Πωγώνι

ιστορική περιοχή της Ηπείρου

Το Πωγώνι είναι ιστορική περιοχή της Ηπείρου. Τα 8 από τα 38 συνολικά χωριά της περιοχής βρίσκονται στην Αλβανία στον νομό Αργυροκάστρου στα οποία ο Ελληνικός πληθυσμός έχει την πλειοψηφία. Από τους 432 κατοίκους των χωριών αυτών της Αλβανίας οι 410 είναι Έλληνες. [1][2]

Κοπέλες της Βήσσανης με την παραδοσιακή πωγωνήσια φορεσιά στο πανηγύρι του Δεκαπενταύγουστου

Γεωγραφία Επεξεργασία

Ο Δήμος Πωγωνίου βρίσκεται στα βορειοδυτικά του Νομού Ιωαννίνων και οριοθετείται γεωγραφικά από τη Νεμέρτσικα (Δούσκο) (2.209 μ.) στα βόρεια, τα όρη Τσαμαντά (1.826 μ.) στα νότια, τον Κασιδιάρη (1.329 μ.) και το κάτω τμήμα του ποταμού Γορμού στα ανατολικά και τον Μακρύκαμπο (1.672 μ.) στα δυτικά.

Ιστορία Επεξεργασία

Κατά την αρχαιότητα η περιοχή ήταν χωρισμένη στην Τριφυλία (από τον ποταμό Αώο ως το όρος Νεμέρτσικα) και την Μηλωτίδα (μεταξύ της Νεμέρτσικας, Κασιδιάρη, Μπόζοβου και Μουργκάνας).

Οι κάτοικοι θεωρούνται απόγονοι των Μολοσσών και των Ατιντάνων, συμμετέχοντας κατά τον 3ο π.Χ. αιώνα στις εκστρατείες του βασιλιά Πύρρου. Ο Πύρρος υποστηρίζει την ανάπτυξη της περιοχής, αναδιοργανώνοντας την πολιτικά, στρατιωτικά και οικονομικά, στρέφοντας το ενδιαφέρον των κατοίκων από την κτηνοτροφία, στην γεωργία και στο εμπόριο.

Το 431 μ.Χ. το Πωγώνι υπάγεται στην επισκοπή Ανδριανουπόλεως, εποχή γοτθικών, σλαβικών και βουλγαρικών επιδρομών, ενώ από το 1081 έως το 1453 μ.Χ. ακολουθούν οι νορμανδικές επιδρομές, σε συνδυασμό με λεηλασίες από Σέρβους και Αρβανίτες.

Κατά την Τουρκοκρατία το Πωγώνι καθίσταται κέντρο εμπορίου και πολιτισμού, ενώ συνεχίζονται οι λεηλασίες από τους Τούρκους και τους Αλβανούς.

Με την Συνθήκη του Λονδίνου το 1913 το Πωγώνι διαμελίζεται και παραχωρούνται στην Αλβανία οι περιοχές Χειμάρρας, Δέλβινου, Αργυρόκαστρου, Τεπελενίου, Πρεμετής, Λεσκοβικίου, Κολόνιας και Κορυτσάς.

Χωριά Επεξεργασία

Αποτελείται από 38 χωριά που συνολικά καταλαμβάνουν μια έκταση 498 τ.χλμ. Τα χωριά αυτά είναι τα εξής: Αγία Μαρίνα, Άγιος Κοσμάς, Αρετή, Αργυροχώρι, Βασιλικό, Βήσσανη, Δελβινάκι, Δημοκόρι, Δολό, Δρυμάδες, Ζάβροχο, Κακόλακκος, Καστάνιανη (Καστανή), Κάτω Μερόπη, Κεράσοβο, Κεφαλόβρυσο, Κρυονέρι, Κουκλιοί, Κτίσματα, Λάβδανη, Λίμνη (Ζαραβίνα), Μαυρονόρος, Μαυρόπουλο, Μερόπη, Ξηρόβαλτο, Ορεινό, Παλαιόπυργος, Περιστέρι, Ποντικάτες, Πωγωνιανή, Ρουψιά, Σιταριά, Σταυροσκιάδι, Στρατίνιστα, Τεριάχι, Φαράγγι, Χαραυγή, Ψηλόκαστρο, Ωραιόκαστρο.[3] Ένα τμήμα του Πωγωνίου (περιοχή Μολυβδοσκέπαστης) υπάγεται σήμερα στο Δήμο Κόνιτσας, ενώ ένα άλλο (Σωπική, Σχωριάδες, Πολύτσανη, Τσιάτιστα, Μαυρόγυρο, Χλωμό, Ωψάδα και Σέλτση)[4] στην Αλβανία. Κάποιες ομάδες χωριών, παρόλο που έχουν ενσωματωθεί σε αυτό, ανήκουν ιστορικά σε άλλες ενότητες π.χ. Χρυσόδουλη, Μαυρόπουλο, Κτίσματα στη Δρόπολη, ενώ ορισμένα γειτονικά χωριά παρουσιάζουν έντονες επιρροές από αυτό π.χ Παρακάλαμος, Άνω Ραβένια, Δολιανά, Γεροπλάτανος κ.α.[5]

Ονομασία Επεξεργασία

Ο Ιωάννης Λαμπρίδης, γράφει το 1886:

«Το όνομα του τμήματος είναι Σλαβικόν, ουχί όμως τόπου σημαντικόν, ως σημειοί και ο Α. Πάλλης (Μελ. Περί Ηπείρ. σελ.38), αλλά κύριον ηγέτου επήλυδος (ξένου, αλλοδαπού) εγκατασταθάντος αυτόθι, όπερ ου μόνον η γλώσσα του λαού διετήρησε Πογώνη το τμήμα τούτο αποκαλούσα, αλλά και οι κατακτηταί, οι ακριβείς ούτοι των Βυζαντινών απομιμηταί (ενν. οι Οθωμανοί), Ναχιγέ Πογώνη επισήμως και ανέκαθεν αυτό αποκαλούντες».

Η Ήπειρος, όπως και η Μακεδονία, δέχτηκε αναμφίβολα σλαβικές επιδρομές. Στην πολιορκία της Θεσσαλονίκης από τους Σλάβους (677-681), μεταξύ των φυλών που πήραν μέρος, αναφέρονται και οι Βαϊουσίτες ή Βαϊουνίτες, που κατοικούσαν στην περιοχή της σημερινής Θεσπρωτίας.

Άλλη εκδοχή, αναφέρει ότι αυτοί κατοικούσαν κοντά στη Θεσσαλονίκη και μετά την αποτυχία της πολιορκίας της πόλης, εγκαταστάθηκαν στη Θεσπρωτία και στη Βόρειο Ήπειρο, κοντά στα παράλια. Η περιοχή που εγκαταστάθηκε η σλαβική αυτή φυλή, ονομαζόταν ως τα τέλη του 13ου αιώνα, Βαγενετία. Κατάλοιπα του τοπωνύμιου αυτού, υπάρχουν μέχρι σήμερα στην Ήπειρο.

Μια άλλη εκδοχή, θέλει το όνομα «Πωγώνι» να προέρχεται από τον βυζαντινό αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Δ’ Πωγωνάτο (668-685). Σύμφωνα με την παράδοση, κατά την επιστροφή του από τη Σικελία, όπου κατέπνιξε την επανάσταση του Μιζίζιου, τον οποίο και σκότωσε, πέρασε από την περιοχή του Πωγωνίου, όπου και ίδρυσε τη μονή Μολυβδοσκέπαστου στη Διπαλίτσα (σήμερα Μολυβδοσκέπαστο). Εκεί, λέγεται ότι υπήρχε η μεσαιωνική πόλη Πωγωνιανή, η οποία έδωσε το όνομα της στην Αρχιεπισκοπή Πωγωνιανής,που ιδρύθηκε από τον Πωγωνάτο.

Και αυτή η εκδοχή όμως αμφισβητείται. Νεότεροι ιστορικοί, θεωρούν ότι Πωγωνάτος, ονομαζόταν όχι ο Κωνσταντίνος Δ’, αλλά ο πατέρας του Κώνστας Β’ (641-668). Θεωρούν, επίσης, ότι ο Κωνσταντίνος Δ’, επέστρεψε από τη Σικελία στην Κωνσταντινούπολη με πλοία και όχι μέσω Ηπείρου-Μακεδονίας και Θράκης.

Βέβαια, ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος, γράφει ότι ο Κωνσταντίνος Δ’, δεν είχε την επωνυμία «Πωγωνάτος» όταν πέρασε από την Ήπειρο, επιστρέφοντας από τη Σικελία. Όταν επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη «ο δήμος εχαιρέτησεν αυτόν δια της του Πωγωνάτου επωνυμίας ην (=την οποία) φέρει εν τη ιστορία διότι, ότε προ μακρού ανεχώρησε, το πρόσωπον αυτό ήτο έτι (=ακόμα) παντελώς αγένειον, ενώ ήδη άρχισε να υποφαίνεται ο πώγων (=γένια) αυτού».

Ο Σ. Γκατσόπουλος, θεωρεί ότι υπήρξε πόλη Πωγωνιανή που έδωσε το όνομά της στην Αρχιεπισκοπή Πωγωνιανής. Γράφει μάλιστα, ότι στη μονή Μολυβδοσκέπαστου, υπήρχε θαυματουργή εικόνα της Θεοτόκου, γνωστή με το όνομα «Παναγία Πωγωνιάτισσα», η οποία όμως καταστράφηκε κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Άλλοι, υποστηρίζουν ότι η εικόνα χρονολογείται απ’ το 1531.

Κατά την άποψή του Σπύρου Στούπη, στο βιβλίο του «Πωγωνιακά και Βησσανιώτικα», πιθανότατα το όνομα Πωγώνι, προέρχεται από πόλη, με το όνομα Πωγωνία-Πωγωνιανή (κατά το Απολλωνία, από τον Απόλλωνα, Κασώπη, από τον Κάσιο Δία κ.ά.)

Μετά τη φήμη(;) για τον Πωγωνάτο, το όνομα πήρε νέα ώθηση και επαναλήφθηκε το φαινόμενο, κατά το οποίο οι Χριστιανοί των πρώτων χριστιανικών αιώνων, αντικαθιστούσαν τα ονόματα των ειδώλων με χριστιανικά ονόματα.

Η εκδοχή του Λαμπρίδη για το όνομα Ναχιγέ Πωγώνι επί τουρκοκρατίας, δεν γίνεται αποδεκτή από τον Π. Αραβαντινό, ο οποίος μελετώντας τα οθωμανικά αρχεία, τονίζει ότι η περιοχή του Πωγωνίου επί τουρκοκρατίας ονομαζόταν Ισαΐμ Βιλαέτ, δηλαδή χώρα του κυρίαρχου και κατακτητή Ισαΐμ. Ο αρνησίθρησκος Ισαΐμ, συνοδευόμενος από τουρκικές δυνάμεις, κατέλαβε τη γενέτειρά του, το Λεσκοβίκι και όλη τη γύρω περιοχή. Από εκεί, με συνεχείς επιθέσεις, υπέταξε και το Πωγώνι, του οποίου έγινε ισόβιος πασάς, με έδρα το Λαχανόκαστρο (από το 1954 Ωραιόκαστρο). Τις απόψεις του Αραβαντινού, ενστερνίζεται και ο Ζώτος Μολοσσός.

Την ύπαρξη πόλης με το όνομα Πωγωνιανή, δέχεται κι ο Πουκεβίλ, ο οποίος την τοποθετεί στην περιοχή της Μονής Βελλάς, λίγο έξω από τα ιστορικά όρια του Πωγωνίου.

Φαίνεται ότι η μονή Μολυβδοσκέπαστου, έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο και στη διατήρηση της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης των κατοίκων του Πωγωνίου. Το παράδοξο είναι, ότι η μονή αυτή και το ομώνυμο χωριό, ανήκουν σήμερα στον Δήμο Κόνιτσας!

Η Διπαλίτσα, που βρισκόταν παλαιότερα κοντά στο Μολυβδοσκέπαστο, κατά την ακμή της, είχε 8.000 οικογένειες, 200 εκκλησίες και 44 βρύσες και φαίνεται ότι καταστράφηκε στα μέσα του 16ου αιώνα.

Ο Δελβινακιώτης Ν. Πατσέλης, αναφέρει ότι η Διπαλίτσα καταστράφηκε από τους Οθωμανούς το 1430. Πάντως στην περιοχή, υπάρχουν σήμερα πολλά ερείπια, που πιθανότατα είναι απομεινάρια της άλλοτε κραταιάς αυτής πόλης.

Αρχιτεκτονική Επεξεργασία

Οι όποιες κατασκευές στο χώρο ακολουθούν το γενικό ηπειρωτικό αισθητικό και πολιτισμικό πρότυπο. Τυχόν διαφορές οφείλονται μόνο στα διαθέσιμα υλικά (π.χ. είδος και χρώμα πέτρας).

Επαγγέλματα Επεξεργασία

Κύρια γεωργοκτηνοτρόφοι αρχικά οι κάτοικοι - μετακινούμενοι όχι τόσο σε μεγάλες αποστάσεις αλλά από χαμηλότερα σε ψηλότερα υψόμετρα στην ίδια γεωγραφική περιοχή - εξάσκησαν στη συνέχεια διάφορα επαγγέλματα. Πιεζόμενοι κύρια από την σταδιακή τσιφλικοποίηση της περιοχής, ταξιδεύουν σε διάφορες πόλεις των Βαλκανίων (κυρίως Κωνσταντινούπολη και Βλαχία) ως πλανόδιοι τεχνίτες (βαρελάδες, ασβεστάδες, χασάπηδες, τσαρουχάδες κλπ) και στη συνέχεια ως έμποροι. Παρουσιαζόταν μάλιστα μια επαγγελματική εξειδίκευση κατά χωριό.

Πολιτισμός Επεξεργασία

Το θέμα της ξενιτιάς που βιώθηκε τόσο έντονα από τους ανθρώπους του Πωγωνίου κυριαρχεί στα τραγούδια τους και συχνά συγχέεται με το μοιρολόι. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το πολυφωνικό Πωγωνήσιο τραγούδι που αποτελεί μοναδικό φαινόμενο στην Ελληνική μουσική παράδοση.[6]

Σήμερα Επεξεργασία

Τα τελευταία χρόνια, καταβάλλονται προσπάθειες για την τουριστική ανάπτυξη του Πωγωνίου.[7]

Υποσημειώσεις Επεξεργασία

  1. Αλβανική απογραφή πληθυσμού 2011 Αρχειοθετήθηκε 2016-03-04 στο Wayback Machine.
  2. «Τέταρτη έκθεση που υποβλήθηκε από την Αλβανία σύμφωνα με το άρθρο 25 παράγραφος 2 της σύμβασης πλαισίου για την προστασία των εθνικών μειονοτήτων». Υπουργείο Εξωτερικών, Δημοκρατία της Αλβανίας. σελ. 98. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Δεκεμβρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 28 Δεκεμβρίου 2018. 
  3. «ΠΩΓΩΝΙ : Ο ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ | Visit Pogoni - Οδηγός Πωγώνι 'Ηπειρος». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Οκτωβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 19 Μαρτίου 2020. 
  4. Κοκολάκης, Μιχάλης. «Η τουρκική στατιστική (σαλναμές) της Ηπείρου του 1895» (PDF). σελ. 7 του pdf. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 2 Οκτωβρίου 2020. 
  5. http://www.pogoni.gr
  6. «Μουσικοχορευτική παράδοση του Πωγωνίου Ιωαννίνων». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Ιουλίου 2013. Ανακτήθηκε στις 3 Σεπτεμβρίου 2013. 
  7. Ο τουρισμός «χτυπά την πόρτα» της Ηπείρου Αρχειοθετήθηκε 2012-02-08 στο Wayback Machine., Καθημερινή, 2/05/2001.

Δείτε επίσης Επεξεργασία