Καίτη Βουτσάκη

Ελληνοαιγύπτια ηθοποιός

Η Καίτη Βουτσάκη είναι Ελληνίδα-Αιγυπτιώτισσα, χορεύτρια, τραγουδίστρια και ηθοποιός. Αν και έχει διαδοθεί ευρέως στο διαδίκτυο από λανθασμένα στοιχεία του Khawajati Dance Foundation ότι γεννήθηκε στις 21 Απριλίου 1927, γεννήθηκε τέσσερα χρόνια αργότερα, μήνα Φεβρουάριο, στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, από εύπορη, ορθόδοξη χριστιανική οικογένεια, καταγόμενη από την Κρήτη. Ήταν η μικρότερη από τα τέσσερα παιδιά της οικογένεια. Τα παιδικά της χρόνια τα έζησε στη συνοικία της Ιμπραημίας.

Καίτη Βουτσάκη
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση21  Απριλίου 1927
Αλεξάνδρεια
Χώρα πολιτογράφησηςΕλλάδα
Αίγυπτος
Εκπαίδευση και γλώσσες
Μητρική γλώσσαΕλληνικά
Ομιλούμενες γλώσσεςΑραβικά
Ελληνικά
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότηταχορεύτρια
ηθοποιός
Οικογένεια
ΣύζυγοςHasan Elsifi
Commons page Σχετικά πολυμέσα
Η Kitty, με την Madiha Yousri και τον Farid al Atrash σε φωτογραφία από την ταινία του 1952 Lahn al Kouloud.
Επιζωγραφισμένη φωτογραφία της Καίτης Βουτσάκη του 1952.
Διαφήμιση του Casino Opera από τη γαλλόφωνη αιγυπτιακή εφημερίδα του 1941 Progres Egyptien.
Η Καίτη Βουτσάκη με τον παρτενέρ της Χρήστο Κλαδάκη.
Χαρακτηριστική πόζα της Καίτης Βουτσάκη.
Διαφήμιση από την ταινία του 1953 The Marital Dwelling.
Η Καίτη Βουτσάκη στην ταινία του 1953 Bint el Hawa.
Διαφήμιση από την ταινία του 1953 Bint El Hawa.

Από 6-7 ετών (εποχή που ορφάνεψε από πατέρα) ξεκίνησε να σπουδάζει μπαλέτο, κλακέτες, και ακροβατικά σε διάφορες Σχολές, με σημαντικότερη τη Σχολή Νίκολς ("Les Ballets d' Alexandrie" της Γερμανίδας Frieda Nichols), η οποία έδρευε αρχικά στην Αλεξάνδρεια και μεταφέρθηκε αργότερα στο Κάιρο. Θεατρικές σπουδές και χορό, ξεκίνησε από παιδάκι στη Δραματική Σχολή του Μάνου Δημητρίου, η οποία λειτουργούσε στην Αλεξάνδρεια[1]. Ο Μάνος Δημητρίου οργάνωνε προπολεμικές παραστάσεις με τους μαθητές του, παιδικές καθώς και για ενήλικες, όπου παρουσιάστηκε και η Καίτη Βουτσάκη, σε παιδική ακόμα ηλικία. Το 1940 ο θίασος πήρε την επωνυμία 'Ελληνικός Θίασος Αλεξανδρείας', και την εποχή του ελληνοϊταλικού πολέμου παρουσίασε επιθεωρήσεις σε κείμενα των Μαξ Τσακασιάνου, Μ. Αργύρη, Μαλλαράκη κ.α. Το 1941 ο θίασος διαλύθηκε.[2]

Βιογραφία Επεξεργασία

Η Καίτη Βουτσάκη άρχισε την καριέρα της από πολύ μικρή. Αρχικά, σπούδασε κλασικό χορό στην Αλεξάνδρεια, στη Σχολή της Ουγγαρέζας Clara Gorilovitch, με της οποίας την κόρη η Καίτη έδωσε και μια χορευτική παράσταση στο παλάτι της Βασίλισσας Φαρίντα[3].

Όταν η Καίτη πρωτοεμφανίστηκε στο Ελληνικό Θέατρο της Αλεξάνδρειας, ήταν μόλις 8 ετών. Στα 13 της, παρουσιάστηκε δίπλα στη Σοφία Βέμπο, η οποία την εποχή εκείνη περιόδευε στην Αίγυπτο. Την περίοδο 1943-44, παιδί ακόμα, εντάχθηκε στο θίασο της Μαίρης Γιατρά-Λεμού, και παρουσιάστηκε στα θέατρα "Αλάμπρα" Αλεξανδρείας, "Λούνα Παρκ" Ιμπραημίας, και "Εσβεκίας" ("Masrah al'Azbakia", σήμερα "Εθνικό Θέατρο") Κ၁ΐρου, στα έργα: "Τόπο στα νιάτα", "Τριαντάφυλλα όλο το χρόνο", και "Αίτησις γάμου". Διέπρεψε ιδιαίτερα στην κωμωδία "Ο πειρασμός", του Γρηγόρη Ξενόπουλου, ερμηνεύοντας το ρόλο της Καλλιόπης, της νεαρής υπηρετριούλας που ήταν και ο πειρασμός της ομώνυμης παράστασης, η οποία ανέβηκε από το θίασο της Μαίρης Λεμού στο θέατρο "Μοασσάτ" της Αλεξάνδρειας την περίοδο 1944-45. Επικεφαλής αυτού του Θιάσου ήταν ο σύζυγος της Μαίρης Γιατρά, Αδαμάντιος Λεμός, ο οποίος το 1943 πρωταγωνίστησε στο έργο του Μάνθου Κέτση "Οι αντάρτες"[4], που ανέβασε το 'Συγκρότημα Ψυχαγωγίας Ενόπλων Δυνάμεων' στο "Βασιλικόν Θέατρον της 'Όπερας" (Khedivial Opera House ή στα αραβικά: Dar Awbira al-Khudawi)[5] του Καΐρου. Η παράσταση συνεχίστηκε με μεγάλη επιτυχία στην Αλεξάνδρεια, στο Πορτ Σάιντ και την Ισμαηλία. Ο Αδαμάντιος Λεμός, το 1944-45 ίδρυσε τον Θίασο Λεμού, και συνέχισε τις παραστάσεις του στην Κύπρο, και αργότερα στην Αθήνα[6]. Εκτός του Θιάσου της Μαίρης Γιατρά, το 1944 η Καίτη Βουτσάκη παρουσιάστηκε ως σουμπρέτα στα εγκαίνια του Θεάτρου του "Γαλλικού Λυκείου" στην περιοχή Ράμλι της Αλεξάνδρειας, με τον θίασο "Ηνωμένα Θέατρα" του Κίμωνα Σαρολίδη, στην οπερέτα του Γ. Παπακωνσταντίνου "Πώς γλεντούν οι γέροι".[7]

Το 1946, η Καίτη Βουτσάκη εγκαταστάθηκε με την οικογένειά της στο Κάιρο, και συνέχισε τις χορευτικές σπουδές της αρχικά στη Σχολή της Ρωσίδας μπαλαρίνας Sonia Ivanova, όπου σπούδασαν χορό τόσο η Tahia Carioca, όσο και η Samia Gamal, και έπειτα στην Σχολή χορού της Γερμανίδας Nichols, όπου διδάχτηκε ευρωπαϊκούς χορούς και ακροβατικά. Την ίδια χρονιά, ο σκηνοθέτης Abdel Fattah Hassan της έδωσε την ευκαιρία να εμφανιστεί για πρώτη φορά και στον αιγυπτιακό κινηματογράφο, σε ένα χορευτικό νούμερο, στην ταινία "Al Ghirat".

Γύρω στο 1948 προσλήφθηκε ως σολίστα ευρωπαϊκών χορών (khawajati στα αραβικά) στο περίφημο Casino Opera[8] που έδρευε στο Κάϊρο, στην πλατεία Ibrahim Pacha, γνωστή και ως Πλατεία Όπερας, λόγω του ομώνυμου Βασιλικού Θεάτρου που δέσποζε εκεί. Το Casino όταν πρωτοάνοιξε τις πόρτες του στα τέλη του 1940, ήταν αμερικανικών και ευρωπαϊκών προδιαγραφών, διέθετε κινηματογράφο, θέατρο, σχολή χορού, εστιατόριο με μουσική, ρουφ γκάρντεν, λέσχη και καφέ-μπαρ αμερικανικού τύπου. Ιδιοκτήτρια-διευθύντριά του ήταν η Badia Masabni (1892-1974)[9]. Διάσημη χορεύτρια και ηθοποιός, Συρολιβανέζικης καταγωγής και χριστιανικού θρησκεύματος, η οποία κατηγορούμενη για φοροδιαφυγή, εγκατέλειψε το Casino στα χέρια του ανιψιού της Αντουάν το 1951, και απέδρασε στο Λίβανο, όπου ασχολήθηκε μέχρι το θάνατό της με την γαλακτοπαραγωγή. Το Casino Opera λειτουργούσε δυο φορές την ημέρα ως χώρος διασκέδασης, και παρουσίαζε θεατρικά σκετς και δύο μουσικοχορευτικές παραστάσεις. Μια μεσημεριανή για όλη την οικογένεια, και μία βραδινή, στις 9.30 μ.μ, στην οποία σερβιρόταν και αλκοόλ. Τις ημέρες αργίας, Παρασκευές και Κυριακές, το Casino άνοιγε στις 6.30 μ.μ. Μέσα στη σάλα απαγορευόταν ρητά σε όλους τους καλλιτέχνες να κάθονται στα τραπέζια των πελατών, ή να ανοίγουν μπουκάλια με ποτά. Αυτό αναγραφόταν προς γνώση των πελατών, και στο έντυπο πρόγραμμα. Στα μέλη του χορευτικού θιάσου γινόταν κάθε απόγευμα εντατική εκπαίδευση από τη Badia Masabni η οποία δίδασκε μια εξελιγμένη μορφή του Raqs Baladi, δηλαδή του παραδοσιακού-τοπικού χορού, που ήταν ο Raqs Sharqi, γνωστός και ως "ανατολίτικος χορός". Στο θίασο δίδασκαν χορογραφία και άντρες χορευτές, όπως ο Isaak Dixon, ο Ibrahim Akif, καθώς και ο Έλληνας Χρήστος Κλαδάκης, οι οποίοι εισήγαγαν στο χορό οριεντάλ στοιχεία ευρωπαϊκών χορών και μπαλέτου, που επίσης διδάσκονταν ξεχωριστά οι κοπέλες του θιάσου.

Την εποχή που η Καίτη Βουτσάκη εντάχθηκε στο θίασο του Casino Opera, η Badia Masabni, λόγω ηλικίας, δεν χόρευε πλέον, ούτε τραγουδούσε, παρά μόνο εκτελούσε χρέη κονφερασιέ. Και στο καζίνο δεν υπήρχε πλέον σχολή χορού, αλλά λειτουργούσε μόνο το θέατρο, ο κινηματογράφος και το εστιατόριο. Και παρ΄όλο που η Καίτη είχε προσληφθεί στη θεατρική σκηνή του Casino Opera ως σολίστα ευρωπαϊκών χορών, ανάμεσα στα κοστούμια της είχε πάντα και μια στολή οριεντάλ, ανυπομονώντας να χορέψει Raqs Sharqi. Η ευκαιρία που επιθυμούσε διακαώς, της δόθηκε γύρω στο 1948, μια ημέρα που για κάποια αιτία δεν πήγε να εκτελέσει το νούμερό της η διάσημη χορεύτρια του οριεντάλ Hoda Shams El Din, και η Badia πρότεινε στην Καίτη να την αντικαταστήσει. Ήταν η εκπληκτική αποκάλυψη του Casino, και η μεγάλη επιτυχία της Badia ως εργοδότριας.

Στα 10 χρόνια της λειτουργίας του, το Casino Opera της Badia Masabni, αλλά και τα προηγούμενα τέσσερα nightclubs που είχε ξεκινήσει να ιδρύει στο Κάιρο, τη Γκίζα και την Αλεξάνδρεια ήδη από το 1926, υπήρξαν σπουδαία καλλιτεχνικά φυτώρια από τα οποία αναδείχτηκαν μεγάλοι καλλιτέχνες, όπως οι μουσικοί-τραγουδιστές Mohammed Abdel Wahab και Farid al Atrash, καθώς και οι διάσημοι κωμικοί Ismail Yassine και Zeinat Sedki[10]. Επίσης, εκτός της Καίτης Βουτσάκη, από το περίφημο αυτό Casino ξεκίνησαν τη λαμπρή τους καριέρα και άλλες διάσημες χορεύτριες, όπως η Samia Gamal, η Nadia Gamal, η Nelly Mazloum και η Tahia Carioca[11], οι οποίες ως μέλη του θιάσου χόρευαν και στο παλάτι του βασιλιά Φαρούκ. Εξ αιτίας του ότι στο Casino υπήρχαν και πολλοί Ευρωπαίοι θαμώνες, οι οποίοι δεν έβρισκαν και ιδιαίτερα ελκυστικές τις χορεύτριες με τις τοπικές στολές, προσαρμόστηκαν και αυτές κατά την περίσταση. Έτσι, η παραδοσιακή κελεμπία με το μαντήλι δεμένο γύρω από τους γοφούς του Raqs Baladi, αντικαταστάθηκε από την κλασική πλέον στολή του Raqs Sharqi, που αφήνει ημίγυμνο το σώμα, καλυμμένο με πέπλα, πούλιες και χάντρες, φανερά επηρεασμένη από ανατολίτικου στιλ Χολιγουντιανές ταινίες, τύπου 'Μάτα Χάρη'. Με αυτό τον τρόπο, ο οριεντάλ χορός απέκτησε και έναν ιδιαίτερο αισθησιασμό, τονίζοντας τη γυναικεία σεξουαλικότητα. Μόνο ο αφαλός απαγορευόταν, δια νόμου, να φαίνεται. Οπότε, τον κάλυπταν επιμελώς με κάποιο διακοσμητικό στολίδι, ή με λεπτό φιλέ που έκρυβε όλο το γυμνό μέρος του σώματος.

Από το 1948 η Καίτη Βουτσάκη παράλληλα με τις παραστάσεις που έδινε στο Casino Opera άρχισε να εμφανίζεται πλέον πολύ συχνά και στον Αιγυπτιακό κινηματογράφο, όπου το ταλέντο, η πληθωρική σκηνική της παρουσία, η ομορφιά της και το ακαταμάχητο χαμόγελό της, την καθιέρωσαν. Ο σκηνοθέτης Abdel Fattah Hassan που την είχε πρωτοβγάλει στα δεκαπέντε της χρόνια στον κινηματογράφο, της έδωσε πάλι την ευκαιρία να κάνει μια εντυπωσιακή χορευτική εμφάνιση, με πάρα πολλά, δύσκολα ακροβατικά, στην ταινία "Nargis", όπου πρωταγωνιστούσαν η Nour el Hoda και ο Mohamed Fawzi. Την ίδια χρονιά εμφανίστηκε με το πλήρες, ελληνικό όνομά της, δηλαδή το "Καίτη Βουτσάκη", χορεύοντας ως αλυσοδεμένη σκλάβα, με συνοδεία κλασικής ευρωπαϊκής μουσικής, στην ταινία "Kholoud", στην οποία πρωταγωνιστούσε η κορυφαία για χρόνια Αιγύπτια ηθοποιός Faten Hamama. Από την ταινία αυτή και μετά, η Καίτη χρησιμοποιούσε πλέον ως καλλιτεχνικό ψευδώνυμο το μικρό της όνομα Ketty (στην αραβική كيتي : Kitty, Katy ή Katie, γιατί το φωνήεν -ε- μόνο προφέρεται αλλά δεν γράφεται). Την επόμενη χρονιά παρουσίασε ένα εξίσου εξαιρετικό νούμερο, χορεύοντας μπαλέτο και κάνοντας ακροβατικά, στην ταινία "El Masri Effendi". Το 1949 χόρεψε για πρώτη φορά οριεντάλ στην ταινία 'Gawaher' (Κόσμημα), και από τότε η χαρισματική παρουσία της σε αυτό το είδος χορού, αποτελεί πραγματικά ένα διαχρονικό κόσμημα στην ιστορία του αιγυπτιακού κινηματογράφου! Το Σεπτέμβριο μήνα αυτής της ίδιας χρονιάς, όπως δημοσιεύουν καλλιτεχνικά άρθρα εφημερίδων της εποχής, έκανε και την πρώτη εμφάνισή της στην Ελλάδα, και συγκεκριμένα στην Αθήνα, ως χορεύτρια ανατολίτικων χορών στο θέατρο "Σαμαρτζή", στην επιθεώρηση "Όκέϋ", ενώ παράλληλα τραγούδησε και σε ένα μουσικοχορευτικό νούμερο που έγραψε αποκλειστικά γι΄αυτήν ο Αλέκος Σεκελλάριος.

Από το 1949 η Καίτη άρχισε και εντατικά μαθήματα αραβικών, ενώ παράλληλα, ξεκίνησε μαθήματα υποκριτικής στη Σχολή του διάσημου Αιγύπτιου ηθοποιού και σκηνοθέτη Yousef Wahby. Τον Οκτώβριο του 1950 η Kitty μιλώντας πλέον τέλεια αραβικά, παρουσιάστηκε για πρώτη φορά σε αιγυπτιακή ταινία ως ηθοποιός, τραγουδίστρια και χορεύτρια, συμπρωταγωνίστρια της Faten Hamama, στην ταινία του Mahmoud Zulfiqar "Akhalq lil-baye'a", ενσαρκώνοντας το ρόλο της χορεύτριας Κατίνας. Με αυτό τον πρώτο και μεγάλο, επιτυχημένο ρόλο της, ξεκίνησε ουσιαστικά και την καριέρα της. Ο ρόλος της "Κατίνας" είναι εκείνος που την απογείωσε και την επέβαλε σαν αστέρι πρώτου μεγέθους στον αιγυπτιακό κινηματογράφο.

Από το 1950 και μέχρι το 1965, η Καίτη Βουτσάκη παρουσιάστηκε σε περισσότερες από 70 ταινίες[12], χορεύοντας με εξαιρετική χάρη, εκπληκτική ευλυγισία (γιαυτό την αποκαλούσαν και "λάστιχο") και ιδιαίτερη κομψότητα, οριεντάλ, μπάλαντι, αλλά και μπαλέτο, καθώς και ευρωπαϊκούς και λατινοαμερικάνικους χορούς, όπως γαλλικό καν-καν, μάμπο, ρούμπα, σάμπα, ροκ εντ ρολ, τζαζ, κλακέτες, φαραωνικά κλπ, ακόμα και σπανιόλικα με καστανιέτες. Σε πολλές ταινίες η χορογραφία ήταν σπονδυλωτή, και περιλάμβανε από οριεντάλ μέχρι δυο-τρία είδη ευρωπαϊκών χορών, που με τις ανάλογες αλλαγές χορευτικών κουστουμιών, θύμιζε χολιγουντιανό μιούζικαλ. Πραγματικό ρεσιτάλ στο χορό οριεντάλ, παίζοντας "ζίλια"(sagat), και κάνοντας φιγούρες που έδειχναν όλη την επιδεξιότητά της στο είδος αυτό, έδωσε το 1951 στις ταινίες "Leilet al Henna" και "Fi al Hawa Sawa". Επίσης, στην ταινία του 1954 "Aabid al Mal" χόρεψε τον πολύ δύσκολο, λόγω της εξαιρετικής ισορροπίας που χρειάζεται, παραδοσιακό σε όλη τη Μέση Ανατολή, γαμήλιο χορό shamadan, στερεώνοντας με ένα είδος περικεφαλαίας στο κεφάλι, ένα κηροπήγιο με εννέα αναμμένα κεριά. Σε κάποιες ταινίες χόρεψε και τον παραδοσιακό, φελάχικο χορό με μπαστούνι "saidi". Και στην ταινία του 1954 "El Achek el Mahroum" χόρεψε με σπαθί τον, επίσης παραδοσιακό χορό, "raqs al-saif" , συνοδευόμενη από τον τραγουδιστή Shafik Galal. Στους ευρωπαϊκούς χορούς είχε αρκετές φορές για παρτενέρ της τον Έλληνα χορευτή-χορογράφο Χρήστο Κλαδάκη, ο οποίος, μετά την αποχώρησή του από το Casino Opera, είχε ανοίξει δική του Σχολή Χορού στο Κάιρο, και παράλληλα έκανε καριέρα στον αιγυπτιακό κινηματογράφο, έχοντας παρουσιαστεί την περίοδο 1950-1963 σε 29 ταινίες[13]. Επίσης, σε κάποιες ταινίες τραγουδούσε, χρησιμοποιώντας ανάμεσα στα αραβικά, τα οποία μιλούσε άπταιστα, και κάποιες ελληνικές λέξεις. Χαρακτηριστικές ταινίες με έντονο ελληνικό χρώμα, που έδειχναν την αρμονική συνύπαρξη Αιγυπτίων και Ελλήνων, είναι δυο παραγωγές του 1952. Η μία έχει τίτλο "Kaas al Azab" (Το ποτήρι του μαρτυρίου ή Το πικρό ποτήρι), στην οποία πρωταγωνιστούσε η διάσημη σύζυγος του Ομάρ Σαρίφ, η Faten Hamama. Στην ταινία αυτή η Καίτη Βουτσάκη ερμηνεύει το ρόλο της Ελένης, Ελληνίδας φίλης της πρωταγωνίστριας, όπου μιλάει και τραγουδάει ελληνικά, καταλήγοντας μάλιστα και με δημοτικό τραγουδάκι-κανάκεμα μωρού. Επίσης, χορεύει χασαποσέρβικο μαζί με τσολιάδες και βλαχοπούλες, με μουσική υπόκρουση τη "Βαλεντίνα" του Βασίλη Τσιτσάνη, που ερμηνεύει η Μαρίκα Νίνου. Η δεύτερη έχει τίτλο "Sham el Nessim" (Φύσηξε το αεράκι ή Πάσχα), σπονδυλωτή ταινία σε παραγωγή και σενάριο του Αιγυπτιώτη Π.Ζορπανέλη, στην οποία εξελίσσονταν οι ιστορίες τριών οικογενειών: μιας αιγυπτιακής, μιας ελληνικής και μιας ιταλικής. Στις ταινίες αυτές δίπλα στην Καίτη Βουτσάκη παρουσιαζόταν και ο Αιγυπτιώτης ηθοποιός Γιώργος Ιορδανίδης.

Ιδιαίτερα δημοφιλής η Καίτη Βουτσάκη έγινε το 1951 με την φανταστική ταινία "El Sabr Gamil", όπου υποδυόταν μια γάτα-τζίνι .Όμως, εκεί όπου διακρίθηκε για το πηγαίο κωμικό της ταλέντο, ήταν όταν πρωταγωνίστησε δίπλα στον μεγάλο Αιγύπτιο κωμικό Ismail Yassine, σε πολλές επιτυχημένες ταινίες, όπως: "Ismail Yassine's Ghost" (1954), "The country girl" (1954), "Ismail Yassine in Wax Museum" (1956) και πολλές άλλες. Μάλιστα στην ταινία "Ismail Yassine's Ghost" ο Λιβανέζος τραγουδιστής Mohamed Salman ερμηνεύει ένα πολύ εύθυμο και ποιητικό τραγούδι γραμμένο ιδικά για αυτήν, με τίτλο: "Καλώς την Kitty" στο οποίο χορεύει η ίδια επικεφαλής μεγάλου γυναικείου χορευτικού συγκροτήματος. Μεταξύ των άλλων στους στίχους αναφέρεται: "Το πρόσωπό σου λάμπει σαν το φεγγάρι που ανατέλλει!/ Το άστρο Suhail (= Κάνωπος) τη ζηλεύει"!

Παράλληλα, παρουσιάστηκε σε ταινίες με άλλους σπουδαίους Αιγύπτιους πρωταγωνιστές, όπως την Zeinat Sedki, την Tahia Carioca, τη Leila Mourad, τον Farid al Atrash, το Youssef Wahby, τη Mariam Fakr Eldin, τη Magda, τη Honda Soltan κ.α. Ανάμεσα στις ταινίες της ξεχώρισαν και προβλήθηκαν και στην Ελλάδα τα έργα "Lahn al Kouloud" (1952), με ελληνικό τίτλο "Το τραγούδι του πόνου", και "The Marital Dwelling" (1953) με ελληνικό τίτλο "Μάρτυς μου ο Θεός είμαι αθώα". Επίσης, η ταινία του 1953 "Bint el Hawa", που προβλήθηκε το 1957 μεταγλωττισμένη στα ελληνικά, με τίτλο "Νανούσα, η αμαρτωλή του Καΐρου"[14]. Η ταινία αυτή υπήρξε και η πρώτη Αιγυπτοελληνική συμπαραγωγή των Σαρλ Νάχας-Βασίλη Βακατάση η οποία "μιλούσε" ελληνικά με την τεχνική του ντουμπλάζ. Διευθυντής της ελληνικής έκδοσης ήταν ο Αιγυπτιώτης Γιώργος Κ. Χαραλαμπίδης ο οποίος είχε κάνει και την εισαγωγή της πρώτης ελληνικής ταινίας στην Αίγυπτο, ενώ παράλληλα ήταν παραγωγός ταινιών μεγάλου μήκους αλλά και ταινιών μικρού μήκους με ιστορικά, καλλιτεχνικά και αθλητικά επίκαιρα, που τον έχουν καθιερώσει, ως προς αυτό το είδος, πρωτοπόρο στην ιστορία του αιγυπτιακού κινηματογράφου[15]. Στην ταινία αυτή, εκτός της Καίτης Βουτσάκη παρουσιάζονταν σε σημαντικούς ρόλους και άλλοι Έλληνες ηθοποιοί, όπως ο Γιώργος Ιορδανίδης[16], πατέρας του σκηνοθέτη Γιάννη Ιορδανίδη, ο Τέλης Ανθίδης, πατέρας των αδελφών Μπρόγιερ κ.α. Εισαγωγέας αυτών των ταινιών στην Ελλάδα ήταν ο Αιγυπτιώτης Γιώργος Κ. Χαραλαμπίδης, και η διανομή γινόταν από τα γραφεία εκμεταλλεύσεως ταινιών των Μ.Πετρολέκα και Αριστοτέλη Γεωργιάδη που έδρευαν στην Αθήνα.

Κατά τη δεκαετία του '50 η Καίτη Βουτσάκη συνεργάστηκε και με τον σκηνοθέτη, σεναριογράφο και παραγωγό Hassan El-Seify (1927-2005)[17], με τον οποίο γύρισε αρκετές επιτυχημένες ταινίες, με γνωστότερες τις:"Ibn Zawat" (1953), "Afritet Ismail Yassine" (1954), "El Zolm Harram" (1954), "The man with the bold eyes"(1958) κ.ά. Με τον εν λόγω σκηνοθέτη συνδεόταν για χρόνια με ειλικρινή φιλία, αλλά ποτέ δεν είχαν ερωτική σχέση ούτε παντρεύτηκαν, όπως πολύ συχνά και λανθασμένα αναφέρεται στο αραβικό διαδίκτυο.

Το απόγειο της καριέρας της Καίτης Βουτσάκη στον αιγυπτιακό κινηματογράφο ήταν το 1958, όπου παρουσιάστηκε ταυτόχρονα σε τρεις ταινίες. Στο φιλμ "Abu Ayoon Darai" όπου χορεύει και τραγουδάει συγχρόνως, με παραλλαγμένους στίχους για τις ανάγκες του σεναρίου, το τραγούδι του Abdel Halim Hafez "Ouloulou". Στο "Ismail Yassin fi mostashfa el maganen" (Ο Ισμαήλ Γιασίν στο τρελοκομείο) και στο "Hal aktulu zawji" (Πρέπει να σκοτώσω το σύζυγό μου?) όπου στο τέλος, με την υπόκλισή της, εισπράττει τα "μπράβο" και τα χειροκροτήματα του κοινού. Στην επόμενη ακριβώς ταινία της του 1960, που είχε τίτλο "Qalb fi Alzalam" (Καρδιά στο σκοτάδι) χορεύει με παρτενέρ τον Χρήστο Κλαδάκη δυο ευρωπαϊκούς χορούς με στοιχεία μπαλέτου. Όλο αυτό το διάστημα, παράλληλα με τον κινηματογράφο, αφού αποχώρησε από το Casino Opera, εργάστηκε αρχικά για μικρό διάστημα στη μουσική θεατρική σκηνή του "Auberge al Tarf" που βρισκόταν στην κεντρική λεωφόρο Emad el Din, και αμέσως μετά, για 10 ολόκληρα χρόνια στο ιστορικό Casino-Theater "Shehrazade", το οποίο διεύθυνε η παλιά ηθοποιός, τραγουδίστρια και χορεύτρια Fathya Mahmoud (1913-1981)[18]. Εκείνη την εποχή η Καίτη ήταν τόσο διάσημη, ώστε είχε κυκλοφορήσει ευρέως το χαρακτηριστικό σλόγκαν: "Πάμε να δούμε τις Πυραμίδες, τη Σφίγγα και την Kitty"!

Από το 1960 που ιδρύθηκε η αιγυπτιακή τηλεόραση, η Καίτη Βουτσάκη μεταπήδησε από τα κινηματογραφικά στα τηλεοπτικά πλατό, όπου παρουσιάστηκε σε αρκετές σειρές. Σε ένα από τα σίριαλ που πήρε μέρος, το "Maa el aela" (Με την οικογένεια), μαζί της παρουσιάστηκε σαν παιδί-θαύμα και ο μελλοντικός σκηνοθέτης Γιάννης Ιορδανίδης.

Το grand finale της καριέρας της στον αιγυπτιακό κινηματογράφο ως χορεύτρια οριεντάλ, η Καίτη Βουτσάκη το έκανε το 1965 στην έγχρωμη παραγωγή "Al Aql Wal Mal" (Το μυαλό και το χρήμα), όπου εμφανίζεται σαν οπτασία μέσα στην έρημο και χορεύει μπροστά στον έκπληκτο Ismail Yassine, που είναι και ο πρωταγωνιστής. Η μουσική από αυτό το χορευτικό στιγμιότυπο τη συνόδεψε πολλά χρόνια αργότερα, το 1980, και στην τελευταία ταινία που παρουσιάστηκε στην Ελλάδα, και είχε τίτλο "Και ξανά προς τη δόξα τραβά".

Η επιτυχημένη καριέρα της Καίτης Βουτσάκη στην Αίγυπτο διακόπηκε ξαφνικά, όταν ο Υπουργός Εργασίας αποφάσισε να δώσει προτεραιότητα στους εγχώριους καλλιτέχνες, ακυρώνοντας τις άδειες εργασίας στους μη γηγενείς.Παρ' όλο που η ίδια διαμαρτυρήθηκε για αυτή την άδικη μεταχείριση στον Υπουργό Εξωτερικών, το αίτημά της δεν έγινε δεκτό. ΄Ετσι, η Καίτη Βουτσάκη υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει την γενέτειρά της Αίγυπτο, που ήταν κομμάτι της ζωής της, και δεν επέστρεψε ποτέ. Το ίδιο συνέβη και με την άλλη, εξίσου διάσημη Ελληνοϊταλίδα χορεύτρια του οριεντάλ από την Αίγυπτο, τη Nadia Gamal (Μαρία Καρυδιά το πραγματικό της όνομα), η οποία κατέφυγε στο Λίβανο[19]. Όπως επίσης και με την Ιταλοελληνίδα ηθοποιό, χορεύτρια, χορογράφο και θιασάρχη Nelly Mazloum (Νέλλη-Κατερίνα Μασλουμίδη-Calvo 1929-2003), η οποία έχοντας 26 αιγυπτιακές ταινίες στο ενεργητικό της[20] έφυγε από την Αίγυπτο και εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, όπου άνοιξε Σχολή Χορού[21]. Για τον ίδιο λόγο χάθηκε από το αιγυπτιακό προσκήνιο άλλη μία σπουδαία χορεύτρια εκείνης της εποχής, επίσης ''φυντάνι'' του Casino Opera, η περίφημη Hoda Shams El Din, Αρμενικής καταγωγής, η οποία επέστρεψε στη γενέτειρά της Συρία[22]. Την ίδια περίοδο αποχώρησε από την Αίγυπτο και ο ηθοποιός,θιασάρχης και σκηνοθέτης Γιώργος Ιορδανίδης (1921-2005), ο οποίος είχε παίξει σε 40 αιγυπτιακές ταινίες[23] (σε αρκετές από αυτές μαζί με την Καίτη Βουτσάκη), και επιστρέφοντας στην Ελλάδα υπήρξε από τους ιδρυτές του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος, στο οποίο εργάστηκε ως γραμματέας, αλλά και ως διευθυντής της Δραματικής Σχολής του.

Αυτά τα γεγονότα που απομάκρυναν αρκετούς καλλιτέχνες από την Αίγυπτο, έχουν την αρχή τους στον Ιανουάριο του 1952. Την εποχή δηλαδή που ήρθαν σε ρήξη οι Αιγυπτοβρετανικές σχέσεις, όταν οι Βρετανοί κατέλαβαν την Ισμαηλία. Τότε ακριβώς, και συγκεκριμένα στις 26 Ιανουαρίου, Σάββατο μεσημέρι, για αντίποινα, ξέσπασε μια μεγάλη πυρκαγιά στο Κάιρο, που οφειλόταν σε εμπρησμό, και κατέκαψε στο κέντρο της πόλης, πολλές ξένες ιδιοκτησίες. Η φωτιά ξεκίνησε στις 12.27 το μεσημέρι από την περιοχή του Casino Opera, και έως τις 11 το βράδυ, με ταχύτητα ανέμου, εξαπλώθηκε σε πολλά οικοδομικά τετράγωνα του εμπορικού κέντρου της αιγυπτιακής πρωτεύουσας, πυρπολώντας μέσα σε ελάχιστες ώρες 700 κτίρια. Όπως εμπορικά καταστήματα, κινηματογράφους, θέατρα, ξενοδοχεία και κυβερνητικά κτίρια άλλων χωρών. Μεταξύ αυτών ήταν το Αγγλικό ξενοδοχείο Shepheard, τα Αμερικανικά σινεμά Metro, και Rivoli που ανήκαν στις εταιρίες Metro-Goldwyn-Mayer και Paramount, αντίστοιχα, το σινεμά Cairo Palace, τα πολυκαταστήματα Gattegno και Cicurel, το Ελβετικό ζαχαροπλαστείο Gropy κλπ. Επίσης, πολλά κέντρα διασκεδάσεως, ανάμεσά τους και το Sehrazat στο οποίο την εποχή εκείνη εργαζόταν η Καίτη Βουτσάκη, και κάηκαν πολλά φορέματά της που βρίσκονταν στα καμαρίνια. Πλήγηκαν και πολλές ελληνικές ιδιοκτησίες, όπως οι κινηματογράφοι Metropole και Diana Palace. Αν και ποτέ Αιγύπτιοι και Έλληνες, δεν είχαν κακές σχέσεις μεταξύ τους. Αυτή η καταστροφή του "Μαύρου Σαββάτου" του 1952, μαζί με τον γενικότερο εσωτερικό αναβρασμό που επικρατούσε τότε στην Αίγυπτο, την επανάσταση και την αλλαγή καθεστώτος, καθώς και τις ομαδικές απελάσεις Άγγλων, Βέλγων, Ιταλών,Εβραίων, Αρμενίων κ.α. προκάλεσε ένα μεγάλο πλήγμα στην οικονομία της χώρας. Και η άλλοτε ανθούσα ελληνική παροικία της Αιγύπτου, κλονίστηκε ανεπανόρθωτα! Έτσι, πολλοί Έλληνες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την Αίγυπτο, ήδη από την περίοδο 1955-56[24].

Και ενώ αποχώρησαν από την Αίγυπτο λόγω του υπουργικού διατάγματος πολλοί αλλοδαποί καλλιτέχνες, για κανέναν δεν δημιουργήθηκαν απορίες, παρά μόνο για την Καίτη Βουτσάκη. Και αυτό γιατί, οι χιλιάδες θαυμαστές της που την αποκαλούσαν ''η χορεύτρια με το ξεχωριστό χαμόγελο'' και ''βασίλισσα της θηλυκότητας και της χαράς'', την θεωρούσαν ντόπια, δική τους, επειδή οι διαφημιστές την παρουσίαζαν ως Ελληνοαιγύπτια και όχι ως Αιγυπτιώτισσα. Οπότε, κατ΄αυτούς, είχε κάθε δικαίωμα να μη φύγει και να συνεχίσει την καριέρα της στη χώρα. Όμως δεν συνέβαινε στην πραγματικότητα αυτό, γιατί και οι δυο γονείς της ήταν Έλληνες. Έτσι, η ξαφνική αναχώρησή της από την Αίγυπτο, καλύφθηκε από πέπλο μυστηρίου και πυροδότησε μια σειρά από αναληθείς και ανακριβείς φήμες, οι οποίες απασχολούν ακόμα και σήμερα, πολλές αραβικές ιστοσελίδες στο διαδίκτυο. Όπως για παράδειγμα, ότι δήθεν είχε κρυφά εβραϊκή καταγωγή, ότι ονομαζόταν Ραχήλ, και αποκαλύφθηκε, οπότε αναγκάστηκε να φύγει λόγω των ιστορικών γεγονότων μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ, που βρίσκονταν τότε σε εξέλιξη. Ότι κατέφυγε στο Ισραήλ και πέθανε εκεί[25]. Ή, όπως διέδωσε μέσω μιας συνέντευξής της, η συνάδελφός της Nagwa Fouad (ίσως για να κατασιγάσει όλη αυτή την παραπληροφόρηση), ότι η Καίτη Βουτσάκη αρρώστησε από καρκίνο[26], και κλονισμένη ηθικά, επέστρεψε στην πατρίδα της την Ελλάδα για να πεθάνει[27]. Γι΄αυτό και θεωρείται από όλες τις αραβικές ιστοσελίδες νεκρή, από το 1980, ενώ ζει ακόμα! Βέβαια, η επικρατέστερη φήμη που κυκλοφορεί ευρέως στο αραβικό διαδίκτυο, αφορά μια υποτιθέμενη υπόθεση κατασκοπείας[28]. Η διάσημη Αιγύπτια ηθοποιός Mariam Fakr Eldin υπερασπίστηκε ένθερμα και με προσωπική της εγγύηση την καλή φήμη της Καίτης Βουτσάκη, διαψεύδοντας κάθε τέτοια πληροφορία[29]. Η όλη ιστορία αφορά κυρίως έναν Αιγύπτιο κατάσκοπο, τον Rafaat Al Gammal (ή Al Haggan, 1927-1982), ο οποίος κυκλοφορούσε ανά τον κόσμο με διαφορετικά ονόματα και διαβατήρια, και κάποια στιγμή, το 1956, τον συνέλαβαν ως κατάσκοπο οι αιγυπτιακές αρχές. Από τη φυλακή, προτίμησε να συνεργαστεί με τη Μυστική Υπηρεσία Πληροφοριών της Αιγύπτου, και να πάει με εβραϊκό διαβατήριο και όνομα στο Ισραήλ ως κατάσκοπος. Η μυθιστορηματική ζωή του Al Haggan τον έχει αναγάγει σε εθνικό ήρωα της Αιγύπτου. Και η ζωή του έχει γίνει δημοφιλής ανά τον αραβικό κόσμο, τηλεοπτική σειρά, αιγυπτιακής παραγωγής. Λίγο πριν πεθάνει το 1982 ο Al Haggan, έγραψε τα απομνημονεύματά του[30], τα οποία εκδόθηκαν το 1994. Εκεί λοιπόν αφηγείται, ότι στα νιάτα του, την εποχή που ακόμα σπούδαζε, ήταν λάτρης του κινηματογράφου, και μάλιστα, ως ερασιτέχνης ηθοποιός είχε παίξει στα μέσα της δεκαετίας του '40 σε τρεις ταινίες. Εκείνη λοιπόν την περίοδο γνωρίστηκε με μια χορεύτρια λίγο μεγαλύτερή του, η οποία υπήρξε ο πρώτος και μεγάλος έρωτας της ζωής του. Η σχέση τους κράτησε ένα χρόνο, και μετά χώρισαν. Τη χορεύτρια αυτή κατά τον Raffat Al Gammal την έλεγαν Μπέττυ. Επειδή όμως το όνομα αυτό δεν λέει σε κανέναν τίποτα, κάποιοι ταύτισαν αυθαίρετα την Μπέττυ με την Καίτη, και έτσι η μυστηριώδης ηρωΐδα των απομνημονευμάτων του διάσημου Αιγύπτιου κατασκόπου, βρήκε την ταυτότητά της στο πρόσωπο της Kitty -Καίτης Βουτσάκη![31] Πολύ ωραία υπόθεση για σενάριο, αλλά η ιστορία αυτή δεν αφορά καθόλου την πραγματικότητα και την Καίτη Βουτσάκη. Ευτυχώς, τα τελευταία δυο-τρία χρόνια, και κυρίως το 2018, κάποιοι έγκριτοι αραβικοί ιστότοποι, στις 21 Απριλίου, ημέρα των γενεθλίων της, έχουν αφιερώσει νέα άρθρα προς τιμή της που αποκαθιστούν την αλήθεια, τονίζοντας ότι όλα αυτά τα σενάρια εμπλοκής της σε δίκτυα κατασκοπείας ήταν έργα κάποιων διαφημιστών από αντίπαλο ''στρατόπεδο'' στον καλλιτεχνικό χώρο, και ότι η ίδια δεν είχε κανενός είδους σχέση ο Rafaat Al Gammal. Την μη ανάμειξή της σε αυτή την υπόθεση επιβεβαιώνει και ο Αιγύπτιος απόστρατος στρατηγός Samir Saif al-Yazel[32]. Μάλιστα, οι τίτλοι των άρθρων αυτών επισημαίνουν επίσημα την αθωότητά της, όπως για παράδειγμα:< ''Kitty''...Κατηγορήθηκε για κατασκοπεία και αθωώθηκε>[33]. Και ο ιστορικός τέχνης Wajih Nada, αφού αναλύει όλες τις παραμέτρους της συκοφαντικής αυτής υπόθεσης, καταλήγοντας τονίζει: "Η Kitty, αγαπούσε την Αίγυπτο όπου γεννήθηκε και αντιμετώπιζε τους συναδέλφους της ισάξια, τόσο στον επαγγελματικό, όσο και στον ανθρωπιστικό τομέα, και σε κάθε συνεργασία που είχε μαζί τους, όπως για παράδειγμα με τον Ismail Yassine, δημιουργούσε πάντα μια πολύ ωραία ατμόσφαιρα!"[34]

Μετά τον ερχομό της στην Ελλάδα η Καίτη Βουτσάκη έπιασε σχεδόν αμέσως εργασία στα ελληνικά στούντιο, και συμμετείχε περιστασιακά σε κάποιες ταινίες, δίπλα σε πρωταγωνιστές όπως ο Νίκος Ξανθόπουλος, ο Κώστας Χατζηχρήστος, ο Νίκος Σταυρίδης, η Βέρα Κρούσκα κ.α. Στις σκηνές που παρουσιάστηκε, χόρευε οριεντάλ με μουσική υπόκρουση από την αιγυπτιακή ταινία του 1957 "Tamra Henna" , της οποίας τη μουσική είχε γράψει ο Mohamed al Mungi. Στο μεσοδιάστημα, παρουσιάστηκε σε θεατρικές επιθεωρήσεις με το μουσικό θίασο του Νίκου Αθερινού και το θίασο "Αθηναϊκή Αυλαία", δίπλα στους Γιάννη Χριστόπουλο[35], Γιώργο Τζαβέλλα κα. Σε ελληνική επιθεώρηση είχε να παρουσιαστεί από το 1951, όταν εμφανίστηκε για δυο μήνες στο θέατρο "Σαμαρτζή" του θεατρώνη Θόδωρου Κρίτα, δίπλα στην Άννα Καλουτά, στο Νίκο Σταυρίδη, τον Ορέστη Μακρή, τη Σμαρούλα Γιούλη και τον Κούλη Στολίγκα, στην επιθεώρηση "Φεστιβάλ στην Αθήνα". Παράλληλα, έκανε αρκετές περιοδείες στο εξωτερικό, και το 1966 παρουσιάστηκε με το ψευδώνυμο "Ketty of the Nile" ως χορεύτρια, στη Φινλανδέζικη ταινία "Rakkaus alkaa aamuyöstä". Το 1980 η Καίτη Βουτσάκη εγκατέλειψε οριστικά την καριέρα της, αφήνοντας πίσω της μια ωραία ανάμνηση από το εξαιρετικό, πολύπλευρο ταλέντο της και τον σεμνό χαρακτήρα της. Από τότε μέχρι και σήμερα ζει μόνιμα στην Αθήνα, ενώ κάποια διαστήματα έμεινε και στο εξωτερικό.

Είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός, ότι η Ελληνίδα χορεύτρια Καίτη Βουτσάκη, με το απαράμιλλο ταλέντο της κατόρθωσε να επιβληθεί την δεκαετία του 1950, σε όλο τον καλλιτεχνικό κόσμο της Μέσης Ανατολής, σε μια εποχή που μεσουρανούσαν κορυφαίες Αιγύπτιες χορεύτριες του οριεντάλ, όπως η Samia Gamal - η ''εθνική χορεύτρια της Αιγύπτου'', σύμφωνα με τον τίτλο που της απένειμε το 1949 ο βασιλιάς Farouk Ι - και η Tahia Carioca, και να θεωρείται εφάμιλλη με αυτές! Και όπως χαρακτηριστικά γράφει σε ένα υμνητικό άρθρο του ο δημοσιογράφος Al-Abbas Al-Sukkari: "H Kitty αποτελεί ορόσημο στον χορό οριεντάλ! Δελεάζει τον θεατή της με αγάπη και αξιοπρέπεια! Όταν λικνίζει τη μέση της μοιάζει με τη φελούκα που κυλάει στο νερό απαλά! Όταν ταλαντεύεται, όταν ανεμίζει τα μακριά μαλλιά της, όταν στέκεται, προκαλεί μια αποπλάνηση γλυκιά! Υπήρξε η έκπληξη του Καΐρου και γοήτευε σαν το Νείλο! Τα μάτια της έλαμπαν και οι καρδιές κατέρρεαν μπροστά της! Υπήρξε μια μοναδική περίπτωση, δημιουργώντας ατμόσφαιρα χαράς και ευτυχίας! Kitty σημαίνει χορός, και μάλιστα χορός χωρίς πρόκληση!"[36] Τελικά, ο χορός της έγραψε ιστορία! Στις μέρες μας διδάσκονται σε Σχολές Χορού, αλλά και σε ιστοσελίδες στο διαδίκτυο, τα βήματα του χορού της Καίτης Βουτσάκη[37]

Στις 14 Ιανουαρίου 2020, στην αίθουσα του Εθνικού Θεάτρου "Κοτοπούλη-Rex", το Ταμείο Αλληλοβοήθειας Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών (Τ.Α.Σ.Ε.Η.), βράβευσε την Καίτη Βουτσάκη "για το έργο, την παρουσία της, και για την προβολή της Ελλάδας στο διεθνή χώρο" με τιμητικό δίπλωμα.

Η πλήρης αποκάλυψη της αλήθειας για την Kitty, η αποκατάσταση της φήμης της και η δικαίωσή της, στην Αίγυπτο και, κατ΄επέκταση, σε ολόκληρο τον αραβικό κόσμο, πραγματοποιήθηκε στις 17 Αυγούστου 2020, από τους καταξιωμένους Αιγύπτιους δημοσιογράφους Mohammed Al-Shamaa και Abdul Majeed Abdulaziz, οι οποίοι μετά από ενδελεχή έρευνα μηνών σε Αίγυπτο και Ελλάδα, έφεραν στο φως όλη την αλήθεια για τη σκευωρία που είχε στηθεί εναντίον της Kitty-Καίτη Βουτσάκη, αποδεικνύοντας ότι όλη η συκοφαντική δυσφήμιση εις βάρος της, προκλήθηκε εσκεμμένα. Γεγονός που αναθέρμανε την αγάπη και το θαυμασμό των εκατομμυρίων θαυμαστών της, ακόμα και των νεότερων γενεών που έχουν γνωρίσει την Kitty μέσω του διαδικτύου, σε όλο τον αραβικό κόσμο[38].

Ενδεικτική εργογραφία Επεξεργασία

Αίγυπτος Επεξεργασία

  • Woman (1949)
  • Akhalq il bay (1950)
  • Leilet El Henna (1951)
  • The good land (1954)
  • The Man with the Bold Eyes (1958)

Ελλάδα Επεξεργασία

Τηλεόραση Επεξεργασία

  • Το Ζαμπελάκι (ΕΡΤ, 1979)

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. Νικηταρίδης, Νίκος (2018). Αιγυπτιώτες και Κινηματογράφος. Αθήνα: Εκδόσεις ΑΓΓΕΛΑΚΗ. σελ. 141-142. ISBN 978-960-616-065-3. 
  2. Χατζηφώτης, Ιωάννης Μ. (1999). ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ Οι δυο αιώνες του νεότερου ελληνισμού (19ος-20ός). Αθήνα, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα. σελ. 349-350. ISBN 960-344-842-7. 
  3. «Kitty-Καίτη Βουτσάκη-The real story». youtube. 21 Απριλίου 2020. 
  4. «Μέτωπο Ιστορίας: ΑΝΤΑΡΤΕΣ». Karhergr. 16 Φεβρουαρίου 2009. 
  5. «Khedivial Opera House». 
  6. «Lemos Theater». lemostheater.org. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Μαρτίου 2016. 
  7. «Στη Θεατρική Αλεξάνδρεια του 1944». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Απριλίου 2019. 
  8. «Badia Masabni». 
  9. «Badia Masabny». 
  10. «Badia Masabni-HOME-Aswan Dancers». [νεκρός σύνδεσμος]
  11. «Taheyya Kariokka». 
  12. «Katie - Actor - Filmography, photos, video». 
  13. «Kristo Kladakis - Other - Filmography, photos, video». 
  14. Ελένη Αμπατζή, Μανουήλ Τασούλας (1998). Ινδοπρεπών αποκάλυψη. Αθήνα. σελίδες 54, 56. ISBN 960-7412-77-X. 
  15. Νικηταρίδης, Νίκος (2018). Αιγυπτιώτες και κινηματογράφος. Αθήνα: Εκδόσεις ΑΓΓΕΛΑΚΗ. σελίδες 18, 25, 34, 88, 109. ISBN 978-960-616-065-3. 
  16. Μποσκοΐτης, Αντώνης. «ΣΙΝΕΜΑ / Ο παλιός αιγυπτιακός κινηματογράφος αναβιώνει στην Αθήνα!». 
  17. «Hassan Al Saifi - Director -Filmography, photos, Video». 
  18. Mahmoud, Fathia. «arz.m.wikipedia». Wkipedia. 
  19. «Nadia Gamal». 
  20. «Nilli Mazloom-IMDb». 
  21. «Nelly Mazloum - Wikipedia». 
  22. «Houda Shams El Den (1925-2002)». 
  23. «Filmography:George Yordanis-Actor». 
  24. Σακάς, Γιάννης (16 Μαρτίου 2013). «Η Μέση Ανατολή σε αναβρασμό». 
  25. ««كار العوالم».. زمان يا رقص». [νεκρός σύνδεσμος]
  26. «بالصور- كيتي وهدى ونيللي راقصات الغرب الأكثر شهرة قبل صافيناز». 
  27. «Egyptian Jews: Down memory lane with famous artists, actors». AL ARABIYA ENGLISH. 
  28. «كيتى.. ابتسامتها المميزة أخفت علاقتها برأفت الهجان وتورطها بشبكة جاسوسية - اليوم السابع». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Ιανουαρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 8 Φεβρουαρίου 2019. 
  29. «Katy on Vimeo». 
  30. «My Great Uncle the spy-The suspenseful Life of Refaat Al-Gammal (aka Jack Beton)». 
  31. «تفاصيل العلاقة بين الراقصة «كيتي» و«رأفت الهجان» في ذكرى ميلادها- بوابة فيتو». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Ιουνίου 2016. Ανακτήθηκε στις 8 Φεβρουαρίου 2019. 
  32. «سر الراقصة كيتي مع الجاسوسية ورأفت الهجان». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Απριλίου 2019. 
  33. «نكشف عن الفنانة «كيتي».. اتُهمت بالجاسوسية وبرأها «السرطان»». 
  34. «For anyone who danced the dancer Kitty? Learn the truth». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Απριλίου 2019. 
  35. «ΜΟΥΣΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ». 
  36. «"Kathy" means dancing and dancing without temptation». [νεκρός σύνδεσμος]
  37. «Learn how to do this super sexy Katie step in 6 mins». Learn how to do this super sexy Katie step in 6 mins - SantaMariaBellydanceAcademy. Helen Bellydance.com. 2019. 
  38. «Journey in search of Kitty...the unknown history of the Egyptian cinema goblin». afesh.net. 17 Αυγούστου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Μαΐου 2021. Ανακτήθηκε στις 20 Μαΐου 2021.