Κρανιοεγκεφαλική κάκωση, λέγεται και τραυματική εγκεφαλική βλάβη, είναι μια διαταραχή στη φυσιολογική λειτουργία του εγκεφάλου που προκαλείται από μια εξωτερική δύναμη.[1] Μπορεί να ταξινομηθεί με βάση τη βαρύτητα (από ήπια έως βαριά), τον μηχανισμό (κλειστή ή ανοιχτή/διεισδυτική) ή άλλα χαρακτηριστικά (π.χ. εμφάνιση σε μια συγκεκριμένη περιοχή ή σε μια ευρεία περιοχή).[2] Η κρανιοεγκεφαλική κάκωση είναι μια ευρύτερη κατηγορία που μπορεί να περιλαμβάνει βλάβη σε άλλες δομές όπως το τριχωτό της κεφαλής και το κρανίο. Ο τραυματισμός της κεφαλής μπορεί να προκαλέσει σωματικά (πονοκέφαλος, ναυτία κ.α.), γνωστικά (προσοχή, συγκέντρωση κ.α.), συναισθηματικά και συμπεριφορικά (κατάθλιψη, άγχος κ.α.) συμπτώματα.[3] Τα αποτελέσματα μπορεί να κυμαίνονται από πλήρη ανάρρωση έως κώμα, μόνιμη αναπηρία ή θάνατο.[4][5][6]
Κρανιοεγκεφαλική κάκωση
Η αξονική τομογραφία δείχνει εγκεφαλικές θλάσεις, αιμορραγία εντός των ημισφαιρίων και υποσκληρίδιο αιμάτωμα. Υπάρχει επίσης μετατοπισμένο κάταγμα κρανίου αριστερών εγκάρσιων βρεγματικών και κροταφικών οστών.
Τα αίτια που προκαλούν κρανιοεγκεφαλική κάκωση περιλαμβάνουν πτώσεις, συγκρούσεις οχημάτων και βία.[4] Το εγκεφαλικό τραύμα εμφανίζεται ως συνέπεια μιας ξαφνικής επιτάχυνσης ή επιβράδυνσης εντός του κρανίου ή από έναν περίπλοκο συνδυασμό κίνησης και ξαφνικής πρόσκρουσης. Εκτός από τη βλάβη που προκαλείται τη στιγμή του τραυματισμού, διάφορα γεγονότα μετά τον τραυματισμό μπορεί να οδηγήσουν σε περαιτέρω τραυματισμό. Αυτές οι διεργασίες περιλαμβάνουν αλλαγές στην εγκεφαλική ροή αίματος και στην πίεση μέσα στο κρανίο.[7]
Η διάγνωση του βαθμού της κρανιοεγκεφαλικής κάκωσης πραγματοποιείται με τη χρήση νευρολογικών εξετάσεων, νευροψυχολογικών τεστ, και απεικονιστικών μεθόδων, όπως ακτινογραφία κρανίου, αξονική τομογραφία και μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου. Ανάλογα με τον τύπο, τη θέση και τη βαρύτητα του τραυματισμού, η απαιτούμενη θεραπεία μπορεί να αποτελείται από απλή ανάπαυση ή μπορεί να περιλαμβάνει παρεμβάσεις όπως φάρμακα, αποκατάσταση (φυσικοθεραπεία, λογοθεραπεία), επείγουσα χειρουργική επέμβαση ή χειρουργική επέμβαση χρόνια αργότερα.[4][6][7]
Η κρανιοεγκεφαλική κάκωση ταξινομείται συνήθως με βάση τη βαρύτητα (ήπια, μέτρια, βαριά), τον μηχανισμό (κλειστή ή ανοιχτή/διεισδυτική), και τα ανατομικά χαρακτηριστικά του τραυματισμού (εστιακή ή διάχυτη).[8]
Ανάλογα με τη βαρύτητα της βλάβης, διακρίνονται η ήπια, η μέτρια και η βαριά κρανιοεγκεφαλική κάκωση.[9] Η κλίμακα κώματος Γλασκώβης είναι η πιο συχνά χρησιμοποιούμενη ταξινόμηση για τον προσδιορισμό της βαρύτητας της βλάβης. Σε αυτή την περίπτωση, ο ασθενής λαμβάνει από 3 έως 15 βαθμούς, ανάλογα με το επίπεδο μειωμένης συνείδησης, το οποίο εκτιμάται με το άνοιγμα των ματιών, την ομιλία και τις κινητικές αποκρίσεις στα ερεθίσματα.[10] Η ήπια βλάβη υπολογίζεται σε 13-15 βαθμούς, η μέτρια - σε 9-12, και η βαριά - σε 3-8.[11][12][13]
Ταξινόμηση με βάση τη βαρύτητα της κρανιοεγκεφαλικής κάκωσης[3]
Κλίμακα κώματος Γλασκώβης
Διάρκεια της μετατραυματικής αμνησίας
Απώλεια συνείδησης
Αλοίωση συνείδησης / ψυχικής κατάστασης
Απεικονιστικές μέθοδοι
Ήπια
13–15
< 1 μέρα
0–30 λεπτά
από μία στιγμή έως 24 ώρες
φυσιολογική απεικόνιση δομής
Μέτρια
9–12
> 1 to < 7 μέρες
> 30 λεπτά με < 24 ώρες
πάνω από 24 ώρες. Βαρύτητα με βάση κι άλλα κριτήρια
φυσιολογική ή μη φυσιολογική απεικόνιση δομής
Βαριά
3–8
> 7 μέρες
> 24 ώρες
Σημείωση: Για λόγους κατηγοριοποίησης τραυματισμών, η κλίμακα κώματος Γλασκώβης μετράται σε ή μετά από 24 ώρες.
Απεικόνιση των μηνίγγων. Η κάκωση είναι ανοιχτή όταν υπάρχει διάτρηση της σκληρής μήνιγγας (dura matter).
Αν το κρανίο έχει σπάσει ή όχι η κάκωση διακρίνεται σε ανοιχτή ή κλειστή. Στην περίπτωση ανοιχτού τραύματος, το κρανίο έχει ραγίσει ή σπάσει κάτι το οποίο οδηγεί στην αιμοραγία, και παρατηρούνται και άλλα νευρολογικά συμπτώματα, όπως υπνηλία κ.α. Στην ανοιχτή πληγή η σκληρή μήνιγγα έχει υποστεί βλάβη. Ειδική περίπτωση ανοιχτού τραύματος είναι η εκροή εγκεφαλονωτιαίου υγρού από τη μύτη ή το αυτί ως αποτέλεσμα κατάγματος των οστών της βάσης του κρανίου. Σε μια κλειστή κρανιοεγκεφαλική κάκωση, η σκληρή μήνιγγα παραμένει ανέπαφη.
Υπάρχουν επίσης συστήματα για την ταξινόμηση της βλάβης με βάση τα παθολογικά χαρακτηριστικά της.[9] Η βλάβη μπορεί να είναι εξω-παρεγχυματική (που εμφανίζεται εντός του κρανίου αλλά εκτός του εγκεφάλου) ή ενδο-παρεγχυματική (που εμφανίζεται εντός του εγκεφαλικού ιστού).[14] Η βλάβη μπορεί επίσης να είναι εστιακή ή διάχυτη, δηλαδή να περιορίζεται σε συγκεκριμένες περιοχές ή να κατανέμεται με πιο γενικό τρόπο. Είναι σύνηθες, ωστόσο, και οι δύο παραπάνω τύποι τραυματισμού να συνυπάρχουν σε μια δεδομένη περίπτωση (π.χ. εξω-παρεγχυματική και εστιακή).[15]
Κλινικές μορφές κρανιοεγκεφαλικής κάκωσης:
Κάταγμα κρανίου - οποιοδήποτε σπάσιμο του κρανίου. Υπάρχουν πολλοί τύποι καταγμάτων του κρανίου, αλλά μόνο μία κύρια αιτία: μια πρόσκρουση ή ένα χτύπημα στο κεφάλι που είναι αρκετά δυνατό για να σπάσει το οστό. Ένας τραυματισμός στον εγκέφαλο μπορεί επίσης να περιλαμβάνει κάταγμα του κρανίου, αλλά αυτό δεν συμβαίνει πάντα.[16]
Εγκεφαλική διάσειση - βλάβη της νευρολογικής λειτουργίας που προκαλείται από τραύμα. Όλα τα συμπτώματα που εμφανίζονται μετά από διάσειση συνήθως εξαφανίζονται με την πάροδο του χρόνου (μέσα σε λίγες ημέρες - 7-10 ημέρες). Τα επίμονα συμπτώματα είναι σημάδι πιο σοβαρής εγκεφαλικής βλάβης. Μια διάσειση μπορεί να συνοδεύεται ή όχι από απώλεια συνείδησης. Τα κύρια κριτήρια για τη σοβαρότητα μιας διάσεισης είναι η διάρκεια (από λίγα δευτερόλεπτα έως 5 - σε ορισμένες πηγές έως και 20 - λεπτά) και το επακόλουθο βάθος απώλειας συνείδησης και αμνησίας. Τα μη ειδικά συμπτώματα περιλαμβάνουν ναυτία, έμετο, ωχρότητα του δέρματος, και καρδιακές διαταραχές. Η νευρολογική εξέταση είναι συνήθως φυσιολογική, αλλά μπορεί να σημειωθούν σωματικά συμπτώματα (πονοκέφαλος), γνωστικά συμπτώματα (απώλεια συνείδησης, αμνησία), αλλαγές συμπεριφοράς, γνωστική εξασθένηση ή διαταραχή του ύπνου. Μερικές από αυτές τις επιπτώσεις μπορεί να συνεχιστούν για αρκετούς μήνες μετά τον τραυματισμό.
Απεικόνιση διαφόρων τύπων ενδοκρανιακού αιματώματος (αριστερά έως δεξιά) - επισκληρίδιο αιμάτωμα, υποσκληρίδιο αιμάτωμα και ενδοεγκεφαλικό αιμάτωμα.Εγκεφαλική θλάση - εκχύμωση του εγκεφαλικού ιστού (αναμειγνύεται με φυσιολογικό εγκεφαλικό ιστό). Διακρίνεται σε ήπια, μέτρια και βαριά. Η θλάση του εγκεφάλου εκδηλώνεται ως μια μελανιασμένη πληγή του εγκεφαλικού ιστού. Ο μώλωπας προκύπτει όταν ένα εξωτερικό αντικείμενο χτυπά το τοίχωμα του κρανίου, και στη θέση της άμεσης πρόσκρουσης ο εγκέφαλος μελανιάζει, όπως επίσης και στην αντίθετη πλευρά του εγκεφάλου λόγω της επιβράδυνσης του εγκεφάλου κατά την κίνηση του εγκεφαλικού ιστού. Οι κλινικές εκδηλώσεις εξαρτώνται από τη θέση του μώλωπα και περιλαμβάνουν αλλαγές στην ψυχική κατάσταση, αυξημένη υπνηλία, σύγχυση και διέγερση. Μικρές ενδοπαρεγχυματικές αιμορραγίες και οίδημα του περιβάλλοντος ιστού μπορούν συχνά να παρατηρηθούν στην αξονική τομογραφία.
Διάχυτη αξονική βλάβη - σοβαρή βλάβη στη λευκή ουσία του εγκεφάλου ως αποτέλεσμα δύναμης που προκαλείται από ισχυρή επιτάχυνση ή επιβράδυνση του εγκεφάλου.
Κατά τον προσδιορισμό του τύπου της κρανιοεγκεφαλικής κάκωσης μπορούν να παρατηρηθούν διάφοροι συνδυασμοί τραυματισμών της κεφαλής: θλάση και συμπίεση από αιμάτωμα, θλάση και υπαραχνοειδής αιμορραγία, διάχυτη αξονική βλάβη και θλάση, θλάση του εγκεφάλου με συμπίεση από αιμάτωμα και υπαραχνοειδής αιμορραγία.
Τα συμπτώματα της κρανιοεγκεφαλικής κάκωσης ποικίλλουν ανάλογα με το είδος, τη θέση και τη βαρύτητα του τραυματισμού. Οι τραυματισμοί της κεφαλής μπορεί να είναι εστιακοί ή διάχυτοι. Αυτό σημαίνει ότι ορισμένα συμπτώματα εμφανίζονται αμέσως, ενώ άλλα μπορεί να εμφανιστούν αρκετές ημέρες ή και εβδομάδες αργότερα και να εξελιχθούν με την πάροδο του χρόνου. Ένα άτομο με την κάκωση μπορεί να χάσει ή όχι τις αισθήσεις του. Η απώλεια συνείδησης, που μερικές φορές αποκαλείται συσκότιση, δεν σημαίνει απαραίτητα ότι η βλάβη είναι σοβαρή, ειδικά εάν η συσκότιση διαρκεί μόνο για μικρό χρονικό διάστημα.[17]
Ένα άτομο με ήπια κρανιοεγκεφαλική κάκωση μπορεί να εμφανίσει οποιοδήποτε από τα ακόλουθα[17]:
Πονοκέφαλο
Σύγχυση
Λιποθυμία
Ζάλη
Θολή όραση
Κουδούνισμα στα αυτιά, γνωστό και ως εμβοές
Κούραση ή υπνηλία
Κακή γεύση στο στόμα
Αλλαγή στις συνήθειες ύπνου
Αλλαγές συμπεριφοράς ή διάθεσης
Προβλήματα με τη μνήμη, τη συγκέντρωση, την προσοχή ή τη σκέψη
Απώλεια συνείδησης που διαρκεί μερικά δευτερόλεπτα έως λεπτά
Ευαισθησία στο φως ή τον ήχο
Ναυτία ή έμετος
Το άνισο μέγεθος της κόρης (ανισοκορία) είναι ένα σημάδι σοβαρού εγκεφαλικού τραυματισμού.[18]
Ένα άτομο με μέτρια ή βαριά κρανιοεγκεφαλική κάκωση μπορεί να εμφανίσει συμπτώματα ήπιας κάκωσης, όπως επίσης οποιοδήποτε από τα ακόλουθα[17]:
Πονοκέφαλος που επιδεινώνεται ή δεν υποχωρεί
Απώλεια όρασης στο ένα ή και στα δύο μάτια
Επανειλημμένος έμετος ή συνεχής ναυτία
Μπερδεμένη ομιλία
Σπασμοί ή επιληπτικές κρίσεις
Αδυναμία ξυπνήματος
Διεύρυνση της κόρης του ενός ή και των δύο ματιών
Μούδιασμα ή μυρμήγκιασμα των χεριών ή των ποδιών
Ασυντόνιστες ή «αδέξιες» κινήσεις
Αυξημένη σύγχυση, ανησυχία ή διέγερση
Απώλεια συνείδησης που διαρκεί από λίγα λεπτά έως ώρες
Οι πάροχοι υγειονομικής περίθαλψης χρησιμοποιούν διαφορετικές εξετάσεις για τη διάγνωση της κρανιοεγκεφαλικής κάκωσης. Εκτός από τους νευρολογικούς ελέγχους (ερωτήσεις που βοηθούν στην αξιολόγηση του πόσο καλά λειτουργεί ο εγκέφαλος και το σώμα ενός ασθενούς με κάκωση), χρησιμοποιούνται επίσης ορισμένες εις βάθος εξετάσεις, οι οποίες βοηθούν στην αποκάλυψη των επιπέδων τραυματισμού ή βλάβης σε ασθενείς με τραυματισμό της κεφαλής.[19] Οι εξετάσεις που χρησιμοποιούνται είναι[19]:
Απεικονιστικές μέθοδοι - ανάλογα τη βαρύτητα της κάκωσης μπορεί να χρησιμοποιηθεί ακτινογραφία κρανίου, αξονική τομογραφία, και μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου.
Κλίμακα κώματος Γλασκώβης - η κλίμακα αυτή βοηθά στη μέτρηση της λειτουργίας του ατόμου, όπως η ικανότητα ομιλίας, η ικανότητα ανοίγματος ματιών, και η ικανότητα κίνησης.
Μέτρηση του επιπέδου της κάκωσης - μερικές φορές η βλάβη κατατάσσεται με βάση το επίπεδο συνείδησης, την απώλεια μνήμης και τη βαθμολογία κλίμακας κώματος Γλασκώβης του ατόμου.[20]
Άλλες εξετάσεις - ορισμένες φορές χρησιμοποιούνται διάφορες εξετάσεις, όπως τεστ ομιλίας και γλώσσας, τεστ κοινωνικών και επικοινωνιακών δεξιοτήτων και σενάρια παιχνιδιού ρόλων, τεστ ικανότητας κατάποσης, τεστ ικανότητας αναπνοής και πνευμονικής λειτουργίας, γνωστικά τεστ, και νευροψυχολογικές αξιολογήσεις.
Εξετάσεις αίματος - αποτελεί έναν αναδυόμενο τομέα έρευνας για τον προσδιορισμό του τραυματισμού της κεφαλής.
Η ταξινόμηση βάδισης του Άμστερνταμ διευκολύνει την αξιολόγηση του προτύπου βάδισης σε ασθενείς μετά από τραυματική εγκεφαλική βλάβη. Βοηθά στη διευκόλυνση της επικοινωνίας στη διεπιστημονική ομάδα μεταξύ των προσβεβλημένων ατόμων, γιατρών, φυσιοθεραπευτών και εργοθεραπευτών.
Υπάρχει μια ποικιλία θεραπειών που μπορούν να βοηθήσουν ένα άτομο με τραυματισμό της κεφαλής να ανακάμψει και μερικές φορές μπορούν να μειώσουν ή να εξαλείψουν ορισμένα σωματικά, συναισθηματικά και γνωστικά προβλήματα που σχετίζονται με την κρανιοεγκεφαλική κάκωση. Οι ιδιαιτερότητες της θεραπείας, συμπεριλαμβανομένου του τύπου, της ρύθμισης και της διάρκειας, εξαρτώνται από το πόσο σοβαρός είναι ο τραυματισμός και από την περιοχή του εγκεφάλου που τραυματίστηκε.[21] Ένα από τα κρίσιμα στοιχεία για την πρόγνωση ενός ατόμου είναι η σοβαρότητα του τραυματισμού. Αν και ο εγκεφαλικός τραυματισμός συμβαίνει συχνά τη στιγμή της πρόσκρουσης στο κεφάλι, μεγάλο μέρος της βλάβης που σχετίζεται με τη βαριά κάκωση αναπτύσσεται από δευτερογενείς τραυματισμούς που συμβαίνουν ημέρες ή εβδομάδες μετά το αρχικό τραύμα.[22]
Η επείγουσα περίθαλψη επικεντρώνεται γενικά στη σταθεροποίηση και στη διατήρηση του ασθενούς στη ζωή, συμπεριλαμβανομένης της διασφάλισης ότι ο εγκέφαλος λαμβάνει αρκετό οξυγόνο, στον έλεγχο του αίματος και της εγκεφαλικής πίεσης και στην πρόληψη περαιτέρω τραυματισμού στο κεφάλι ή στον αυχένα. Μόλις η κατάσταση του ασθενή σταθεροποιηθεί, μπορούν να ξεκινήσουν άλλοι τύποι φροντίδας. Ορισμένες φορές είναι αναγκαία η χειρουργική επέμβαση ως μέρος της επείγουσας περίθαλψης για να μειωθεί η βλάβη στον εγκέφαλο. Η επέμβαση μπορεί να περιλαμβάνει την αφαίρεση θρόμβων αίματος ή λιμνάζοντος αίματος, την αποκατάσταση του κατάγματος κρανίου και την ανακούφιση από την πίεση μέσα στο κρανίο (ονομάζεται ενδοκρανιακή πίεση).[21]
Στην περίπτωση μιας ήπιας κρανιοεγκεφαλικής κάκωσης (εγκεφαλική διάσειση) μπορεί να μην απαιτηθεί ειδική θεραπεία εκτός από ανάπαυση. Εάν ένα άτομο επιστρέψει στις κανονικές του δραστηριότητες πολύ νωρίς και αρχίσει να εμφανίζει συμπτώματα, η διαδικασία επούλωσης μπορεί να διαρκέσει πολύ περισσότερο.[21] Επιπλέον, το αλκοόλ και άλλα φάρμακα μπορούν να επιβραδύνουν την ανάρρωση και να αυξήσουν τις πιθανότητες επανατραυματισμού.[22] Ο επανατραυματισμός κατά τη διάρκεια της ανάρρωσης μπορεί να επιβραδύνει την επούλωση και να αυξήσει τις πιθανότητες για μακροπρόθεσμα προβλήματα, συμπεριλαμβανομένης της μόνιμης εγκεφαλικής βλάβης, ακόμη και θανάτου.[23]
Η φαρμακευτική αγωγή χρησιμοποιείται για τη θεραπεία των συμπτωμάτων και για τη μείωση του κινδύνου ορισμένων καταστάσεων που σχετίζονται με αυτήν. Μερικά φάρμακα είναι χρήσιμα αμέσως μετά τον τραυματισμό, ενώ άλλα θεραπεύουν συμπτώματα και προβλήματα που σχετίζονται με την ανάρρωση λίγο καιρό μετά τον αρχικό τραυματισμό. Τα φάρμακα που συνήθως χρησιμοποιούνται είναι τα αντιπηκτικά για την πρόληψη των θρόμβων του αίματος και τη βελτίωση της ροής του, τα αντισπασμωδικά για την πρόληψη των επιληπτικών κρίσεων, τα διουρητικά που βοηθούν στην απομάκρυνση του υγρού που μπορεί να αυξήσει την πίεση μέσα στον εγκέφαλο, τα μυοχαλαρωτικά για τη μείωση των μυϊκών σπασμών και για τη χαλάρωση των συσπασμένων μυών, τα αγχολυτικά για τη μείωση των συναισθημάτων νευρικότητας και φόβου, τα αντικαταθλιπτικά για τη θεραπεία των συμπτωμάτων της κατάθλιψης και της αστάθειας της διάθεσης, και τα διεγερτικά για την αύξηση της εγρήγορσης και της προσοχής.[21]
Η αποκατάσταση μπορεί να περιλαμβάνει πολλά διαφορετικά είδη θεραπείας για σωματικές, συναισθηματικές και γνωστικές δυσκολίες και για μια ποικιλία δραστηριοτήτων, όπως η καθημερινή αυτοφροντίδα, η οδήγηση και η αλληλεπίδραση με άλλους. Ανάλογα με τον τραυματισμό, αυτές οι θεραπείες μπορεί να χρειαστούν μόνο για λίγο μετά τον τραυματισμό, περιστασιακά σε όλη τη διάρκεια της ζωής ενός ατόμου ή σε συνεχή βάση. Η θεραπεία ξεκινά συνήθως στο νοσοκομείο και μπορεί να συνεχιστεί σε εξειδικευμένο κέντρο αποκατάστασης που περιλαμβάνει έναν αριθμό ειδικών υγειονομικής περίθαλψης.[24][22] Συχνά ένα εξειδικευμένο πρόγραμμα αποκατάστασης είναι απαραίτητο για να εξυπηρετηθούν συγκεκριμένες ανάγκες ενός ατόμου και να βελτιωθούν οι ικανότητές του να λειτουργεί στο σπίτι και στην κοινότητα.[21] Οι θεραπείες αποκατάστασης μπορούν να περιλαμβάνουν τη φυσικοθεραπεία, την εργοθεραπεία, τη λογοθεραπεία, την ψυχολογική συμβουλευτική, και τη γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία.[25]
