Λευκορωσικό λατινικό αλφάβητο

Το Λευκορωσικό λατινικό αλφάβητο ή Λατσίνκα (λευκορωσικά: лацінка, latsinka) είναι το κοινό όνομα των διάφορων ιστορικών αλφαβήτων για την γραφή της λευκορωσικής γλώσσας με το λατινικό αλφάβητο. Είναι παρόμοιο με το Σορβιανό αλφάβητο και ενσωματώνει χαρακτηριστικά του πολωνικού και τσεχικού αλφάβητου.

Βιβλίο γραμμένο στο Λατσίνκα, που δημοσιεύθηκε στο Βίλνα (Βίλνιους) το 1911

Πινακίδα στο κυριλλικό και λατινικό αλφάβητο στο Μινσκ, Λευκορωσία

Χρήση

Το Λατσίνκα χρησιμοποιήθηκε περιστασιακά στις περιοχές της Λευκορωσίας κυρίως τον 19ο αιώνα και τα πρώτα χρόνια του 20ού αιώνα. Τα λευκορωσικά γράφονταν επισήμως με το λατινικό αλφάβητο ανάμεσα στο 1941 και το 1944 στα εδάφη της Λευκορωσίας κατεχόμενα από τους Ναζί.

Χρησιμοποιείται περιστασιακά στη σημερινή του μορφή από ορισμένους συγγραφείς, ομάδες και υποστηρικτές στην εβδομάδα Νάσα Νίβα, το περιοδικό Άρτσε και σε μερικό από τον ηλεκτρονικό τύπο της λευκορωσικής διασποράς.

Ως εκ τούτου, δεν είναι εκλατινισμός καθώς πρέπει να υπάρχουν ορισμένοι ορθογραφικοί τύποι. Για παράδειγμα, στο Λατσίνκα το ισοδύναμο του κυριλλικού γράμματος е μπορεί να είναι e, ie ή je ανάλογα με την προφορά του καθώς και του προηγούμενου ήχου. Επίσης, καθώς δεν υπάρχει μαλακό σημάδι στη Λατσίνκα, και η ουρανοποίηση αντιπροσωπεύεται από ένα διακριτικό στο προηγούμενο σύμφωνο.

Το λευκορωσικό λατινικό αλφάβητο (όπως είναι σε εκδόσεις, γύρω στην δεκαετία του 1990-2000)

Λατσίνκα Κυριλλικό ΔΦΑ A a А а [/a/] B b Б б [/b/] C c Ц ц [/ts/] Ć ć Ць ць* [/tsʲ/]~/t͡ɕj/ Č č Ч ч [/tʂ/] D d Д д [/d/] DZ dz Дз дз [/dz/] DŹ dź Дзь дзь* [/dzʲ/]~/d͡ʑ/ DŽ dž Дж дж [/dʐ/] E e Э э [/ɛ/]~/ɪɛ/ F f Ф ф [/f/] G g (Ґ ґ) [/ɡ ~ ɟ/]	Λατσίνκα Κυριλλικό ΔΦΑ H h Г г [/ɣ ~ ʝ/] CH ch Х х [/x ~ ç/] I i І і* [/i/, /ʲ/] J j Й й, ь* [/j/] K k К к [/k ~ c/] L l Ль ль* [/lʲ/]~/l/ Ł ł Л л [/l/]~/u̯/ M m М м [/m/] N n Н н [/n/] Ń ń Нь нь* [/nʲ/] O o О о [/ɔ/] P p П п [/p/]	Λατσίνκα Κυριλλικό ΔΦΑ R r Р р [/r/] S s С с [/s/] Ś ś Сь сь* [/sʲ/]~/ɕ/ Š š Ш ш [/ʂ/] T t Т т [/t/] U u У у [/u/] Ŭ ŭ Ў ў [/u̯/] V v В в [/v/] Y y Ы ы [/ɨ/] Z z З з [/z/] Ź ź Зь зь* [/zʲ/]~/ʑ/ Ž ž Ж ж [/ʐ/]
* Τα κυριλλικά γράμματα е, ё, і, ю, я είναι ισοδύναμα με τα je, jo, ji, ju, ja αρχικά ή μετά από ένα φωνήεν. Είναι ισοδύναμα με τα e, o, i, u, a μετά το σύμφωνο l (ля = la),    και με τα ie, io, i, iu, ia μετά από άλλα σύμφωνα.

Το επίσημο σύστημα εκλατινισμού της Λευκορωσικής γλώσσας του 2007 είναι παρόμοιο με το Λατσίνκα αλλά μεταγράφει διαφορετικά το γράμμα л: л = ł (Λατσίνκα) = l (επίσημο), ль = l (Λατσίνκα) = ĺ (επίσημο), ля = la (Λατσίνκα) = lia (επίσημο).

History

Τον 16ο αιώνα, δημιουργήθηκαν οι πρώτες λατινικές γνωστές αποδόσεις κυριλλικού κειμένου της Λευκορωσίας, σε αποσπάσματα των Ρουθηνικών στα πολωνικά και λατινικά κείμενα. Οι αποδόσεις δεν ήταν τυποποιημένες και η πολωνική ορθογραφία φαίνεται να έχει χρησιμοποιηθεί για παλιούς λευκορωσικούς ήχους.

Τον 17ο αιώνα, οι Λευκορώσοι καθολικοί αύξησαν σταδιακά τη χρήση της λατινικής γραφής, αλλά σε μεγάλο βαθμό παράλληλα με το κυριλλικό. Πριν από τον 17ο αιώνα, οι Καθολικοί της Λευκορωσίας είχαν συχνά χρησιμοποιήσει το κυριλλικό αλφάβητο.

Τον 18ο αιώνα, το λατινικό αλφάβητο χρησιμοποιήθηκε παράλληλα με το κυριλλικό σε κάποια λογοτεχνικά έργα, όπως στο δράμα στα σύγχρονα Λευκορωσικά.

Κυριλλικό
а	б	в	г	д	е	ё	ж	з	зь	і	й	к	л	ль	м	н	нь	о	п
р	с	сь	т	у	ў	ф	х	ц	ць	ч	ш	ы	ь	э	ю	я
γύρω στην δεκαετία του 1840 με 1920
Χρησιμοποιήθηκε σε έργα του Ντούνιν-Μαρτσίνκιεβιτς, του Καλινόβσκι, του Φραντσισάκ Μπαχούσεβιτς, της Αλάιζα Πάσκιεβιτς (Τσιότκα) και της εφημερίδας Νάσα Νίβα καθώς και εφημερίδων από το 1917 έως τη δεκαετία του 1920.
a	b	w	h	d	je1	jo1	ż	z	ź	i	j	k	ł	l	m	n	ń	o	p
r	s	ś	t	u	u2	f	ch	c	ć	cz	sz	y	–	e	ju1	ja1
γύρω στο 1928–1929
Χρησιμοποιήθηκε στα σύγχρονα έργα του Γιαν Στάνκιεβιτς και στην 5η (ανεπίσημη) έκδοση της λευκορωσικής γραμματικής του Μπρανισλάβ Ταράσκιεβιτς (1929).
a	b	w	h	d	je1	jo1	ž	z	ź	i	j	k	ł	l	m	n	ń	o	p
r	s	ś	t	u	ŭ	f	ch	c	ć	č	š	y	–	e	ju1	ja1
γύρω στο 1937–1941
Χρησιμοποιήθηκε στα μεταγενέστερα έργα του Γιαν Στάνκιεβιτς.
a	b	v	h	d	je1	jo1	ž	z	ź	i	j	k	ł	l	m	n	ń	o	p
r	s	ś	t	u	ŭ	f	ch	c	ć	č	š	y	–	e	ju1	ja1
Σύγχρονο
Χρησιμοποιήθηκε στην εφημερίδα Νάσα Νίβα και στο περιοδικό Άρτσε.
a	b	v	h	d	je1	jo1	ž	z	ź	i	j	k	ł	l	m	n	ń	o	p
r	s	ś	t	u	ŭ	f	ch	c	ć	č	š	y	–	e	ju1	ja1
Σημειώσεις
Η παραλλαγή με το "j" χρησιμοποιούταν στην αρχή των λέξεων ή μετά από φωνήεντα, με το "i" αλλού. Ο Ντούνιν-Μαρτσίνκιεβιτς χρησιμοποιούσε το u ("u" ρέων) για το "βραχύ U". Το "μαλακό σημάδι" δεν δηλώνεται με ξεχωριστό γράμμα αλλά με τη χρήση της παραλλαγής "Ll" στο γράμμα που προηγείται ή με οξεία στο προηγούμενο σύμφωνο. Ο ήχος "g" ([[ɡ]] ή [[ɡʲ]]), ο οποίος δεν εκπροσωπείται στο τυποποιημένο λευκορωσικό αλφάβητο (βλέπε επίσης Γκε με γραμμή προς τα πάνω), έχει προταθεί από ορισμένους συγγραφείς (κυρίως από τον Γιαν Στάνκιεβιτς) Δεν διακρίνεται καθόλου στις λατινικές απεικονίσεις ή μπορεί να εκπροσωπείται είτε από το "Gg" ή το "HGhg". Η απόστροφος δεν χρησιμοποιείται.

Τον 19ο αιώνα, ορισμένοι Πολωνοί και Λευκορώσοι με πολωνικό πολιτιστικό παρασκήνιο, μερικές φορές ή πάντα χρησιμοποίησαν το λατινικό αλφάβητο για τα έργα τους στη λευκορωσική γλώσσα, με πιο αξιοσημείωτους τους Γιαν Τσεσότ, τον Παβλούκ Μπαχρύμ, τον Βικέντιο Ντούνιν-Μαρτσίνκιεβιτς, τον Φραντισάκ Μπαχούσεβιτς και τον Αδάμ Χουρίνοβιτς. Ο Κονσταντίν Καλινόφσκι χρησιμοποίησε μόνο το λατινικό αλφάβητο εφημερίδα Η Αλήθεια των Αγροτών (λευκορωσικά: Мужыцкая праўда, στο λατινικό αλφάβητο: Mużyckaja prauda, έξι εκδόσεις το 1862–1863).

Μια τέτοια εισαγωγή του λατινικού αλφαβήτου για τη γλώσσα έσπασε με τη μακρά κυριλλική παράδοση και μερικές φορές εξηγείται από την άγνοια των συγγραφέων του 19ου αιώνα με την ιστορία της γλώσσας ή με την ίδια τη γλώσσα ή με την αδυναμία απόκτησης ή χρήσης κυριλλικού τύπου από τους εκτυπωτές που χρησιμοποιούσαν οι συγγραφείς.

Η συνήθεια της χρησιμοποίησης της λατινικής γραφής για τα κείμενα στη Λευκορωσική γλώσσα σταδιακά έπαυσε να είναι συνηθισμένη, αλλά στις αρχές του 20ού αιώνα υπήρχαν ακόμη αρκετά παραδείγματα χρήσης της λατινικής γραφής στη λευκορωσική γλώσσα:

• Εφημερίδα Νάσα Ντόλια (1906).
• Εφημερίδα Νάσα Νίβα (εκδιδόταν από τις 10.11.1906 έως τις 31.10.1912) — εκδιδόταν στο κυριλλικό και λατινικό αλφάβητο (με την επιγραφή: Τυπώνεται εβδομαδιαίως στα ρωσικά και πολωνικά γράμματα (στο λατινικό αλφάβητο: Wychodzić szto tydzień ruskimi i polskimi literami)).
• Το Λευκορωσικό Βιολί του Τσιότκα (λευκορωσικά: Скрыпка беларуская, Skrypka biełaruskaja), Βάπτισμα στην Ελευθερία (λευκορωσικά: Хрэст на свабоду, Chrest na swabodu) — βιβλία ποίησης.
• Πρώτη ανάγνωση για τα παιδιά της Λευκορωσίας της Τσιότκα (λευκορωσικά: Першае чытанне для дзетак-беларусаў, Perszaje czytannie dla dzietak-biełarusaŭ) — μια προσπάθεια να δημιουργηθεί ένα δημοφιλές βιβλίο ανάγνωσης στη Λευκορωσία.
• Παίκτης Σαντουριού της Γιάνκα Κουπάλα (λευκορωσικά: Гусляр, Huslar 1910) — βιβλίο ποίησης.
• αναθεωρημένη Η Λευκορωσική Γραμματική του Μπαλιασλάου Πατσόπκα (1915, εκδόθηκε το 1918). Λευκορωσική γραμματική, βασισμένη εξ ολοκλήρου στη λατινική γραφή, αλλά υποστηρίζεται από Λευκορώσους γλωσσολόγους ότι δεν είχε ετοιμαστεί επιστημονικά και ότι έσπαγε τις παραδόσεις της Λευκορωσικής γλώσσας. Βλέπε επίσης γραμματική της Λευκορωσικής γλώσσας.

Στη δεκαετία του 1920 στη Λευκορωσική ΣΣΔ, όπως και η Λευκορωσική Ακαδημαϊκή Διάσκεψη (1926), έγιναν μερικές προτάσεις για να εξεταστεί η μετάβαση της γραμματικής της Λευκορωσικής γλώσσας στη λατινική γραφή (για παράδειγμα, ο Ζμιτσιέρ Ζιλούνοβιτς, για να "καθιστεί η Λευκορωσική γραμματική πιο προοδευτική"). Ωστόσο, απορρίφθηκαν από τους Λευκορώσους γλωσσολόγους (όπως ο Βάτσλαβ Λαστόβσκι).

Από τη δεκαετία του 1920 έως το 1939, μετά τη διχοτόμηση της Λευκορωσίας (1921), η χρήση ενός τροποποιημένου λατινικού αλφαβήτου επανεισάγεται στις εκτυπώσεις στα λευκορωσικά στη Δυτική Λευκορωσία, κυρίως για πολιτικούς λόγους. Η προτεινόμενη μορφή του Λευκορωσικού λατινικού αλφάβητου και ορισμένοι κανόνες γραμματικής εισήχθησαν για πρώτη φορά στην 5η (ανεπίσημη) έκδοση της γραμματικής του Ταράσκιεβιτς (Βίλ'νια, 1929).

Λευκορωσικό λατινικό αλφάβητο (Ταράσκιεβιτς, 1929)

A a	B b	C c	Ć ć	Č č	D d	E e	F f	G g	H h
I i	J j	K k	L l	Ł ł	M m	N n	Ń ń	O o	P p
R r	S s	Ś ś	Š š	T t	U u	Ŭ ŭ	W w	Y y	Z z
Ź ź	Ž ž

Τα λευκορωσικά γράφονταν με το λατινικό αλφάβητο από το 1941 έως το 1944 στα κατεχόμενα από τη Γερμανία εδάφη της Λευκορωσίας και από τη λευκορωσική διασπορά στην Πράγα (δεκαετία 1920 - γύρω στο 1945).

Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, τα λευκορωσικά γράφονταν περιστασιακά στη λατινική γραφή από τη λευκορωσική διασπορά στη Δυτική Ευρώπη και την Αμερική (κυρίως στη Δυτική Γερμανία και τις Ηνωμένες Πολιτείες). Το 1962, ο Γιάν Στάνκιεβιτς πρότεινε ένα εντελώς νέο λατινικό αλφάβητο για τη λευκορωσική γλώσσα.

Λευκορωσικό λατινικό αλφάβητο (Στάνκιεβιτς, 1962)

O o	A a	E e	B b	C c	Ć ć	Č č	D d	F f	G g
H h	Ch ch	I i	J j	K k	L l	Ł ł	M m	N n	Ń ń
P p	R r	Ś ś	Š š	T t	V v	U u	Ŭ ŭ	Dz dz	Dź dź
Dž dž	Z z	Ź ź	Ž ž

Λευκορωσικό λατινικό αλφάβητο (Πογκαντάγιεφ, 2017)

A a	B b	C c	Ć ć	Č č	D d	E e	Ě ě	F f	G g
H h	I i	J j	K k	L l	Ľ ľ	M m	N n	Ň ň	O o
P p	R r	S s	Ś ś	Š š	T t	U u	Ŭ ŭ	Y y	Z z
Ź ź	Ž ž

Δείτε επίσης

• Λατίνκα
• Εκλατινισμός των Λευκορωσικών

Παραπομπές

• Ad. Stankiewič. Biełaruskaja mowa ŭ škołach Biełarusi – Wilnia : Wydawiectwa „Biełaruskaje krynicy“. Bieł. Druk. Im. Fr. Skaryny ŭ Wilni Ludwisarskaja 1, 1928 ; Менск : Беларускае коопэрацыйна-выдавецкае таварыства ″Адраджэньне″, 1993 [факсімільн.]
• Б. Тарашкевіч. Беларуская граматыка для школ. – Вільня : Беларуская друкарня ім. Фр. Скарыны, 1929 ; Мн. : «Народная асвета», 1991 [факсімільн.]. – Выданьне пятае пераробленае і пашыранае.
• Да рэформы беларускай азбукі. // Працы акадэмічнае канферэнцыі па рэформе беларускага правапісу і азбукі. – Мн. : [б. м.], 1927.
• Дунін-Марцінкевіч В. Творы / [Уклад., прадм. і камент. Я. Янушкевіча]. – Мн. : Маст. літ., 1984.
• К. Калиновский: Из печатного и рукописного наследия/Ин-т истории партии при ЦК КП Белоруссии – фил. Ин-та марксизма-ленинизма при ЦК КПСС. – Мн.: Беларусь, 1988. (ISBN 5-338-00024-5)
• Сцяпан Некрашэвіч. Садаклад па рэформе беларускага правапісу на акадэмічнай канферэнцыі 1926 г. // Выбраныя навуковыя працы акадэміка С. Н. Некрашэвіча: Да 120-годдзя з дня нараджэння / НАН Беларусі; Ін-т мовазнаўства імя Я. Коласа; Навук. рэд. А. І. Падлужны. – Мн. : 2004. (ISBN 985-08-0580-3)
• Як правільна гаварыць і пісаць пабеларуску. Беларускія корэспондэнцыйныя курсы ў Празе. – Прага : Dr. Jan Ermačenko, Běloruské vydavatelství, 1941 ; Менск : Беларускае коопэрацыйна-выдавецкае таварыства ″Адраджэньне″, 1992 [факсімільн.]. – Міжнародная асацыяцыя беларусістаў, 1992. – Беларускае таварыства архівістаў, 1992.
• Ян Станкевіч. Б. Тарашкевіч: Беларуская граматыка для школ. Выданьне пятае пераробленае і пашыранае. Вільня. 1929 г., бал. 132 + IV [1930–1931] // Ян Станкевіч. Збор твораў у двух тамах. Т. 1. – Мн.: Энцыклапедыкс, 2002. (ISBN 985-6599-46-6)
• Ян Станкевіч. Беларуская Акадэмічная Конфэрэнцыя 14.—21.XI.1926 і яе працы дзеля рэформы беларускае абэцэды й правапісу (агульны агляд) [1927] // Ян Станкевіч. Збор твораў у двух тамах. Т. 1. – Мн.: Энцыклапедыкс, 2002. (ISBN 985-6599-46-6)
• Ян Станкевіч. Як правільна гаварыць і пісаць пабеларуску (Пастановы Зборкаў Чысьціні Беларускае Мовы) [Вільня, 1937] // Ян Станкевіч. Збор твораў у двух тамах. Т. 1. – Мн.: Энцыклапедыкс, 2002. (ISBN 985-6599-46-6)
• Ян Станкевіч. Які мае быць парадак літараў беларускае абэцады [1962] // Ян Станкевіч. Збор твораў у двух тамах. Т. 2. – Мн.: Энцыклапедыкс, 2002. (ISBN 985-6599-46-6)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Essay on "Łacinka"
• English-language introduction to a web site previously dedicated to "Łacinka" and totally written in "Łacinka"
• Online romanizer for Belarusian texts and websites