Λύκαια

Τα αρχαία Λύκαια ήταν αθλητικοί αγώνες προς τιμήν του Λυκαίου Διός τελούμενοι στο Λύκαιο όρος της Αρκαδίας, όπου σύμφωνα με τη μυθολογία θεωρείται ότι γεννήθηκε ο θεός (Στράβωνας 8,348, Καλλ. Υμν. 1,4) και ανατράφηκε από τις νύμφες Θεισόα, Νέδα και Αγνώ (Παυσανίας 8, 38, 3). Ανασκαφές στον βωμό του Λυκαίου Διός έφεραν στο φως της ημέρας εκτός από σφραγιδόλιθο των Μυκηναϊκών χρόνων με ταύρο επάνω και αγαλματίδιο του Λυκαίου Διός.

Ιστορία των Λυκαίων

Σύμφωνα με τον Παυσανία (Παυσ. 8, 2, 1), οι αγώνες καθιερώθηκαν από το μυθικό ήρωα και βασιλιά της Αρκαδίας Λυκάονα, γιο του Πελασγού. Η πρώτη μνεία περί των αγώνων εντοπίζεται στον Πίνδαρο, ο οποίος χαρακτηρίζει τα Λύκαια ως τη σημαντικότερη γιορτή των Ελλήνων μετά τα «Ελευσίνια» και αρχαιότερη των Παναθηναίων. Σύμφωνα με τον Παυσανία, ο Λυκάονας θυσίασε στο βωμό του Λυκαίου Διός ένα ανθρώπινο βρέφος (Παυσ. 8, 2, 1-6), καθιστώντας πιθανή την εκδοχή ότι προς τιμή του Λυκαίου Διός τελούνταν ανθρωποθυσίες οι οποίες ωστόσο γίνονταν κρυφά από το λαό (Παυσ. 8, 38, 7). Σύμφωνα με νεώτερους ερευνητές, τα Λύκαια ερμηνεύονται ως μία γιορτή ενός θεού-λύκου, ο οποίος αργότερα ταυτίστηκε με το Δία και του έδωσε ως επίθετο το όνομά του. Ο λύκος έγινε το ιερό ζώο του Λυκαίου Διός και, επειδή ο λύκος αποτελεί το σύμβολο της άνοιξης, οι γιορτές τελούνταν το Μάιο.

Τόπος τέλεσης των αρχαίων Λυκαίων

Τα αρχαία Λύκαια χωρίζονταν σε δύο μέρη: τη εορτή, ήτοι το θρησκευτικό μέρος, με τη θυσία στο βωμό του Λυκαίου Διός ήδη από τα προϊστορικά χρόνια, και τους αθλητικούς αγώνες. Αρχικά, φαίνεται πως τόπος τέλεσης της εορτής ήταν το ιερό του Πανός στο Λύκαιον όρος. Αργότερα, στα χρόνια του Παυσανία, η λατρεία τελούταν στη Μεγαλόπολη, όπου υπήρχε το «άβατον» ιερό του Λυκαίου Διός (Παυσ. 8, 30, 2). Ο χαρακτηρισμός του τεμένους ως «αβάτου» συνδέεται με την πίστη ότι αν κάποιος εισχωρούσε στον ιερό χώρο του τεμένους, δεν ζούσε περισσότερο από ένα χρόνο. Ο βωμός κατά τον Παυσανία (Παυσ. 8, 38, 7) ήταν μάλλον από στάχτη και χώμα, ύψους 1,5 μέτρου περίπου. Μπροστά από το βωμό υπήρχαν δύο κίονες στραμμένοι προς την Ανατολή, επί των οποίων στηρίζονταν δύο επίχρυσοι αετοί. Εκτός από θυσίες ζώων, πιθανότατα να γίνονταν και ανθρωποθυσίες, καθιστώντας ευρέως γνωστή τη γιορτή των Λυκαίων στην αρχαιότητα. Οι αγώνες διεξάγονταν στον ιππόδρομο και στο αρχαίο στάδιο του Λυκαίου όρους, σε υψόμετρο 1200 μέτρων περίπου.

Αγωνίσματα αρχαίων Λυκαίων

Οι αγώνες περιλάμβαναν αγωνίσματα ανδρών και παιδιών. Τα αγωνίσματα των ανδρών ήταν η συνωρίδα, το πωλικό και το τέλειο τέθριππον, η ιπποδρομία, το στάδιον, η πάλη, η πυγμαχία, ο δόλιχος,ο δίαυλος, το πένταθλον και το παγκράτιον. Τα παιδιά αγωνίζονταν στο στάδιον, στην πάλη και στην πυγμαχία. Από επιγραφές που βρέθηκαν στην περιοχή τέλεσης των αγώνων προκύπτει ότι οι νικητές των αγώνων, οι λεγόμενοι Λυκαιονίκες, λάμβαναν ως έπαθλο ένα χάλκινο αγγείο ή τρίποδα.

Δεν έχει εξακριβωθεί που διανυκτέρευαν οι αθλητές και οι θεατές που έρχονταν στο Λύκαιον όρος. Η πιθανότερη εκδοχή είναι να διανυκτέρευαν σε μία στοά που ανακαλύφθηκε κοντά στον τόπο τέλεσης των αγώνων, η οποία είχε αρκετά δωμάτια. Μένουν ωστόσο να γίνουν περαιτέρω ανασκαφές στην ευρύτερη περιοχή προκειμένου να μάθουμε με βεβαιότητα τον ακριβή τόπο διανυκτέρευσης των συμμετεχόντων στους αγώνες.

Χρόνος τέλεσης των αρχαίων Λυκαίων

Σύμφωνα με τον Ξενοφώντα (Κύρου Ανάβασις 1, 2, 10), τα αρχαία Λύκαια πρέπει να τελούνταν την άνοιξη και, το αργότερο, κατά τα μέσα Μαΐου. Ωστόσο, διατυπώνονται διαφωνίες για τον ακριβή χρόνο τέλεσης των αγώνων καθώς η συγκεκριμένη ορεινή περιοχή χαρακτηρίζεται από κρύο και ασταθείς καιρικές συνθήκες τους μήνες της άνοιξης και άρα θα ήταν λογικότερο οι αγώνες να τελούνταν στο χρονικό διάστημα μεταξύ Ιουνίου και τέλη Αυγούστου (Κωνσταντίνος Κουρουνιώτης, «ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ», Έκδοσις της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρίας, Περίοδος Γ, 1903). Επίσης, δεν είναι εξακριβωμένο αν τελούνταν κάθε χρόνο ή σε αραιότερα χρονικά διαστήματα.

Τα σύγχρονα Λύκαια

Το 1973, ο Σύλλογος Άνω Καρυωτών «Λύκαιος Δίας» εισήγαγε το θεσμό των σύγχρονων Λυκαίων, τα οποία τελούνται κάθε τέσσερα χρόνια στο ίδιο σημείο όπου τελούνταν και τα αρχαία Λύκαια. Σύνθημα των σύγχρονων Λυκαίων είναι αγώνες «Στεφανίτες και όχι Χρηματίτες», τονίζοντας ότι σκοπός των αγώνων είναι μόνο η ηθική εξύψωση του ανθρώπου και όχι η χρηματική επιβράβευση των νικητών.

Τα σύγχρονα Λύκαια τελούνται αρχές Αυγούστου στον ιππόδρομο του Λυκαίου όρους. Οι αγώνες ξεκινούν με την αφή της φλόγας στην Ιερά των Αρκάδων Κορυφή. Οι Εστιάδες του Λυκαίου όρους κάνουν την εμφάνισή τους από το Βορρά, κρατώντας την αιώνια φλόγα των Αρκάδων. Η πρώτη Εστιάδα πλησιάζει αργά προς τη νοτιότερη βάση των δύο κιόνων και ανάβει τη δάδα. Η πρωθιέρεια απαγγέλει την αφιερωμένη στα Λύκαια ωδή του Πινδάρου, παραδίδει τη δάδα στον πρώτο λαμπαδηδρόμο αθλητή, ο οποίος τη μεταφέρει στο στάδιο και ανάβει το βωμό που βρίσκεται εντός του σταδίου.

Η τελετή λήξης περιλαμβάνει πολιτιστικά δρώμενα, την υποστολή της ελληνικής σημαίας και την ανάκρουση του Εθνικού Ύμνου. Σε όλους τους αθλητές που συμμετείχαν στους αγώνες απονέμονται τιμητικά διπλώματα προς ανάμνηση της συμμετοχής τους. Στους νικητές των αγωνισμάτων δίδονται ως έπαθλα ένα κλαδί αγριελιάς, βαρύτιμα κύπελλα, χάλκινοι τριποδίσκοι (όπως έγινε στην αρχαιότητα), μετάλλια και περγαμηνές.

Οι τελευταίοι αγώνες των Λυκαίων τελέστηκαν το καλοκαίρι του 2017. Προβλέπετε για το καλοκαίρι του 2022 ο επόμενος εορτασμός.

Αγωνίσματα σύγχρονων Λυκαίων

Δρόμος 1/3 Σταδίου παμπαίδων και παγκορασίδων
Σφαιροβολία εφήβων και ανδρών
Άλμα σε μήκος απλό παίδων, εφήβων και ανδρών
Δρόμος 1/2 σταδίου παμπαίδων και παγκορασίδων.
Δρόμος 1/2 σταδίου παίδων
Άλμα σε μήκος απλό κορασίδων, νεανίδων και γυναικών
Λιθοβολία εφήβων, ανδρών και γερόντων
Δρόμος 1/2 σταδίου κορασίδων
Δρόμος ενός σταδίου εφήβων και ανδρών
Δρόμος ενός σταδίου νεανίδων και γυναικών
Δίαυλος παίδων, κορασίδων, εφήβων, νεανίδων, ανδρών και γυναικών (384 μέτρα)
Δόλιχος παίδων, κορασίδων, εφήβων, νεανίδων, ανδρών και γυναικών (2304 μέτρα για τους παίδες,άντρες και βετεράνους και 1344 μέτρα για τις κορασίδες, νεάνιδες και γυναίκες)
Γεροντοδρομία 1/3 σταδίου(64 μέτρα)
Δρόμος χλαμυδοφόρων 1/3 σταδίου (64 μέτρα).

Κατά τη διάρκεια των Λυκαίων, τελούνται επίσης μουσικοί και καλλιτεχνικοί αγώνες.

Βιβλιογραφία

Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα, Έκδοση 1989, τόμος 39, σελ. 281-282
Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, Παύλος Δρανδάκης, Εκδοτικός Οργανισμός ο «ΦΟΙΝΙΞ» ΕΠΕ, Έκδοσις Δευτέρα, τόμος 16, σελ. 332-333
«Το Λύκαιον όρος κατά τη διαδρομή των αιώνων», Κ. Ποταμιάνος, Έκδοση του Συλλόγου των Απανταχού Κοτυλίων, Αθήνα 2005, σελ. 187, 190, 388-394.