Ο Σκοτεινός Ιππότης (αγγλικά: The Dark Knight) είναι μια αμερικανική περιπετειώδης αστυνομική ταινία, παραγωγής 2008, σε σκηνοθεσία Κρίστοφερ Νόλαν. Το σενάριο έγραψε ο ίδιος μαζί με τον αδερφό του Τζόναθαν Νόλαν. Η ταινία είναι βασισμένη στο χαρακτήρα Μπάτμαν της DC Comics και αποτελεί συνέχεια του Batman Begins (2005) και τη δεύτερη προσθήκη στη σειρά ταινιών Μπάτμαν σε σκηνοθεσία του Κρίστοφερ Νόλαν. Ο Κρίστιαν Μπέιλ επαναλαμβάνει το ρόλο του ως Μπρους Γουέιν/Μπάτμαν ενώ επιστρέφουν και οι Μάικλ Κέιν στο ρόλο του Άλφρεντ Πένιγουορθ, Γκάρι Όλντμαν στο ρόλο του Τζέιμς Γκόρνον και Μόργκαν Φρίμαν στο ρόλο του Λούσιους Φοξ. Στο καστ προστίθενται ο Χιθ Λέτζερ στο ρόλο του Τζόκερ, ο Άαρον Έκχαρτ στο ρόλο του Χάρβεϊ Ντεντ/Διπρόσωπου και η Μάγκι Τζίλενχαλ, η οποία αντικαθιστά την Κέιτι Χολμς στο ρόλο της Ρέιτσελ Ντοζ. Η ταινία παρακολουθεί τον Μπρους Γουέιν/Μπάτμαν, τον Γκόρντον, τον Γενικό Εισαγγελέα Χάρβεϊ Ντεντ και την Βοηθό Εισαγγελέα Ρέιτσελ Ντοζ στην προσπάθειά τους να πολεμήσουν τη νέα απειλή που φέρει το όνομα Τζόκερ. Η ταυτότητα του Τζόκερ παραμένει μυστήριο σε όλη την ταινία, ενώ η μεταμόρφωση του Ντεντ από ηρωικό εισαγγελέα στον παραμορφωμένο δολοφόνο Διπρόσωπο (Two-Face) παρουσιάζεται στο σύνολό της. Ο Τζόκερ και σε αυτή την ταινία έχει τον ρόλο του πιο απειλητικού και επικίνδυνου κακού του Μπάτμαν. Ο Χιθ Λέτζερ βραβευτηκε με Όσκαρ για την ερμηνεία του ως Τζόκερ (The Joker) το 2009.

Ο Σκοτεινός Ιππότης
Κινηματογραφική αφίσα της ταινίας
ΣκηνοθεσίαΚρίστοφερ Νόλαν[1][2][3]
ΠαραγωγήΈμα Τόμας, Τσαρλς Ρόβεν και Κρίστοφερ Νόλαν
ΣενάριοΤζόναθαν Νόλαν[2], Κρίστοφερ Νόλαν[2], Μπομπ Κέιν[4], Ντέιβιντ Σ. Γκόγιερ[4] και Μπιλ Φίνγκερ
Βασισμένο σεΜπάτμαν
ΠρωταγωνιστέςΚρίστιαν Μπέιλ[1][2][3], Μάικλ Κέιν[2][3][5], Χιθ Λέτζερ[1][2][3], Γκάρι Όλντμαν[2][3][5], Άαρον Έκχαρτ[1][2][3], Μάγκι Τζίλενχαλ[1][2][3], Μόργκαν Φρίμαν[2][3][5], Έρικ Ρόμπερτς[2][3][6], Κόλιν ΜακΦάρλαν[3][5], Τσιν Χαν[3][5], Άντονι Μάικλ Χολ[2][3][5], Μελίντα ΜακΓκρο[2][3][5], Nathan Gamble[2][3][5], Νέστορ Κάρμπονελ[2][3][5], Κίλιαν Μέρφι[3][5][7], Keith Szarabajka[3][5], Μάικλ Τζέι Γουάιτ[2][3][5], Μπεατρίς Ρόζεν[3][5], Γουίλιαμ Φίχτνερ[2][5], Ρίτσι Κόστερ[8], Edison Chen[8], Νίκι Κατ[8], Μονίκ Γκαμπριέλα Κέρνεν[8], Τόμι Λίστερ Τζούνιορ[8], Sarah Jayne Dunn[8], Βίνσεντ Ριότα[8], Ντέιβιντ Ντασμάλτσον[8], Richard Dillane[8] και Joshua Harto
ΜουσικήΧανς Ζίμμερ και Τζέιμς Νιούτον Χάουαρντ
ΤραγούδιΧανς Ζίμμερ
ΦωτογραφίαΓούλι Πφίστερ
ΜοντάζLee Smith
ΕνδυματολόγοςLindy Hemming
Εταιρεία παραγωγήςWarner Bros.[9], DC Comics, Legendary Entertainment, Syncopy Inc. και Warner Bros. Pictures
ΔιανομήWarner Bros., InterCom και Netflix
Πρώτη προβολή13  Αυγούστου 2008 (Γαλλία), 18  Ιουλίου 2008 (Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής)[10], 25  Ιουλίου 2008 (Σουηδία)[11], 21  Αυγούστου 2008 (Γερμανία)[12], 8  Σεπτεμβρίου 2022 (Σαουδική Αραβία) και 14  Αυγούστου 2008 (Ρωσία)
Διάρκεια153 λεπτά
ΠροέλευσηΗνωμένες Πολιτείες Αμερικής[13][14][15]
ΓλώσσαΑγγλικά

Η έμπνευση του Νόλαν για την ταινία ήταν η πρώτη εμφάνιση του Τζόκερ στα κόμικς το 1940, αλλά και η σειρά κόμικς του 1996 Batman: The Long Halloween, στην οποία επανεφευρίσκεται η προέλευση του Διπρόσωπου. Η ταινία γυρίστηκε κυρίως στο Σικάγο, καθώς και σε άλλες τοποθεσίες στις Ηνωμένες Πολιτείες, το Ηνωμένο Βασίλειο και το Χονγκ Κονγκ.[16] Ο Νόλαν χρησιμοποίησε κάμερα IMAX σε ορισμένες σκηνές, συμπεριλαμβανομένης και της πρώτης εμφάνισης του Τζόκερ στην ταινία. Στις 22 Ιανουαρίου 2008, αφού είχε ολοκληρώσει τις σκηνές του για την ταινία, ο Χιθ Λέτζερ πέθανε από τοξικό συνδυασμό φαρμάκων, γεγονός που προκάλεσε το έντονο ενδιαφέρον κοινού και Τύπου. Η Warner Bros. δημιούργησε αρχικά μια viral διαφημιστική καμπάνια για τον Σκοτεινό Ιππότη, αναπτύσσοντας ιστότοπους προώθησης και τρέιλερ που βασίζονταν στον Λέτζερ ως Τζόκερ, όμως μετά το θάνατο του ηθοποιού, το στούντιο άλλαξε την εστίαση της καμπάνιας.[17][18]

Η πρεμιέρα της ταινίας έγινε στις 16 Ιουλίου 2008 στην Αυστραλία, στις 18 Ιουλίου 2008 στις ΗΠΑ, στις 24 Ιουλίου 2008 στο Ηνωμένο Βασίλειο και στις 17 Ιουλίου 2008 στην Ελλάδα. Η ταινία έλαβε εξαιρετικές κριτικές και έθεσε αρκετά ρεκόρ κατά τη διάρκεια της παραμονής της στις αίθουσες.[19] Με εισπράξεις που ξεπερνούν το 1 δισεκατομμύριο δολάρια παγκοσμίως, είναι η 48η μεγαλύτερη εισπρακτική επιτυχία όλων των εποχών.[20] Έλαβε 8 υποψηφιότητες για Όσκαρ, κερδίζοντας δύο στις κατηγορίες Καλύτερο Ηχητικό Μοντάζ και Β' Ανδρικού Ρόλου για την ερμηνεία του Χιθ Λέτζερ, ενώ το 2020 η ταινία επελέγη από την Βιβλιοθήκη Κογκρέσου ως τμήμα του Εθνικού Μητρώου Κινηματογράφου με την αιτιολόγηση ότι είναι "πολιτισμικά", "ιστορικά" και "αισθητικά" σημαντική.[21]

Τον Ιούλιο του 2012 κυκλοφόρησε η τελευταία ταινία της τριλογίας του Νόλαν, με τον τίτλο Ο Σκοτεινός Ιππότης: Η Επιστροφή (The Dark Knight Rises).

Πλοκή Επεξεργασία

Μόλις ένας χρόνος έχει περάσει από τότε που ο Μπάτμαν κατάφερε πρώτον να εξολοθρεύσει τον Ρα'ς Αλ Γκουλ και το σχέδιό του να καταστρέψει την Γκόθαμ και δεύτερον να νικήσει το Δόκτωρ Τζόναθαν Κρέιν ή αλλιώς Το Σκιάχτρο, ο οποίος ήθελε να γεμίσει την πόλη με φονικές τοξίνες. Ο Μπάτμαν προσπαθεί ακόμα να επαναφέρει την τάξη στην Γκόθαμ, μαζί με τη βοήθεια του Επιθεωρητή Τζέιμς Γκόρντον και του πρόσφατα διορισμένου Γενικού Εισαγγελέα Χάρβεϊ Ντεντ. Αλλά μια καινούρια απειλή χτυπάει την Γκόθαμ. Ο Σκοτεινός Ιππότης αντιμετωπίζει έναν ψυχοπαθή εγκληματία που ονομάζεται Τζόκερ και θα προσπαθήσει να σταματήσει τον ίδιο και τα σατανικά σχέδιά του.

Ηθοποιοί και χαρακτήρες Επεξεργασία

Παραγωγή Επεξεργασία

Ανάπτυξη Επεξεργασία

Πριν την κυκλοφορία του Batman Begins, ο σεναριογράφος Ντέιβιντ Σ. Γκόγιερ έγραψε ένα προσχέδιο για δύο συνέχειες στις οποίες εισήγαγε τους Τζόκερ και Χάρβεϊ Ντεντ.[22] Αρχική του πρόθεση ήταν ο Τζόκερ να σημαδεύει τον Ντεντ κατά τη διάρκεια της δίκης του Τζόκερ στην τρίτη ταινία, μετατρέποντας τον Ντεντ στον Διπρόσωπο.[23] Ο Γκόγιερ, που έγραψε το πρώτο προσχέδιο της ταινίας, δήλωσε ως μεγάλη επιρροή της ιστορίας του το βιβλίο κόμικ της DC Comics Batman: The Long Halloween.[24] Ενώ αρχικά ήταν αβέβαιος για το αν θα σκηνοθετούσε τη συνέχεια, ο Κρίστοφερ Νόλαν επιθυμούσε να δει τον Τζόκερ ξανά στη μεγάλη οθόνη.[25] Στις 31 Ιουλίου 2006, η Warner Bros. επίσημα ανακοίνωσε την ανάπτυξη της συνέχειας του Batman Begins με τίτλο The Dark Knight.[26] Αποτελεί την πρώτη ταινία ζωντανής δράσης χωρίς τη λέξη "Μπάτμαν" στον τίτλο, με τον Κρίστιαν Μπέιλ να δηλώνει "Αυτό το Μπάτμαν, το δικό μου και του Κρις είναι πολύ διαφορετικό σε σχέση με τα υπόλοιπα".[27]

Μετά από αρκετή έρευνα, ο αδερφός του Νόλαν και σεναριογράφος, Τζόναθαν, πρότεινε τις δύο πρώτες εμφανίσεις του Τζόκερ, που δημοσιεύτηκαν στο πρώτο κόμικ "Μπάτμαν" το 1940 ως άκρως σημαντικές επιρροές.[28] Από τον Τζέρι Ρόμπινσον, ένας από τους δημιουργούς του Τζόκερ, ζητήθηκε η συμβουλή του στην απεικόνιση του χαρακτήρα.[29]

Σύμφωνα με τον Νόλαμ, ένα σημαντικό θέμα για τη συνέχεια είναι η "κλιμάκωση", η επέκταση του φινάλε στο Batman Begins, λέγοντας "τα πράγματα πρέπει να γίνουν χειρότερα, πριν γίνουν καλύτερα".[30] Ενώ η συνέχεια θα συνέχιζε στα θέματα του Batman Begins, συμπεριλαμβανομένου και εκείνου τηε δικαιοσύνης εναντίον της εκδίκησης και τα θέματα του Μπρους Γουέιν με τον πατέρα του,[31] ο Νόλαν έδωσε έμφαση στο ότι Ο Σκοτεινός Ιππότης θα διέθετε έναν Μπρους Γουέιν περισσότερο ως ντετέκτιβ, μια πλευρά του χαρακτήρα που δεν αναπτύχθηκε πλήρως στο Batman Begins.[32]

Κάστινγκ Επεξεργασία

Πριν επιβεβαιωθεί ότι ο Χιθ Λέτζερ πήρε το ρόλο του Τζόκερ τον Ιούλιο του 2006, οι Πολ Μπέτανι[33], Έιντριεν Μπρόντι[34], Στιβ Καρέλ[35] και Ρόμπιν Γουίλιαμς[36] εξέφρασαν ενδιαφέρον να υποδυθούν το ρόλο. Ωστόσο ο Νόλαν ήθελε να συνεργαστεί με τον Λέτζερ σε αρκετά πρότζεκτ στο παρελθόν και ήταν σύμφωνος στη χαοτική ερμηνεία που ήθελε να δώσει ο Λέτζερ στο χαρακτήρα.[28] Όταν ο Λέτζερ είδε το Batman Begins, βρήκε ένα τρόπο να κάνει το χαρακτήρα να δουλέψει ώστε να ταιριάζει με τον τόνο της ταινίας.[37] Περιέγραψε τον Τζόκερ του ως ένα ψυχοπαθή, δολοφονικό και σχιζοφρενή κλόουν με μηδέν εμπάθεια.[38] Για να προετοιμαστεί για το ρόλο, ο Λέτζερ ζούσε μόνος του σε ένα δωμάτιο ξενοδοχείου για ένα μήνα, φτιάχνοντας τη στάση, τη φωνή και την προσωπικότητα του χαρακτήρα, και κρατούσε ένα ημερολόγιο στο οποίο κατέγραφε τις σκέψεις και τα συναισθήματα του Τζόκερ.[25][39] Ενώ αρχικά το βρήκε δύσκολο, ο Λέτζερ τελικά έδωσε μια φωνή στον Τζόκερ διαφορετική από αυτή του Τζακ Νίκολσον στην πρώτη ταινία Μπάτμαν (Batman) που σκηνοθέτησε ο Τιμ Μπάρτον.[38][39] Στις 22 Ιανουαρίου 2008, αφού ολοκλήρωσε τις σκηνές του στην ταινία, ο Λέτζερ πέθανε από υπερβολική χρήση φαρμάκων.[40] Ο θάνατός του θεωρήθηκε ως ατύχημα και όχι ως αυτοκτονία και προκάλεσε το έντονο ενδιαφέρον του τύπου. "Ήταν εξουθενωτικό, ακριβώς μόλις είχε πεθάνει και έπρεπε να πάμε πίσω και να τον κοιτάμε κάθε μέρα κατά τη διάρκεια του μοντάζ", θυμάται ο Νόλαν. "Αλλά η αλήθεια είναι ότι νιώθω πολύ τυχερός που έχω κάτι παραγωγικό να κάνω, να έχω μια ερμηνεία για την οποία ήταν πολύ, πολύ περήφανος και την οποία με εμπιστεύτηκε να τελειώσω".[41] Όλες οι σκηνές του Λέτζερ εμφανίστηκαν στην ταινία όπως ο ίδιος τις είχε ολοκληρώσει κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων. Κατά τη διαδικασία του μοντάζ, ο Νόλαν δεν χρησιμοποίησε καθόλου ψηφιακά εφέ για να αλλάξει την ερμηνεία του Λέτζερ μετά θάνατον.[42] Ο Νόλαν αφιέρωσε την ταινία στη μνήμη του Λέτζερ.[43][44]

Για το ρόλο του Χάρβεϊ Ντεντ, πριν δοθεί στον Άαρον Έκχαρτ το Φεβρουάριο του 2007, οι Λιβ Σράιμπερ,[45] Τζος Λούκας[46] και Ράιαν Φιλίπε[47] εξέφρασαν ενδιαφέρον να τον υποδυθούν[48] με τον Μαρκ Ράφαλο να περνάει από δοκιμαστικό.[49] Ο Χιου Τζάκμαν θεωρήθηκε επίσης πιθανός για το ρόλο. Η Μάγκι Τζίλενχαλ αντικατέστησε την Κέιτι Χολμς στο ρόλο της Ρέιτσελ Ντοζ. Τον Αύγουστο του 2005, η Χολμς επρόκειτο να επαναλάβει το ρόλο[50] αλλά τελικά αρνήθηκε γιατί προτίμησε να πρωταγωνιστήσει στην ταινία Εύκολο Χρήμα (Mad Money) μαζί με τις Νταϊάν Κίτον και Κουίν Λατίφα.[51]

Box office Επεξεργασία

Με προϋπολογισμό 185.000.000 δολάρια,[52] η ταινία Ο Σκοτεινός Ιππότης έκανε άνοιγμα τριημέρου στην 1η θέση με 158,4 εκατομμύρια δολάρια.[52] Συνολικά συγκέντρωσε 534,9 εκατομμύρια δολάρια στο αμερικανικό box office και 471,2 εκατομμύρια δολάρια στον υπόλοιπο κόσμο.[52] Παγκοσμίως απέφερε πάνω από 1 δισεκατομμύριο δολάρια.[52] Ήταν η μεγαλύτερη εισπρακτική επιτυχία για το 2008 τόσο στην Αμερική όσο και παγκοσμίως.[52] Μέχρι σήμερα παραμένει η 12η μεγαλύτερη εισπρακτική επιτυχία όλων των εποχών στην Αμερική[53] και η 48η παγκοσμίως.[54]

Βραβεία & Υποψηφιότητες Επεξεργασία

Ο Χιθ Λέτζερ κέρδισε πάνω από 20 βραβεία υποκριτικής, ανάμεσά τους τα Όσκαρ, Χρυσή Σφαίρα, Screen Actors Guild Award και BAFTA β' ανδρικού ρόλου. Η ίδια η ταινία έλαβε 8 υποψηφιότητες για Όσκαρ, ξεπερνώντας το προηγούμενο ρεκόρ της ταινίας Ντικ Τρέισι (Dick Tracy, 1990) με τις περισσότερες υποψηφιότητες που έλαβε ποτέ ταινία βασισμένη σε κόμικ. Κέρδισε δύο βραβεία: β' ανδρικού ρόλου και μοντάζ ηχητικών εφέ. Ο Λέτζερ είναι ο πρώτος ηθοποιός που κερδίζει το Όσκαρ Β' Ανδρικού Ρόλου μετά θάνατον και ο δεύτερος ηθοποιός, μετά τον Πίτερ Φιντς ο οποίος βραβεύτηκε με το Όσκαρ Α' Ανδρικού Ρόλου για την ερμηνεία του στην ταινία Το Δίκτυο (Network, 1976) που κερδίζει Όσκαρ υποκριτικής.[55]

Οργάνωση Κατηγορία Υποψήφιος Αποτέλεσμα
Όσκαρ[56] Β' Ανδρικού Ρόλου Χιθ Λέτζερ νίκη
Καλλιτεχνική Διεύθυνση Νέιθαν Κρόουλι & Πίτερ Λάντο υποψηφιότητα
Φωτογραφία Γουάλι Πφίστερ υποψηφιότητα
Μοντάζ Λι Σμιθ υποψηφιότητα
Μακιγιάζ Τζον Καγκλιόνε Τζούνιορ & Κόνορ Ο' Σάλιβαν υποψηφιότητα
Μοντάζ Ηχητικών Εφέ Ρίτσαρντ Κινγκ νίκη
Μίξη Ήχου Λόρα Χίρσμπεργκ, Γκάρι Ρίτσο & Εντ Νόβικ υποψηφιότητα
Οπτικά Εφέ Νικ Ντέιβις, Κρις Κόρμπουλντ, Τιμ Γουέμπερ & Πολ Φράνκλιν υποψηφιότητα
Χρυσές Σφαίρες[57] Β' Ανδρικού Ρόλου Χιθ Λέτζερ νίκη
Screen Actors Guild Awards[58] Καλύτερη Ανδρική Ερμηνεία σε Δευτεραγωνιστικό Ρόλο Χιθ Λέτζερ νίκη
Καλύτερη Συνολική Ερμηνεία από Κασκαντέρ νίκη
BAFTA[59] Β' Ανδρικού Ρόλου Χιθ Λέτζερ νίκη
Μουσική Χανς Ζίμερ & Τζέιμς Νιούτον Χάουαρντ υποψηφιότητα
Σχεδιασμός Παραγωγής Νέιθαν Κρόουλι & Πίτερ Λάντο υποψηφιότητα
Φωτογραφία Γουάλι Πφίστερ υποψηφιότητα
Μοντάζ Λι Σμιθ υποψηφιότητα
Μακιγιάζ & Κομμώσεις Τζον Καγκλιόνε Τζούνιορ & Κόνορ Ο' Σάλιβαν υποψηφιότητα
Σχεδιασμός Κοστουμιών Λίντα Χέμινγκ υποψηφιότητα
Ήχος Λόρα Χίρσμπεργκ, Ρίτσαρντ Κινγκ, Γκάρι Ρίτσο & Εντ Νόβικ υποψηφιότητα
Οπτικά Εφέ Νικ Ντέιβις, Κρις Κόρμπουλντ, Τιμ Γουέμπερ & Πολ Φράνκλιν υποψηφιότητα

Δείτε επίσης Επεξεργασία

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 www.allocine.fr/film/fichefilm_gen_cfilm=115362.html. Ανακτήθηκε στις 16  Απριλίου 2016.
  2. 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 2,16 www.siamzone.com/movie/m/4731. Ανακτήθηκε στις 16  Απριλίου 2016.
  3. 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 3,13 3,14 3,15 3,16 3,17 3,18 www.cinematografo.it/cinedatabase/film/il-cavaliere-oscuro/48751/. Ανακτήθηκε στις 16  Απριλίου 2016.
  4. 4,0 4,1 Freebase Data Dumps. Google.
  5. 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 5,10 5,11 5,12 5,13 www.imdb.com/title/tt0468569/fullcredits. Ανακτήθηκε στις 16  Απριλίου 2016.
  6. www.telerama.fr/cinema/films/the-dark-knight-le-chevalier-noir,348882,critique.php. Ανακτήθηκε στις 16  Απριλίου 2016.
  7. www.bbfc.co.uk/releases/dark-knight-film-0. Ανακτήθηκε στις 16  Απριλίου 2016.
  8. 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 8,6 8,7 8,8 (Τσεχικά) Česko-Slovenská filmová databáze. 2001.
  9. stopklatka.pl/film/mroczny-rycerz. Ανακτήθηκε στις 16  Απριλίου 2016.
  10. www.boxofficemojo.com/movies/?id=darkknight.htm.
  11. www.sfi.se/sv/svensk-filmdatabas/Item/?itemid=66679&type=MOVIE&iv=Basic.
  12. (Αγγλικά) Internet Movie Database. www.imdb.com/title/tt0468569/releaseinfo. Ανακτήθηκε στις 6  Ιανουαρίου 2017.
  13. BFI Film & TV Database. 4ce2b8c51eb38. Ανακτήθηκε στις 22  Αυγούστου 2020.
  14. The American Film Institute Catalog of Motion Pictures. 55498. Ανακτήθηκε στις 22  Αυγούστου 2020.
  15. (Γερμανικά) Λεξικό παγκόσμιων κινηματογραφικών ταινιών. Zweitausendeins. 531631. Ανακτήθηκε στις 22  Αυγούστου 2020.
  16. «The Dark Knight film locations». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Μαρτίου 2015. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2012. 
  17. Marshall Crook και Peter Sanders (24 Ιανουαρίου 2008). «Advertising: Will Marketing Change After Star's Death?». The Wall Street Journal (online.wsj.com): σελ. B1. http://online.wsj.com/article/SB120113527501911813.html. Ανακτήθηκε στις 4 Ιουνίου 2008. 
  18. «Ledger's Death Puts Last Films in a Bind». CNN.com Entertainment (cnn.com). 24 Ιανουαρίου 2008. http://www.cnn.com/2008/SHOWBIZ/Movies/01/24/ledger.films/index.html?iref=mpstoryview. Ανακτήθηκε στις 10 Ιουλίου 2008. 
  19. «Movie Records». the-numbers.com. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2012. 
  20. «All Time Worldwide Box Office Grosses». Box Office Mojo. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2012. 
  21. «Official Academy Awards Database». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Φεβρουαρίου 2009. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2012. 
  22. «A Round Up so Far». Batman – The Dark Knight. 15 Ιουνίου 2007. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Ιουλίου 2007. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2012. 
  23. «Premiere Features Batman Begins». Superhero Hype! (Coming Soon Media, L.P). 9 Μαΐου 2005. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2006-05-06. https://web.archive.org/web/20060506223624/http://www.superherohype.com/news/batmannews.php?id=2978. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2012. 
  24. Christopher Nolan and David S. Goyer (2007). «Introduction». Absolute Batman: The Long Halloween. London: Titan. ISBN 978-1-4012-1282-7. 
  25. 25,0 25,1 Jolin, Dan (January 2008). «Fear Has a Face». Empire (Bauer Media Group) 223: 87–88. http://www.empireonline.com/magazine/covers/image.asp?id=24227&gallery=1365&caption=%23223%20%28January%202008%29. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2012. 
  26. Warner Bros. Pictures (31 Ιουλίου 2006). «Batman Sequel Title & Casting Confirmed!». ComingSoon.net (Coming Soon Media, L.P). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2006-08-06. https://web.archive.org/web/20060806085541/http://www.comingsoon.net/news/movienews.php?id=15774. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2012. 
  27. Stax (4 Αυγούστου 2006). «Dark Knight Talks Dark Knight». IGN. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2006-09-24. https://web.archive.org/web/20060924203134/http://filmforce.ign.com/articles/723/723567p1.html. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2012. 
  28. 28,0 28,1 Stax (6 Δεκεμβρίου 2007). «IGN interviews Christopher Nolan». IGN Movies. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2012-07-28. https://web.archive.org/web/20120728044030/http://movies.ign.com/articles/839/839933p1.html. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2012. 
  29. «Updates on The Dark Knight Plus Our Own Exclusive on the Involvement of Joker Creator Jerry Robinson in the Batman Sequel!». insomniacmania.com (Insomniac Mania). 24 Αυγούστου 2006. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2006-08-30. https://web.archive.org/web/20060830183556/http://www.insomniacmania.com/news_default.php?id=3543. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2012. 
  30. Horowitz, Josh (23 Αυγούστου 2006). «Exclusive! Dirt on The Dark Knight!». betterthanfudge.com (Better Than Fudge). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2006-09-19. https://web.archive.org/web/20060919201124/http://www.betterthanfudge.com/?p=925. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2012. 
  31. Stax (3 Οκτωβρίου 2006). «Exclusive: Nolan's Dark Knight Revelations». IGN. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2007-02-27. https://web.archive.org/web/20070227125926/http://uk.movies.ign.com/articles/736/736931p1.html. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2012. 
  32. «Joker's Wild». wizarduniverse.com (Wizard Entertainment). 11 Φεβρουαρίου 2008. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2008-02-08. https://web.archive.org/web/20080208105447/http://www.wizarduniverse.com/020108darkknightsetvisit.html. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2012. 
  33. Chavez, Kellvin (28 Ιανουαρίου 2006). «Bettany Talks Batman Begins Sequel!». latinoreview.com (Latino Review). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2006-08-20. https://web.archive.org/web/20060820055453/http://www.latinoreview.com/news.php?id=233. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2012. 
  34. Stax (9 Ιανουαρίου 2006). «That Joker Adrien Brody». IGN Comics. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2006-08-10. https://web.archive.org/web/20060810152428/http://comics.ign.com/articles/679/679631p1.html. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2012. 
  35. Saney, Daniel (21 Σεπτεμβρίου 2005). «Steve Carell to play The Joker?». Digital Spy (UK: Digital Spy). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2007-12-12. https://web.archive.org/web/20071212082306/http://www.digitalspy.co.uk/movies/a24568/steve-carell-to-play-the-joker.html. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2012. 
  36. Otto, Jeff (26 Ιουνίου 2006). «Robin Williams, Joker?». IGN. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2008-09-06. https://web.archive.org/web/20080906000237/http://filmforce.ign.com/articles/714/714752p1.html. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2012. 
  37. Lesnick, Silas (10 Νοεμβρίου 2007). «IESB Exclusive: Heath Ledger Talks the Joker!». The Movie Reporter (IESB.net). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2009-02-15. https://web.archive.org/web/20090215110632/http://www.iesb.net/index.php?option=com_content&task=view&id=3691&Itemid=99. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2012. 
  38. 38,0 38,1 Lyall, Sarah (4 Νοεμβρίου 2007). «Movies: In Stetson or Wig, He's Hard to Pin Down». The New York Times. http://www.nytimes.com/2007/11/04/movies/moviesspecial/04lyal.html. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2012. 
  39. 39,0 39,1 Richards, Olly (28 Νοεμβρίου 2007). «World Exclusive: The Joker Speaks: He's a Cold-blooded Mass-murdering Clown». Empire (Bauer Media Group). http://www.empireonline.com/news/story.asp?nid=21560. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2012. 
  40. «Η πορεία, η άνοδος και ο τελευταίος ρόλος, που ενδέχεται να χαρίσει μετά θάνατον ένα Οσκαρ στον ξεχωριστό αυστραλό ηθοποιό ΧΙΘ ΛΕΤΖΕΡ». Το Βήμα. 20 Ιουλίου 2008. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2012. 
  41. Carroll, Larry (18 Μαρτίου 2008). «'Dark Knight' Stars, Director Want Film To 'Celebrate' Heath Ledger's Work». MTV Movies Blog (MTV). http://www.mtv.com/movies/news/articles/1583563/story.jhtml. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2012. 
  42. Brown, Scott (24 Ιουνίου 2008). «Dark Knight Director Shuns Digital Effects for the Real Thing». Wired. http://www.wired.com/entertainment/hollywood/magazine/16-07/ff_darknight?currentPage=all. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2012. 
  43. «Dark Knight Dedicated to Ledger». BBC News. 27 Ιουνίου 2008. http://news.bbc.co.uk/1/hi/entertainment/7477095.stm. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2012. 
  44. Jolin, Dan (Ιούλιος 2008). «The Dark Knight». Empire (Bauer Media Group) 228: 92–100. 
  45. Chavez, Kellvin (31 Μαΐου 2005). «Video Interview: Schreiber & Stiles on The Omen!». latinoreview.com (Latino Review). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2006-08-18. https://web.archive.org/web/20060818174820/http://www.latinoreview.com/news.php?id=607. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2012. 
  46. Carroll, Larry (21 Απριλίου 2006). «Movie File: Brad Pitt, Chevy Chase, Ben Stiller, Owen Wilson, Josh Lucas & More». MTV. http://www.mtv.com/movies/news/articles/1529088/story.jhtml. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2012. 
  47. Stax (2 Φεβρουαρίου 2007). «Phillippe Talks Two-Face». IGN. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2007-02-04. https://web.archive.org/web/20070204024412/http://movies.ign.com/articles/760/760793p1.html. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2012. 
  48. McNary, Dave (15 Φεβρουαρίου 2007). «Eckhart Set As Two-Face». Variety. http://www.variety.com/article/VR1117959570.html?categoryid=13&cs=1. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2012. 
  49. Seijas, Casey (2 Οκτωβρίου 2008). «Mark Ruffalo Discusses His Try-Out For Harvey Dent/Two-Face Role In 'The Dark Knight'». MTV Splash Page. http://splashpage.mtv.com/2008/10/02/mark-ruffalo-discusses-his-try-out-for-harvey-denttwo-face-role-in-the-dark-knight/. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2012. 
  50. «Batman Begins Sequel Is Moving Along». cinescape.com (Cinescape). 10 Αυγούστου 2005. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2012-06-29. https://archive.today/20120629082543/http://www.cinescape.com/0/Editorial.asp?this_cat=Movies&obj_id=49367&aff_id=0. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2012. 
  51. Adler, Shawn (14 Ιανουαρίου 2008). «'Dark Knight' Absentee Katie Holmes Full Of Regrets? 'Not At All,' Actress Says». MTV News. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2008-01-19. https://web.archive.org/web/20080119151112/http://www.vh1.com/movies/news/articles/1579619/20080114/story.jhtml. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2012. 
  52. 52,0 52,1 52,2 52,3 52,4 «Ο Σκοτεινός Ιππότης στο Box Office Mojo». Box Office Mojo. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2012. 
  53. «All Time Box Office - Domestic Grosses». Box Office Mojo. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2012. 
  54. «All Time Box Office - Worldwide Grosses». Box Office Mojo. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2012. 
  55. Catherine Elsworth (23 Φεβρουαρίου 2009). «Oscars 2009: Heath Ledger wins best supporting actor». The Telegraph. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2012. 
  56. «The 81st Academy Awards (2009) Nominees and Winners». oscars.org. 22 Φεβρουαρίου 2009. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2012. 
  57. «The 66th Annual Golden Globe Awards (2009)». goldenglobes.org. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Δεκεμβρίου 2010. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2012. 
  58. «The 15th Annual Screen Actors Guild Awards». sagawards.org. 25 Ιανουαρίου 2009. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 18 Ιανουαρίου 2014. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2012. 
  59. «BAFTA Awards 2009». bafta.org. IMDB. 8 Φεβρουαρίου 2009. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2012. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι Επεξεργασία