Πρωτέα (φυτό)

Πρωτέα (Protea) είναι το επιστημονικό αλλά και το κοινό όνομα που έχουν άνθη, τα οποία μερικές φορές ονομάζονται στα αγγλικά sugarbushes.

Πρωτέα
Πρωτέα
Συστηματική ταξινόμηση
Σύστημα: κατά CRONQUIST, 1981
Βασίλειο: Φυτά (Plantae) Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Ομοταξία: Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida) Υφομοταξία: Ροδίδες (Rosidae) Τάξη: Πρωτεώδη (Proteales) Οικογένεια: Πρωτεοειδή (Proteaceae) Γένος: Πρωτέα (Protea) L.
Είδη
Δείτε κείμενο

Το γένος Πρωτέα έλαβε αυτήν την ονομασία το 1735 από το Λινναίο και το όνομα οφείλεται στο θεό Πρωτέα ο οποίος κατά βούληση άλλαζε μορφή, όπως έχουν πολλούς διαφορετικούς τύπους και τα λουλούδια αυτά.

Οι πρωτέες κατάφεραν να ελκύσουν την προσοχή των βοτανολόγων που επισκέφτηκαν το Ακρωτήρι Καλής Ελπίδας το 17ο αιώνα. Το 18ο αιώνα πολλά είδη μεταφέρθηκαν στην Ευρώπη και ήταν εξαιρετικά δημοφιλή στους βοτανολόγους.

Φυσική ιστορία και ταξινόμηση

Η οικογένεια των Πρωτεοειδών (Proteaceae), στις οποίες ανήκουν τα άνθη αυτά είναι αρχαία. Οι πρόγονοί τους φύονταν στην Γκοντβάνα, περίπου 300 εκατομμύρια χρόνια πριν. Η εν λόγω οικογένεια υποδιαιρείται σε δύο υποοικογένειες:

• Στα Πρωτεοειδή (Proteoideae), από τα οποία αντιπροσωπευτικότερα είναι τα είδη της Νότιας Αφρικής και
• Στα Γρεβιλλειοειδή (Grevilleoideae), τα οποία συγκεντρώνονται στην Αυστραλία και στη Νότια Αμερική, όπως επίσης και σε τμήμα της σημερινής Ανατολικής Ασίας.

Στην Αφρική υπάρχει μόνο ένα γένος στη Μαδαγασκάρη, ενώ πολλά κοινά γένη υπάρχουν στη Νότια Αμερική και στην Αυστραλία. Αυτό δείχνει ότι η Αυστραλία και η Νότια Αμερική διαχωρίστηκαν από την Αφρική προτού αποσπαστούν η μία από την άλλη.

Οι περισσότερες πρωτέες βρίσκονται στα νότια του Ποταμού Λιμπόπο. Ωστόσο, η Protea kilimanjaro απαντάται στο Εθνικό Πάρκο της Κένυας. Το 92% των ειδών είναι ενδημικά στην Περιοχή Χλωρίδας του Ακρωτηρίου (Cape Floristic Region), μια ζώνη από το Κλανγουίλιαμ ως την Γκράχαμσταουν της Νότιας Αφρικής. Ο ασυνήθιστος πλούτος και η ποικιλία των ειδών πιστεύεται ότι οφείλεται εν μέρει στην ποικιλομορφία του τοπίου, όπου οι πληθυσμοί μπορούν να απομονωθούν μεταξύ τους και να αναπτυχθούν σε νέα είδη.

Χρήση

Σήμερα οι πρωτέες είναι φυτά εξωτερικής καλλιέργειας και τα άνθη τους παρουσιάζουν τα τελευταία χρόνια αυξημένη ζήτηση. Μάλιστα, μπορεί να καλλιεργηθεί στην Κύπρο, αν και εφόσον γίνουν επεμβάσεις στο έδαφος. Ευδοκιμούν σε θερμοκρασίες από 5 ως 35 βαθμούς Κελσίου. Στα πλεονεκτήματά της αναφέρεται ότι δε χρειάζεται πολύ νερό και λίπασμα και στα μειονεκτήματα ότι δεν παρουσιάζει ομοιομορφία ως προς την παραγωγή. Η διάρκεια ζωής του φυτού είναι τουλάχιστον πέντε έτη και στο βάζο ένας μήνας. Εχθρός του φυτού είναι ο βοτρύτης.

Είδη

(κατάλογος ειδών ανά τομέα: κάθε τομέας έχει όνομα αποτελούμενο από δύο μέρη, το όνομα του γένους και ένα επίθετο).

• Protea τομέας Leiocephalae
  • Πρωτέα η κάφρα - Protea caffra (κοινή Πρωτέα)
  • Protea dracomontana
  • Protea glabra
  • Protea inopina
  • Πρωτέα η λαμπρή - Protea nitida
  • Protea nubigena
  • Protea parvula
  • Protea petiolaris
  • Protea rupicola
  • Protea simplex

• Protea τομέας Paludosae
  • Protea enervis

• Protea τομέας Patentiflorae
  • Protea angolensis
  • Protea comptonii
  • Protea curvata
  • Protea laetans
  • Protea madiensis
  • Protea rubropilosa
  • Protea rupestris

Βασιλική πρωτέα (Πρωτέα η κυναροειδής)

Βασιλική πρωτέα (Πρωτέα η κυναροειδής)

Protea madiensis

• Protea τομέας Lasiocephalae
  • Protea gaguedi
  • Protea welwitschii

• Protea τομέας Cristatae
  • Protea asymmetrica
  • Protea wentzeliana

• Protea τομέας Cynaroidae
  • Πρωτέα η κυναροειδής - Protea cynaroides (Βασιλική πρωτέα - αγγλ. King Protea)

• Protea τομέας Paracynaroides
  • Protea cryophila (Snow Protea)
  • Protea pruinosa
  • Protea scabriuscula
  • Protea scolopendriifolia

• Protea τομέας Ligulatae
  • Protea burchellii
  • Πρωτέα η συμπαγής (Protea compacta)
  • Protea eximia
  • Protea longifolia
  • Protea obtusifolia
  • Protea pudens
  • Πρωτέα της Ρουπέλλιας (Protea roupelliae)
  • Protea susannae

• Protea τομέας Melliferae
  • Πρωτέα η αθερώδης (Protea aristata)
  • Πρωτέα η λογχοειδής (Protea lanceolata)
  • Protea repens (Κοινή ονομασία Sugarbush Protea)

• Protea τομέας Speciosae
  • Protea coronata
  • Protea grandiceps
  • Protea holosericea
  • Protea laurifolia
  • Πρωτέα το λεπιδοκαρπόδενδρον (Protea lepidocarpodendron)
  • Protea lorifolia
  • Protea magnifica
  • Πρωτέα η νηριόφυλλος (Protea neriifolia) (Oleander-leaf Protea)
  • Protea speciosa
  • Protea stokoei

• Protea τομέας Exsertae
  • Protea aurea
  • Protea lacticolor
  • Πρωτέα του Μουντ - Protea mundii
  • Protea punctata
  • Protea subvestita
  • Protea venusta

• Protea τομέας Microgeantae
  • Protea acaulos
  • Protea convexa
  • Protea laevis
  • Protea revoluta
  • Protea ungustata

• Protea τομέας Crinitae
  • Protea foliosa
  • Protea intonsa
  • Protea montana
  • Protea tenax
  • Protea vogtsiae

• Protea τομέας Pinifolia
  • Protea acuminata
  • Protea canaliculata
  • Protea nana
  • Protea pityphylla
  • Protea scolymocephala
  • Protea witzenbergiana

• Protea τομέας Craterifolia
  • Protea effusa
  • Protea namaquana
  • Protea pendula
  • Protea recondita
  • Protea sulphurea

• Protea τομέας Obvallatae
  • Protea caespitosa

• Protea τομέας Subacaules
  • Protea aspera
  • Protea denticulata
  • Protea lorea
  • Protea piscina
  • Protea restionifolia
  • Protea scabra
  • Protea scorzonerifolia

Εθνικό σύμβολο

Τόσο στη διάρκεια της περιόδου του απαρτχάιντ, όσο και μετά από αυτό, η πρωτέα είχε μερικές φορές θέση αμφιλεγόμενου εθνικού συμβόλου για τη Νότια Αφρική, όπως και η αντιλόπη (Springbok Antelope).

Ο αρχιτέκτονας του απαρτχάιντ Χέντρικ Φρενς Φερβόρντ, πρώην Πρωθυπουργός της Νοτίου Αφρικής, ονειρευόταν να αλλάξει το τότε σύμβολο της σημαίας της χώρας και να το αντικαταστήσει βάζοντας στο κέντρο μία αντιλόπη που έκανε άλμα πάνω από ένα στεφάνι από έξι Πρωτέες. Η πρόταση, ωστόσο, προκάλεσε έντονες συζητήσεις και ουδέποτε εφαρμόστηκε.

Έπειτα από το τέλος του απαρτχάιντ, με διάταγμα της κυβέρνησης του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου, οι αθλητικές ομάδες (που καλούνταν και "Springboks") θα ήταν γνωστές ως The Proteas, με εξαίρεση την εθνική ομάδα Ράγκμπι γιούνιον, της οποίας το όνομα παραμένει "Springboks".

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Protea Atlas Project: Χαρτογράφηση της κατανομής των ειδών πρωτέας στη Νότια Αφρική.
• Ταξινόμηση NCBI
• «Πρωτέα». Λουλούδια της Ελλάδας. Ανακτήθηκε στις 10 Ιουλίου 2009.