Τα τελευταία δευτερόλεπτα του τελικού μεταξύ ΗΠΑ - ΕΣΣΔ αποτελούν μόνιμο θέμα συζήτησης και διαμάχης. Διαμαρτυρόμενοι για τον τρόπο που έχασαν, οι Αμερικανοί αποχώρησαν από την τελετή απονομής, κατέθεσαν δε ενστάσεις στη FIBA και τη Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή, οι οποίες απορρίφθηκαν. Τα μετάλλιά τους παραμένουν μέχρι σήμερα στα γραφεία της ΔΟΕ. Αν και κάποιοι από τους τότε συμμετέχοντες έχουν εκφράσει την επιθυμία να τα παραλάβουν, κάτι τέτοιο δεν έχει συμβεί, αφού στα ομαδικά αθλήματα τα μετάλλια απονέμονται στους αθλητές ως σύνολο - επομένως πρέπει να συμφωνήσει όλη η δωδεκάδα.
- Τρία δευτερόλεπτα πριν τη λήξη κι ενώ η ΕΣΣΔ προηγείται με 49-48, ο Αμερικανός Νταγκ Κόλινς κερδίζει φάουλ. Με την πρώτη βολή ισοφαρίζει. Καθώς εκτελεί τη δεύτερη, ακούγεται η κόρνα της γραμματείας. Η μπάλα καταλήγει στο καλάθι, οι διαιτητές Ρενάτο Ριγκέτο (Βραζιλία) και Αρτενίκ Αραμπατζιάν (Βουλγαρία) απορούν με την κόρνα αλλά την αγνοούν, οι ΗΠΑ πλέον προηγούνται. Οι Σοβιετικοί επαναφέρουν την μπάλα, όμως 1" πριν τη λήξη, ο Ριγκέτο σφυρίζει και κατευθύνεται στη γραμματεία, βλέποντας το Σοβιετικό βοηθό προπονητή να ωρύεται πάνω απ' το τραπέζι.
- Ο Σοβιετικός πρώτος προπονητής Βλαντιμίρ Κοντράσιν διαμαρτύρεται ότι είχε ζητήσει τάιμ-άουτ, το οποίο η γραμματεία ξέχασε να καλέσει. Ο Ουαλός γ.γ. της FIBA Τζόουνς κατεβαίνει απ' τα επίσημα και συσκέπτεται με τους διαιτητές. Αποφασίζουν να μη δοθεί το τάιμ-άουτ και να ξαναρχίσει το παιχνίδι από τη στιγμή της επαναφοράς (στα 3"). Στο σημείο αυτό ο Κοντράσιν αποφασίζει να περάσει στον αγώνα τον Ιβάν Εντέσκο (θεωρώντας ότι ο συγκεκριμένος, όντας παλαιός παίκτης χάντμπολ, ήταν ο πλέον κατάλληλος για να δώσει μια μακρινή πάσα), παρά το γεγονός ότι με βάση τους ισχύοντες κανονισμούς για το Ολυμπιακό τουρνουά δεν επιτρεπόταν αλλαγή εφόσον δεν δόθηκε το τάιμ-άουτ (μια παράλειψη για την οποία ευθύνονταν οι διαιτητές). Οι Σοβιετικοί δοκιμάζουν μια μπακ-ντορ πάσα αλλά σε κλάσματα δευτερολέπτου ακούγεται η κόρνα. Οι Αμερικανοί νομίζουν ότι σήμανε λήξη και μπαίνουν στο γήπεδο για να πανηγυρίσουν, αποδεικνύεται όμως ότι επρόκειτο για διακοπή εκ μέρους της γραμματείας, διότι ακόμα δεν είχε προλάβει να γυρίσει το χρονόμετρο.
- Το παιχνίδι ξαναρχίζει απ' τα 3". Μέσα στη γενική ένταση, ο Αμερικανός που μαρκάρει την επαναφορά (o Τομ ΜακΜίλεν), ερμηνεύει λάθος μια χειρονομία του Αραμπατζιάν και κάνει κάποια βήματα πίσω, αφήνοντας στον Εντέσκο ανοικτό οπτικό πεδίο. Αυτός κάνει μια μακρινή «πάσα της απελπισίας» στον Αλεξάντρ Μπέλοφ που βρίσκεται στην αμερικανική ρακέτα και διαγκωνίζεται με τους Αμερικανούς ψηλούς. Ο Μπέλοφ πιάνει την μπάλα και πετυχαίνει καλάθι. Ο αγώνας λήγει με τους Σοβιετικούς μπροστά 51-50. Ο Ριγκέτο αρνείται να υπογράψει το φύλλο αγώνα, αλλά τελικά η νίκη κατακυρώνεται στη Σοβιετική Ένωση.
Κανονισμοί και πιθανές ερμηνείες
Επεξεργασία
Οι ΗΠΑ θεώρησαν ότι: Πρώτον, οι διαιτητές έπρεπε να καταλογίσουν τεχνική ποινή στο σοβιετικό πάγκο για τη συμπεριφορά του βοηθού προπονητή, ασχέτως εάν τα παράπονά του ήταν δικαιολογημένα ή όχι. Δεύτερον, η πρώτη απόφαση για επανάληψη των τελευταίων δευτερολέπτων ήταν αντικανονική (η δεύτερη που οφειλόταν στο χρονόμετρο ήταν πλήρως σύννομη). Τρίτον, ο Σοβιετικός που έκανε την τελευταία επαναφορά, πατούσε γραμμή. Τέταρτον, η επιτροπή ενστάσεων της FIBA ήταν πολιτικά προκατειλημμένη εναντίον τους.
Σχετικά με το τι ακριβώς συνέβη, φαίνεται πως όλα ξεκίνησαν απ' την αδυναμία της γραμματείας (αποτελούταν από Γερμανούς που δεν είχαν και τη μεγαλύτερη παράδοση στο μπάσκετ) να φέρει σε πέρας έναν τόσο αμφίρροπο αγώνα. Καταρχάς, ο κανονισμός όριζε ότι τάιμ-άουτ δε ζητείται κατά τη διάρκεια βολών και δε δίνεται μετά τη δεύτερη - έπρεπε να ζητηθεί όταν σφυρίχθηκε το φάουλ, καθώς και να υποδειχθεί εάν ο προπονητής το ήθελε πριν ή ανάμεσα. Οι Σοβιετικοί ισχυρίζονται ότι όντως ο Κοντράσιν, με το που σφυρίχθηκε το φάουλ υπέρ του Κόλινς, ζήτησε απ' τη γραμματεία τάιμ-άουτ μεταξύ των βολών. Πιθανότατα λένε την αλήθεια, γιατί ο Κοντράσιν ήταν πολύ έμπειρος για να ξεχάσει κάτι που γνώριζαν ακόμα και έφηβοι καλαθοσφαιριστές. Σε αυτό λοιπόν το σενάριο, η άπειρη γραμματεία καθυστέρησε για λίγα δευτερόλεπτα να χτυπήσει την κόρνα μετά την πρώτη βολή, με αποτέλεσμα να ακουστεί όταν ο Κόλινς ήδη εκτελούσε τη δεύτερη.
Από εκεί και πέρα, οι διαιτητές ορθώς διέκοψαν τη φάση όταν είδαν τη φασαρία, επίσης ορθώς δεν έδωσαν τάιμ-άουτ αφού ο χρόνος είχε παρέλθει, αλλά λανθασμένα αποφάσισαν να επαναλάβουν τα 3". Επανάληψη μετά από διακοπή λόγω διαμαρτυριών δεν προβλεπόταν από κανέναν κανονισμό, ούτε σύσκεψη με παράγοντες - το παιχνίδι έπρεπε να συνεχιστεί κανονικά και επιπλέον να καταλογιστεί τεχνική ποινή στο μαινόμενο σοβιετικό πάγκο. Φαίνεται ότι οι διαιτητές αρχικά σταμάτησαν τη φάση για να σφυρίξουν την τεχνική ποινή, αλλά όταν αποδείχθηκε πως όλα ξεκίνησαν από λάθος της γραμματείας, πείστηκαν από τον Τζόουνς να θεωρήσουν την τελευταία φάση ως μη γενόμενη και να την ξαναπαίξουν, παρά να αφήσουν το παιχνίδι να τιναχθεί στον αέρα, με ό,τι αυτό σήμαινε σε περιβάλλον Ψυχρού Πολέμου. Χρόνια μετά, ο μεν Τζόουνς δήλωσε ότι όντως παρενέβη ως μη όφειλε, ο δε Ριγκέτο ότι είχε διαφωνήσει με την υπόδειξη, γι' αυτό και δεν υπέγραψε το φύλλο αγώνα.
Σχετικά με το εάν ο Ιβάν Εντέσκο πατούσε γραμμή όταν έκανε επαναφορά, η απάντηση δίνεται από το βίντεο. Στα καρέ της αμερικανικής τηλεόρασης, η οποία χρησιμοποιούσε έγχρωμες κάμερες χαμηλής ανάλυσης, φαίνεται κάποια μικρή επαφή. Οι κάμερες όμως άλλων τηλεοράσεων, οι οποίες τραβούσαν ασπρόμαυρα και σε υψηλότερη ανάλυση, δείχνουν ότι ο Εντέσκο - έστω και για λίγα χιλιοστά - δεν πατούσε τη γραμμή.
Σχετικά τέλος με την επιτροπή ενστάσεων, αυτή είχε πέντε μέλη, εκ των οποίων τρία προέρχονταν από κομμουνιστικές και δύο από καπιταλιστικές χώρες (Ουγγαρία, Κούβα, Πολωνία και Πουέρτο Ρίκο, Ιταλία αντίστοιχα). Ο μόνος όμως που πραγματικά γνώριζε πώς ψήφισαν τα μέλη, ο Ούγγρος πρόεδρος της επιτροπής Φέρεντς Χεπ, απεβίωσε το 1980 χωρίς να αποκαλύψει τίποτα. Ούτως ή άλλως, πάγια πρακτική της FIBA είναι να μην ακυρώνει αποτελέσματα λόγω διαιτητικών αποφάσεων.