σκοπό της ανακατάληψη της Μυτιλήνης: βάδισε με στρατό κατά μήκος τη ακτής ως απέναντι από το νησί, διαπεραιώθηκε σε αυτό και πολιορκούσε το κάστρο της Μυτιλήνης για τρεις μήνες. Ο στόλος, που με τον Κωνσταντίνο Δαλασσηνό θαλασσοκράτορα (υποναύαρχο) είχε ήδη ελευθερώσει τη Χίο, ερχόταν να τον συναντήσει.[9] Ο Τζαχάς ζήτησε να παραδώσει το νησί με αντάλλαγμα την ασφαλή επιστροφή του στη Σμύρνη· ο Ιωάννης συμφώνησε και ο Τζαχάς με τον στόλο του έφυγε από τη Μυτιλήνη, όμως συνάντησε τον Δαλασσηνό, που του επιτέθηκε. Τα πιο πολλά πλοία του βυθίστηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν και ο Τζαχάς μόλις που διέφυγε. Μετά τη νίκη του ο Ιωάννης ενίσχυσε την άμυνα της πόλης και αφού με τον Στόλο του ανέκτησε και τα άλλα νησιά που είχε ο Τζαχάς, επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη.[10]
Καταστολή στάσης στην Κύπρο Επεξεργασία
Με την επιστροφή του ανέλαβε, μαζί με τον Μανουήλ Βουτουμίτη, την καταστολή της εξέγερσης του Καρύκη στην Κρήτη και του Ραψομάτη στην Κύπρο. Η πρώτη ήταν εύκολη: τα νέα της άφιξης του Ρωμαϊκού Στόλου προκάλεσαν μία αντι-εξέγερση και ο Καρύκης ανετράπη. Στην Κύπρο η αντίσταση κάμφθηκε και ο Ραψομάτης αιχμαλωτίστηκε. Νέος κυβερνήτης της νήσου εγκαταστάθηκε ο Ευμάθιος Φιλοκάλης και ο στόλος επέστρεψε στη Βασιλεύουσα.[11]
Ανακατάληψη Σμύρνης, Εφέσου, Φιλαδελφείας, Λαοδικείας Επεξεργασία
Το 1097 ανακαταλήφθηκε η Νίκαια και ο Αλέξιος Α΄ όρισε τον Ιωάννη ως αρχιστράτηγο και τού ανάθεσε την ανάκτηση των μικρασιατικών παραλίων στο Αιγαίο από τους Τούρκους. Στη Νίκαια είχε συλληφθεί η σύζυγος τού Κιλίτζ Αρσλάν Α΄ σουλτάνου τού Ικονίου και η κόρη τού Τζαχά, που δόθηκαν στον Ιωάννη για να διευκολύνουν τις διαπραγματεύσεις.[12] Ο Ιωάννης έδωσε τη διοίκηση του στόλου στον Κάσπακα και βάδισε εναντίον της Σμύρνης. Έπειτα από σύντομη πολιορκία, ο Τζαχάς συμφώνησε να παραδώσει την πόλη, με αντάλλαγμα την ασφαλή αποχώρησή του και εγγυήσεις για την ασφάλεια των ομοεθνών του. Όμως ο Κάσπαξ, πριν προλάβει να αναλάβει τη διοίκηση, σκοτώθηκε από έναν μουσουλμάνο και οι οργισμένοι ναύτες του στόλου σφαγίασαν τους Τούρκους της πόλης. Ο Ιωάννης δεν μπόρεσε να τους συγκρατήσει και μόνο μετά αποκαταστάθηκε η τάξη. Άφησε τον έμπειρο Υαλέα ως δούκα της Σμύρνης με όλο τον Στόλο και συνέχισε την εκστρατεία του.[13] Βάδισε νότια, στην Έφεσο, που έπειτα από μακρά πολιορκία ο Ιωάννης νίκησε την τοπική φρουρά και ελευθέρωσε τους 2.000 αιχμαλώτους, που επανεγκαταστάθηκαν στα νησιά τού Αιγαίου. Τοποθετήθηκε ο Πετζέας ως δούκας της Εφέσου και ο Ιωάννης στράφηκε προς την ενδοχώρα.[14] Ανακατέλαβε τις Σάρδεις και τη Φιλαδέλφεια, που τις εμπιστεύτηκε στον Μιχαήλ Κεκαυμένο και έφθασε στη Λαοδίκεια, η οποία άνοιξε τις πύλες της σε αυτόν. Από εκεί βάδισε στα φρούρια Χώμα και Λάμπη, όπου εγκατέστησε κυβερνήτη τον Ευστάθιο Καμύτζη και προσέγγισε στον Πολύβοτο, όπου είχαν καταφύγει όσοι Τούρκοι επέζησαν από την Έφεσο. Τους αιφνιδίασε και τους νίκησε παίρνοντας πολλά λάφυρα.[15][16]
Η μετέπειτα ζωή του Επεξεργασία
Δεν αναφέρεται στην Αλεξιάδα μετά την εκστρατεία τού 1097. Αποσύρθηκε σε μονή με το όνομα Αντώνιος. Ένα Τυπικόν ίδρυσης μονής τού 1110-16 τον αναφέρει ζώντα, ενώ το Τυπικόν τού 1136 αναφέρει ρητά ότι είχε αποβιώσει.[16]
Αναφορές Επεξεργασία
- ↑ Kazhdan 1991, σελίδες 655–656; Polemis 1968, σελ. 66; Skoulatos 1980, σελίδες 145–146.
- ↑ Kazhdan 1991, σελ. 1184; Polemis 1968, σελ. 66; Skoulatos 1980, σελ. 146.
- ↑ 3,0 3,1 Polemis 1968, σελ. 66; Skoulatos 1980, σελ. 146.
- ↑ Anna Komnene. Alexiad, VII.8 (Dawes 1928, σελ. 186); Curta 2006, σελίδες 271–272; Kazhdan 1991, σελ. 505; Skoulatos 1980, σελ. 146.
- ↑ Kazhdan 1991, σελ. 1145; Skoulatos 1980, σελίδες 146–147.
- ↑ Polemis 1968, σελ. 70; Skoulatos 1980, σελίδες 146–147.
- ↑ Polemis 1968, σελ. 67; Skoulatos 1980, σελ. 147.
- ↑ Kazhdan 1991, σελ. 2134; Polemis 1968, σελ. 66; Skoulatos 1980, σελ. 147.
- ↑ Anna Komnene. Alexiad, VII.8 and IX.1 (Dawes 1928, σελίδες 183–187, 215); Skoulatos 1980, σελ. 147.
- ↑ Anna Komnene. Alexiad, IX.1 (Dawes 1928, σελίδες 215–217); Polemis 1968, σελ. 67; Skoulatos 1980, σελίδες 61, 147.
- ↑ Anna Komnene. Alexiad, IX.2 (Dawes 1928, σελίδες 217–218); Polemis 1968, σελίδες 67–68; Skoulatos 1980, σελίδες 148, 181.
- ↑ Anna Komnene. Alexiad, XI.5 (Dawes 1928, σελ. 280); Polemis 1968, σελίδες 68–69; Skoulatos 1980, σελ. 148.
- ↑ Anna Komnene. Alexiad, XI.5 (Dawes 1928, σελ. 281); Polemis 1968, σελίδες 68–69; Skoulatos 1980, σελίδες 148–149.
- ↑ Anna Komnene. Alexiad, XI.5 (Dawes 1928, σελίδες 281–282).
- ↑ Anna Komnene. Alexiad, XI.5 (Dawes 1928, σελ. 282).
- ↑ 16,0 16,1 Polemis 1968, σελ. 69; Skoulatos 1980, σελ. 149.
Πηγές Επεξεργασία
- Curta, Florin (2006). Southeastern Europe in the Middle Ages 500-1250. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-52-181539-0.
- Dawes, Elizabeth A., ed. (1928). The Alexiad. London: Routledge & Kegan Paul.
- Kazhdan, Alexander, ed. (1991). The Oxford Dictionary of Byzantium. New York and Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-504652-6.
- Polemis, Demetrios I. (1968). The Doukai: A Contribution to Byzantine Prosopography. London: The Athlone Press.
- Skoulatos, Basile (1980). Les personnages byzantins de l'Alexiade: Analyse prosopographique et synthèse [The Byzantine Personalities of the Alexiad: Prosopographical Analysis and Synthesis] (in French). Louvain-la-Neuve: Nauwelaerts.