Περιοχές της αρχαίας Ελλάδας

Ο Ελλαδικός χώρος κατά την αρχαιότητα ήταν διαιρεμένος σε περιοχές που αντιστοιχούσαν στους χώρους εγκατάστασης των αρχαίων ελληνικών φύλων. Οι περιοχές αυτές στις περισσότερες περιπτώσεις αποτελούνταν από πόλεις-κράτη, οι οποίες διατηρούσαν μεταξύ τους φυλετικούς δεσμούς. Σε κάποιες περιπτώσεις οι πόλεις αυτές σχημάτιζαν μία ομοσπονδία ενώ σε άλλες περιπτώσεις η ισχυρότερη πόλη κατείχε ηγεμονική θέση.

Πελοπόννησος

Επεξεργασία
 
Χάρτης της Πελοποννήσου

Δωρικές περιοχές

Επεξεργασία
  • Λακωνία: Στην Λακωνία κυριάρχησε η πόλη της Σπάρτης. Οι Δωριείς ιδρυτές της επικράτησαν σε ολόκληρη την περιοχή της Λακωνίας μετατρέποντας τους παλαιότερους κατοίκους σε περίοικους, στην περίπτωση που δεν πρόβαλαν αντίσταση σ’ αυτούς ή σε Είλωτες σε περίπτωση που πρόβαλαν αντίσταση. Το κράτος της Σπάρτης επεκτάθηκε αργότερα και στην Μεσσηνία και για μεγάλα διαστήματα αποτελούσε την ισχυρότερη δύναμη στον Ελλαδικό χώρο.
  • Αργολίδα: Στην Αργολίδα κυριάρχησαν οι Δωριείς οι οποίοι μετά την κατάκτηση του Άργους κυριάρχησαν σε ολόκληρη την περιοχή. Οι Δωριείς της Αργολίδας δεν διατηρήθηκαν ενωμένοι αλλά διασπάστηκαν σε μικρότερες πόλεις κράτη. Το ισχυρότερο από αυτά ήταν το κράτος του Άργους. Άλλα μικρότερα Δωρικά κράτη της Αργολίδας ήταν η Τροιζηνία, οι Κλεωνές, η Επιδαυρία και η Ερμιονίδα.
  • Κορινθία: Στην Κορινθία κυριάρχησαν επίσης οι Δωριείς που μετά την κατάληψη του Αργολικού κάμπου επεκτάθηκαν βορειότερα. Διασπάστηκαν επίσης σε μικρότερα κράτη, την Κορινθία, την Σικυωνία και τον Φλειούντα. Ισχυρότερο ήταν το κράτος των Κορινθίων ενώ τα άλλα δύο κράτη ελέγχονταν για μία μεγάλη περίοδο από το Άργος και στην συνέχεια από την Σπάρτη.
  • Κυνουρία: Η Κυνουρία ήταν μικρό Δωρικό κράτος που σχηματίστηκε ανάμεσα στην Αργεία και την Λακωνία και συνήθως βρισκόταν κάτω από τον έλεγχο των ισχυρότερων γειτόνων της.
  • Μεσσηνία: Η Μεσσηνία κατακτήθηκε επίσης από Δωριείς. Το κράτος των Μεσσήνιων κατακτήθηκε από τους Σπαρτιάτες στα μέσα του 8ου αιώνα π.Χ. και απελευθερώθηκε στα μέσα του 4ου αιώνα με την βοήθεια των Θηβαίων.

Άλλες περιοχές

Επεξεργασία
  • Αρκαδία: Η Αρκαδία περιλάμβανε την ορεινή ενδοχώρα της Πελοποννήσου. Οι κάτοικοί της ανήκαν στο φύλο των Αρκάδων και ήταν χωρισμένοι σε πολυάριθμες πόλεις κράτη που διατηρούσαν φυλετικούς δεσμούς. Το 370 π.Χ. ενώθηκαν σε μία ομοσπονδία, το κοινό των Αρκάδων.
  • Ηλεία: Οι Ηλείοι ήταν συγγενικό φύλο των Αιτωλών. Κατέλαβαν την περιοχή της Ηλείας την ίδια εποχή που εισέβαλαν οι Δωριείς στην Πελοπόννησο. Ήταν χωρισμένοι σε τρία κράτη, την Κοίλη Ηλεία με κέντρο την Ήλιδα, την Πισάτιδα και την Τριφυλία
  • Αχαΐα: Στην Αχαΐα εγκαταστάθηκαν Αχαιοί προερχόμενοι από τον Αργολικό κάμπο, που κατέφυγαν στην περιοχή μετά την κατάληψη της Αργολίδας από τους Δωριείς. Αποτελούνταν από μικρές πόλεις κράτη, ενωμένες σε μία ομοσπονδία, το Κοινό των Αχαιών. Τον 3ο αιώνα π.Χ. σχημάτισαν την Αχαϊκή Συμπολιτεία που εξελίχθηκε στην ισχυρότερη δύναμη της Πελοποννήσου.

Στερεά Ελλάδα

Επεξεργασία
 
Χάρτης της Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας
  • Αττική: Στην Αττική οι Ίωνες κάτοικοί της, εγκατεστημένοι στην περιοχή από τις αρχές περίπου της δεύτερης χιλιετίας κατάφεραν να αποκρούσουν τους Δωριείς εισβολείς και να διατηρηθούν στην περιοχή. Οι πόλεις της Αττικής σχημάτισαν ένα ομοσπονδιακό κράτος με κυρίαρχη την Αθήνα. Το Αθηναϊκό κράτος εξελίχθηκε σε ισχυρότατη δύναμη στον ελλαδικό χώρο και αποτέλεσε την κύρια εστία του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού.
  • Μεγαρίδα: Η Μεγαρίδα ήταν Δωρικό κράτος. Αποτέλεσε το δυτικότερο σημείο προέλασης των Δωριέων που είχαν εισβάλλει στην Πελοπόννησο. Κέντρο της ήταν η πόλη των Μεγάρων. Το κράτος αυτό εξελίχθηκε σε σημαντική ναυτική και αποικιακή δύναμη.
  • Βοιωτία: Στην Βοιωτία εγκαταστάθηκαν οι Βοιωτοί, φύλο που προερχόταν από την Θεσσαλία. Μιλούσαν την Αιολική διάλεκτο. Οι ισχυρότερες πόλεις κράτη των Βοιωτών ήταν ενωμένες σε μία ομοσπονδία, το κοινό των Βοιωτών, στο οποίο συχνά κατείχε ηγεμονική θέση η Θήβα.
  • Φωκίδα: Η Φωκίδα κατά την αρχαιότητα ήταν η περιοχή γύρω από την κοιλάδα του Κηφισού και περιλάμβανε και τους ορεινούς όγκους του Παρνασσού, της Κίρφης, του δυτικού τμήματος του Καλλιδρόμου και του βόρειου τμήματος του Ελικώνα. Σ’ αυτή ήταν εγκατεστημένοι οι Φωκείς, φύλο που μιλούσε την Δωρική διάλεκτο. Οι πόλεις τους ήταν ενωμένες σε μία ομοσπονδία, το Κοινό των Φωκέων.
  • Δωρίδα: Η Δωρίδα ήταν μικρή ορεινή περιοχή ανάμεσα στην Οίτη, τον Παρνασσό και την Γκιώνα. Αποτελούταν από τέσσερις πόλεις. Το κράτος αυτό ήταν το κατάλοιπο του κράτους που είχαν σχηματίσει οι Δωριείς πριν εισβάλλουν στην Πελοπόννησο.
  • Λοκρίδα: Οι Λοκροί ήταν φύλο που μιλούσε την Δωρική διάλεκτο και ήταν εγκατεστημένοι στο κέντρο της Στερεάς Ελλάδας σχηματίζοντας τρία διαφορετικά κράτη, τα οποία χωρίζονταν μεταξύ τους από την Φωκίδα. Τα κράτη αυτά ήταν το κράτος των Οπούντιων Λοκρών και των Επικνημίδιων Λοκρών στα ανατολικά και των Οζολέων Λοκρών στα δυτικά.
  • Αιτωλία: Στην Αιτωλία ήταν εγκατεστημένο το φύλο των Αιτωλών. Κατείχαν την πεδινή Αιτωλία και τις ορεινότερες περιοχές της σημερινής Ναυπακτίας και Ευρυτανίας όπου ζούσαν τα συγγενικά τους υποτελή φύλα των Ευρυτάνων, των Απεραντών, των Αποδοτών και των Αγραίων.[1] Τον τρίτο αιώνα σχημάτισαν ένα ισχυρό ομοσπονδιακό κράτος, την Αιτωλική Συμπολιτεία που εξελίχθηκε στην ισχυρότερη δύναμη της νότιας Ελλάδας μαζί με την Αχαϊκή Συμπολιτεία της Πελοποννήσου.
  • Ακαρνανία: Αποτελούσε το δυτικότερο τμήμα της Στερεάς Ελλάδας και σε αυτή ζούσε το φύλο των Ακαρνάνων. Στην χώρα τους βρίσκονταν και οι Κορινθιακές αποικίες Οινιάδες, Αστακός και Ανακτόριο που αργότερα εντάχθηκαν στο κοινό των Ακαρνάνων.
  • Εύβοια: Στην Εύβοια οι Ίωνες κάτοικοί της διατηρήθηκαν χωρισμένοι σε πόλεις κράτη. Δύο από αυτά η Χαλκίδα και η Ερέτρια εξελίχθηκαν σε μεγάλες ναυτικές και αποικιακές δυνάμεις κατά την διάρκεια του 8ου και 7ου αιώνα π.Χ. Εξαιτίας του μεταξύ τους πολέμου, όμως στα τέλη του 7ου αιώνα π.Χ. εξασθένησαν. Στα νότια της Εύβοιας ήταν εγκατεστημένοι οι Δρύοπες οι οποίοι είχαν σχηματίσει κράτος με κυρίαρχη πόλη την Κάρυστο.
  • Μαλίδα: Η Μαλίδα ήταν μικρό κράτος στην περιοχή της Φθιώτιδας που κατοικούταν από το φύλο των Μαλιέων. Ελεγχόταν για μεγάλο διάστημα από τους Θεσσαλούς. Πρωτεύουσα του κράτους ήταν αρχικά η Τραχίνα και αργότερα έγινε η Λαμία.
  • Αινιανία: Οι Αινιάνες ήταν φύλο προερχόμενο από την Θεσσαλία που εγκαταστάθηκαν στην δυτική όχθη του Σπερχειού. Διατηρούσαν μαζί με τους γείτονες τους Οιταίους δύο ψήφους στην Δελφική Αμφικτυονία. Βρίσκονταν και αυτοί κάτω από τον έλεγχο των Θεσσαλών για μεγάλη περίοδο.
  • Οιταία: Αποτελούσε περιοχή στον ορεινό όγκο της Οίτης όπου κατοικούν οι Οιταίοι. Οι Οιταίοι διατηρούσαν φιλικές σχέσεις με τους γείτονές τους Αινιάνες και εχθρικές με τους Μαλιείς κυρίως λόγω της επιθυμίας τους να αποκτήσουν διέξοδο προς την θάλασσα.

Θεσσαλία

Επεξεργασία
 
Χάρτης της κεντρικής και βόρειας Ελλάδας

Στην Θεσσαλία εγκαταστάθηκαν οι Θεσσαλοί οι οποίοι προερχόμενοι από την περιοχή της Θεσπρωτίας[2] εκτόπισαν τα αρχαιότερα Αιολόφωνα φύλα. Σχημάτισαν τέσσερα κράτη τα οποία σχημάτιζαν μία ομοσπονδιακή ένωση, την Πελασγιώτιδα (σήμερα ταυτίζεται με τον Νομό Λάρισας), την Εστιαιώτιδα (σήμερα ταυτίζεται με τον Νομό Τρικάλων), την Θεσσαλιώτιδα (σήμερα ταυτίζεται με τον Νομό Καρδίτσας) και την Φθιώτιδα (ή Αχαΐα Φθιώτιδα). Ισχυρότερη ήταν η Πελασγιώτιδα στην οποία ανήκαν οι ισχυρότερες πόλεις της Θεσσαλίας, η Λάρισα και οι Φερές. Οι Θεσσαλοί είχαν υποτάξει και τα γειτονικά φύλα των Περραιβών, των Μαγνητών και των Δολόπων.

Στην Ήπειρο ήταν εγκατεστημένες οι φυλές των Μολοσσών, των Θεσπρωτών (σήμερα ταυτίζεται με τον ομώνυμο Νομό), των Τυμφαίων, των Δασσαρετών ή Δεξάρων, των Παραυαίων (σήμερα ταυτίζεται με την περιοχή των Ζαγοροχωρίων, του Νομού Ιωαννίνων), των Χαόνων και των Αθαμάνων. Επίσης στην περιοχή υπήρχαν τα αποικιακά κράτη των Ηλείων στην περιοχή του ποταμού Αχέροντα και η Αμβρακία (σήμερα ταυτίζεται με τον Νομό Άρτας), αποικία των Κορινθίων. Σταδιακά στην Ήπειρο, κυριάρχησαν οι Μολοσσοί, ιδρύοντας το βασίλειο της Ηπείρου.

Μακεδονία

Επεξεργασία

Στην Μακεδονία εγκαταστάθηκαν τα ελληνικά φύλα των Μακεδνών και των Πελαγόνων. Οι Μακεδνοί ή Μακεδόνες επέκτειναν την κυριαρχία τους σε βάρος των γειτονικών ιλλυρικών και Θρακικών φύλων δημιουργώντας ένα μεγάλο κράτος που από τον 4ο αιώνα π.Χ. κυριάρχησε στον Ελλαδικό χώρο. Το Μακεδονικό Βασίλειο χωρίζεται στην αρχική του επέκταση σε Άνω Μακεδονία και Κάτω Μακεδονία.

Οι Μακεδόνες ήταν φυλή των Δωριέων που εγκαταστάθηκε στη Μακεδονία το 2.000 π.Χ. και έμεινε στην περιοχή, όταν τα υπόλοιπα δωρικά ελληνικά φύλα κατέβηκαν στην νότια Ελλάδα το 1103 π.Χ.. Στην αρχαία Μακεδονία, δεν υπάρχει η μορφή της πόλης-κράτους που συναντάται κυρίως στην νότια Ελλάδα, αλλά μικρές πόλεις (πολίσματα). Η Μακεδονία χωρίζεται σε βασίλεια, όπου μια αριστοκρατική ελίτ διοικεί μια επαρχία. Ευρύτερες γεωγραφικές περιοχές της Μακεδονίας, σε πρώτη φάση, αποτελούν η Κάτω Μακεδονία και η Άνω Μακεδονία. Την Κάτω Μακεδονία (σημερινή Κεντρική Μακεδονία) αποτελούν περιοχές της πεδινής χώρας, ενώ Άνω Μακεδονία (σημερινή Δυτική Μακεδονία) αποτελούν τις δυτικές ορεινές περιοχές στον άνω ρου του ποταμού Αλιάκμονα. Σε αυτήν την ορεινή Μακεδονία, τον 5ο αι., ξεκινά η δυναστεία των Μακεδόνων και σημειώνεται σημαντική οικιστική ανάπτυξη στον γεωγραφικό χώρο της ιστορικής Μακεδονίας των Αρχαϊκών χρόνων.

Με την δημιουργία αργότερα του Μακεδονικού Βασιλείου υπό τον Αλέξανδρο Α’, οι πεδινές επαρχίες διοικούνται από κοινό βασιλιά, ενώ οι περιοχές της Άνω Μακεδονίας γίνονται ημιαυτόνομες και διοικούνται από την τοπική αριστοκρατία κάθε βασιλείου, με εξαίρεση την Εορδαία η οποία εντάχθηκε νωρίτερα επί Περδίκκα Α'. Αργότερα, με την άνοδο στον θρόνο του Φιλίππου Β’, τα αυτόνομα βασίλεια της Άνω Μακεδονίας αντιδρούν στις επιδιώξεις του Φιλίππου Β' να τις υποτάξει και συμμαχούν με τους Ηπειρώτες και τους Ιλλυριούς. Μετά την ήττα των βασιλείων, οι επαρχίες ορίζονται ως διοικητικές περιφέρειες.

Με την επέκταση του Μακεδονικού Βασιλείου αργότερα, εντάσσονται διαδοχικά περιοχές της σημερινής Ανατολικής Μακεδονίας και η Χαλκιδική που ανήκαν στην Αθηναϊκή Συμμαχία. ‘Έπειτα κυριεύονται η Παιονία, η Ήπειρος, η Ιλλυρία και η Θράκη.

 
Χάρτης της Μακεδονίας

Άνω Μακεδονία ή άνω Αλιάκμονα

Υπάρχουν περιοχές της Άνω Μακεδονίας, που ή αποτελούσαν μέρος άλλης επαρχίας ή διαχωρίστηκαν ιστορικά ή εντάχθηκαν μεταγενέστερα:

  • Πελαγονία:, η περιοχή με γεωγραφικά όρια την λίμνη Οχρίδα στα δυτικά. Συνδέεται ιστορικά και με την Λυγκηστίδα. Σήμερα, η περιοχή ταυτίζεται με την ομώνυμη Περιφέρεια Πελαγονίας, η οποία ανήκει στην Βόρεια Μακεδονία.
  • Τυμφαία:, η περιοχή κάτω από την Ορεστίδα και με γεωγραφικό όριο ανατολικά, τον ποταμό Αλιάκμονα. Οι κάτοικοι της περιοχής ήταν οι Τυμφιείς. Αναφέρεται ιστορικά ως μέρος της επαρχίας της Ελιμίας αλλά και της Ηπείρου. Πρωτεύουσα πόλη ήταν το Αιγίνιον. Σήμερα, η περιοχή ταυτίζεται με τον Νομό Γρεβενών.
  • Δευρίοπος:, περιοχή που εντάσσεται ιστορικά και στην Παιονία. Στη Δευρίοπο βρίσκονταν οι πόλεις Βρυάνιον και ΣτύμβαραΣτύβερρα). Σήμερα, η περιοχή ταυτίζεται με την περιοχή Τίκφες, η οποία ανήκει επίσης στην Βόρεια Μακεδονία.

Κάτω Μακεδονία ή παρά θάλασσαν Μακεδονία[3], Ημαθία

  • Ημαθία:, με τις Αιγές, πρώτη πρωτεύουσα του Μακεδονικού Βασιλείου. Σήμερα, η περιοχή ταυτίζεται με τον ομώνυμο Νομό Ημαθίας.
  • Πιερία:, με πρωτεύουσα πόλη το Δίον, χτισμένη στους πρόποδες του Ολύμπου, του ψηλότερου βουνού της Ελλάδας, και με σημαντικές παράλιες πόλεις, αποικίες πόλεων της νότιας Ελλάδας. Σήμερα, η περιοχή ταυτίζεται με τον ομώνυμο Νομό Πιερίας.
  • Βοττιαία:, με πρωτεύουσα πόλη την Πέλλα, μετέπειτα πρωτεύουσα του Μακεδονικού Βασιλείου. Σήμερα, η περιοχή ταυτίζεται με τον Δήμο Πέλλας, του Νομού Πέλλας.
  • Αλμωπία:, η περιοχή βορειοδυτικά της Βοττιαίας. Οι κάτοικοι της περιοχής είναι οι Αλμωπείς. Σήμερα, η περιοχή ταυτίζεται με τον ομώνυμο Δήμο Αλμωπίας, του Νομού Πέλλας.
  • Μυγδονία:, με σημαντικότερες πόλεις την Απολλωνία και τη Θέρμη (στην θέση της οποίας μεταγενέστερα χτίσθηκε η Θεσσαλονίκη από τον Κάσσανδρο Α'). Σήμερα, η περιοχή ταυτίζεται με τον Νομό Θεσσαλονίκης.
  • Κρηστωνία:, με πρωτεύουσα πόλη την Κρηστώνα. Σήμερα, η περιοχή ταυτίζεται με τον Νομό Κιλκίς.

Παράλληλα υπάρχουν περιοχές της Κάτω Μακεδονίας, που ή αποτελούσαν μέρος άλλης επαρχίας ή διαχωρίστηκαν ιστορικά ή εντάχθηκαν μεταγενέστερα:

Χαλκιδική

Στην περιοχή της Μακεδονίας υπήρχαν επίσης αποικίες ελληνικών πόλεων της νότιας Ελλάδας, οι οποίες σχημάτισαν ομοσπονδιακά κράτη. Σημαντικότερο ήταν το αποικιακό κράτος της Χαλκιδικής που περιλάμβανε κυρίως αποικίες των Ευβοέων. Οι αποικίες αυτές είχαν σχηματίσει μία ομοσπονδιακή ένωση, το Κοινό των Χαλκιδέων με έδρα την Όλυνθο. Στην ένωση αυτή εντάχθηκαν και πόλεις εκτός Χαλκιδικής όπως οι Ευβοϊκές αποικίες της Πιερίας, Πύδνα και Μεθώνη. Κατακτήθηκε από τον Φίλιππο Β' και ενσωματώθηκε στο Μακεδονικό Βασίλειο. Περιοχές της αρχαίας Χαλκιδικής είναι[4]:

  • Ανθεμούς:, ήταν η πρώτη περιοχή της Χαλικιδικής που εντάχθηκε στο Μακεδονικό Βασίλειο.
  • Βοττική:, καταλαμβάνει τις μεσόγειες εκτάσεις του Τορωναίου Κόλπου. Κυριότερη πόλη της, η αρχαία Ολύνθος. Κάτοικοί της οι Βοττιαίοι που μετανάστευσαν από την Βοττιαία και έδωσαν το όνομά τους στην περιοχή που μετοίκησαν. Άλλη σημαντική πόλη είναι η Σπάρτωλος, στην οποία έγινε η Μάχη της Σπάρτωλου μεταξύ των Αθηναίων και του Κοινού των Χαλκιδέων.
  • Κρούσιδα ή Κρουσσαία:, η μεσόγεια περιοχή από την Ποτίδαια στο Θερμαϊκό Κόλπο μέχρι την χερσόνησο της Επανομής.[5] Σήμερα ταυτίζεται με τον Δήμο Νέας Προποντίδας, του Νομού Χαλκιδικής.
  • Ασσήριδα:, πιθανή ονομασία για την μεσόγεια περιοχή του Σιγγιτικού κόλπου. Ονομάστηκε από την πόλη των Χαλκιδέων Άσσηρα ή Άσσα.[6]

Οι τρεις μικρότερες χερσόνησοι που την αποτελούν:

  • Παλλήνη ή Κασσανδρεία ή Φλέγρα:, η σημερινή χερσόνησος της Κασσάνδρας.
  • Σιθωνία ή Λογγός:, η σημερινή ομώνυμη χερσόνησος.
  • Άθως ή Ακτή:, η σημερινή ομώνυμη χερσόνησος του Άθω, που βρίσκεται το Άγιο Όρος.

Ανατολική Μακεδονία ή η πέραν του Στρυμόνος Μακεδονία. Θεωρείται περιοχή της Θράκης, μέχρι την κατάκτηση της περιοχής από τον Φίλιππο Β'.

Δείτε επίσης

Επεξεργασία

Παραπομπές

Επεξεργασία
  1. «Οι πρώτοι κάτοικοι της Ευρυτανίας». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Δεκεμβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 29 Ιουλίου 2010. 
  2. Ιστορίαι (Ηροδότου)/Πολύμνια, παρ. 176ἐπεὶ Θεσσαλοὶ ἦλθον ἐκ Θεσπρωτῶν οἰκήσοντες γῆν τὴν Αἰολίδα τήν νῦν ἐκτέαται.
  3. Βελένη, Πολυξένη, Μακεδονία, Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης: Εκπαιδευτικό Υλικό: Μακεδονία[νεκρός σύνδεσμος]
  4. «Ιστ. Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Πρόγραμμα Αναμόρφωσης Προπτυχιακών Σπουδών,» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 4 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 25 Σεπτεμβρίου 2011. 
  5. Ιστ. Ηλεκτρονικός Κόμβος: Μακεδονία: Μύθοι Τοπικοί
  6. Κλαύδιος Πτολεμαίος,Γεωγραφικά, (σ.514)
  • Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τόμοι Β, Γ1, Γ2