Νένα Βενετσάνου

Ελληνίδα τραγουδίστρια και τραγουδοποιός

Η Νένα (Ειρήνη) Βενετσάνου (Αθήνα, 15 Αυγούστου 1955) είναι Ελληνίδα συνθέτρια και τραγουδίστρια του έντεχνου τραγουδιού.

Νένα Βενετσάνου
Όνομα στη
μητρική γλώσσα
Νένα Βενετσάνου (Ελληνικά)
Γέννηση15 Αυγούστου 1955 (1955-08-15) (68 ετών)
Αθήνα[1]
Χώρα πολιτογράφησηςΕλληνική
ΣπουδέςΠανεπιστήμιο της Φρανς-Κοντέ (1977)[1] και Ελληνικό Ωδείο
Ιδιότητατραγουδιστής[1] και συνθέτης
Εν ενεργεία1980–σήμερα
Όργαναφωνή και πιάνο

Βιογραφία Επεξεργασία

Γεννήθηκε στην Αθήνα, άρχισε πιάνο με τη Χάρη Κλαδάκη συνέχισε στο Ελληνικό Ωδείο Αθηνών και Σύρου και αποφοίτησε από το Γυμνάσιο της Σύρου το 1973 και την ίδια χρονιά έφυγε για τη Γαλλία για πανεπιστημιακές σπουδές. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Franche-Compté Ιστορία της Τέχνης και Αρχαιολογία μέχρι το 1977. Παράλληλα πήρε μαθήματα τραγουδιού, στο Παρίσι, από την Ίρμα Κολάση.

Επιστρέφει στην Ελλάδα το 1977 για τη συγγραφή της μεταπτυχιακής εργασίας της πάνω στο έργο του Γιάννη Τσαρούχη, έρχεται σε επαφή με τη νέα μεταδικτατορική πραγματικότητα και αποφασίζει να εγκατασταθεί μόνιμα πλέον στην Αθήνα. Εντάχθηκε σε κοινωνικά κινήματα και ενσωματώθηκε τελικά στο Φεμινιστικό Αυτόνομο Κίνημα, όπου έγραψε με την Μπέττυ Κομνηνού τα πρώτα της τραγούδια που έγιναν σημείο αναφοράς του Φεμινισμού στην Ελλάδα. Εμφανίστηκε στην τηλεόραση και έδωσε το πρώτο της κονσέρτο με την Ελένη Καραϊνδρου. Ο Χρήστος Λεοντής την προσέλαβε ως τραγουδίστρια στην ομάδα του και συνεργάστηκε μαζί του σε μια δίχρονη περιοδεία σε όλη την Ελλάδα.

Η συμμετοχή της στον τηλεοπτικό διαγωνισμό νέων ταλέντων της ΕΡΤ Να η Ευκαιρία της έδωσε ένα πρώτο βραβείο. Την επομένη, την προσκάλεσαν στο Τρίτο Πρόγραμμα του ραδιοφώνου για να τραγουδήσει στην πιο πετυχημένη εκπομπή του: «Εδώ Λιλιπούπολη» για την οποία ερμήνευσε πέντε τραγούδια: τον Γιαουρτοπόταμο, τη Ρόζα -Ροζαλία, τον Σιδερομάσα, το Μια βραδιά στο Πόρτο -Λίλι και το Κάστρο του δόκτορα Δρακατώρ. Εκεί συναντιέται με τον Μάνο Χατζιδάκι, διευθυντή τότε του Τρίτου Προγράμματος, αλλά και με μια πλειάδα νέων συνθετών παίρνοντας μέρος σε εκπομπές, ηχογραφήσεις και συναυλίες.

Ξεκίνησε τα πρώτα της ρεσιτάλ σε μικρούς πολιτιστικούς συλλόγους με τον κιθαρίστα Δημήτρη Παπαγγελίδη και μετά συνεργάστηκε με τα Μουσικά Νιάτα σε όλη την Ελληνική Επικράτεια, με τον Παναγιώτη Καλατζόπουλο στην κιθάρα και την Ευανθία Ρεμπούτσικα στο βιολί,παρουσιάζοντας το Έντεχνο Τραγούδι σε κοινό που αγαπούσε την κλασσική μουσική. Συμμετείχε με τον Μάνο Χατζιδάκι στον Μουσικό Αύγουστο στο Ηράκλειο Κρήτης, στην Εθνική Πινακοθήκη και στο Εθνικό Θέατρο όπου τραγούδησε τον Ματωμένο Γάμο του Λόρκα. Έκτοτε, συνδέθηκε με τη μουσική του Μάνου Χατζιδάκι όταν αυτός μετά την παραίτησή του από το ραδιόφωνο, αποφάσισε να παρουσιάσει το έργο του σε μορφή κονσέρτου σε όλη την Ελλάδα και σε φεστιβάλ του εξωτερικού. Η Νένα Βενετσάνου ερμήνευσε επί 15 χρόνια υπό τη διεύθυνσή του όλα τα όψιμα έργα του συνθέτη: Μυθολογία, Παράλογα, Ματωμένο Γάμο, Μπαλάντες της Οδού Αθηνάς και άλλα, από όλο το φάσμα του ρεπερτορίου του. Ο Μάνος Χατζιδάκις έλεγε γι' αυτήν:¨"Ισορροπεί με ευφυΐα ανάμεσα στο λαϊκό και το κλασικό τραγούδι, χωρίς ποτέ να χάνει τον αισθησιασμό της, είναι μια πλήρης φωνή."

Καθοριστική όμως για την καριέρα της ήταν και η συνάντηση με τον παραγωγό Αλέκο Πατσιφά που της πρότεινε το 1979 να ηχογραφήσει έναν δίσκο με δικές της συνθέσεις, -μελοποιήσεις 5 ποιημάτων του Πωλ Ελυάρ στα γαλλικά και 6 ελληνικά τραγούδια. Ο δίσκος αυτός σε ενορχήστρωση του Τάσου Καρακατσάνη, την καθιέρωσε στο πλατύ κοινό και στην ελληνική δισκογραφίας ως τραγουδοποιό σε ηλικία 24 ετών.

Εξίσου σημαντική και καθοριστική για την καλλιτεχνική της πορεία ήταν και η συνάντησή της με τον Νίκο Μαμαγκάκη, όπου τραγούδησε στην «Οδύσσεια» και στον «Ερωτόκριτο». Ο Νίκος Μαμαγκάκης ενορχήστρωσε επίσης για τη φωνή της τα «13 λαϊκά τραγούδια» του Λόρκα. Μετά τον θάνατο του Αλέκου Πατσιφά το 83 και την έκδοση του δεύτερου προσωπικού της δίσκου ΤΟ ΚΟΥΤΙ ΤΗΣ ΠΑΝΔΩΡΑΣ, με μελοποιημένη ποίηση γυναικών σε δικές της συνθέσεις, με τον κιθαρίστα Κώστα Γρηγορέα, σταματάει τη συνεργασία της με τη Λύρα και ενώ μια δύσκολη φαινομενικά δεκαετία την περιμένει, ανοίγει τα φτερά της στην Ευρώπη και συνεργάζεται με το Theatre de la Mediterrane στην Τουλών σε μια συνεργασία που διήρκεσε 7 χρόνια και με πάνω από 250 παραστάσεις. Περιοδεύει στη Γαλλία, Ελβετία,Βέλγιο, Αγγλία, Σκανδιναβία, Ουγγαρία,Ιταλία, Ισπανία, συνεργάζεται με την Έλενα Μουζάλα, την Αγγελική Ιονάτου, τον Μισέλ Μοντανάρο, τον Λουίς Λιάκ και μια πλειάδα μουσικών της Τζαζ και της νέας παραδοσιακής μουσικής από την Ουγγαρία, το Ισραήλ και τις Βαλκανικές χώρες, σε συναυλίες και ηχογραφήσεις. Οι συνεργασίες της όμως με τον Μάνο Χατζιδάκι,τον Νίκο Μαμαγκάκη, τον Νότη Μαυρουδή, τον Ηλία Ανδριόπουλο, την Άλκηστη Πρωτοψάλτη, τον Μιχάλη Τερζή την επαναφέρουν σταδιακά στην Ελλάδα και στην Ελληνική δισκογραφία. Μετά από δέκα χρόνια απουσίας και με παραγωγό τον Κώστα Κωτούλα που της σύστησε ο Γιώργος Παπαστεφάνου, ηχογραφεί το 1993 για την Αρτίστικ τις "Εικόνες" και τις "Πόλεις του Νότου" όπου επανέρχονται στο δισκογραφικό προσκήνιο η Μαίρη Λίντα, ο Ηλίας Κλωναρίδης και η πρωτοεμφανιζόμενη Λένα Αλκαίου. Συνεργαζόμενη αργότερα με την ΜΒΙ και έχοντας συγχρόνως και την καλλιτεχνική διεύθυνση των δίσκων της, κυκλοφορούν στο εξωτερικό οι "Εικόνες", και ακολουθούν τις "Πόλεις του Νότου", η "Νέα Γη" και το "Καφέ Γκρέκο" ως ένα τρίπτυχο, με θέμα το ταξίδι, τη φυγή, τη συνάντηση. Γράφει μουσική για το θέατρο και εκδίδεται το "Αγήρων Ηχος Θεατρου",μία σημαντική εργασία της για τη γέννηση και εξέλιξη του αρχαίου δράματος που περιέχει αποσπάσματα από μουσική της για τις Τρωάδες του Ευριπίδη -Γράμμα στον Ορέστη του Ιάκωβου Καμπανέλλη-Κλυταιμνήστρα της Μαργκερίτ Γιουρσενάρ, με την ηθοποιό Ιωάννα Γκαβάκου. Οργανώνει την παραγωγή και γράφει τη μουσική στον δίσκο "η Εύα Κοταμανίδου διαβάζει Γιώργο Σαραντάρη" και ως καλλιτεχνικός παραγωγός στον χώρο του τραγουδιού συνεχίζει αδιάλειπτα με το δικό της μουσικό σχήμα να τραγουδά στην Ελλάδα και το εξωτερικό, κάνοντας ρεσιτάλ και συναυλίες που προέβαλαν αποκλειστικά το σύγχρονο Ελληνικό Τραγούδι. Στον τομέα της σύνθεσης εκτός από τα τραγούδια, συνθέτει ηλεκτρονικά μουσική για θεατρικές και εικαστικές παραγωγές, όπου αναφέρουμε ενδεικτικά Τα "Γράμματα σε μια Γυναίκα" σε ποίηση του Γιώργου Σαραντάρη με τον ηθοποιό Κώστα Καστανά και τη μουσική "Φως, Σκιές, Συμπτώσεις" για το εικαστικό έργο της ζωγράφου Όπης Ζούνη σε σκηνοθεσία της Κατερίνας Ευαγγελάκου. Ως ερμηνεύτρια έχει τραγουδήσει στις ταινίες Ήσυχες Μέρες του Αυγούστου του Παντελή Βούλγαρη σε μουσική Μάνου Χατζιδάκι, Ελένη Μπούκουρη Αλταμούρα της Κλεώνης Φλέσσα σε μουσική Ηρακλή Πασχαλίδη, ο Ψύλλος, πολυβραβευμένη ταινία σε παγκόσμια κλίμακα του Δημήτρη Σταύρου σε μουσική του Μιχάλη Τερζή και σε εκπομπές της ελληνικής τηλεόρασης.

Ως συνθέτης και καλλιτεχνικός παραγωγός έχει συνεργαστεί με το ΥΠ.ΠΟ. στις δράσεις του Κέντρου Εκπαιδευτικών προγραμμάτων με το "Μουσών Δώρα" το οποίο εκπροσώπησε την Ελλάδα στο πλαίσιο της Ελληνικής Προεδρίας στο Βέλγιο και στη Γαλλία και το έργο "Ηριδανός"¨συμφωνία για 13 παιδιά για το ΙCOM στο Παρίσι και στην έκθεση για το Αρχαίο Δράμα και τη Δημοκρατία "Τη ταύτα προς Διόνυσον" αναλαμβάνει τη σύνθεση πρωτότυπης μουσικής. Το 2008 παρουσιάζει το 1000+1 ΠΟΛΕΙΣ στην Απτέρα Χανίων και αργότερα στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, στο φεστιβάλ Αθηνών στη Μικρή Επίδαυρο και στην Όπερα της Ρενς, στο πλαίσιο της συνάντησης Ευρωπαϊκών Θεάτρων. Έχει μελοποιήσει εκτός από Ελληνίδες ποιήτριες του 20του αίώνα, Γάλλους και Ιταλούς ποιητές, όπως Michel Deguy, Paul Eluard, Alberto Savinio, Giorgos Sarantaris, Michelangelo Buonarroti, Gaspara Stampa Rimbaud, Verlaine, και μια πλειάδα Γερμανόφωνων ποιητριών. Έχει επίσης δώσει διαλέξεις και σεμινάρια εκπαιδευτικού ενδιαφέροντος για το Έντεχνο ελληνικό τραγούδι στο Βέλγιο, τη Γαλλία και την Ελλάδα. Η Νένα Βενεστάνου ανήκει στην ανεξάρτητη καλλιτεχνική σκηνή των τραγουδοποιών, της δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς. Από το 1980 και μετά και παράλληλα με τις συναυλίες και τα ρεσιτάλ με τα τραγούδια της και το έντεχνο ρεπερτόριό της, έχει λάβει μέρος σε ηχογραφήσεις και δίσκους των συνθετών Lluis Llach, Michel Montanaro, Γιώργου Κουμεντάκη, Καλλιόπης Τσουπάκη, Γιώργου Σταυριανού, Λίνου Κόκοτου, Κατερίνας Πολέμη, Πηγής Λυκούδη, Δημήτρη Αρναούτη κ.ά. Πρόσφατα έγραψε μουσική για τους θεατρικούς μονολόγους "Ταξίδι Επιστροφής" (θέατρο Αλκμήνη), Νικολέτα Συγγρού "Ο Ανδρέας μου" (θέατρο Βολτ) και "Μάνα Εκάβη" (θέατρο Αλκμήνη) της Ιωάννας Γκαβάκου. Από τα ιδρυτικά του Σωματείου Γιώργος Σαραντάρης, εδώ και 18χρόνια προωθεί το ποιητικό έργο του, οργανώνοντας διάφορες εκπαιδευτικές και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Συμμετέχει καλλιτεχνικά σε δράσεις του Φεμινιστικού Κινήματος, σε παρουσιάσεις βιβλίων, δίσκων και άλλων πολιτικών εκδηλώσεων. Έχει βραβευτεί από την Ακαδημία του Δίσκου Σαρλ Κρος για την ερμηνεία της στο έργο Sappho de Mytilène της Αγγ. Ιονάτος. Το Διεθνές Γραφείο Ειρήνης την τίμησε μαζί με άλλες σημαντικές προσωπικότητες της Πολιτικής και της Τέχνης για την προσφορά της στην ειρήνη και τον πολιτισμό στην Ελλάδα.Το Νοέμβριο του 2010 τιμήθηκε από τη Γαλλική Δημοκρατία με το παράσημο Ιππότης του Τάγματος Γραμμάτων και Τεχνών (Chevalier dans l' Ordre des Arts et des Lettres). Τον Ιούνιο 2020 η Ακαδημία Ελληνικών Βραβείων Τέχνης της απέμεινε το βραβείο ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΕΣ 2019-2020.

Το 2014, ήταν μία από τους 180 καλλιτέχνες και πολιτικούς που υπέγραψαν την Ώρα της Ευρωπαϊκής Αριστεράς, στηρίζοντας τον Αλέξη Τσίπρα.[2] Στις βουλευτικές εκλογές του 2019[3] και του Ιουνίου 2023[4] ήταν υποψήφια βουλευτής Επικρατείας με το ΜέΡΑ25.

Άλλες σημαντικές συνεργασίες Επεξεργασία

Με τον Μίκη Θεοδωράκη έχει εμφανιστεί κατά καιρούς υπό τη διεύθυνσή του με την Ορχήστρα Σύγχρονης Μουσικής της ΕΡΤ ερμηνεύοντας το Ματχάουζεν, Μικρές Κυκλάδες, και με την Ορχήστρα Μίκης Θεοδωράκης και Μουσικά Σύνολα τα έργα του Επιτάφιος, Τα Λιανοτράγουδα της Πικρής Πατρίδας, Τα τραγούδια του Αγώνα, Κατάσταση Πολιορκίας, Ως Αρχαίος Άνεμος, Ρομανθέρο Χιτάνο, Το τραγούδι του Νεκρού Αδελφού, Ένας Όμηρος και άλλα. Έχει επανειλημμένα συνεργαστεί στη δισκογραφία και σε συναυλίες με τους: Νότη Μαυρουδή, Μιχάλη Τερζή, Ηλία Ανδριόπουλο, Νίκο Κυπουργό, Γιάννη Μαρκόπουλο, Αγγελική Ιονάτου, Μαρίζα Κωχ, Λιουίς Λιακ, Μισέλ Μονταναρό, Γιώργο Κουμεντάκη, Βάσο Αργυρίδη, Σωκράτη Βενάρδο κ.ά

Η Βενετσάνου έχει συνεργαστεί ως σολίστ με τις ορχήστρες: Metropol Orchestra Utrecht, National Orchestra Kieve, Ossipof Orchestra Moscou, Oxford Orchestra England, Καμεράτα Μεγάρου Μουσικής, Ορχήστρα των Χρωμάτων, Ορχήστρα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας, Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, Σολίστες της Μόσχας, Ορχήστρα του 21ου αιώνα Μόσχας, Ορχήστρα της Ραδιοφωνίας της Βουδαπέστης.

Εμφανίσεις Επεξεργασία

Με το συγκρότημά της έχει τραγουδήσει σε σημαντικές αίθουσες όπως: Τάουν Χωλ Ζυρίχης, Chatelet στο Παρίσι, Palais des Beaux Arts Bruxelles, Nova Opera Μόσχας, και σε πολλές άλλες αίθουσες όπως: Salle Playel, Theatre des Champs Elysses, Klein Comedie, Wradembourgen Zall στην Ουτρέχτη, Opera de Toulon, Paradiso, Όπερα του Άμστερνταμ, Όπερα του Πεκίνου, Ηρώδειο, Μέγαρο Μουσικής, Στάδιο Wembley του Λονδίνου, Ολυμπιακό Στάδιο της Βαρκελώνης, Ολυμπιακό Στάδιο της Αθήνας, της Αρχαίας Ολυμπίας, Αρχαίο Θέατρο της Εφέσσου, Μικρό Θέατρο Επιδαύρου κ.α.

Δισκογραφία Επεξεργασία

  • 2019- Άγρυπνο Φεγγάρι Νότη Μαυρουδή
  • 2019- Γράμματα σε μια Γυναίκα. Ποίηση Γιώργου Σαραντάρη, απαγγελία Κώστα Καστανά. Μουσική Νένας Βενετσάνου.
  • 2018- Περιπέτεια Δημήτρης Αρναούτης
  • 2018- Ανεμογυαλός Λίνου Κόκοτου
  • 2017- Ο Πόνος Όλου του Κόσμου Πηγής Λυκούδη
  • 2017- Η Πηγή των Θαυμάτων Γιώργου Σταυριανού
  • 2015- Το Βορεινό Παράθυρο Μιχάλη Τερζή
  • 2014- Η Μεγάλη Χίμαιρα Κατερίνας Πολέμη
  • 2013 - Το Μυστικό του Κόσμου Δημήτρη Λίβανου
  • 2012 - Ταξιδεύοντας με την Αργώ Γιάννη Ταντση-Γ.Τσιτρούλη
  • 2010- Το Θέατρο στην Αρχαία Αθήνα Νένας Βενετσάνου Πρόγρ.Μελίνα9
  • 2009- Νάνι άνθος μου και φως μου Θανάση Μωραϊτη
  • 2008- Αττίκ αφιέρωμα Δαυίδ Ναχμία
  • 2008 - Προσανατολισμοί, Ηλία Ανδριόπουλου - Οδυσσέα Ελύτη.
  • 2004- Πετώντας πας στην Πόλη Τατιάνας Ζωγράφου
  • 2003 - Καφέ Γκρέκο Νένας Βενετσάνου
  • 2003 - Η Εύα Κοταμανίδου διαβάζει Γ.Σαραντάρη Νένας Βενετσάνου
  • 2002- Ο Ψύλλος Μιχάλη Τερζή
  • 2002- Χρωματιστά Τραγούδια της Μαρίζας Κωχ
  • 2001- Τα Μυστικά του Κήπου Νίκου Κυπουργού
  • 2001- Το Τραγούδι του Νεκρού Αδελφού Μίκη Θεοδωράκη
  • 2001 - Το Πρόσωπο της Αγάπης Καλλιόπης Τσουπάκη
  • 2001- Mήτηρ Θεού Χρήστου Λεοντή
  • 2000- Μπαρμπαριά Δημήτρη Μαρκάτου
  • 2000- Τι γύρευες μες την Κίνα Τσάκι Τσαν. Βαγιόπουλου -Ρασούλη
  • 2000 - Ζεϊμπέκικο "Λαϊκές Προσευχές
  • 2000 - Η Νένα Βενετσάνου τραγουδά Μίκη Θεοδωράκη
  • 1999- Καντάτα Ελευθερίας Χρήστου Λεοντή
  • 1999- Στο ΦΩΣ Καλλιόπη Βέττα
  • 1999- Ένα Ευχαριστώ. Χάνομαι γιατί ρεμβάζω.
  • 1998- Το πιο μεγάλο ψέμα Γιώργου Σταύριανού
  • 1998- Γιαπωνέζικοι Κήποι Σταύρου Παπασταύρου
  • 1998 - Η Νένα Βενετσάνου τραγουδά Μάνο Χατζιδάκι
  • 1998 - Αργοναύτες Ηλία Ανδριόπουλου
  • 1997- Antologie Mousurgia Graeca
  • 1997- Πύλη της Άμμου Λουδοβίκου των Ανωγείων
  • 1997- El cor del Temps Μaria del Mar Bonet
  • 1997- Στην Όχθη της Καρδιάς μου. Συλλογικό
  • 1997 - Αγήρων ήχος θεάτρου Ν.Βενετσάνου
  • 1996 - Νέα Γη Νένας Βενετσάνου
  • 1996 - Πόλεις του Νότου Νένας Βενετσάνου
  • 1995- Με μια Ομπρέλα Τρύπια Πένυ Ξενάκη
  • 1995 - Εικόνες Ν.Βενετσάνου, Ν.Μαμαγκάκη, Μ.Χατζιδάκι, Μ.Θεοδωράκη
  • 1995 Η Νένα Βενετσάνου (επανέκδοση 1του δίσκου με το Κουτί της Πανδώρας)
  • 1995- Πυγολαμπίδες Χρήστου Λεοντή
  • 1994- Vents d'Est (4cds)Michel Montanaro-Vujicsics
  • 1993- Un pont del Mar Blava Lluis Llach
  • 1991 - Sappho de Mytilène Α.Ιονάτου
  • 1989- Εκγαίνια Χάνομαι γιατί ρεμβάζω
  • 1988 -Μορφές Τάσ. Γκρους
  • 1988- Δικαίωμα Άλκηστις Πρωτοψάλτη
  • 1988- Στη Χώρα του Ορφέα Μιχάλη Τερζή
  • 1988 - Τα Κορίτσια της Κυριακής Μ.Τερζή
  • 1988 - Στον Σείριο υπάρχουν παιδιά
  • 1986 - Η Νέα Εκδρομή Ν.Μαμαγκάκη
  • 1985 - Έρως Ανίκατε Μάχαν Ν.Μαυρουδή
  • 1985 - Ερωτόκριτος Ν.Μαμαγκάκη
  • 1984 - Οδύσσεια Ν.Μαμαγκάκη
  • 1984 - Το κουτί της Πανδώρας Νένα Βενετσάνου
  • 1983 - Του έρωτα και του Πάθους Λόρκα- Ν.Μαμαγκάκη
  • 1983 - Οι Μπαλλάντες της οδού Αθηνάς Μ.Χατζιδάκι
  • 1982 - Tέλος δεν έχει το τραγούδι Διασκευές Τ.Καρακατσάνη*
  • 1980 - Τα Ελληνικά Τραγούδια- 5 Τραγούδια σε ποίηση Paul Eluard Νένα Βενετσάνου

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. 1,0 1,1 1,2 users.sch.gr/ntinos_psilop/index.php?option=com_content&view=article&id=55%3Avenetsanou-biografiko&catid=44%3Aafieroma-mousiki-venetsanou&Itemid=81. Ανακτήθηκε στις 17  Οκτωβρίου 2021.
  2. «"Είναι η ώρα της ευρωπαϊκής Αριστεράς" με τις πρώτες 180 υπογραφές - Η Αυγή Online». www.avgi.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Μαΐου 2014. Ανακτήθηκε στις 14 Μαΐου 2016. 
  3. «ΜεΡΑ25: Με Ψαραντών;htan και Βενετσάνου στο Επικρατείας». Athens Voice. Ανακτήθηκε στις 12 Ιουνίου 2019. 
  4. «Επικρατείας». ΜέΡΑ25. Ανακτήθηκε στις 19 Ιουνίου 2023.