Βικιπαίδεια

Προκόπιος (ιστορικός)

Ο Προκόπιος ο Καισαρεύς (περί το 500 - 565) ήταν διάσημος Βυζαντινός ιστορικός στην Ύστερη αρχαιότητα από την Παράλιον Καισάρεια.[2][3][4] Ακολουθώντας ως γραμματέας τον στρατηγό Βελισάριο στους πολέμους του Ιουστινιανού, ο Προκόπιος συνέγραψε δύο κύρια ιστορικά έργα, ένα σχετικά με τους πολέμους της περιόδου 527 - 554 (Υπέρ των πολέμων λόγοι), άλλο ένα σχετικά με το οικοδομικό έργο του Ιουστινιανού στην επικράτεια της αυτοκρατορίας (Περί Κτισμάτων), καθώς και ένα πρόσθετο έργο (Απόκρυφη Ιστορία) στο οποίο προσπαθεί, φτάνοντας στον λίβελο, να αποδομήσει την εικόνα των πρωταγωνιστών των δύο προηγούμενων έργων.

Προκόπιος
ΌνομαΠροκόπιος
Γέννηση500
Καισάρεια, Παλαιστίνη, Βυζαντινή Αυτοκρατορία
Θάνατος565
Επάγγελμα/
ιδιότητες		ιστορικός, δικηγόρος και συγγραφέας[1]
ΥπηκοότηταΒυζαντινή Αυτοκρατορία
ΕίδηΚοσμική ιστορία
Αξιοσημείωτα έργαΥπέρ των πολέμων λόγοι
Περί Κτισμάτων
Απόκρυφη Ιστορία
Commons page Πολυμέσα σχετικά με τoν συγγραφέα
δεδομένα (π • σ • ε )

Βιογραφία

Επεξεργασία

Η κύρια πηγή στοιχείων για την ζωή του Προκόπιου είναι το Λεξικό της Σούδας, μια Ελληνική εγκυκλοπαίδεια που γράφτηκε λίγο μετά το 975.[5] Γεννήθηκε και κατάγεται από την Καισάρεια που βρισκόταν στην Ρωμαϊκή επαρχία Παλαιστίνη Πρώτη.[5] Όπως και πολλοί σύγχρονοί του, οφείλει το όνομά του στον παλαιότερο μάρτυρα της Παλαιστίνης, ο οποίος θανατώθηκε το 303 στην Καισάρεια, τον άγιο Προκόπιο.[6] Ο Προκόπιος δέχτηκε ανώτατη εκπαίδευση στα Αρχαία Ελληνικά και την Ρητορική στην διάσημη Ρητορική Σχολή της Γάζας.[7][8] Ακολούθησαν οι νομικές του σπουδές στη Νομική Σχολή της Βηρυτού και στην Κωνσταντινούπολη, έγινε διάσημος δικηγόρος και ρήτορας και άριστος γνώστης της Λατινικής γλώσσας με μεγάλη επιδεξιότητα. [5][9] Την πρώτη χρονιά της βασιλείας του κορυφαίου αυτοκράτορα Ιουστινιανού (527) έγινε νομικός σύμβουλος και γραμματέας (ξύμβουλος, consiliarius) του αρχιστράτηγου Βελισάριου. Ο Προκόπιος ακολούθησε τον Βελισάριο σε όλες τις εκστρατείες του στην δύση και κατέγραψε τα κατορθώματά του με λεπτομέρειες. Ακολούθησε τον Βελισάριο στην εκστρατεία του στην ανατολή μέχρι την ήττα του στην "μάχη του Καλλίνικου" (531) οπότε και ανακλήθηκε στην Κωνσταντινούπολη.[10] Τον Ιανουάριο του 532 ο Προκόπιος κατέγραψε την Στάση του Νίκα και την σφαγή των στασιαστών στον Ιππόδρομο από τον Βελισάριο και τον Μούνδο.[11] Αργότερα (533-534) συνόδευσε ως πάρεδρος (assessor) τον Βελισάριο στην βόρειο Αφρική κατά την εκστρατεία του στο Βασίλειο των Βανδάλων και παρέμεινε εκεί με τον νέο Βυζαντινό διοικητή Σολομώντα όταν ο Βελισάριος επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη. Ο Προκόπιος κατέγραψε τα ακραία καιρικά φαινόμενα των ετών 535-536, παρουσιάζοντάς τα ως φόντο στην εξιστόρηση των στρατιωτικών γεγονότων, όπως η ανταρσία του στρατηγού Στότζα.[12] Συνόδευσε έπειτα τον Βελισάριο στη νέα του εκστρατεία στο Βασίλειο των Οστρογότθων στην Ιταλία. Η Γοτθική πολιορκία της Ρώμης διατηρήθηκε έναν χρόνο και εννέα μέρες και έληξε τον Μάρτιο του 538, ενώ κατόπιν έδωσε συμβουλή στον Βελισάριο να εισέλθει στην Ραβέννα (540).[13] Οι σχέσεις του με τον Βελισάριο φαίνεται ότι στη συνέχεια ψυχράνθηκαν, δεν τον ακολούθησε στην νέα του εκστρατεία στην Ιταλία εναντίον του διάσημου στρατηγού Τωτίλα (544).

Ο Προκόπιος ήταν αυτόπτης μάρτυρας του μεγάλου λοιμού (πανώλη) που σκόρπισε τον θάνατο στην Κωνσταντινούπολη (541-542), τον οποίο και περιγράφει πολύ αναλυτικά. Αυτό περίπου το διάστημα ο Βελισάριος πέφτει σε δυσμένεια και απομακρύνεται, πράγμα που έχει τις επιπτώσεις του και στον Προκόπιο. Όταν ο Βελισάριος ανακλήθηκε στην ενεργό δράση το 544 και τέθηκε επικεφαλής νέας εκστρατείας κατά των Οστρογότθων της Ιταλίας, ο Προκόπιος μπήκε πάλι στην υπηρεσία του. Από το 549 και μετά βρίσκεται σταθερά στην Κωνσταντινούπολη, όμως δεν έχουμε καμιά πληροφορία για τα τελευταία χρόνια της ζωής του (όπως και για τα πρώτα μέχρι το 527). Εικάζεται ότι πέθανε το 554, χρονιά στην οποία σταματάει το ιστοριογραφικό του έργο ή κατ' άλλους μεταξύ 560-570, που είναι και το πιθανότερο.

Το έργο του

Επεξεργασία
 
Το έργο του Προκόπιου "Περί Κτισμάτων" που περιγράφει τα τεράστια οικοδομικά έργα του Ιουστινιανού
  • Υπέρ των πολέμων λόγοι, ιστοριογραφικό έργο σε οκτώ βιβλία, που καλύπτουν την περίοδο 527 - 553/554. Τα επτά πρώτα βιβλία, που πρέπει να γράφτηκαν μεταξύ 548 και 550, κυκλοφόρησαν στην Κωνσταντινούπολη το 551 και αναφέρονται στις νικηφόρες εκστρατείες του Βελισάριου κατά των Περσών (Βιβλία Α' και Β'), των Βανδάλων (Βιβλία Γ' και Δ') και των Γότθων (Βιβλία Ε' και Ζ'). Στο τελευταίο όγδοο βιβλίο, που είναι συμπληρωματικό των προηγούμενων και γράφτηκε αργότερα (πάντως πριν από το 555) περιγράφει τα γεγονότα μεταξύ 551-553/554.
  • Περί Κτισμάτων, σε έξι βιβλία, όπου εξυμνεί όσα έργα και οικοδομήματα κατασκεύασε ο Ιουστινιανός σε ολόκληρη την αυτοκρατορία· εικάζεται ότι γράφτηκε κατά παραγγελία της αυτοκρατορικής αυλής.
  • Ανέκδοτα ή Απόκρυφη Ιστορία, ένα τελείως διαφορετικό από τα προηγούμενα βιβλίο, όπου ανατρέπει την εικόνα που είχε δώσει για τον Ιουστινιανό και τον περίγυρό του στα άλλα βιβλία. Ο απίστευτος αυτός λίβελος θεωρήθηκε παλιότερα ότι δεν μπορεί να έχει γραφτεί από αυτόν. Η συγκριτική μελέτη του κειμένου όμως, απέδειξε ότι είναι δικό του. Δεν υπάρχει συμφωνία των ειδικών ούτε για το πότε γράφτηκε, ούτε για το πότε δημοσιεύτηκε αυτό το βιβλίο. Πάντως είναι αδύνατο να κυκλοφόρησε πριν από τον θάνατο του Ιουστινιανού (565), αν και υπάρχει η άποψη ότι κυκλοφόρησε νωρίτερα σε στενό κύκλο δυσαρεστημένων αριστοκρατικών.

Η αξία του έργου του

Επεξεργασία

Θεωρείται ο κορυφαίος ιστοριογράφος της Ύστερης Αρχαιότητας ή του Πρώιμου Μεσαίωνα. Η επιμελημένη παιδεία του είναι φανερή στον τρόπο που αντιμετωπίζει τα πράγματα. Η γλώσσα του και το έργο του μιμούνται αρχαιοελληνικά πρότυπα, πράγμα που γίνεται ολοφάνερο στην περιγραφή του λοιμού του 542 στην Κωνσταντινούπολη, όπου μιμείται την αντίστοιχη περιγραφή του Θουκυδίδη για τον λοιμό της Αθήνας στα χρόνια του Πελοποννησιακού πολέμου.

Έχει συζητηθεί πολύ η στάση του απέναντι στον Χριστιανισμό. Μέσα από τα βιβλία του φαίνεται ότι θεωρεί τον εαυτό του χριστιανό. Δεν είναι όμως φανατικός Χριστιανός και οπωσδήποτε είναι επηρεασμένος και από αρχαιοελληνικές ιδέες, όπως η ειμαρμένη. Μέσα στη διήγησή του παρεμβάλλονται περιστατικά με θεόσταλτα σημάδια και όνειρα στα οποία φαίνεται να πιστεύει.

Τα ιστορικά κείμενά του δεν είναι μονότονες αφηγήσεις αλλά παρεμβάλλει πολλές πληροφορίες σχετικά με την ιστορία, τα ήθη και τα έθιμα των λαών που βρίσκονται γύρω από την αυτοκρατορία. Οι γεωγραφικές του πληροφορίες για τα σύνορα αυτών των φυλών είναι πολύτιμες σήμερα. Επίσης δεν αδιαφορεί για τα όσα συμβαίνουν στην αυτοκρατορία και αναφέρεται στη δημόσια διοίκηση, στα φορολογικά και σε άλλα θέματα. Οι πληροφορίες του στο Περί κτισμάτων είναι πολύ χρήσιμες στην κατανόηση της δημογραφικής κατανομής της αυτοκρατορίας, αλλά και στη σημερινή αρχαιολογία.

Στην Απόκρυφη ιστορία μας δείχνει ένα άλλο πρόσωπο, που οπωσδήποτε μειώνει το ιστορικό του κύρος, μια και αυτά που αναφέρει ξεπερνούν, σε ορισμένα σημεία, τα όρια της υπερβολής. Κατηγορεί τον αυτοκράτορα μετά τον θάνατό του[14] για δεσποτική τυραννία, απληστία και διαφθορά και τη γυναίκα του Θεοδώρα ως ακόλαστη και διεφθαρμένη, παρουσιάζοντάς και τους δύο ως δαιμονικά κατασκευάσματα. Οι κατηγορίες που εκτοξεύει πλήττουν και τον Βελισάριο και τη γυναίκα του Αντωνίνα. Έχει εκφραστεί η άποψη ότι η στάση του στην Απόκρυφη ιστορία μπορεί να οφείλεται στη δυσαρέσκειά του γιατί ποτέ δεν κατάφερε να πάρει κάποιο ανώτατο αυλικό αξίωμα, αν και υπήρξε ιλλούστρος και συγκλητικός για κάποιο διάστημα.

Μικρό απόσπασμα

Επεξεργασία

Στο παρακάτω μικρό απόσπασμα από το έργο του Υπέρ των πολέμων λόγοι, βιβλίο Γ', Βανδαλικός πόλεμος, περιγράφει το ξεκίνημα του πλοίου του Βελισάριου από την Κωνσταντινούπολη, στην εκστρατεία κατά των Βανδάλων:

Ἓβδομον ἤδη ἔτος τὴν αὐτοκράτορα ἀρχήν ἔχων Ἰουστινιανὸς βασιλεὺς ἀμφὶ θερινὰς τροπὰς τὴν στρατηγίδα ἐκέλευσε ναῦν ὁρμίσασθαι ἐς τὴν ἀκτὴν ἣ πρὸ τῆς βασιλέως αὐλῆς τυγχάνει οὖσα. ἐνταῦθα Ἐπιφάνειος ἀφικόμενος, ὁ τῆς πόλεως ἀρχιερεύς, εὐξάμενός τε ὅσα εἰκὸς ἦν τῶν τινα στρατιωτῶν ἄρτι βεβαπτισμένον τε καὶ τοῦ Χριστιανῶν ὀνόματος μεταλαχόντα εἰς τὴν ναῦν εἰσεβίβασεν. οὕτω τοίνυν ὅ τε στρατηγὸς Βελισάριος καὶ Ἀντωνίνα ἡ γυνὴ ἔπλεον. ξυνῆν δὲ αὐτοῖς καὶ Προκόπιος, ὅς τάδε ξυνέγραψε, πρότερον μὲν καὶ μάλα κατορρωδήσας τὸν κίνδυνον, ὄψιν δὲ ὀνείρου ἰδὼν ὕστερον ἣ αὐτὸν θαρσῆσαί τε ἐποίησε καὶ ἐς τὸ στρατεύεσθαι ὥρμησεν.

Παραπομπές

Επεξεργασία
  1. ↑ «Library of the World's Best Literature». Library of the World's Best Literature. 1897.
  2. ↑ John Moorhead, Procopius, Encyclopedia of Historians and Historical Writing: M–Z, Vol. II, Kelly Boyd, (Fitzroy Dearborn Publishers, 1999), 962: "Like many Byzantine scholars, Procopius affected a remarkable traditional form of writing".
  3. ↑ Morcillo, Jesús Muñoz; Trotha, Caroline Y. Robertson-von (2020-11-30). Genealogy of Popular Science: From Ancient Ecphrasis to Virtual Reality. transcript Verlag. σ. 332
  4. ↑ Hornblower, Simon; Spawforth, Antony; Eidinow, Esther, eds. (2012). The Oxford Classical Dictionary. Oxford University Press. σσ. 1214–1215
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 https://www.cs.uky.edu/~raphael/sol/sol-html/
  6. ↑ Hunger, Herbert (2005). Βυζαντινή Λογοτεχνία: Η Λόγια κοσμική γραμματεία των Βυζαντινών. Β'. Αθήνα: ΜΙΕΤ. σελ. 78. 
  7. ↑ Cameron, Averil: Procopius and the Sixth Century, London: Duckworth, 1985, σ. 7
  8. ↑ Evans, James A. S.: Procopius. New York: Twayne Publishers, 1972, σ. 31
  9. ↑ Cameron, Procopius and the Sixth Century, σ. 6
  10. ↑ Wars, I.21.2
  11. ↑ Wars, I.24.1-58
  12. ↑ https://www.gutenberg.org/files/16765/16765-h/16765-h.htm
  13. ↑ Wars, VIII
  14. ↑ Ανέκδοτα ή Απόκρυφη ιστορία, απόδ. Αλόη Σιδέρη, Εκδ. ΑΓΡΑ, Αθήνα 1988, ISBN 960-325-036-8

Βιβλιογραφία

Επεξεργασία
  • Börm, Henning: Prokop und die Perser. Stuttgart: Franz Steiner, 2007.
  • Cameron, Averil: Procopius and the Sixth Century. Berkeley: University of California Press, 1985.
  • Evans, James A. S.: Procopius. New York: Twayne Publishers, 1972.
  • Greatrex, Geoffrey: The dates of Procopius' works. BMGS 18 (1994), 101-114.
  • Greatrex, Geoffrey: Recent work on Procopius and the composition of Wars VIII, BMGS 27 (2003), 45-67.
  • Kaldellis, Anthony: Procopius of Caesarea: Tyranny, History and Philosophy at the End of Antiquity. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2004.
  • Καρπόζηλος Α., Βυζαντινοί ιστορικοί και χρονογράφοι, τ. Α', εκδ. ΚΑΝΑΚΗ, Αθήνα, 1997, ISBN 960-7420-31-4
  • Σαββίδης Α.Γ.Κ., Προκόπιος - Μιχαήλ Ψελλός - Άννα Κομνηνή - Ιωάννης Κίνναμος - Γεώργιος Σφραντζής, εκδ. ΗΡΟΔΟΤΟΣ, Θεσσαλονίκη, 2000, ISBN 960-7290-80-1

Εκδόσεις των βιβλίων του

Επεξεργασία

Τα βιβλία του έχουν εκδοθεί σε πολλές γλώσσες. Σε νεοελληνική απόδοση υπάρχουν οι εκδόσεις:

  • Ανέκδοτα ή Απόκρυφη ιστορία, απόδ. Αλόη Σιδέρη, Εκδ. ΑΓΡΑ, Αθήνα 1988, ISBN 960-325-036-8
  • Ιστορία των Πολέμων, αρχαίο κείμενο και απόδ. Περικλή Ροδάκη, εκδ. ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ - ΛΙΒΑΝΗ, Αθήνα, 1996, SET ISBN 960-236-599-4
  • Περί κτισμάτων, απόδ. Σοφία Κοκκίνου-Μαντά, εκδ. ΓΕΩΡΓΙΑΔΗΣ, Αθήνα, 1996, ISBN

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Επεξεργασία
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Προκόπιος_(ιστορικός)&oldid=11069098"