Παναγία Αγγελόκτιστη
Συντεταγμένες: 34°50′51.252″N 33°34′15.600″E / 34.84757000°N 33.57100000°E
Η Παναγία Αγγελόκτιστη είναι βυζαντινός ναός ο οποίος βρίσκεται στο χωριό Κίτι, στην Κύπρο, περίπου 12 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά από τη σύγχρονη Λάρνακα. Ο σημερινός ναός κτίστηκε κατά τον 11ο αιώνα στη θέση παλαιοχριστιανικής βασιλικής και χαρακτηρίζεται από το παλαιοχριστιανικό ψηφιδωτό που σώζεται στην κόγχη του. Η Παναγία Αγγελόκτιστη προτάθηκε για ένταξη στα μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO το 2015 και προς το παρόν ανήκει στον ενδεικτικό κατάλογο των υποψήφιων μνημείων.
| Παναγία Αγγελόκτιστη | |
|---|---|
 | |
 | |
| Είδος | εκκλησία |
| Γεωγραφικές συντεταγμένες | 34°50′51″N 33°34′16″E |
| Διοικητική υπαγωγή | Κίτι |
| Χώρα | Κύπρος |
| Προστασία | ενδεικτικός κατάλογος Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς (από 2015) |
 Πολυμέσα | |
| δεδομένα (π) | |
Ιστορία Επεξεργασία
Παλαιοχριστιανική περίοδος Επεξεργασία
Η αρχική κατασκευή, των παλαιοχριστιανικών χρόνων, ήταν ξυλόστεγη βασιλική, όπως όλες οι άλλες βασιλικές τότε στην Κύπρο.[1] Η βασιλική πιθανότατα χτίστηκε τον 5ο αιώνα[2] αν και το μωσαϊκό στην αψίδα χρονολογείται στον 6ο αιώνα. Το νησί της Κύπρου ήταν μέρος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας για περισσότερα από 100 χρόνια σε αυτό το σημείο.
Όπως πολλές κυπριακές βασιλικές, η βασιλική στο Κίτι καταστράφηκε τον 7ο ή 8ο αιώνα. Μερικοί ιστορικοί επισήμαναν ότι αυτή η καταστροφή συμπίπτει με πολλές αραβικές επιδρομές στην περιοχή καθώς η Βυζαντινή Αυτοκρατορία αγωνίστηκε να διατηρήσει τον έλεγχο στην περιφέρειά της.[1] Άλλοι ιστορικοί έχουν σημειώσει ότι οι εκκλησίες ήταν ξύλινες κατασκευές και φωτιζόμενες από λυχνάρια λαδιού, τα οποία συχνά γίνονταν πηγές φωτιάς.[3] Η αψίδα και το περίφημο μωσαϊκό της Παναγίας της Αγγελοκτίστης επέζησαν από την καταστροφή και ενσωματώθηκαν στην εκκλησία που χτίστηκε αργότερα πάνω από τα θεμέλια της βασιλικής. Η αψίδα, το μωσαϊκό και η εκκλησία υπάρχουν ακόμη σήμερα. Ο Merrillees σημειώνει ότι «το 688-9 ο χαλίφης Αμπντούλ Μαλίκ υπέγραψε συμφωνία με τον Ιουστινιανό Β΄ στην οποία η Κύπρος [έγινε ουδέτερο έδαφος] ... [και] λόγω της ουδέτερης κατάστασής της, η Κύπρος δεν επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από την Εικονομαχία».[1]
Υπάρχει διαφωνία μεταξύ των ιστορικών κατά πόσον η ενσωμάτωση των υπολειμμάτων της βασιλικής στη νέα κατασκευή έγινε διότι επέτρεψε στη νέα εκκλησία να χτιστεί πιο γρήγορα[4] ή εάν η συμπερίληψη της παλαιότερης κατασκευής θα ήταν πιο δύσκολη και απαιτητική στην οικοδόμηση μιας νέας εκκλησίας και έγινε μόνο επειδή τα παλαιότερα λείψανα ήταν σημαντικά για τη γύρω κοινότητα.[5]
11ος αιώνας Επεξεργασία
Η νέα εκκλησία χτίστηκε μεταξύ των μέσων του 11ου και των αρχών του 12ου αιώνα, μετά την αποκατάσταση της βυζαντινής κυριαρχίας στην Κύπρο το 965.[5] Τον 11ο και 12ο αιώνα συγκεκριμένα έλαβε χώρα η ανοικοδόμηση παρεκκλησιών και εκκλησιών από τους βυζαντινούς κυβερνήτες της Κύπρου και άλλους αξιωματούχους.[1] Η τρουλαία εκκλησία στο Κίτι ήταν σταυροειδής, χτισμένη πάνω από τα ερείπια της κατεστραμμένης βασιλικής. Ο Megaw σημειώνει ότι και στο μικρό τρουλαίο ναό της Παναγίας της Κύρας στα Λιβάδια της Κύπρου έχει ενσωματωθεί η κόγχη από παλαιότερο ναό.[3] Η ενσωμάτωση των θεμελίων της βασιλικής σήμαινε ότι η εκκλησία είχε επίμηκες κεντρικό τμήμα.[5]
Μια μικρή ανασκαφή του υπογείου το 1959 οδήγησε στην ανακάλυψη ενός αριθμού τάφων που είχαν χτιστεί στα παλαιότερα θεμέλια της εκκλησίας, υποδηλώνοντας ότι η παλαιοχριστιανική βασιλική είχε χρησιμεύσει ως νεκροταφείο πριν από την κατασκευή της μεσοβυζαντινής εκκλησίας.[5] Αυτή η ανασκαφή παρείχε επίσης στοιχεία ότι «η σημερινή εκκλησία στο Κίτι είχε δύο προηγούμενες φάσεις κατασκευής.[5] Η εκκλησία κατασκευάστηκε από τοιχοποιία, όπως η Παναγία Κυρά, η οποία επίσης ξαναχτίστηκε για να περιλαμβάνει τα ερείπια παλαιότερης βασιλικής και χριστιανικού μωσαϊκού.
Ψηφιδωτό Παναγίας Επεξεργασία
Το μωσαϊκό της Παναγίας της Αγγελόκτιστης είναι ένα από τα καλύτερα διατηρημένα παλαιοχριστιανικά ψηφιδωτά της Κύπρου και πιθανότατα δημιουργήθηκε στα τέλη του 6ου αιώνα. Την περίοδο του Ιουστίνου Β΄ έλαβε χώρα εκτεταμένη παραγωγή ψηφιδωτών τοίχων και δαπέδων, και η Κύπρος δεν αποτελούσε εξαίρεση. Στο Κίτι, η Παναγία κρατά στο αριστερό της χέρι το Θείο Βρέφος, με το στυλ της Οδηγήτριας, και στέκεται στο σκαμνί με τρόπο που την κάνει να φαίνεται σχεδόν σαν να στεκόταν στον αέρα.[3][6] Στα δεξιά της Παναγίας βρίσκεται ο αρχάγγελος Μιχαήλ και στα αριστερά της βρίσκεται ο αρχάγγελος Γαβριήλ, και όλα βρίσκονται σε χρυσό φόντο. Τα φτερά και των δύο αγγέλων φαίνεται να είναι φτιαγμένα από φτερά παγωνιού, που είναι σύμβολο της αιώνιας ζωής. Οι άγγελοι φαίνεται να κρατούν ένα σκήπτρο και να προσφέρουν μια σφαίρα με σταυρό στην κορυφή, που συμβολίζει την προσφορά γήινης κυριαρχίας στον Χριστό και την Παναγία.[3][6] Ο Megaw σημειώνει ότι αυτά τα χαρακτηριστικά επαναλαμβάνονται στο μωσαϊκό στη Μονή της Αγίας Αικατερίνης στο όρος Σινά και βοηθούν στην επιβεβαίωση της χρονολόγησης του 6ου αιώνα του μωσαϊκού.[3]
Ο Megaw σημειώνει την ακρίβεια και τη λεπτότητα στην κατασκευή των προσώπων στο Κίτι «διαφέρει σημαντικά από τον ιμπρεσιονιστικό τρόπο που χρησιμοποιείται στη Παναγία Κανακαριά», αλλά επαναλαμβάνεται στην τεχνική που χρησιμοποιείται στα πρόσωπα του βασιλική του Αγίου Βιταλίου στη Ραβέννα.[3] Πάνω από την Παναγία είναι η φράση «ΑΓΙΑ ΜΑΡΙΑ», ορίζοντάς την έτσι ως Παναγία ή Αγία Μαρία αντί για «Θεοτόκος» (Μητέρα του Θεού). Μετά τη Σύνοδο της Νίκαιας του 431 μ.Χ. παραχώρησε στην Παναγία τον τίτλο της Αγίας Μαρίας, το όνομα χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο αντί του Θεοτόκου.[6]
Το μωσαϊκό ολοκληρώνεται με ένα περίγραμμα που απεικονίζει τη Ζωοδόχο Πηγή, με ζευγάρια πάπιες, παπαγάλους με κορδέλλες (ένα περσικό σύμβολο της επίγειας δύναμης) και ελάφια (αναφορά στον 41ο ή / και 42ο Ψαλμό) που φαίνονται να πίνουν από τις βρύσες.[3][6][7] Ο Megaw σημειώνει ότι παρόμοιες εικόνες της Κρήνης της Ζωής χρησιμοποιήθηκαν επίσης στον άββα του Επισκόπου Αγνέλλου στη Ραβέννα. Άλλοι ιστορικοί έχουν παραλληρίζουν αυτή την εικόνα με τη βυζαντινή εικόνα στη Σαλώνα στην Κροατία, στους Στόβους, την Αμφίπολη στη Μακεδονία και την Έδεσσα στη Μακεδονία.[3] Ο Mullet υποδηλώνει ότι από τον 5ο αιώνα οι χριστιανικές βασιλικές υπήρξαν «μια γενική εξέλιξη με την οποία ο φυσικός κόσμος μπαίνει στη Βουλή του Κυρίου» και ότι αυτό το ύφος άκμασε ιδιαίτερα τον 6ο αιώνα.[7]
Παραπομπές Επεξεργασία
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 (Αγγλικά) Merrillees, R. S.; Coldstream, Nicolas; Peltenburg, Edgar; Maier, Franz Georg; Wright, G. R. H.; Michaelides, Demetrios; Vagnetti, Lucia; Tatton-Brown, Veronica και άλλοι. (2003), Cyprus, Oxford University Press, doi:
- ↑ (Αγγλικά) «Church of Panagia (Our Lady) tis Aggeloktistis, Kiti». aboutcyprus.org.cy. 22 Ιουνίου 2015. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Ιουνίου 2015. Ανακτήθηκε στις 28 Απριλίου 2020.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 (Αγγλικά) Megaw, A. H. S. (1974). «Byzantine Architecture and Decoration in Cyprus: Metropolitan or Provincial?». Dumbarton Oaks Papers (JSTOR) 28: 57. doi:. ISSN 0070-7546.
- ↑ (Αγγλικά) Stewart, Charles Anthony (2010). «The First Vaulted Churches in Cyprus». Journal of the Society of Architectural Historians (University of California Press) 69 (2): 162–189. doi:. ISSN 0037-9808.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 (Αγγλικά) Pawlowski, Mark James (2014). An Examination of Middle Byzantine Reconstituted Churches in Cyprus. ProQuest Dissertations and Theses. Λος Άντζελες: University of California. σελ. 81.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 (Αγγλικά) Michaelides, Demetrios (1989). «The Early Christian Mosaics of Cyprus». The Biblical Archaeologist (University of Chicago Press) 52 (4): 192–202. doi:. ISSN 0006-0895.
- ↑ 7,0 7,1 (Αγγλικά) Mullett, Margaret; Lewis, Elizabeth Bruening; Nunn, Valerie; Cormack, Robin; Buchwald, Hans; Kleinbauer, W. Eugene; Mango, Marlia Mundell; Rodley, Lyn και άλλοι. (2003), Early Christian and Byzantine art, Oxford University Press, doi: