Κύκνος (μυθολογία)

Στην ελληνική μυθολογία αναφέρονται τέσσερα διαφορετικά πρόσωπα με το όνομα Κύκνος.

Κύκνος
Γενικές πληροφορίες
Συνθήκες θανάτου	θάνατος στη μάχη
Πληροφορίες ασχολίας
Οικογένεια
Γονείς	Άρης και Πυρήνη και Πελοπία

Ο γιος του θεού Άρη

Ο πιο διάσημος ήταν ο γιος του θεού Άρη και της Πελοπείας ή της Πυρήνης. Αυτός ο Κύκνος αποπειράθηκε να σκοτώσει τον γιο του Δία, τον ονομαστό ήρωα Ηρακλή. Από τον μύθο του αγώνα μεταξύ Κύκνου και Ηρακλέους δημιουργήθηκε η παράδοση της «Ασπίδας του Ηρακλή». Πηγαίνοντας κάποτε ο Ηρακλής και ο Ιόλαος στον Κύηκα, τον βασιλιά της Τραχίνας, συνάντησε στο τέμενος του Παγασαίου Απόλλωνος τον Κύκνο με τον πατέρα του Άρη. Ο Κύκνος ήταν σύζυγος της κόρης του Κύηκα κι έκοβε τα κεφάλια όσων περνούσαν από εκεί, επειδή ήθελε να χτίσει με τα κρανία ναό στον Απόλλωνα ή σύμφωνα με άλλη παραλλαγή, στον πατέρα του Άρη. Ο Ηρακλής μονομάχησε μαζί του και τον σκότωσε, ενώ πλήγωσε (με τη βοήθεια και της θεάς Αθηνάς) τον ίδιο τον Άρη, που έτρεξε να βοηθήσει τον γιο του. Ο Κύηκας και οι περίοικοι έθαψαν τον Κύκνο, αλλά ο τάφος του παρασύρθηκε από τα νερά του ποταμού Αναύρου, που εκβάλλει στον Παγασητικό Κόλπο. Κατά τον Παυσανία πάντως η μονομαχία έγινε στις όχθες του Πηνειού. Σύμφωνα πάλι με τη Βιβλιοθήκη Απολλοδώρου η μονομαχία έλαβε χώρα κοντά στον Ίτωνο και τις Παγασές. Κατ' άλλη τέλος εκδοχή ο Ηρακλής μονομάχησε με τον Κύκνο στη Μακεδονία, κοντά στον ποταμό Εχέδωρο. Τη στιγμή που ο Άρης μπήκε ανάμεσα στους αντιπάλους, έπεσε ένας κεραυνός ανάμεσά τους και σταμάτησε η μάχη. Η αναμέτρηση Ηρακλή-Κύκνου απετέλεσε ένα από τα προσφιλέστερα θέματα της αρχαϊκής τέχνης: Στον θρόνο του Αμυκλαίου Απόλλωνα εικονιζόταν η «Ηρακλέους μονομαχία προς Κύκνον», ενώ στην Ακρόπολη των Αθηνών «Κύκνος Ηρακλεί μαχόμενος». Το ίδιο και σε πολλά αγγεία: χαρακτηριστική είναι η μελανόμορφη αγγειογραφία του Κόλχου, όπου ο Κύκνος κείτεται νεκρός ενώ πάνω από το πτώμα του μάχονται ο Ηρακλής με τον Άρη. Τη σκηνή πλαισιώνουν ο Δίας, η Αθηνά, ο Ιόλαος, ο Φόβος, ο Ποσειδώνας, ο Απόλλων, ο Διόνυσος και ο Νηρέας.

Ο γιος του θεού Ποσειδώνα

Με το ίδιο όνομα (Κύκνος) αναφέρεται ένας βασιλιάς των Κολωνών στην Τρωάδα, ο οποίος ήταν γιος του θεού Ποσειδώνα. Μάνα του ήταν η Καλύκη (κόρη του Εκάτωνα) ή η Αρπάλη ή η Σκαμανδροδίκη. Αυτός ο Κύκνος αναφέρεται στον μύθο για την ίδρυση της Τενέδου. Υπήρξε πατέρας του Τέννη και της Ημιθέας με την πρώτη του σύζυγο, την Πρόκλεια, κόρη του Λαομέδοντα. Η δεύτερη σύζυγος του Κύκνου, η Φιλονόμη, κόρη του Τραγάσου, ερωτεύθηκε με πάθος τον Τέννη, αλλά αυτός δεν ανταποκρίθηκε. Τότε η Φιλονόμη τον συκοφάντησε στον Κύκνο, λέγοντας ότι θέλησε δήθεν να τη βιάσει. Ο Κύκνος την πίστεψε και έκλεισε τον Τέννη με την αδελφή του μέσα σε μία λάρνακα την οποία έριξε στο πέλαγος. Τα κύματα με τη βοήθεια του Ποσειδώνα παρέσυραν τα δύο αδέλφια και τα οδήγησαν στην ακτή ενός νησιού. Οι κάτοικοι του νησιού ονόμασαν το νησί Τένεδο και παρακάλεσαν τον Τένη να γίνει βασιλιάς τους. Όταν αργότερα ο Κύκνος έμαθε την αλήθεια έθαψε τη Φιλονόμη ζωντανή. Ο Κύκνος και ο Τένης σκοτώθηκαν στην Τένεδο, όταν μονομάχησαν με τον Αχιλλέα, ο οποίος πήγαινε να συμμετάσχει στον Τρωικό πόλεμο. Ο Σοφοκλής αναφέρει αυτόν τον Κύκνο σε δύο δράματά του.

Ο γιος του Σθενέλου

Επίσης, αναφέρεται ο Κύκνος-γιος του Σθενέλου και βασιλιάς των Λιγούρων, ο οποίος ήταν φίλος ή εραστής του Φαέθωνα. Ο Κύκνος αυτός δίδαξε στον Απόλλωνα την τέχνη του τραγουδιού. Μετά τον θάνατο του Φαέθοντα ο Κύκνος μεταμορφώθηκε σε κύκνο και στη συνέχεια στον ομώνυμο αστερισμό από τον Απόλλωνα. Ο Κύκνος απεικονίζεται συνήθως στην αρχαία τέχνη κατά την πτώση του Φαέθοντα.

Ο γιος του Απόλλωνα

Τέλος, η μυθολογία αναφέρει ομώνυμο γιο του Απόλλωνα και της Θυρίης, ο οποίος, αν και πανέμορφος, ήταν σκληρός και μοχθηρός. Ο Φύλιος είχε ερωτευθεί τον Κύκνο, ο οποίος, για να ελέγξει πόσο αφοσιωμένος σ' αυτόν ήταν ο Φύλιος, του επέβαλε να κάνει μια σειρά από δοκιμασίες, όπως α) να σκοτώσει ένα λιοντάρι χωρίς χρήση όπλων, β) να του φέρει ζωντανούς κάποιους άγριους γύπες, που ζούσαν στην περιοχή και γ) να πιάσει με τα χέρια του έναν αδάμαστο ταύρο και να τον φέρει στον βωμό του Δία. Ο Φύλιος κατάφερε να πραγματοποιήσει όλες τις δοκιμασίες με επιτυχία. Έπειτα ο Κύκνος έπεσε στη λίμνη Κωνώπη και πνίγηκε. Από τον καημό της έπεσε στην ίδια λίμνη και η μητέρα του. Ο Απόλλωνας τους μεταμόρφωσε και τους δύο σε πτηνά. Η δυσκολία των δοκιμασιών, που επέβαλε ο Κύκνος στον Φύλιο, μας θυμίζουν αντίστοιχους άθλους του Ηρακλή και του Θησέα.