Μιχαήλ Δούκας Γλαβάς Ταρχανειώτης

(Ανακατεύθυνση από Μιχαήλ Ταρχανειώτης Γλαβάς)

Ο Μιχαήλ Δούκας Γλαβάς Ταρχανειώτης ή Μιχαήλ Ταρχανειώτης Γλαβάς (π. 1235 – μετά το 1304) ήταν σημαντικός Βυζαντινός αριστοκράτης και στρατηγός. Υπηρέτησε υπό τους αυτοκράτορες Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγο και Ανδρόνικο Β΄ Παλαιολόγο στα Βαλκάνια, πολεμώντας εναντίον της Δεύτερης Βουλγαρικής Αυτοκρατορίας, της Σερβίας, των Ανδεγαυών της Νεαπόλεως και του Δεσποτάτου της Ηπείρου. Είναι επίσης γνωστός ως χρηματοδότης και αναστηλωτής αριθμού εκκλησιών, μεταξύ άλλων της Μονής Παμμακάριστου στην Κωνσταντινούπολη, όπου και ετάφη.

Μιχαήλ Δούκας Γλαβάς Ταρχανειώτης
Γέννησηπ. 1235
Θάνατοςμεταξύ 1305 και 1308
ΕνταφιασμόςΜονή Παμμακάριστου
Χώρα Βυζαντινή Αυτοκρατορία
Εν ενεργείαπ. 1260-1304
Βαθμόςπρωτοστράτωρ
Μάχες/πόλεμοιΒυζαντινοβουλγαρικοί Πόλεμοι, Βυζαντινοσερβικοί Πόλεμοι
ΣύζυγοςΜαρία Δούκαινα Κομνηνή Βράναινα Παλαιολογίνα

Βιογραφία Επεξεργασία

Ο Μιχαήλ Δούκας Γλαβάς Ταρχανειώτης γεννήθηκε περί το 1235, ενώ πρώτη αναφορά στο όνομά του γίνεται περίπου το 1260/62, όταν του ανατέθηκε η κατάληψη της πόλεως της Μεσημβρίας επί των ακτών της Μαύρης Θάλασσας από τον εκθρονισμένο Βούλγαρο τσάρο Μίτσο Ασέν (βασίλευσε μεταξύ 1256-1257).[1][2] Περί το 1263, νίκησε βουλγαρικό στράτευμα στη Βιζύη, οχύρωσε τη Βρυσίδα, και κατέλαβε τα φρούρια Σκοπός, Πέτρα και Σκόπελος, καθώς και τις πόλεις Αγαθούπολη, Σωζόπολη, Δεβελτός και Αγχίαλος.[2]

 
Χάρτης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και των γειτόνων της, προς το 1265.

Αναφορά προς το πρόσωπό του γίνεται εκ νέου προς το 1278–79, ως ηγέτη ακόμη μίας εκστρατείας εναντίον της Βουλγαρίας, όπου μία επιτυχημένη εξέγερση εναντίον του Τσάρου Κωνσταντίνου Α΄ Τιχ είχε ως αποτέλεσμα την άνοδο στον θρόνο του Ιβαΐλο. Αντιδρώντας, ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Η΄ έστειλε τον Γλαβά ως επικεφαλής στρατεύματος, προκειμένου να επαναφέρει στον βουλγαρικό θρόνο τον εξόριστο ηγεμόνα, Ιβάν Ασέν Γ΄. Ο Γλαβάς πέτυχε να καταλάβει τη βουλγαρική πρωτεύουσα, Τάρνοβο, όπου και αιχμαλώτισε τη Βυζαντινή σύζυγο του Ιβαΐλο, Μαρία, καθώς και τον υιό τους, Μιχαήλ. Στη συνέχεια, κυνήγησε τον Ιβαΐλο έως το φρούριο της Σιλίστρας, το οποίο και πολιόρκησε ανεπιτυχώς. Τελικώς όμως, με τη βοήθεια του Νογκάι Χαν, ο Ιβαΐλο πέτυχε να νικήσει και να υποχρεώσει σε υποχώρηση τους Βυζαντινούς.[2][3] Το 1282, οι Σέρβοι εισέβαλαν στα βυζαντινά εδάφη στη βόρεια Μακεδονία, και ο νέος αυτοκράτορας, Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος (βασίλευσε μεταξύ 1282-1328), έστειλε τον Γλαβά εναντίον τους με στράτευμα 4.000 Τάρταρων βοηθητικών. Παρά το γεγονός πως οι Τάρταροι λεηλάτησαν τη Σερβία, οι Σέρβοι πέτυχαν να καταλάβουν το μεγαλύτερο μέρος της βόρειας Μακεδονίας, συμπεριλαμβανομένων των Σκοπίων.[2][4][5]

Κάποια στιγμή μεταξύ του 1284 και του 1291, ο Γλαβάς εστάλη στην Αλβανία, όπου και πολέμησε εναντίον των Ανδεγαυών και ανακατέλαβε το Δυρράχιο, την Κρόια και τα Κάνινα. Αργότερα, πιθανώς το 1292, νίκησε τον σεβαστοκράτορα Θεόδωρο, νεότερο αδερφό του ηγεμόνα της Θεσσαλίας, Κωνσταντίνου Δούκα, και πολιόρκησε ανεπιτυχώς την πρωτεύουσα του Δεσποτάτου της Ηπείρου, Ιωάννινα.[2][6] Κατά τη διάρκεια της ίδιας περιόδου, σταδιακά ανήλθε τα σκαλοπάτια της αυτοκρατορικής ιεραρχίας: από πριμικήριος της αυλής (33ος στην ιεραρχία), κατέστη μέγας παπίας (22ος), κουροπαλάτης (19ος) το 1262, πιγκέρνης (15ος) το 1282, μέγας κονόσταυλος (12ος) μετά το 1282, και τελικώς, κάποια στιγμή μεταξύ του 1297 και του 1304 (πιθανώς προς το 1302/3), πρωτοστράτωρ (8ος, ουσιαστικά όμως ηγέτης του στρατού, καθώς ο ανώτερος στην ιεραρχία τίτλος του μεγάλου δομέστικου είχε καταστεί τιμητικό αξίωμα).[1][2][7][8]

Το 1297/8, ο Γλαβάς ορίστηκε κυβερνήτης του δυτικού τμήματος της Αυτοκρατορίας με έδρα τη Θεσσαλονίκη, και του ανετέθη να αντιμετωπίσει τους Σέρβους, οι οποίοι εξακολουθούσαν κατά διαστήματα να επιτίθενται σε βυζαντινές κτήσεις στη Μακεδονία και την Αλβανία. Μόλις το 1296 είχαν καταλάβει το Δυρράχιο. Παρά τη μεγάλη στρατιωτική εμπειρία του και τον ισχυρό στρατό τον οποίον διέθετε, ωστόσο, ο Γλαβάς δεν ήταν σε θέση να επιτύχει πολλά, καθώς οι Σέρβοι κατέφυγαν σε τακτικές ανταρτοπόλεμου, αρνούμενοι να δώσουν εκ παρατάξεως μάχη. Έτσι συμβούλευσε τον αυτοκράτορα Ανδρόνικο Β΄ να συνάψει συμφωνία ειρήνης με τον Στέφανο Ούρος Β΄ (βασίλευσε μεταξύ 1282-1321). Το γεγονός αυτό οδήγησε στην υπογραφή της συνθήκης του 1299 μεταξύ των δύο κρατών, η οποία επικυρώθηκε μέσω του γάμου της κόρης του Ανδρόνικου Β΄, Σιμωνίδας, με τον Στέφανο Ούρος.[1][9][10] Μετά την ανεπιτυχή αποστολή του στη Μακεδονία, ο Γλαβάς επέστρεψε στα ανατολικά εδάφη της αυτοκρατορίας, όπου προς το 1302/3 αναφέρεται πως προχώρησε στην ανέγερση ή ανακατασκευή δεκαπέντε φρουρίων στη Θράκη.[1][2] Το 1304, ο Γλαβάς εστάλη να αντιμετωπίσει βουλγαρική εισβολή υπό τον Τσάρο Θεόδωρο Σβετοσλάβ (βασίλευσε μεταξύ 1300-1322), ο οποίος κατέλαβε αριθμό φρουρίων και πόλεων κατά μήκος των Βαλκανίων Όρεων και των ακτών της Μαύρης Θάλασσας. Ο Γλαβάς είχε ορισμένη επιτυχία: σύμφωνα με πανηγυρικό λόγο γραμμένο από τον αυλικό ποιητή Μανουήλ Φίλη, ανακατέλαβε το Ρουσόκαστρο και τη Μεσημβρία, προχώρησε στην ανακατασκευή της Αγχιάλου και υποχρέωσε τους Βουλγάρους να υποχωρήσουν πέραν των Βαλκανίων. Σε αυτή τη συγκυρία, ωστόσο, ο ίδιος αρρώστησε και επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη, ενώ ο συναυτοκράτορας Μιχαήλ Θ΄ Παλαιολόγος (βασίλευσε μεταξύ 1294-1320) ανέλαβε τη στρατιωτική ηγεσία.[11]

 
Η Μονή Παμμακάριστου -της οποίας την αναστήλωση ανέλαβε ο Γλαβάς, επιλέγοντάς την ταυτόχρονα ως τόπο ταφής του- όπως φαίνεται σήμερα.

Η ακριβής ημερομηνία του θανάτου του Γλαβά δεν είναι γνωστή, ωστόσο πιθανώς ήταν κάποια στιγμή μεταξύ των ετών 1305 και 1308. Προ του θανάτου του, εκάρη μοναχός. Ετάφη από τη χήρα του σε ένα παρεκκλήσι στη Μονή Παμμακάριστου της Κωνσταντινούπολης, της οποίας την αναστήλωση είχαν αναλάβει ο ίδιος και η σύζυγός του προτού, στη συνέχεια, την παραδώσουν στον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Ιωάννη ΙΒ΄, το 1293. Η εκκλησία ήταν, πιθανώς, διακοσμημένη με κύκλο τοιχογραφιών αφιερωμένων στα στρατιωτικά επιτεύγματά του, όπως αναφέρει ο Φίλης.[1][2][12] Πέραν της Παμμακάριστου, ο Γλαβάς και η σύζυγός του χρηματοδότησαν την αναστήλωση παρεκκλησίου του Αγίου Ευθυμίου στη Βασιλική του Αγίου Δημητρίου στη Θεσσαλονίκη (το 1302/3), καθώς και του Μοναστηριού της Πρισκλάμπετζα στον Πρίλαπο και της Εκκλησίας της Αθηνιώτισσας στην Κωνσταντινούπολη, όπου επίσης χρηματοδότησαν την ανέγερση ξενώνα.[2]

Ο Μιχαήλ Δούκας Γλαβάς Ταρχανειώτης συγχέεται συχνά, ακόμη και σε σχετικά πρόσφατες μελέτες, με τον πρωτοβεστιάριο Μιχαήλ Ταρχανειώτη, ανιψιό του αυτοκράτορα Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγου, ο οποίος όμως σκοτώθηκε το 1283.[13] Ο Γλαβάς θεωρούνταν από τους συγχρόνους του ως εξαίρετος στρατιώτης: ο ιστορικός Νικηφόρος Γρηγοράς ισχυρίζεται πως η στρατιωτική εμπειρία του έκανε τους υπόλοιπους στρατηγούς «να μοιάζουν με παιδιά».[14] Ο Φίλης αναφέρει δε πως είχε συγγράψει μία, χαμένη σήμερα, πραγματεία επί «διαφόρων στρατιωτικών θεμάτων», ένα από τα τελευταία καταγεγραμμένα δείγματα της μακράς παράδοσης των βυζαντινών στρατιωτικών εγχειριδίων.[15]

Οικογένεια Επεξεργασία

Ο Γλαβάς νυμφεύτηκε τη Μαρία Δούκαινα Κομνηνή Βράναινα Παλαιολογίνα. Απέκτησαν μία κόρη:

  • Άννα, παντρεύτηκε τον Ανδρόνικο Παλαιολόγο (ανεψιός του Μιχαήλ Η΄). Μετά το τέλος του Γλαβά, η σύζυγός του έγινε μοναχή με το όνομα Μάρθα.[1][2]

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 ODB, "Glabas, Michael Tarchaneiotes" (A. M. Talbot, A. Cutler), σ. 852.
  2. 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 Trapp και άλλοι 1991, 27504. Ταρχανειώτης, Μιχαὴλ ∆ούκας Γλαβᾶς.
  3. Fine 1994, σελίδες 195–198.
  4. Fine 1994, σελ. 219.
  5. Laiou 1972, σελ. 30.
  6. Laiou 1972, σελ. 94 (σημείωση 27).
  7. Cavallo 1997, σελ. 226.
  8. Laiou 1972, σελίδες 94–95 (σημείωση 27).
  9. Laiou 1972, σελίδες 94–97.
  10. Bartusis 1997, σελ. 73.
  11. Laiou 1972, σελίδες 160–161.
  12. ODB, "Pammakaristos, Church of Hagia Maria" (C. Mango), σσ. 1567–1568.
  13. Laiou 1972, σελ. 81 (σημείωση 98).
  14. Laiou 1972, σελ. 94.
  15. Bartusis 1997, σελ. 10.

Πηγές Επεξεργασία