Βικιπαίδεια

Ουσάμπτι

Ταφικό ομοίωμα στην Αρχαία Αίγυπτο

Το ουσάμπτι (ή επίσης και ουσσάμπτι, ουσάπτι, σάμπτι, με διάφορες παραλλαγές), ήταν ταφικό ομοίωμα που χρησιμοποιούταν στην αρχαία αιγυπτιακή θρησκεία. Ο όρος προέρχεται από τα αρχαία αιγυπτιακά wšbtj, που αντικατέστησε τον παλιότερο šwbtj, ίσως ο όρος γλώσσα νίσμπα για το šwꜣb δέντρο "Persea".

Στρατός από 500 ουσάμπτι, στο όνομα του Νεφεριμρεχέμπ, 500 π.Χ., Μέμφις.
Ουσάμπτι στο Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνο.

Τα ουσάμπτι τοποθετούνταν στους τάφους μαζί με τα άλλα κτερίσματα και είχαν σκοπό να λειτουργήσουν ως υπηρέτες ή υποτακτικοί του νεκρού, για να επιτελέσουν τις εργασίες που αναλογούσαν σε αυτόν στον άλλο κόσμο. Ήταν συνήθως επιγεγραμμένα με ιερογλυφικά στα πόδια[1][2]. Αυτές οι επιγραφές βεβαίωναν την ετοιμότητα τους να απαντήσουν το κάλεσμα τους για την εργασία που είχαν να επιτελέσουν[3].

Η πρακτική της χρήσης των ουσάμπτι άρχισε κατά το Παλαιό Βασίλειο (περ.2600 με 2100 π.Χ.), με κεφάλια σε φυσικό μέγεθος από ασβεστόλιθο, τα οποία θάβονταν μαζί με τη μούμια[4]. Τα περισσότερα ουσάμπτι ήταν μικρού μεγέθους, και πολλά ήταν κατασκευασμένα μαζικά. Κάποιες φορές κάλυπταν το έδαφος γύρω από τη σαρκοφάγο. Ουσάμπτι μεγάλου μεγέθους αποτελούν εξαίρεση, ή έχουν κατασκευαστεί ως ιδιέταιρο έργο τέχνης.

Λόγω που τα ουσάμπτι είναι συνηθισμένα σε όλες τις περιόδους της αιγυπτιακής ιστορίας, και της επιθυμίας των μουσείων να εκθέτουν αντικείμενα της αρχαίας αιγυπτιακής τέχνης, τα ουσάμπτι είναι τα αντικείμενα που απαντώνται πιο συχνά στις προθήκες των μουσείων. Έχοντας παραχθεί σε τεράστιους αριθμούς, τα ουσάμπτι μαζί με τους σκαραβαίους είναι οι αρχαιότητες από την αρχαία Αίγυπτο που έχουν σωθεί σε περισσότερο αριθμό από όλες τις άλλες.

Ετυμολογία και χρήση του όρου Επεξεργασία

Ο όρος The term ουσάμπτι έχει χρήση για τα ομοιώματα πριν την Εικοστή πρώτης Δυναστεία, αλλά μόνο μετά το τέλος της Πρώτης μεταβατικής περιόδου (περ. 2181–2055 π.Χ.), και μόνο για τα ομοιώματα που είναι επιγεγραμμένα με το έκτο κεφάλαιο του βιβλίου των Νεκρών. Σε διαφορετική περίπτωση, αυτά τα αντικείμενα μπορεί καλύτερα να περιγραφούν ως "ταφικά ομοιώματα".

Τα ουσάμπτι ήταν ομοιώματα υπηρετών οι οποίοι θα πραγματοποιούσαν στο άλλο κόσμο τις εργασίες που αναλογούσαν στον νεκρό. Ήταν απαραίτητο απάνω τους να ήταν γραμμένο το όνομα του ιδιοκτήτη τους, μαζί με μια φράση που θα τους έστελνε σε δράση, γραμμένη στην ιερατική γραφή[5].

Ο όρος ουσάμπτι καθιερώθηκε μετά την 21η Δυναστεία και παρέμεινε σε χρήση μέχρι το Πτολεμαϊκό Βασίλειο.

Πιστεύεται ότι ο όρος σήμαινε "ακόλουθος" ή "αυτός που απαντάει" στα αρχαία Αιγυπτιακά, γιατί το ομοίωμα «απαντούσε» εκ μέρος του νεκρού στις ανάγκες για την τέλεση των καθημερινών εργασιών και θελημάτων που αναλογούσαν σε αυτόνin[6], αν και αυτή η ετυμολογία δεν είναι εύκολο να ταιριάσει με τον όρο σαουάμπτι, που ήταν μια ειδική κατηγορία ταφικών ομοιωμάτων στην περιοχή των Θηβών κατά το Νέο Βασίλειο[7].

Επιγραφές Επεξεργασία

Οι επιγραφές των ουσάμπτι περιέχουν συχνά το έκτο κεφάλαιο του Βιβλίου των Νεκρών:

«Φώτισε τον Όσιρι [όνομα του νεκρού], που η φωνή του λέει την αλήθεια. Χαίρε, ομοίωμα Σάμπτι! Αν ο Όσιρις [όνομα του νεκρού] οριστεί να κάνει οποιαδήποτε εργασία στο Κχερτ-Νετέρ, ας παραμεριστεί καθετί που τον εμποδίζει, είτε είναι να οργώσει τα χωράφια, είτε να γεμίσει τα κανάλια με νερό, είτε να μεταφέρει άμμο από την Ανατολή στη Δύση. Το Ομοίωμα Σάμπτι απάντησε: «Θα το κάνω, αλήθεια είμαι εδώ όταν με καλέσεις»[8].

(παράδειγμα, ο νεκρός με το όνομα Ακενατόν θα περιγραφόταν ως Όσιρις Ακενατόν)

Σε σπάνιες περιπτώσεις, γράφονταν διαφορετικά κεφάλαια από το Βιβλίο των Νεκρών. Επιπλέον, τα ουσάμπτι συχνά αναφέρουν το όνομα και τους τίτλους του ιδιοκτήτη, χωρίς ξόρκια από το Βιβλίο των Νεκρών.

Πριν να γράφεται σε ταφικά ομοιώματα, το ξόρκι είχε βρεθεί γραμμένο σε κάποια φέρετρα της Εικοστής Δυναστείας από το Ντέιρ ελ Μέρσα (περίπου 1850 π.Χ.) και είναι γνωστό ως ξόρκι 472 των Κειμένων των Σαρκοφάγων[9]

Ιστορία χρήσης Επεξεργασία

 
Ουσάπτι από πυλό τυλιγμένο με λινό.
 
Κιβώτιο για ουσάμπτι.
 
Απόδειξη για 401 ουσάμπτι που τα παρήγαγε ο Παντικχονσού.

Αναφερόμενα πρώτη φορά στο ξόρκι 472 των Κειμένων των Σαρκοφάγων, τα ουσάμπτι περιλαμβάνονται στα ταφικά αγαθά για τον νεκρό ως μικρά ομοιώματα από τη βασιλεία του Μεντουχοτέπ Β΄ της Ενδέκατη Δυναστεία[10]. Κάποιοι πιστεύουν ότι αρχικά μπορεί να αντικαθιστούσαν συμβολικά ταφές ανθρωποθυσιών, μάλλον μη πιθανή θεωρία, καθώς είχαν περάσει αιώνες μεταξύ της τελευταίας γνωστής ταφής ανθρωποθυσίας και της πρώτης εμφάνισης των ουσάμπτι. Γενικά διαφοροποιούνταν από άλλα αγαλματίδια από το γεγονός ότι είχαν επιγραφές με το όνομα του νεκρού, τους τίτλου του, και συχνά με το ξόρκι 472 των Κειμένων των Σαρκοφάγων[11] ή τα λόγια που λέει το ουσάμπτι που βρίσκεται στο έκτο κεφάλαιο του Βιβλίου των Νεκρών. Στην 18η Δυναστεία κατά τη βασιλεία του Ακενατόν, τα ουσάμπτι επιγράφονταν με προσφορά προς το ηλιακό δίσκο Ατέν, αντί με τον παραδοσιακό λόγο των ουσάμπτι. Το ουσάμπτι πιστευόταν ότι ζωντάνευε μετά την κρίση του νεκρού, και δούλευε στη θέση του νεκρού στα «Ηλύσια Πεδία» του Όσιρι. Από το Νέο Βασίλειο και μετά, συχνά αναφερόταν ως «υπηρέτης».

Από την 21η Δυναστεία και μετά, τα ουσάμπτι έγιναν συχνά και πολυπληθή στους τάφους. Σε κάποιους από αυτούς, το πάτωμα ήταν καλυμμένο με αυτά. Σε άλλους, τα ουσάμπτι ήταν τακτοποιημένα σε κιβώτια. Οι φαραώ είχαν πολλά περισσότερα από τα ήδη εκατοντάδες που υπήρχαν κάποιες φορές σε ταφές, καθώς χρειάζονταν περισσότερους υπηρέτες, με τον βασιλιά Ταχάρκα να έχει στον τάφο του πάνω από χίλια[12]. Κάποιοι τάφοι περιείχαν επιστάτες για τα ουσάμπτι, ο οποίοι εμφανίζονταν να κρατάνε μαστίγιο, οι οποίοι ο καθένας ήταν υπεύθυνος για ομάδα δέκα ουσάμπτι. Οι επιστάτες έγιναν σπάνιοι κατά την Ύστερη Περίοδο.

Ο τάφος του Τουταγχαμών περιείχε μεγάλο αριθμό ουσάμπτι. Όμως, αυτά ήταν διαφορετικών μεγεθών, και τα περισσότερα ήταν διακοσμητικά, με διατυπώσεις σε ιερογλυφικά[13]. Ήταν χωρισμένα σε ομάδες: κάποια τιμούσαν θεούς με τη μορφή Όσιρι και επιχρυσωμένα, ενώ άλλα ήταν πιο απλά από ξύλο ή φαγεντιανή.

Σχήμα και υλικό Επεξεργασία

Τα ουσάμπτι είχαν κυρίως κατά κύριο λόγο σχήμα μούμιας αλλά κατά τη Δέκατη όγδοη Δυναστεία στη βασιλεία του Τούθμωσι Δ΄, άρχισαν να έχουν μορφή υπηρετών με καλάθια, σάκους, και άλλα εργαλεία. Κάποια είχαν πολύ όμορφη μορφή και χρώμα, ειδικά όταν ήταν επισμαλτωμένα[14]. Φτιάχνονταν από πυλό, ξύλο ή πέτρα[15], ενώ τα πρώτα κάποιες φορές φτιάχνονταν από κερί. Τα ουσάμπτι των τελευταίων περιόδων ήταν φτιαγμένα από λιγότερο φθαρτά υλικά, όπως πέτρα, τερακότα, μέταλλο, γυαλί, και, συχνότερα, στιλβωμένος πυλός (Αιγυπτιακή φαγεντιανή). Ενώ τα ουσάμπτι που κατασκευάζονταν για τους πλούσιους ήταν συχνά μικρά έργα τέχνης, το στάνταρτ ήταν μαζικά παραγόμενα φθηνά ουσάμπτι με καλούπι, με λίγες λεπτομέρειες.

Δείτε επίσης Επεξεργασία

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. ↑ Taylor, Richard (2000). 2000. ABC-CLIO. σελ. 114. ISBN 0-87436-939-8. 
  2. ↑ Teeter, E (October 1998). «Harry M. Stewart. Egyptian Shabtis». Journal of Near Eastern Studies: 299–300. 
  3. ↑ ushabti. (2003). In The Macmillan Encyclopedia.
  4. ↑ Taylor, Richard. "SHABTI (USHABTI, SHAWABTI)." Death and the Afterlife: a cultural encyclopedia. California: 2000.
  5. ↑ Taylor, Richard. "SHABTI (USHABTI, SHAWABTI)." Death and the Afterlife: a cultural encyclopedia. California: 2000.
  6. ↑ Brier, op. cit., p.186
  7. ↑ Wendy Doniger, Merriam-Webster's Encyclopedia of World Religions, Merriam-Webster 1999, p.1121
  8. ↑ Papyrus of Ani; Egyptian Book of the Dead
  9. ↑ Coffin Text 472 in A. Gardiner, Egypt of the Pharaohs: An Introduction, p.32
  10. ↑ Ian Shaw, The Oxford History of Ancient Egypt, Oxford University Press 2003, p.170
  11. ↑ Bob Brier, op.cit., p.186
  12. ↑ R. N. Longenecker, Life in the Face of Death: The Resurrection Message of the New Testament, Wm. B. Eerdmans Publishing 1998, p.28
  13. ↑ 27 διαφορετικά ουσάπτι -(στα οποία όλα είχαν δοθεί «τίτλοι»), επιχρυσωμένα, με πολύχρωμα ιερογλυφικά, μέχρι απλά μπλε από φαγεντιανή.. James, 2000, Servant Figures, p. 111-127.
  14. ↑ "Relics of Ancient Egypt". 1916. The Lotus Magazine. 7 (5): 213-214.
  15. ↑ Brier, op. cit., p.186

Βιβλιογραφία Επεξεργασία

  • Bob Brier, The Encyclopedia of Mummies, Checkmark Books, 1998
  • Harry M. Stewart: Egyptian Shabtis, Princes Risborough 1995
  • James, 2000, Tutankhamun, T.G.H. James, Photographs, Araldo de Luca, c 2000, Friedman/Fairfax Publishers. Picture-book, (oversized), 319 pp. List of Objects, p 316-319, (about 350+). {hardcover, (ISBN 1-58663-032-6)}
  • Paul Whelan: Mere Scraps of Rough Wood?: 17th - 18th Dynasty Stick Shabtis in the Petrie Museum and Other Collections, London 2007 (ISBN 978-1-906137-00-7)
  • Taylor, Richard. "SHABTI (USHABTI, SHAWABTI)." Death and the Afterlife: a cultural encyclopedia. California: p. 320-321. 2000. (ISBN 0-87436-939-8), (ISBN 978-0-87436-939-7)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι Επεξεργασία

Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Ουσάμπτι&oldid=10420041"