Παλάμη (μέτρο)

Η παλάμη ως μέτρο μήκους μικρών διαστάσεων είναι καθιερωμένο από την αρχαιότητα. Η σύγχρονη χρήση αυτής της μονάδας μέτρησης είναι περιορισμένη μόνο στα αγγλικά συστήματα μέτρησης και στο ναυτικό. Δεν περιλαμβάνεται στο Διεθνές σύστημα μονάδων μέτρησης.

Η μονάδα αυτή βασίζεται στο μέσο πλάτος της ανδρικής παλάμης εξ ου και η ονομασία της. Οι αρχαίοι Έλληνες την αποκαλούσαν «παλαιστή», ή «δώρο», ή «δοχμή» και την εκλάμβαναν ως υποδεέστερη μονάδα του ποδός, το τέταρτο αυτού, περίπου ίσο με 77 χιλιοστά. Ο Ηρόδοτος (Α, 50) τη θεωρεί ισοδύναμη με το πλάτος 4 δακτύλων εξ ου φερόμενη και με την ονομασία «πελαστή».
Αντίθετα οι Ρωμαίοι που την είχαν σε χρήση και την αποκαλούσαν «palmus» την διέκριναν σε «palmus minor» (= παλάμη μικρή), που ισοδυναμούσε με τέσσερις δακτύλους ή το ¼ του ποδός, ισοδύναμο σήμερα με 0,0739 του μέτρου και σε «palmus major» (= παλάμη μεγάλη), που αντιστοιχούσε προς 12 δακτύλους δηλαδή με ¾ του ποδός και που ισοδυναμούσε με 0.2219 του μέτρου.

Εκ της τελευταίας προήλθε η "ιταλική παλάμη" «palmo» που όμως δεν ήταν ενιαία μονάδα σε όλη την Ιταλία. Στη νεότερη Ρώμη ήταν ίση με 0,223 μ., στη Σαρδηνία ίση με 0,248 μ., στο Παλέρμο ήτα ίση με 0,258 μ., στη Νάπολη ίση με 0,263 μ. και στη Νίκαια ήταν ίση με 0,261μ.Η ιταλική παλμο χρησιμοποιείται ιδιαίτερα στα λατομεία στην εξαγωγή μαρμάρων όπου ισούται με 0,25 μ, όπου 64 κυβικές παλάμες ισούνται με ένα κυβικό μέτρο.

Στη περίοδο των ιστιοφόρων πλοίων η παλάμη είχε καθιερωθεί από τη Γαλλία ως η βασική μονάδα μέτρησης του μήκους των κεραιών (οριζόντιων δοκών) καθώς και της διαμέτρου των ιστίων (πανιών) που φέρονταν υπ΄ αυτών, η οποία και λαμβάνονταν ίση προς 0,29 μ.

Τέλος στην Ισπανία, Πορτογαλία και Λατινική Αμερική (Βραζιλία) η παλάμη ήταν ίση με 0, 2195, στην Αγγλία και ΗΠΑ, καλούμενη «παλμ» ήταν ίση με 0,0762 η ελάσσων και 0,1016 η μείζων. Στις δε Κάτω Χώρες και Ελλάδα η χρήση της παλάμης γίνεται ως ισοδύναμη με το δέκατο του μέτρου, ήτοι 10 εκατοστά υποδιαιρούμενη σε δέκα δακτύλους ή 100 γραμμές

Πολλαπλάσια μέτρα της παλάμης, περισσότερο σε λαϊκή χρήση, χωρίς επίσημη αναγνώριση και απόδοση σε μέτρα, είναι:

1. το "διάστημα" ή "σπιθαμή", μετρούμενη σε διάσταση των δακτύλων από την άκρη του αντίχειρα μέχρι την άκρη του μικρού ή λιχανού (= 2 παλάμες),
2. ο "πήχης" (πῆχυς) μετρούμενος από τον αγκώνα μέχρι την άκρη του μεσαίου (= 2 σπιθαμές ή 4 παλάμες),
3. το "τρισπίθαμο" (το μήκος του χεριού από του ώμου), και
4. ή "έκταση χειρών" (= 8 σπιθαμές ή 16 παλάμες).

Εκφράσεις

Η παλάμη ως μέτρο στις δημώδεις ελληνικές εκφράσεις λέγεται και ρούπι, π.χ. "ρούπι να μη το κουνήσεις!" (= να μη μετακινηθείς ούτε 10 εκατοστά!).

Πηγές

• "Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου" τομ.15ος, σελ.358.@
• "Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια" τομ.ΙΘ΄, σελ.438.