Κυβέρνηση Γεωργίου Παπαδόπουλου 1967


Η κυβέρνηση Γεωργίου Παπαδόπουλου (Δεκέμβριος 1967 - Οκτώβριος 1973), αυτο-ονομαζόμενη «Ἐθνική Ἐπαναστατική Κυβέρνησις», σχηματίστηκε από τους πραξικοπηματίες της 21ης Απριλίου[1][2] και παρέμεινε στην εξουσία 5 χρόνια και 10 μήνες. Ήταν η δεύτερη και μακροβιότερη κυβέρνηση της Χούντας των Συνταγματαρχών, διαδεχόμενη την Κυβέρνηση Κωνσταντίνου Κόλλια του 1967.

Κυβέρνηση Γεωργίου Παπαδόπουλου 1967-1973
Βασίλειον της Ελλάδος
Στρατιωτική Δικτατορία (1967-1974)
Ημερομηνία σχηματισμού13 Δεκεμβρίου 1967
Ημερομηνία διάλυσης8 Οκτωβρίου 1973
Πρόσωπα και δομές
Αρχηγός ΚράτουςΚωνσταντίνος Β΄ της Ελλάδας - Γεώργιος Ζωιτάκης («Αντιβασιλέας»)
Γεώργιος Παπαδόπουλος (Πρόεδρος της «Δημοκρατίας») (από 1η Ιουνίου 1973)
Πρόεδρος ΚυβέρνησηςΓεώργιος Παπαδόπουλος
Αντιπρόεδρος ΚυβέρνησηςΣτυλιανός Παττακός
Δημήτριος Πατίλης (20 Ιουνίου 1968 -25 Αυγούστου 1971)
Νικόλαος Μακαρέζος (25 Αυγούστου 1971 - 28 Σεπτεμβρίου 1973)
Συνολικός αριθμός Μελών88
Κατάσταση στο νομοθετικό σώμαΔικτατορική κυβέρνηση
Ιστορία
ΕκλογέςΕπιβολή με στρατιωτικό πραξικόπημα
Θητεία νομοθετικού σώματοςΑναστολή των εργασιών της Βουλής επ΄ αόριστον
ΠροηγούμενηΚυβέρνηση Κωνσταντίνου Κόλλια 1967
ΔιάδοχηΚυβέρνηση Σπύρου Μαρκεζίνη 1973

Μετά το αποτυχημένο Αντικίνημα της 13ης Δεκεμβρίου του οποίου ηγείτο ο βασιλιάς Κωνσταντίνος και την φυγή τόσο της βασιλικής οικογένειας όσο και του Πρωθυπουργού στο εξωτερικό (Ρώμη), την εξουσία ανέλαβε η λεγόμενη «Επαναστατική Επιτροπή» που την αποτελούσαν οι Γεώργιος Παπαδόπουλος, Στυλιανός Παττακός και Νικόλαος Μακαρέζος.

Επί κυβερνήσεως Παπαδόπουλου, και συγκεκριμένα τον Μάρτιο του 1968 ολοκληρώθηκε η επεξεργασία του νέου Συντάγματος που είχε ήδη αρχίσει από την προηγούμενη κυβέρνηση. Στις 29 Σεπτεμβρίου του 1968 με το δημοψήφισμα που διενέργησε η κυβέρνηση, ο ελληνικός λαός επικύρωσε το νέο Σύνταγμα που τέθηκε αμέσως εν ισχύ. Ωστόσο, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος χαλκεύτηκαν από την Κυβέρνηση, προκειμένου να δώσουν λαϊκή αποδοχή στις ενέργειές της.[3]
Η πραγματική γνώμη του ελληνικού λαού προς το καθεστώς της 21ης Απριλίου 1967, θα εκφραστεί πρώτη φορά στη κηδεία του Γεωργίου Παπανδρέου. Ο Γ. Παπανδρέου ήταν ο τελευταίος πολιτικός που είχε ψηφιστεί από τον ελληνικό λαό και μάλιστα με πολύ μεγάλο ποσοστό, ωστόσο μετά την επιβολή της δικτατορία ζούσε σε κατ΄ οίκον περιορισμό. Την 1η Νοεμβρίου του 1968 θα αποβιώσει ήδη νοσηλευόμενος στο νοσοκομείο Ευαγγελισμός και η κηδεία του (που η κυβέρνηση υποτιμώντας τις λαϊκές αντιδράσεις επέτρεψε να γίνει δημόσια) που θα γίνει στις 3 Νοεμβρίου στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών, θα δώσει για πρώτη φορά την ευκαιρία στον κόσμο (σε περίπου 300.000 Αθηναίους υπολογίζονται οι συμμετέχοντες στην πομπή από την Μητρόπολη έως το νεκροταφείο) και υπό το πρόσχημα της τελετής να διαδηλώσει την αντίθεσή του στο καθεστώς. [4]
Ωστόσο, το πρώτο χτύπημα εναντίον της κυβέρνησης είχε έρθει τρεις μήνες πριν, στις 13 Αυγούστου, με την απόπειρα δολοφονίας του Γεώργιου Παπαδόπουλου από τον Αλέκο Παναγούλη. Ο Παναγούλης απέτυχε να δολοφονήσει τον Πρωθυπουργό και μάλιστα συνελήφθη, αλλά η πράξη του καταγράφηκε ως η πρώτη δημόσια αντίδραση κατά του καθεστώτος.

Ο Αλέκος Παναγούλης


Στις 23 Μαΐου του 1973, αξιωματικοί και υπαξιωματικοί του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού προχώρησαν σε κίνημα κατά του καθεστώτος. Αν και το Κίνημα δεν τελεσφόρησε γιατί προδόθηκε η ανταρσία εν τη γενέσει της, ωστόσο γνώρισε πανευρωπαϊκή δημοσιότητα, συμβάλλοντας στην ενδυνάμωση των αντιδράσεων εναντίον της Χούντας. Σαν απάντηση, ο Γεώργιος Παπαδόπουλος, θεωρώντας τον Βασιλιά ως υποκινητή της ανταρσίας, προχώρησε στην έκπτωσή του από το αξίωμα και στην ανακήρυξη της χώρας σε Προεδρική Δημοκρατία. (δείτε και : Σχέδιο φιλελευθεροποίησης (Χούντα)
Με την Συντακτική Πράξη «Περί εγκαθιδρύσεως πολιτεύματος Προεδρικής Κοινοβουλευτικής Δημοκατίας, τροποποιήσεως του Συντάγματος και διενέργειας δημοψηφίσματος», η κυβέρνηση εγκαθίδρυσε το πολίτευμα της Προεδρικής Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας, κηρύσσοντας έκπτωτο τον Βασιλέα και τους διαδόχους του, διόρισε προσωρινό Πρόεδρο της Δημοκρατίας τον ήδη Πρωθυπουργό, και εξήγγειλε την διενέργεια δημοψηφίσματος μέχρι το τέλος Ιουλίου 1973, για να νομιμοποιήσει με την ψήφο του ο λαός, το νέο πολίτευμα. Επίσης ορίστηκε ως έμβλημα του Προέδρου της Δημοκρατίας ο αναγεννώμενος εκ της τέφρας του Φοίνιξ. [5]

Στις 29 Ιουλίου 1973 πραγματοποιήθηκε το δημοψήφισμα, το οποίο με συντριπτική πλειοψηφία (που όμως οι ιστορικοί θεωρούν κατασκευασμένη)[εκκρεμεί παραπομπή], επικύρωσε την αλλαγή του πολιτεύματος και την ανάδειξη του Γεωργίου Παπαδόπουλου ως Προέδρου της Δημοκρατίας.
Ο Γ. Παπαδόπουλος θα προχωρήσει στην διεξαγωγή σειράς συνομιλιών με όσους (λιγοστούς) πολιτικούς είναι διατεθειμένοι να τον ακούσουν, προκειμένου να ορίσει τον διάδοχό του στην κυβέρνηση. Οι συνομιλίες καρποφόρησαν με τον αρχηγό του Κόμματος Προοδευτικών, Σπυρίδωνα Μαρκεζίνη, ο οποίος στις 8 Οκτωβρίου σχημάτισε κυβέρνηση.

Αρχική σύνθεση υπουργικού συμβουλίου (Δεκέμβριος 1967 - Νοέμβριος 1968) Επεξεργασία

  • «Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης» : Στυλιανός Παττακός
  • «Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης (β΄)»: Δημήτριος Πατίλης (από 20 Ιουνίου 1968)
- αντικαταστάθηκε στις 5 Ιανουαρίου 1968 από τον Ιούλιο Ευλαμπίου
  • «Υπουργός Εθνικής Αμύνης» : Γεώργιος Παπαδόπουλος
  • «Υφυπουργός Εθνικής Αμύνης» : -
  • «Υπουργός Εξωτερικών» : Παναγιώτης Πιπινέλης - (πρώην Πρωθυπουργός)
  • «Υφυπουργός Εξωτερικών»  : Γεώργιος Τσιστόπουλος (από 1η Φεβρουαρίου 1968
  • «Μόνιμος Υφυπουργός Εξωτερικών» : Γεώργιος Χριστόπουλος (πρέσβυς)
παραιτήθηκε στις 21 Νοεμβρίου 1968
- αντικαταστάθηκε στις 20 Ιουνίου 1968 από τον Ιωάννη Τριανταφυλλόπουλο - (καθηγητής «Ιστορίας του Δικαίου» στο Πανεπιστήμιο Αθηνών)
- παραιτήθηκε στις 9 Ιουλίου 1968 και τα καθήκοντά του ανέλαβε προσωρινά ο υπουργός Οικονομικών
- στις 24 Ιουλίου 1968 διορίστηκε ο Ηλίας Κυριακόπουλος - (Συνταγματολόγος, καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών)
  • «Υπουργός Εσωτερικών» : Στυλιανός Παττακός - (Ταξίαρχος Τεθωρακισμένων)
  • «Υπουργός Δημοσίας Τάξεως»: Παύλος Τοτόμης - (Οικονομολόγος)
- αντικαταστάθηκε στις 18 Δεκεμβρίου 1967 από τον Παναγιώτη Τζεβελέκο - (Αντιστράτηγος ε.α)
- παραιτήθηκε την 1η Ιουλίου 1968 και η θέση έμεινε κενή
- αντικαταστάθηκε στις 20 Ιουνίου 1968 από τον Νικήτα Σιώρη - (Οικονομολόγος)
- αντικαταστάθηκε στις 20 Ιουνίου 1968 από τον Επαμεινώνδα Τσέλλο - (πρώην Υπουργός και γενικός διευθυντής του ΟΤΕ)
- αντικαταστάθηκε στις 20 Ιουνίου 1968 από τον Σπυρίδωνα Λιζάρδο
- αντικαταστάθηκε στις 20 Ιουνίου 1968 από τον Λουκά Πάτρα - (καθηγητής Α.Π.Θ.)
- αντικαταστάθηκε στις 20 Ιουνίου 1968 από τον Ηλία Δημητρά - (κοινωνιολόγος)
- αντικαταστάθηκε στις 20 Ιουνίου 1968 από τον Ιωάννη Χολέβα - (καθηγητής Ανωτάτης Βιομηχανικής Σχολής Θεσσαλονίκης)
- αντικαταστάθηκε στις 20 Ιουνίου 1968 από τον Απόστολο Βογιατζή - (δικηγόρος)
  • «Υπουργός Προεδρείας της Κυβερνήσεως» : Γεώργιος Παπαδόπουλος
  • «Υπουργός - Αναπληρωτής Προεδρίας της Κυβερνήσεως» [7] : Ιωάννης Αγαθαγγέλου - (δικηγόρος) (από 1η Φεβρουαρίου 1968 )
  • «Υφυπουργός της Προεδρείας της Κυβερνήσεως» : Μιχαήλ Σιδεράτος
- αντικαταστάθηκε στις 20 Ιουνίου 1968 από τον Κωνσταντίνο Βοβολίνη - (δημσιογράφος)
- παραιτήθηκε στις 20 Ιουνίου 1968 και η θέση έμεινε κενή
  • «Υπουργός άνευ Χαρτοφυλακίου» : Δημήτριος Πατίλης (από 20 Ιουνίου 1968)
 
Θεσσαλονίκη, δεκαετία 1970

Σύνθεση υπουργικού συμβουλίου (21 Νοεμβρίου 1968 - 25 Αυγούστου 1971) Επεξεργασία

Στις 21 Νοεμβρίου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, το νομοθετικό διάταγμα υπ΄αριθμόν 1, ο «Νόμος περί Υπουργικού Συμβουλίου και Υπουργών» το οποίο έφερε αλλαγές στην δομή της κυβέρνησης και των υπουργείων.
Συγκεκριμένα, με αυτό το διάταγμα, δημιουργήθηκε το «Κυβερνητικό Πολιτικό Συμβούλιο», και τα : «Υπουργικό Συμβούλιο Οικονομικής Πολιτικής», «Κοινωνικής Πολιτικής» και «Εθνικής Πολιτικής».
Καταργήθηκε το «Υπουργείο Υγιεινής», και το «Υπουργείο Κοινωνικής Προνοίας» μετονομάστηκε σε «Υπουργείο Κοινωνικών Υπηρεσιών». Οι αρμοδιότητές του αφορούσαν στην εποπτεία όλων των φορέων της κοινωνικής ασφάλισης, νομικών προσώπων δημοσίου και ιδιωτικού δικαίου, κοινωφελών ιδρυμάτων κα σωματείων, καθώς όλων των νομικών προσώπων ή υπηρεσιών που εφάρμοζαν την απευθείας κοινωνική ασφάλιση.
Άλλαξε η σειρά των Υπουργείων, αναβαθμίζοντας το «Υπουργείο Προεδρίας της Κυβερνήσεως»
Δημιουργήθηκε θέση «Υφυπουργού Εξωτερικών» στην οποία διορίζεται Υφυπουργός μόνο σε περίπτωση που η θέση του «Μονίμου Υφυπουργού Εξωτερικών» είναι κενή.
Συστάθηκε η «Γενική Διεύθυνση Γραφείου Πρωθυπουργού» ή οποία αντικατέστησε το «Πολιτικό γραφείο του Πρωθυπουργού»
Στο «Υπουργείο Προεδρίας της Κυβερνήσεως» υπήχθησαν «Διεύθυνση Γραμμάτων - Θεάτρου και Κινηματογράφου» και η «Διεύθυνση Καλών Τεχνών» που μέχρι τότε ήταν αρμοδιότητα του «Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων», ενώ και σε άλλα υπουργεία έγιναν μεταφορές αρμοδιοτήτων.[8] Με το νομοθετικό διάταγμα 585 του 1970, το οποίο τροποποίησε το προηγούμενο του 1968, συστάθηκαν 3 θέσεις «Υφυπουργών παρά τω Πρωθυπουργώ», ενώ διατηρήθηκαν οι 2 θέσεις «Υφυπουργών Προεδρίας της Κυβερνήσεως».
Συστάθηκε θέση «Μόνιμου Υφυπουργού Εθνικής Άμυνας» στην οποία θα διοριζόταν ο εκάστοτε αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων της χώρας, ο οποίος θα είχε και την υποχρέωση να αντιπροσωπεύει την Ελλάδα σε διεθνή πολιτικά όργανα αντί του Υπουργού.
[9]
Ολόκληρη η νομοθεσία κωδικοποιήθηκε στο βασιλικό διάταγμα υπ΄αριθμόν 500 του 1970 [5]


  • «Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης» : Στυλιανός Παττακός
  • «Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης (β΄)»: Δημήτριος Πατίλης
  • «Υπουργός Προεδρείας της Κυβερνήσεως» : Γεώργιος Παπαδόπουλος
  • «Υπουργός - Αναπληρωτής Προεδρίας της Κυβερνήσεως»: Ιωάννης Αγαθαγγέλου
  • «Υφυπουργός της Προεδρείας της Κυβερνήσεως» : Κωνσταντίνος Βοβολίνης
  • «Υφυπουργός της Προεδρείας της Κυβερνήσεως (β΄)» : Δημήτριος Τσάκωνας (από 31 Μαρτίου 1970)
  • «Υπουργός Συντονισμού» : Νικόλαος Μακαρέζος
  • «Αναπληρωτής Υπουργός Συντονισμού»: Ιωάννης Ροδινός Ορλάνδος
- αντικαταστάθηκε στις 28 Ιουνίου 1969 από τον Εμμανουήλ Φθενάκη
  • «Υφυπουργός Συντονισμού»: Ιούλιος Ευλαμπίου
- αντικαταστάθηκε στις 28 Ιουνίου 1969 από τον Μιχαήλ Κοζώνη
  • «Υπουργός Εξωτερικών» : Παναγιώτης Πιπινέλης
- στις 21 Ιουλίου του 1970 και λόγω του θανάτου του Παναγιώτη Πιπινέλη (19 Ιουλίου 1970) ανέλαβε ο Πρωθυπουργός
  • «Υφυπουργός Εξωτερικών»  : Γεώργιος Τσιστόπουλος
- αντικαταστάθηκε στις 21 Ιουλίου 1970 από τον Χρήστο Ξανθόπουλο - Παλαμά
  • «Μόνιμος Υφυπουργός Εξωτερικών» : -
  • «Υπουργός Εθνικής Αμύνης» : Γεώργιος Παπαδόπουλος
  • «Υφυπουργός Εθνικής Αμύνης» : -
  • «Μόνιμος Υφυπουργός Εθνικής Αμύνης» : -
  • «Υπουργός Δικαιοσύνης» : Ηλίας Κυριακόπουλος
αντικαταστάθηκε στις 29 Ιουνίου 1970 από τον Άγγελο Τσουκαλά - (ποινικολόγος)
  • «Υπουργός Εσωτερικών» : Στυλιανός Παττακός
  • «Υπουργός Οικονομικών» : Αδαμάντιος Ανδρουτσόπουλος
  • «Υφυπουργός Οικονομικών» : Νικήτας Σιώρης
- αντικαταστάθηκε την 1η Φεβρουαρίου 1969 από τον Μιχαήλ Κοζώνη - (οικονομολόγος)
- παραιτήθηκε στις 16 Ιανουαρίου 1971 και η θέση έμεινε κενή
  • «Υπουργός Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων» : Θεοφύλακτος Παπακωνσταντίνου
- αντικαταστάθηκε στις 20 Ιουνίου 1969 από τον Πρωθυπουργό
- αντικαταστάθηκε στις 21 Ιουλίου 1970 από τον Νικήτα Σιώρη
  • «Υπουργός Αναπληρωτής Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων» : Νικήτας Σιώρης
παραιτήθηκε στις 21 Ιουλίου 1970 για να αναλάβει το αντίστοιχο Υπουργείο και η θέση έμεινε κενή
  • «Υφυπουργός Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων» : Νικήτα Σιώρης (από 1η Φεβρουαρίου 1969)
στις 29 Ιουνίου 1970 ανέλαβε καθήκοντα ο Σπυρίδων Δημητράκος - (εκδότης)
  • «Υπουργός Κοινωνικών Υπηρεσιών»: Λουκάς Πάτρας
- αντικαταστάθηκε στις 29 Ιουνίου 1970 από τον Γεώργιο Δουβαλόπουλο - (δικηγόρος)
  • «Υφυπουργός Κοινωνικών Υπηρεσιών» : Ηλίας Δημητράς
- αντικαταστάθηκε στις 29 Ιουνίου 1970 από τον Παναγιώτη Λαμπράκο - (Ταξίαρχος του Υγειονομικού ε.α.)
  • «Υπουργός Εμπορίου» : Επαμεινώνδας Τσέλλος
- αντικαταστάθηκε στις 29 Ιουνίου 1970 από τον Σπυρίδωνα Ζάππα - (οικονομολόγος)
  • «Υφυπουργός Εμπορίου» : Γεώργιος Γεωργακέλλος
  • «Υπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας : Ιωάννης Χολέβας
  • «Υπουργός Γεωργίας» : Παναγιώτης Παπαπαναγιώτου: - αντικαταστάθηκε στις 28 Ιουνίου 1969 από τον Ιωάννη Παπαβλαχόπουλο
  • «Υφυπουργός Γεωργίας» : : - αντικαταστάθηκε την 1η Φεβρουαρίου 1969 από τον Ιωάννη Παπαβλαχόπουλο - (στέλεχος της δημόσιας διοίκησης)
- αντικαταστάθηκε στις 28 Ιουνίου 1969 από τον Παναγιώτη Παπαπαναγιώτου - (δικηγόρος)
  • «Υπουργός Βιομηχανίας» : Κωνσταντίνος Κυπραίος
  • «Υπουργός Εργασίας» : Απόστολος Βογιατζής
- αντικαταστάθηκε στις 29 Ιουνίου 1970 από τον Παύλο Μανωλόπουλο - (πρώην Νομάρχης Αιτωλοακαρνανίας)
  • «Υπουργός Δημοσίων Έργων»: Κωνσταντίνος Παπαδημητρίου
  • «Υπουργός Δημοσίας Τάξεως»: Παναγιώτης Τζεβελέκος
  • «Υπουργός Συγκοινωνιών»  : Σπυρίδων Λιζάρδος
- παραιτήθηκε την 1η Φεβρουαρίου 1969 και η θέση έμεινε κενή
- στις 11 Φεβρουαρίου 1969 διορίστηκε Υπουργός ο Εμμανουήλ Φθενάκης - (πολιτικός μηχανικός)
- αντικαταστάθηκε στις 28 Ιουνίου 1969 από τον Γεώργιο Βάλλη
  • «Υφυπουργός Συγκοινωνιών» : -
  • «Υπουργός Βορείου Ελλάδος» : Γεώργιος Βάλλης (από 24 Ιουλίου 1968) - (Στρατηγός ε.α.)
- αντικαταστάθηκε στις 28 Ιουνίου 1969 από τον Αλέξανδρο Ματθαίου
- παραιτήθηκε στις 21 Ιανουαρίου 1971. Αναπληρωτής υπουργός ανέλαβε ο Υπουργός άνευ Χαρτοφυλακίου, Λουκάς Πάτρας
  • «Υπουργός άνευ Χαρτοφυλακίου» : Δημήτριος Πατίλης
  • «Υπουργός άνευ Χαρτοφυλακίου» : Λουκάς Πάτρας (από 29 Ιουνίου 1970)
  • «Υπουργός άνευ Χαρτοφυλακίου» : Νικόλαος Εφέσιος (από 29 Ιουνίου 1970) - (Αρχιτέκτων, καθηγητής ΕΜΠ)
  • «Υφυπουργός παρά τω Πρωθυπουργώ (α΄)» : Κωνσταντίνος Ιωάννης Μιχαλόπουλος (από 29 Ιουνίου 1970) (Οικονομολόγος - καθηγητής Νομικών και Οικονομικών σπουδών του Πανεπιστημίου του Παρισίου)
  • «Υφυπουργός παρά τω Πρωθυπουργώ» (β΄)  : Γεώργιος Γεωργαλάς (από 29 Ιουνίου 1970) (δημοσιογράφος - συγγραφέας)
  • «Υφυπουργός παρά τω Πρωθυπουργώ» (γ΄)  : Διομήδης Αγγελόπουλος (από 29 Ιουνίου 1970) - (δικηγόρος)

Ανασχηματισμός της 25ης Αυγούστου 1971 Επεξεργασία

Στις 25 Αυγούστου 1971 δημοσιεύτηκε νέος νόμος «Περί Υπουργικού Συμβουλίου και Υπουργών».[10] Με αυτόν το νόμο συστάθηκαν επιπλέον κυβερνητικά συμβούλια και συγκεκριμένα η «Επιτροπή Οικονομικών Υποθέσεων», η «Νομισματική Επιτροπή», το «Ανώτατο Συμβούλιο Εθνικής Αμύνης».
Τα Υπουργεία αναδιαρθρώθηκαν με αποτέλεσμα ο αριθμός τους να μειωθεί σε 13.
Δημιουργήθηκαν περισσότερες θέσεις Υπουργών - Αναπληρωτών καθώς και 22 νέες θέσεις Υφυπουργών, ενώ το νεοσυσταθέν «Υπουργείο Κυβερνητικής Πολιτικής» πρώτο στην ιεραρχική τάξη των Υπουργείων έγινε στην ουσία υπερ-υπουργείο. Δημιουργήθηκαν στο πρότυπο των παλαιότερων Γενικών Διοικήσεων, οι «Περιφερειακές Διοικήσεις» Αττικής και Νήσων, Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας, Πελοποννήσου και Δυτικής Στερεάς Ελλάδας, Θεσσαλίας, Κρήτης, Ηπείρου, Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, ενώ καταργήθηκε το «Υπουργείο Βορείου Ελλάδος» και οι αρμοδιότητές του διασκορπίστηκαν στις ανάλογες Περιφερειακές Διοικήσεις. Οι περιφερειακές διοικήσεις υπάγονταν στο Υπουργείο Εσωτερικών και σε κάθε μία προΐστατο Υφυπουργός.
Αυτό το νομοθετικό διάταγμα κατάργησε όλα τα προηγούμενα.

σχόλια για τον ανασχηματισμό Επεξεργασία

Ο ξένος Τύπος σχολίασε τον ανασχηματισμό ως προσπάθεια εξεμευνίσεως της Αμερικανικής βουλής, η οποία είχε αποφασίσει την διακοπή της στρατιωτικής βοήθειας προς την Ελλάδα, μέχρι την επιστροφή της Δημοκρατίας στη χώρα. Η απομάκρυνση των στελεχών που συμμετείχαν στο στρατιωτικό πραξικόπημα και η αντικατάστασή τους από νέα πρόσωπα, τεχνοκράτες και όχι στρατιωτικούς, στόχευε στο να διευκολύνει την κυβέρνηση Νίξον να περάσει από το αμερικανικό κογκρέσο την οικονομική βοήθεια των 118.000.000 δολλαρίων που είχε "παγώσει".
Για τον ίδιο λόγο, το δημοσίευμα της ιταλικής εφημερίδας Λα Στάμπα αναφέρει, ότι η ελληνική κυβέρνηση θα προχωρήσει σε φιλελευθεροποίηση του καθεστώτος τους επόμενους μήνες με άρση του στρατιωτικού νόμου και επαναφορά εν ισχύ ορισμένων άρθρων του Συντάγματος. Στο ίδιο μήκος κύματος και το ειδησεογραφικό πρακτορείο Ασσοσιέιτεντ Πρες ανέφερε ότι ο Γ. Παπαδόπουλος «απέτυχε στην προσπάθειά του να γεφυρώσει το χάσμα του υπό του στρατού υποστηριζόμενου καθεστώτος και του πολιτικού κόσμου αφού δεν κατάφερε να πείσει πρώην βουλευτές να συμμετάσχουν στη νέα κυβέρνηση».[11]

σύνθεση υπουργικού συμβουλίου Επεξεργασία

  • «A΄[12] Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης» : Στυλιανός Παττακός
  • «Β΄ Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης»: Νικόλαος Μακαρέζος
  • Υπουργείο Κυβερνητικής Πολιτικής- Το «Υπουργείο Κυβερνητικής Πολιτικής» αντικατέστησε το «Υπουργείο Προεδρίας της Κυβερνήσεως» καθώς και το «Υπουργείο Συντονισμού», ενώ μεταφέρθηκαν σε αυτό και αρμοδιότητες του επίσης καταργημένου «Υπουργείου Εμπορικής Ναυτιλίας». Το Υπουργείου προΐστατο ο Πρωθυπουργός.
    • «Υπουργός Κυβερνητικής Πολιτικής» : Γεώργιος Παπαδόπουλος
    • «Υπουργός - Βοηθός Πρωθυπουργού» : Ιωάννης Αγαθάγγελος
    • «Υφυπουργός παρά τω Πρωθυπουργώ» : Βύρων Σταματόπουλος - (τέως Διευθυντής του Γραφείου Τύπου του Πρωθυπουργού)
    • «Υφυπουργός παρά τω Πρωθυπουργώ» : Διομήδης Αγγελόπουλος (από 14 Ιανουαρίου 1972)
    • «Υφυπουργός παρά τω Πρωθυπουργώ» : Ιωάννης Μίχαλος - (πρώην γενικός γραμματέας υπουργείου Βιομηχανίας) (από 14 Ιανουαρίου 1972)
    • «Υφυπουργός Κυβερνητικής Πολιτικής» : Κωνσταντίνος - Ιωάννης Μιχαλόπουλος
    • «Υφυπουργός Κυβερνητικής Πολιτικής» : Ηλίας Μπαλόπουλος - (διευθυντής του ΚΕ.Π.Ε.)
    • «Υπουργός άνευ Χαρτοφυλακίου» : Εμμανουήλ Φθενάκης
  • «Υπουργείο Εξωτερικών»
    • «Υπουργός Εξωτερικών» : Γεώργιος Παπαδόπουλος
    • «Υπουργός - Αναπληρωτής Υπουργού Εξωτερικών[13]» : Χρήστος Ξανθόπουλος - Παλαμάς (από 14 Ιανουαρίου 1972)
    • «Υφυπουργός Εξωτερικών»  : Δημήτριος Τσάκωνας
    • «Υφυπουργός Εξωτερικών (επί πολιτικών και εμπορικών υποθέσεων)»  : Χρήστος Ξανθόπουλος - Παλαμάς
- αντικαταστάθηκε στις 14 Ιανουαρίου 1972 από τον Κωνσταντίνο Παναγιωτάκο - (πρώην πρέσβυς στην Κύπρο)
    • «Μόνιμος Υφυπουργός Εξωτερικών» : -
  • «Υπουργείο Εθνικής Αμύνης»
    • «Υπουργός Εθνικής Αμύνης» : Γεώργιος Παπαδόπουλος
    • «Υφυπουργός Εθνικής Αμύνης» : -
    • «Μόνιμος Υφυπουργός Εθνικής Αμύνης» :
  • «Υπουργείο Εσωτερικών»
    • «Υπουργός Εσωτερικών» : Αδαμάντιος Ανδρουτσόπουλος
    • «Υπουργός - Αναπληρωτής Υπουργού Εσωτερικών» : Νικόλαος Εφέσιος
    • «Υφυπουργός - Περιφερειακός Διοικητής Αττικής και Νήσων» (έδρα Αθήνα): Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος - (στρατιωτικός)
    • «Υφυπουργός - Περιφερειακός Διοικητής Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας» (έδρα Θεσσαλονίκη) : Νικόλαος Γκαντώνας - (τέως Συνταγματάρχης)
    • «Υφυπουργός - Περιφερειακός Διοικητής Πελοποννήσου και Δυτικής Στερεάς Ελλάδας» (έδρα Πάτρα): Κωνσταντίνος Καρύδας - (τέως Συνταγματάρχης)
    • «Υφυπουργός - Περιφερειακός Διοικητής Θεσσαλίας» (έδρα Λάρισα) : Ιωάννης Λαδάς - (τέως Συνταγματάρχης)
    • «Υφυπουργός - Περιφερειακός Διοικητής Κρήτης» (έδρα Ηράκλειο) : Γεώργιος Γεωργαλάς
    • «Υφυπουργός - Περιφερειακός Ηπείρου» (έδρα Ιωάννινα) : Διομήδης Αγγελόπουλος
- αντικαταστάθηκε στις 14 Ιανουαρίου 1972 από τον Πέτρο Κωτσέλη
    • «Υφυπουργός - Περιφερειακός Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης» (έδρα Καβάλα) : Κωνσταντίνος Μπράβος - (τέως Νομάρχης Μαγνησίας)
  • «Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας» :Στο Υπουργείο εντάχτηκαν όλες αρμοδιότητες των καταργημένων Υπουργείων Εμπορίου, Βιομηχανίας, Εργασίας και Γεωργίας. Επίσης, εντάχτηκαν διευθύνσεις και του πρώην Υπουργείο Συντονισμού, όπως η Υπηρεσία Κεφαλαιαγοράς, η Γενική Διεύθυνση Οικονομικής Πολιτικής και Διεθνών Σχέσεων, η Εθνική Υπηρεσία Πετρελαιοειδών Ελλάδος και άλλες
- αντικαταστάθηκε στις 14 Ιανουαρίου 1972 από τον Σωτήριο Αγαπητίδη - (καθηγητής της Ανωτάτης Βιομηχανικής Σχολής Πειραιώς)
    • «Υφυπουργός Εθνικής Οικονομίας» : Παναγιώτης Παπαπαναγιώτου
    • «Υφυπουργός Εθνικής Οικονομίας» : Αντώνιος Χωριατόπουλος - (βιομήχανος)
    • «Υφυπουργός Εθνικής Οικονομίας επί θεμάτων απασχολήσεως» : Γεώργιος Κάρτερ
- παραιτήθηκε στις 10 Ιουλίου 1972 και η θέση έμεινε κενή
    • «Υφυπουργός Εθνικής Οικονομίας (αρμόδιος για θέματα Εμπορίου)» : Αθανάσιος Παλλάντιος (από 14 Ιανουαρίου 1972)
  • «Υπουργείο Οικονομικών»
    • «Υπουργός Οικονομικών» : Ιωάννης Κούλης - (Καθηγητής Πανεπιστημίου επί της δημόσιας Οικονομίας και δημοσιονομικής νομοθεσίας)
    • «Υφυπουργός Οικονομικών» : Μιχαήλ Κοζώνης
- παραιτήθηκε στις 26 Μαΐου 1972 για να διοριστεί υποδιοικητής της Εθνικής Τράπεζας
  • Υπουργείο Δικαιοσύνης
    • «Υπουργός Δικαιοσύνης» : Άγγελος Τσουκαλάς
  • «Υπουργείο Πολιτισμού και Επιστημών» : Και αυτό το νέο Υπουργείο ενσωμάτωσε διευθύνσεις των καταργημένων Υπουργείων Προεδρίας της Κυβερνήσεως και Συντονισμού, όπως την Υπηρεσία Επιστημονικής Ερεύνης και Αναπτύξεως, τη Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Αναστηλώσεων, η Διεύθυνση Πολιτικής Σχεδιάσεως Εκτάκτου Ανάγκης, κ.α.
  • «Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων»
- παραιτήθηκε στις 10 Ιουλίου 1972 και προσωρινά αναπληρώθηκε από τον Υπουργό Πολιτισμού και Επιστημών
    • «Υπουργός Αναπληρωτής Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων» :
    • «Υφυπουργός Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων» : Σπυρίδων Δημητράκος
  • «Υπουργείο Κοινωνικών Υπηρεσιών»
    • «Υπουργός Κοινωνικών Υπηρεσιών» : Αντώνιος Μπερνάρης - (οικονομολόγος, τέως διοικητής ΟΓΑ)
    • «Υφυπουργός Κοινωνικών Υπηρεσιών» : Παναγιώτης Λαμπράκος
  • «Υπουργείο Δημοσίων Έργων»
    • «Υπουργός Δημοσίων Έργων»: Κωνσταντίνος Παπαδημητρίου
    • «Υφυπουργός Δημοσίων Έργων» : Αθανάσιος Στεργιόπουλος - (πολιτικός μηχανικός)
  • «Υπουργείο Ναυτιλίας, Μεταφορών και Επικοινωνιών» :Στο Υπουργείο μεταφέρθηκαν όλες οι αρμοδιότητες των καταργούμενων Υπουργείων Συγκοινωνιών και Εμπορικής Ναυτιλίας
    • «Υπουργός Ναυτιλίας, Μεταφορών και Επικοινωνιών» : Ορέστης Γιάκας - (Αρχιτέκτων - πολεοδόμος)
    • «Υφυπουργός Ναυτιλίας, Μεταφορών και Επικοινωνιών» : Μιχαήλ Παπαδογιάννης (από 16 Σεπτεμβρίου 1971)
  • «Υπουργείο Δημοσίας Τάξεως»
  • «Υπουργός Δημοσίας Τάξεως» : Σπυρίδων Βελιανίτης - (Αντιστράτηγος ε.α.)
- παραιτήθηκε στις 10 Ιουλίου 1972 και αντικαταστάθηκε προσωρινά από τον Α΄ Αντιπρόεδρο της κυβέρνησης

Ανασχηματισμός 31ης Ιουλίου 1972 Επεξεργασία

Με βάση το νομοθετικό διάταγμα της 31ης Ιουνίου 1972 που κωδικοποιούσε τα μέχρι τότε διατάγματα, πραγματοποιήθηκε ο ανασχηματισμός της 31η Ιουλίου. Οι μεταβολές από τα προηγούμενα διατάγματα ήταν η μετονομασία του «Υπουργείου Κυβερνητικής Πολιτικής» σε «Υπουργείο Προγραμματισμού και Κυβερνητικής Πολιτικής», καθώς και η δημιουργία πρόσθετων θέσεων Υφυπουργών.

σχόλια για τον ανασχηματισμό Επεξεργασία

Κύριο χαρακτηριστικό αυτού του ανασχηματισμού είναι η συμμετοχή δυο πρώην βουλευτών στην κυβέρνηση. Πρόκειται για τους Κλεάνθη Δαμιανό και Σπύρο Κατσώτα, πρώην βουλευτές της ΕΡΕ και της Ένωσης Κέντρου αντίστοιχα.
Αναβαθμισμένος εξήρθε και ο αδερφός του Πρωθυπουργού, Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος, αφού ο τέως υφυπουργός Εσωτερικών, διορίστηκε Υπουργός παρά τω Πρωθυπουργώ (πρώτος σύμφωνα με την ιεραρχία, υπουργός).
Τα διεθνή μέσα ενημέρωσης, επισημαίνουν την επανα-δραστηριοποίηση των πρώτων συνεργατών του Πρωθυπουργού, των ανθρώπων που τον βοήθησαν στην κατάληψη της εξουσίας, που με τον προηγούμενο ανασχηματισμό είχαν παραγκωνιστεί, να καταλαμβάνουν σημαντικές υπουργικές θέσεις (18 μέλη του υπουργικού συμβουλίου ήταν απόστρατοι αξιωματικοί). Το πρακτορείο Ρώυτερ διαβλέπει περαιτέρω καθυστέρησις εις την επιστροφήν της χώρας εις κοινοβουλευτικήν κυβέρνησιν, αλλά και η ελληνική εκπομπή του γερμανικού ραδιοφώνου Ντόιτσε Βέλλε, παρατηρεί ότι «...διπλωματικοί παρατηρητές στην ελληνική πρωτεύουσα χαρακτηρίζουν τον ανασχηματισμόν, ως μία κατ΄ουσίαν στρατικοποίηση της κυβερνήσεως αντί της αναμενομένης πολιτικοποιήσεώς της...»[14]

σύνθεση υπουργικού συμβουλίου Επεξεργασία

- παραιτήθηκε στις 12 Οκτωβρίου 1972 και η θέση έμεινε κενή
- στις 10 Μαΐου την θέση ανέλαβε προσωρινά ο Διομήδης Αγγελόπουλος
  • «A΄[15] Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης» : Στυλιανός Παττακός
  • ''«Β΄ Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης»: Νικόλαος Μακαρέζος
- παραιτήθηκε στις 28 Σεπτεμβρίου 1973
  • Υπουργείο Προγραμματισμού και Κυβερνητικής Πολιτικής
    • «Υπουργός Προγραμματισμού και Κυβερνητικής Πολιτικής» : Γεώργιος Παπαδόπουλος
    • «Υπουργός παρά τω Πρωθυπουργού (πρώην Υπουργός Βοηθός του πρωθυπουργού)» : Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος
    • «Υπουργός παρά τω Πρωθυπουργός» (πρώην υπουργός άνευ χαρτοφυλακίου) : Ιωάννης Αγαθαγγέλου
    • «Υφυπουργός Προγραμματισμού και Κυβερνητικής Πολιτικής για θέματα διοίκησης» : Ηλίας Μπαλόπουλος
    • «Υφυπουργός Προγραμματισμού και Κυβερνητικής Πολιτικής για θέματα σχεδιάσεως και προγραμματισμού» : Διομήδης Αγγελόπουλος
  • «Υπουργείο Εξωτερικών»
    • «Υπουργός Εξωτερικών» : Γεώργιος Παπαδόπουλος
    • «Υπουργός - Αναπληρωτής Υπουργού Εξωτερικών : Χρήστος Ξανθόπουλος - Παλαμάς
- αντικαταστάθηκε στις 12 Οκτωβρίου 1972 από τον Φαίδωνα Άννινο - Καβαλιεράτο
    • «Υφυπουργός Εξωτερικών»  : Αλέξανδρος Χατζηπέτρος - (τέως διευθυντής της Κ.Υ.Π.)
    • «Υφυπουργός Εξωτερικών (επί πολιτικών και εμπορικών υποθέσεων)» : Κωνσταντίνος Παναγιωτάκος
    • «Υφυπουργός Εξωτερικών» (συστάθηκε στις 31 Ιουλίου 1972) : Κωνσταντίνος Μιχαλόπουλος
  • «Υπουργείο Εθνικής Αμύνης»
    • «Υπουργός Εθνικής Αμύνης» : Γεώργιος Παπαδόπουλος
    • «Υφυπουργός Εθνικής Αμύνης» : -
    • «Μόνιμος Υφυπουργός Εθνικής Αμύνης» :
  • «Υπουργείο Εσωτερικών»
    • «Υπουργός Εσωτερικών» : Αδαμάντιος Ανδρουτσόπουλος
- παραιτήθηκε στις 10 Μαΐου 1973 και αναπληρώθηκε προσωρινά από τον Στυλιανό Παττακό
    • «Υπουργός - Αναπληρωτής Υπουργού Εσωτερικών» (η θέση καταργήθηκε στις 10 Μαΐου 1973): Ορέστης Γιάκας
    • «Υφυπουργός Εσωτερικών» (η θέση συστάθηκε στις 10 Μαΐου 1973) : ανέλαβε προσωρινά ο Στυλιανός Σκανδάλης
    • «Υφυπουργός - Περιφερειακός Διοικητής Αττικής και Νήσων» : Στυλιανός Σκανδάλης
    • «Υφυπουργός Περιφερειακός Διοικητής Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας»  : Ιωάννης Αναστασόπουλος
    • «Υφυπουργός - Περιφερειακός Διοικητής Πελοποννήσου και Δυτικής Στερεάς Ελλάδας» : Αντώνιος Λέκκας
    • «Υφυπουργός - Περιφερειακός Διοικητής Θεσσαλίας»: Χρήστος Μίχαλος
    • «Υφυπουργός - Περιφερειακός Διοικητής Κρήτης»: Γεώργιος Γεωργαλάς
    • «Υφυπουργός - Περιφερειακός Ηπείρου»: Πέτρος Κωτσέλης
    • «Υφυπουργός - Περιφερειακός Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης» :Κωνσταντίνος Μπράβος
  • «Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας» :
    • «Υπουργός Εθνικής Οικονομίας» : Νικόλαος Εφέσιος
    • «Υπουργός - Αναπληρωτής Υπουργού Εθνικής Οικονομίας» : Κωνσταντίνος Καρύδας
    • «Υφυπουργός Εθνικής Οικονομίας για θέματα γεωργίας» : Παναγιώτης Παπαπαναγιώτου
    • «Υφυπουργός Εθνικής Οικονομίας για θέματα εμπορίου» : Μιχαήλ Μπαλόπουλος
παραιτήθηκε στις 28 Σεπτεμβρίου 1973 και η θέση έμεινε κενή
  • «Υπουργείο Οικονομικών»
    • «Υπουργός Οικονομικών» : Ιωάννης Κούλης
    • «Υφυπουργός Οικονομικών για θέματα φορολογίας» : Αριστείδης Δημόπουλος - (δικηγόρος)
    • «Υφυπουργός Οικονομικών για θέματα δημοσίου δικαίου» :
  • Υπουργείο Δικαιοσύνης
    • «Υπουργός Δικαιοσύνης» : Άγγελος Τσουκαλάς
- αντικαταστάθηκε στις 10 Μαΐου 1973 προσωρινά από τον Ιωάννη Αγαθαγγέλου
  • «Υπουργείο Πολιτισμού και Επιστημών»
    • «Υπουργός Πολιτισμού και Επιστημών» : Κωνσταντίνος Παναγιωτάκης
  • «Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων»
    • «Υπουργός Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων» : Νικόλαος Γκαντώνας
    • «Υπουργός Αναπληρωτής Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων» :
    • «Υφυπουργός Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων» : Δημήτριος Τσάκωνας
- αντικαταστάθηκε στις 12 Οκτωβρίου 1972 από τον Αθανάσιο Στεργιόπουλο
    • «Υφυπουργός Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων» : Κωνσταντίνος Ασλανίδης (από 12 Οκτωβρίου 1972)
παραιτήθηκε στις 28 Σεπτεμβρίου 1973 και η θέση έμεινε κενή
  • «Υπουργείο Κοινωνικών Υπηρεσιών»
    • «Υπουργός Κοινωνικών Υπηρεσιών» : Ιωάννης Λαδάς
    • «Υφυπουργός Κοινωνικών Υπηρεσιών» : Αντώνιος Μέξης
  • «Υπουργείο Δημοσίων Έργων»
    • «Υπουργός Δημοσίων Έργων»: Κωνσταντίνος Παπαδημητρίου
    • «Υφυπουργός Δημοσίων Έργων για θέματα οικισμού» : Αθανάσιος Στεργιόπουλος
- αντικαταστάθηκε στις 12 Οκτωβρίου 1972 από τον Ιωάννη Αλεξίου
  • «Υπουργείο Ναυτιλίας, Μεταφορών και Επικοινωνιών»
    • «Υπουργός Ναυτιλίας, Μεταφορών και Επικοινωνιών» : Εμμανουήλ Φθενάκης
- αντικαταστάθηκε στις 10 Μαΐου 1973 από τον Ορέστη Γιάκα
    • «Υφυπουργός Ναυτιλίας, Μεταφορών και Επικοινωνιών για θέματα ναυτιλίας και επικοινωνιών» : Μιχαήλ Παπαδογιάννης
  • «Υπουργείο Δημοσίας Τάξεως»
  • «Υπουργός Δημοσίας Τάξεως» : Βασίλειος Τσούμπας (τέως αρχηγός ΓΕΣ)

Πηγές Επεξεργασία

  • Η «Γενική Γραμματεία της Κυβέρνησης», https://gslegal.gov.gr/?p=1261
  • Τα εκάστοτε ΦΕΚ και
  • Η εφημερίδα "Μακεδονία"

Αναφορές Επεξεργασία

  1. «Αφιέρωμα // Δικτατορία των Συνταγματαρχών: Οι συνταγματικοί πειραματισμοί (1967-1974)». Syntagma Watch. Ανακτήθηκε στις 25 Αυγούστου 2021. 
  2. Έργο, Συλλογικό (19 Ιουλίου 2019). Η δικτατορία των συνταγματαρχών: Ανατομία μιας επταετίας. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη. 
  3. https://www.kathimerini.gr/930695/gallery/epikairothta/ellada/to-syntagma-ths-diktatorias
  4. https://anemourion.blogspot.com/2017/11/blog-post_58.html
  5. ΦΕΚ Α 118/ 1973 [1]
  6. Αποστρατεύτηκε ύστερα από αίτησή του με τον βαθμό Ταξίαρχου στις 20.12/1967 http://21apriliou1967.tripod.com/
  7. Η θέση δημιουργήθηκε στις 21 Νοεμβρίου 1968 με τον νέο νόμο «Περί Υπουργικού Συμβουλίου και Υπουργείων»
  8. ΦΕΚ Α/270 1968 [2]
  9. ΦΕΚ Α141/1970
  10. ΦΕΚ Α166/ 1971
  11. Εφημερίδα "Μακεδονία", φύλλο 26ης Αυγούστου 1971, σελ. 9. Άρθρο: «Ευρύτατα σχολιάζει ο ξένος Τύπος τον κυβερνητικόν ανασχηματισμόν» [3][νεκρός σύνδεσμος]
  12. η σειρά των Αντιπροέδρων αντιπροσωπεύει την σειρά αναπληρώσεως του Πρωθυπουργού
  13. Η θέση συστάθηκε στις 8 Δεκεμβρίου 1971 με το Ν.Δ. 1047/ 1971
  14. Εφημερίδα "Μακεδονία", φύλλο της 1ης Αυγούστου 1972, σελ. 14, άρθρο "πως κρίνουν τα ξένα πρακτορεία τον ευρύτατο ανασχηματισμό.[4][νεκρός σύνδεσμος]
  15. η σειρά των Αντιπροέδρων αντιπροσωπεύει την σειρά αναπληρώσεως του Πρωθυπουργού